رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
جامعیت مقاله متوسط
سیر منطقی به صورت کامل رعایت نشده
عنوان بندی متوسط
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ساختار هندسی قرآن: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{ضعیف}}
+
{{خوب}}
'''شیوه تنظیم قرآن''' از دو جهت مورد بررسی قرار می‌گیرد ۱-کلی ۲- جزئی که به شرح زیر است.
+
منظور از «ساختار هندسی [[قرآن]]» شیوه تنظیم و نحوه چیدمان [[سوره|سور]] و [[آیه|آیات]] قرآن از نظر شکلی و موضوعی است. قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده‌اند که هر [[سوره]] دارای یک جامعیت واحد است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد.  
  
== کل [[قرآن]] ==
+
== مفهوم ساختار هندسی قرآن ==
=== از نظر شکلی ===
+
نظریه «ساختار هندسی قرآن» از مباحثی است که در سال‌های اخیر مورد توجه خاص [[قرآن]] پژوهان و علاقه‌مندان به معارف [[اسلام|اسلامی]] قرار گرفته است. اما از آنجا که حدود و ثغور آن به درستی تبیین نگشته، مخالفت‌های بسیاری را علیه خود برانگیخته است. از سوی دیگر موافقان و طرفداران ساختار هندسی [[سوره|سوره‌ها]] نیز هر یک، یکی از ابعاد تئوری را در نظر گرفته و به نفی و اثبات جوانب مختلف آن پرداخته‌اند؛ بنابراین تبیین معنای دقیق ساختار هندسی سوره‌ها به عنوان یکی از مقدمات تصوری علم باید مورد توجه و عنایت خاص قرار گیرد.
# از [[سوره]]‌های بزرگ آغاز و به سوره‌های کوچک پایان می‌یابد.
 
# از نظر تاریخی از سوره‌های [[سوره مدنی]] آغاز وبه سوره‌های [[سوره مکی]] ختم می‌شود.
 
# سوره‌های با [[حروف مقطعه]] در اوائل قرآن و سوره‌های [[سوگند]] دار تماماً در پایان قرار دارند.<ref> تجوید القرآن ازبیگلری</ref>
 
  
=== از نظر موضوعی ===
+
قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده‌اند که هر [[سوره]] دارای یک جامعیت واحد است که در انسجام و به هم پیوستگی [[آیه|آیات]] نقش دارد. برخی از آنان از این حد جامع به عنوان «جان و روح سوره» یاد کرده‌اند و معتقدند هر سوره‌ای در قرآن کریم دارای جان و روحی است که در کالبد آیات آن سوره جریان دارد و این روح بر مبانی، احکام، توجیهات و اسلوب آن سوره سلطه و اشراف دارد.<ref>مدنی، محمد، المجتمع الاسلامی کما تنظمه سورة النسا، ص ۵.</ref>
# اوائل [[قرآن]] عموماً در خصوص [[احکام]] است واواسط قرآن دربارهٔ مسائل [[اخلاق]]ی و سرانجام قسمتهای پایانی قرآن به مسائل [[اعتقاد]]ی و جهان بینی الهی اختصاص دارد.
 
# نظر دیگری دربارهٔ ساختار هندسی قرآن چنین است: قرآن درابتدا برای مردمانی بیسواد و ضعیف‌العقول از آیاتی آغاز شد که ساختار فکری و سپس اخلاقی آنان را شکل دهد و در نهایت در نظام حکومتی اسلام ساختار اجتماعی آنان شکل بگیرد یعنی از پایان قرآن بطرف آغاز. اما پس از شکل گیری حکومت اسلامی و در دوره‌های بعدی تاامروز چون ساختار فکری واخلاقی بشر رشد نموده نظام مند شد لذا می‌توانند برای خودسازی کار رااز آغاز قرآن شروع کنند و باانجام عبادات واحکام به سازندگی بپردازند بنابراین قرآن ازانتها بیانگر تاریخ دنیای عرب همانندآشنایی کودکان با قرآن است و شروع آن ازابتدا متعلق به دوران عقل گرایی واجتماعی بودن انسان است.<ref> تاریخ قرآن حجتی کرمانی</ref>
 
  
=== ازنظرعلمی ===
+
در یک سوره مخصوصاً سوره‌های بزرگ با اینکه موضوعات مختلفی مطرح شده است، اما میان آن موضوعات یک هماهنگی و وحدتی وجود دارد که حاکم بر نظم کلی سوره می‌باشد.<ref> تجوید القرآن از بیگلری.</ref><ref>محمود شحاته، عبدالله، اهداف و مقاصد سوره‌های قرآن کریم، ص ۲۷.</ref>
== جزئی ==
 
=== [[سوره]] ===
 
=== نظریات ===
 
۱-نظریه «ساختار هندسی سوره‌های قرآن» از مباحثی است که در سال‌های اخیر مورد توجه خاص قرآن پژوهان و علاقه‌مندان به معارف اسلامی قرار گرفته است. اما از آنجا که حدود و ثغور آن به درستی تبیین نگشته، مخالفت‌های بسیاری را علیه خود برانگیخته است. از سوی دیگر موافقان و طرفداران ساختار هندسی سوره‌ها نیز هریک یکی از ابعاد تئوری را در نظر گرفته و به نفی و اثبات جوانب مختلف آن پرداخته‌اند؛ بنابراین تبیین معنای دقیق ساختار هندسی سوره‌ها به عنوان یکی از مقدمات تصوری علم باید مورد توجه و عنایت خاص قرار گیرد.
 
  
۲-قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده‌اند که هر سوره دارای یک جامعیت واحد است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد. برخی از آنان از این حد جامع به عنوان «جان و روح سوره» یاد کرده‌اند و معتقدند هر سوره‌ای در قرآن کریم دارای جان و روحی است که در کالبد آیات آن سوره جریان دارد و این روح بر مبانی، احکام، توجیهات و اسلوب آن سوره سلطه و اشراف دارد<ref>مدنی، محمد، المجتمع الاسلامی کما تنظمه سورة النسا، ص 5.</ref>
+
از متأخرین نیز [[علامه طباطبایى|علامه طباطبایی]] بر این نکته اصرار دارد که هر سوره صرفاً مجموعه ای از آیات پراکنده و بدون جامعیت واحدی نیست، بلکه یک وحدت فراگیر بر هر سوره حاکم است که پیوستگی آیات را می‌رساند.<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۱۴.</ref>
  
۳-دریک [[سوره]] مخصوصاً سوره‌های بزرگ با اینکه موضوعات مختلفی مطرح شده است اما میان آن موضوعات یک هماهنگی و وحدتی وجود دارد که حاکم بر نظم کلی سوره می‌باشد<ref> تجوید القرآن ازبیگلری</ref>و<ref>محمود شحاته، عبدالله، اهداف و مقاصد سوره‌های قرآن کریم، ص 27.</ref>
+
==ساختار سوره‌های قرآن==
 +
'''از نظر شکلی:'''
  
۴-از متأخرین نیز  علامه طباطبایی بر این نکته اصرار دارد که هر سوره صرفاً مجموعه ای از آیات پراکنده و بدون جامعیت واحدی نیست بلکه یک وحدت فراگیر بر هر سوره حاکم است که پیوستگی آیات را می‌رساند. <ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج 1، ص 14.</ref>
+
*[[قرآن|قرآن کریم]] از [[سوره]]‌های بزرگ آغاز می شود و به سوره‌های کوچک پایان می‌یابد.
 +
*از نظر تاریخی از سوره‌های [[سوره های مکی و مدنی|مدنی]] آغاز و به سوره‌های [[سوره های مکی و مدنی|مکی]] ختم می‌شود.
 +
*سوره‌های با [[حروف مقطعه]] در اوائل قرآن و سوره‌های [[سوگند]] دار تماماً در پایان آن قرار دارند.<ref> تجوید القرآن از بیگلری</ref>
  
=== اقسام ===
+
'''از نظر موضوعی:'''
سوره های قرآن از نظر کمی به چهار دسته تقسیم می شوند .
 
  
۱ - السبع الطول: عبارت از هفت سوره بزرگ قرآن یعنی:
+
*اوائل [[قرآن]] عموماً در خصوص [[احکام]] است و اواسط آن دربارهٔ مسائل [[اخلاق]]ی و سرانجام قسمتهای پایانی قرآن به مسائل [[عقاید|اعتقادی]] و جهانبینی الهی اختصاص دارد.
 +
*نظر دیگری دربارهٔ ساختار هندسی قرآن چنین است: قرآن در ابتدا برای مردمانی بی سواد و ضعیف‌العقول از آیاتی آغاز شد که ساختار فکری و سپس اخلاقی آنان را شکل دهد و در نهایت در نظام حکومتی [[اسلام]] ساختار اجتماعی آنان شکل بگیرد یعنی از پایان قرآن بطرف آغاز. اما پس از شکل گیری حکومت اسلامی و در دوره‌های بعدی تا امروز، چون ساختار فکری و اخلاقی بشر رشد نموده و نظام مند شد، لذا می‌توانند برای خودسازی کار را از آغاز قرآن شروع کنند و با انجام [[عبادت|عبادات]] و [[احکام شرعی|احکام]] به سازندگی بپردازند. بنابراین قرآن از انتها بیانگر تاریخ دنیای عرب همانند آشنایی کودکان با قرآن است و شروع آن از ابتدا متعلق به دوران عقل گرایی و اجتماعی بودن انسان است.<ref> تاریخ قرآن حجتی کرمانی</ref>
  
بقره – آل عمران – نساء – مائده – انعام – اعراف – انفال و توبه
+
==اقسام سوره‌های قرآن==
 +
سوره های قرآن از نظر کمی به چهار دسته تقسیم می شوند:
  
که تمامی آنها مدنی و پس از سوره حمد بترتیب در اول قرآن آمده است
+
'''۱- السبع الطوال:''' عبارت از هفت [[سوره]] بزرگ قرآن که تمامی آنها مدنی و پس از [[سوره حمد]] بترتیب در اول قرآن آمده است.
  
۲- مئین: سوره هایی که از یکصد آیه تشکیل شده است و ۱۴ سوره اند
+
*[[سوره بقره|بقره]]، [[سوره آل عمران|آل عمران]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره مائده|مائده]]، [[سوره انعام|انعام]]، [[سوره اعراف|اعراف]]، [[سوره انفال|انفال]]، [[سوره توبه|توبه]].
  
از سوره یونس تا مؤمنون ( از سوره ۱۰ تا ۲۳ قرآن )
+
'''۲- مئین:''' سوره هایی که از یکصد آیه تشکیل شده است و ۱۴ سوره اند.
  
۳ – مثانی: سوره هایی که میان اعراب متداول بوده و در نمازها قرائت می شوند
+
*از [[سوره یونس]] تا [[سوره مؤمنون]] (از سوره ۱۰ تا ۲۳ قرآن)
  
تعداد آنها ۲۶ سوره اند از نور تا حجرات ( از ۲۴ تا ۴۹ )
+
'''۳- [[مثانی (اسامی و اوصاف قرآن)|مثانی]]:''' سوره هایی که میان اعراب متداول بوده و در [[نماز|نمازها]] قرائت می شوند.
  
۴– مفصلات: سایر سوره های قرآن از ق تا ناس جمعاً ۶۵ سوره ( سری ۵۰ تا ۱۱۴ )
+
*تعداد آنها ۲۶ سوره اند از [[سوره نور]] تا [[سوره حجرات]] (از ۲۴ تا ۴۹)
  
این دسته از سوره ها نیز خود بر سه گونه اند .
+
'''۴- مفصلات:''' سایر سوره های قرآن از [[سوره ق]] تا [[سوره ناس]] (جمعاً ۶۵ سوره) (از سوره ۵۰ تا ۱۱۴).
  
طوال: از ق تا بروج ۳۶سوره
+
این دسته از سوره ها نیز خود بر سه گونه اند:
  
اوساط: متوسط از طارق تا بینه۱۳ سوره
+
*طوال: از [[سوره ق]] تا [[سوره بروج]] (۳۶ سوره)
 +
*اوساط: متوسط از [[سوره الطارق|سوره طارق]] تا [[سوره بينة|سوره بینه]] (۱۳ سوره)
 +
*قصار: از [[سوره زلزال|سوره زلزله]] تا [[سوره ناس]] (۱۶ سوره).<ref>جامع البیان، ج ۱، ص ۶۸.</ref><ref>فن الترتیل وعلومه، ج ۱، ص ۶۳.</ref><ref>فضائل القرآن، ص ۲۲۵.</ref>
  
قصار: از زلزله تا ناس۱۶ سوره (اریاض )<ref>جامع البیان، ج ۱، ص ۶۸.</ref>و<ref>فن الترتیل وعلومه، ج ۱، ص ۶۳.</ref>و<ref>فضائل القرآن، ص ۲۲۵.</ref>
+
==ساختار آیات قرآن==
 +
الف- نظر مؤلف کتاب قرآن کامپیوتری:
  
=== [[آیه]] ===
+
*از مجموع حروف الفبا، تنها سه حرف «خ - غ - و» در پایان آیات قرار نگرفته‌اند.
=== نظریات ===
+
*دو حرف «ض - ح» تنها یکبار در انتهای آیات آمده است: «اذا جاء نصرالله والفتح» (۱، [[سوره نصر|نصر]]) و «اذا مسّه الشر فذو دعاء عریض» (۵۱، [[سوره فصلت|فصلت]]).
الف-نظر مولف کتاب قرآن کامپیوتری
+
*بیشترین حروف در پایان آیات «ن - م - الف» می‌باشد.
# از مجموع حروف الفبا تنها سه حرف خ٫ غ٫ و درپایان آیات قرار نگرفته‌اند
+
*مشترکات حداکثر پایان آیات ۷۲ حرف می‌باشد (۱۱۰، [[سوره هود|هود]] و ۴۵، [[سوره فصلت|فصلت]]).<ref> قرآن رایانه‌ای از دکتر اعرابی</ref>
# دو حرف ض وح تنها یکبار در انتهای آیات آمده است.اذا جاء نصرالله والفتح (آیه ۱ نصر)واذامسه الشر خذوا دعاء عریض (۵۱ فصلت)
+
 
# بیشترین حروف در پایان آیات ن ٫م والف می‌باشد.
+
ب- به عقیده بهاءالدین خرمشاهی، ترتیب و توالی آیه‌ها، اعم از اینکه طی یک فقره [[وحی]] یا طی یک سلسله وحی متوالی نازل شده باشد، توقیفی است. یعنی خود این امر نیز جزء وحی است و به امر [[الله]] و رهنمایی [[جبرئیل]] انجام گرفته ‌است. در مواردی هم که [[پیامبر اسلام|پیامبر]] آیه یا آیاتی را جابجا می‌کرد و می‌گفت «این آیه یا آیات را در فلان سوره بین کدام آیات قرار دهید» نیز به رهنمود وحی بوده‌ است.<ref>بهاءالدین خرمشاهی، «قرآن و قرآن‌پژوهی»، وبگاه الشیعه.
# مشترکات حداکثر پایان آیات ۷۲ حرف می‌باشد (هود ۱۱۰ و فصلت ۴۵)<ref> قرآن رایانه‌ای از دکتر اعرابی</ref>
 
ب-به عقیده بهاءالدین خرمشاهی، ترتیب و توالی آیه‌ها، اعم از اینکه طی یک فقره وحی یا طی یک سلسله وحی متوالی نازل شده باشد، توقیفی است. یعنی خود این امر نیز جزو [[وحی]] است و به امر [[الله]] و رهنمایی [[جبرئیل]] انجام گرفته‌است. در مواردی هم که پیامبر آیه یا آیاتی را جابجا می‌کرد و می‌گفت این آیه یا آیات را در فلان سوره بین کدام آیات قرار دهید نیز به رهنمود وحی بوده‌است.<ref>بهاءالدین خرمشاهی. «قرآن و قرآن‌پژوهی». وبگاه الشیعه.
 
 
</ref>
 
</ref>
  
=== اقسام ===
+
==اقسام آیات قرآن==
قرآن کریم مشتمل بر ۶۲۳۶ آیه است آیات قرآن دارای تقسیمات زیر است:
+
[[قرآن|قرآن کریم]] مشتمل بر ۶۲۳۶ [[آیه]] است و دارای تقسیمات زیر می باشد:
  
الف: کمیت:بلندترین آیه قرآن آیه ۲۸۲ بقره که شامل بیست حکم است و کوتاهترین آیه ، آیه ۶۴ سوره الرحمن یعنی مدهامتان می باشد و به قولی طه و یا الرحمن
+
'''الف- از نظر کمیت:''' بلندترین آیه قرآن [[آیه 282 سوره بقره|آیه ۲۸۲ بقره]] که شامل بیست حکم است و کوتاهترین آیه، [[آیه 64 سوره الرحمن|آیه ۶۴ سوره الرحمن]] یعنی «مدهامتان» می باشد و به قولی «طه» و یا «الرحمن».
  
ب: از نظر تاریخی: اولین آیاتی که بر رسول اکرم نازل شد آیات ۱ تا ۵ سوره علق و آخرین آیات نازله آیه ۲۸۱ سوره بقره و یا سوره نصر و یا آیه سوم سوره مائده می باشد .
+
'''ب- از نظر تاریخی:''' اولین آیاتی که بر [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] نازل شد، آیات ۱ تا ۵ [[سوره علق]] و آخرین آیات نازله [[آیه 281 سوره بقره|آیه ۲۸۱ سوره بقره]] (واتقوا یوما تُرجعون فیه الی الله ثم تُوفی کل نفس ما کسبت و هم لایُظلمون) و یا [[سوره نصر]] و یا [[آیه 3 سوره مائده|آیه ۳ سوره مائده]] (الیوم اکملتُ لکم دینکم و اتممتُ علیکم نعمتی و رضیتُ لکم الاسلام دینا) می باشد.
۱-واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون  ۲۸۱ بقره
 
۲-الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا ۳ مائده
 
۳- سوره نصر اذا جاء نصرالله والفتح
 
  
ج: از نظر موضوعی
+
'''ج- از نظر موضوعی:''' آیات قرآن از نظر موضوعی و محتوی دارای تقسیمات زیر است:
آیات قرآن از نظر موضوعی و محتوی دارای تقسیمات زیر است:
 
 
 
۱ - محکم و متشابه  ۲ - خاص و عام ۳ - مطلق و مقید  ۴ - ظاهر و باطن۵  - صریح و مجمل  ۶ - ناسخ و منسوخ <ref>الاتقان فی علوم القرآن.</ref>و<ref>اصطلاح‌نامه علوم قرآنی.</ref>و<ref>البرهان فی علوم القرآن.</ref>و<ref>تاریخ قرآن، معرفت.</ref>
 
  
 +
* [[آیات محکم و متشابه|محکم و متشابه]]
 +
* [[عام و خاص|خاص و عام]]
 +
* [[مطلق و مقید]]
 +
* ظاهر و باطن
 +
* صریح و [[مجمل و مبین|مجمل]]
 +
* [[ناسخ و منسوخ]].<ref>الاتقان فی علوم القرآن.</ref><ref>اصطلاح‌نامه علوم قرآنی.</ref><ref>البرهان فی علوم القرآن.</ref>
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= متوسط
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= متوسط
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= متوسط
 +
|کیفیت پژوهش= متوسط
 +
}}
 
[[رده:قرآن]]
 
[[رده:قرآن]]
 +
[[رده:مقاله های مرتبط به دانشنامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۶:۱۳

منظور از «ساختار هندسی قرآن» شیوه تنظیم و نحوه چیدمان سور و آیات قرآن از نظر شکلی و موضوعی است. قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده‌اند که هر سوره دارای یک جامعیت واحد است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد.

مفهوم ساختار هندسی قرآن

نظریه «ساختار هندسی قرآن» از مباحثی است که در سال‌های اخیر مورد توجه خاص قرآن پژوهان و علاقه‌مندان به معارف اسلامی قرار گرفته است. اما از آنجا که حدود و ثغور آن به درستی تبیین نگشته، مخالفت‌های بسیاری را علیه خود برانگیخته است. از سوی دیگر موافقان و طرفداران ساختار هندسی سوره‌ها نیز هر یک، یکی از ابعاد تئوری را در نظر گرفته و به نفی و اثبات جوانب مختلف آن پرداخته‌اند؛ بنابراین تبیین معنای دقیق ساختار هندسی سوره‌ها به عنوان یکی از مقدمات تصوری علم باید مورد توجه و عنایت خاص قرار گیرد.

قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده‌اند که هر سوره دارای یک جامعیت واحد است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد. برخی از آنان از این حد جامع به عنوان «جان و روح سوره» یاد کرده‌اند و معتقدند هر سوره‌ای در قرآن کریم دارای جان و روحی است که در کالبد آیات آن سوره جریان دارد و این روح بر مبانی، احکام، توجیهات و اسلوب آن سوره سلطه و اشراف دارد.[۱]

در یک سوره مخصوصاً سوره‌های بزرگ با اینکه موضوعات مختلفی مطرح شده است، اما میان آن موضوعات یک هماهنگی و وحدتی وجود دارد که حاکم بر نظم کلی سوره می‌باشد.[۲][۳]

از متأخرین نیز علامه طباطبایی بر این نکته اصرار دارد که هر سوره صرفاً مجموعه ای از آیات پراکنده و بدون جامعیت واحدی نیست، بلکه یک وحدت فراگیر بر هر سوره حاکم است که پیوستگی آیات را می‌رساند.[۴]

ساختار سوره‌های قرآن

از نظر شکلی:

  • قرآن کریم از سوره‌های بزرگ آغاز می شود و به سوره‌های کوچک پایان می‌یابد.
  • از نظر تاریخی از سوره‌های مدنی آغاز و به سوره‌های مکی ختم می‌شود.
  • سوره‌های با حروف مقطعه در اوائل قرآن و سوره‌های سوگند دار تماماً در پایان آن قرار دارند.[۵]

از نظر موضوعی:

  • اوائل قرآن عموماً در خصوص احکام است و اواسط آن دربارهٔ مسائل اخلاقی و سرانجام قسمتهای پایانی قرآن به مسائل اعتقادی و جهانبینی الهی اختصاص دارد.
  • نظر دیگری دربارهٔ ساختار هندسی قرآن چنین است: قرآن در ابتدا برای مردمانی بی سواد و ضعیف‌العقول از آیاتی آغاز شد که ساختار فکری و سپس اخلاقی آنان را شکل دهد و در نهایت در نظام حکومتی اسلام ساختار اجتماعی آنان شکل بگیرد یعنی از پایان قرآن بطرف آغاز. اما پس از شکل گیری حکومت اسلامی و در دوره‌های بعدی تا امروز، چون ساختار فکری و اخلاقی بشر رشد نموده و نظام مند شد، لذا می‌توانند برای خودسازی کار را از آغاز قرآن شروع کنند و با انجام عبادات و احکام به سازندگی بپردازند. بنابراین قرآن از انتها بیانگر تاریخ دنیای عرب همانند آشنایی کودکان با قرآن است و شروع آن از ابتدا متعلق به دوران عقل گرایی و اجتماعی بودن انسان است.[۶]

اقسام سوره‌های قرآن

سوره های قرآن از نظر کمی به چهار دسته تقسیم می شوند:

۱- السبع الطوال: عبارت از هفت سوره بزرگ قرآن که تمامی آنها مدنی و پس از سوره حمد بترتیب در اول قرآن آمده است.

۲- مئین: سوره هایی که از یکصد آیه تشکیل شده است و ۱۴ سوره اند.

۳- مثانی: سوره هایی که میان اعراب متداول بوده و در نمازها قرائت می شوند.

۴- مفصلات: سایر سوره های قرآن از سوره ق تا سوره ناس (جمعاً ۶۵ سوره) (از سوره ۵۰ تا ۱۱۴).

این دسته از سوره ها نیز خود بر سه گونه اند:

ساختار آیات قرآن

الف- نظر مؤلف کتاب قرآن کامپیوتری:

  • از مجموع حروف الفبا، تنها سه حرف «خ - غ - و» در پایان آیات قرار نگرفته‌اند.
  • دو حرف «ض - ح» تنها یکبار در انتهای آیات آمده است: «اذا جاء نصرالله والفتح» (۱، نصر) و «اذا مسّه الشر فذو دعاء عریض» (۵۱، فصلت).
  • بیشترین حروف در پایان آیات «ن - م - الف» می‌باشد.
  • مشترکات حداکثر پایان آیات ۷۲ حرف می‌باشد (۱۱۰، هود و ۴۵، فصلت).[۱۰]

ب- به عقیده بهاءالدین خرمشاهی، ترتیب و توالی آیه‌ها، اعم از اینکه طی یک فقره وحی یا طی یک سلسله وحی متوالی نازل شده باشد، توقیفی است. یعنی خود این امر نیز جزء وحی است و به امر الله و رهنمایی جبرئیل انجام گرفته ‌است. در مواردی هم که پیامبر آیه یا آیاتی را جابجا می‌کرد و می‌گفت «این آیه یا آیات را در فلان سوره بین کدام آیات قرار دهید» نیز به رهنمود وحی بوده‌ است.[۱۱]

اقسام آیات قرآن

قرآن کریم مشتمل بر ۶۲۳۶ آیه است و دارای تقسیمات زیر می باشد:

الف- از نظر کمیت: بلندترین آیه قرآن آیه ۲۸۲ بقره که شامل بیست حکم است و کوتاهترین آیه، آیه ۶۴ سوره الرحمن یعنی «مدهامتان» می باشد و به قولی «طه» و یا «الرحمن».

ب- از نظر تاریخی: اولین آیاتی که بر رسول اکرم نازل شد، آیات ۱ تا ۵ سوره علق و آخرین آیات نازله آیه ۲۸۱ سوره بقره (واتقوا یوما تُرجعون فیه الی الله ثم تُوفی کل نفس ما کسبت و هم لایُظلمون) و یا سوره نصر و یا آیه ۳ سوره مائده (الیوم اکملتُ لکم دینکم و اتممتُ علیکم نعمتی و رضیتُ لکم الاسلام دینا) می باشد.

ج- از نظر موضوعی: آیات قرآن از نظر موضوعی و محتوی دارای تقسیمات زیر است:

پانویس

  1. مدنی، محمد، المجتمع الاسلامی کما تنظمه سورة النسا، ص ۵.
  2. تجوید القرآن از بیگلری.
  3. محمود شحاته، عبدالله، اهداف و مقاصد سوره‌های قرآن کریم، ص ۲۷.
  4. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۱۴.
  5. تجوید القرآن از بیگلری
  6. تاریخ قرآن حجتی کرمانی
  7. جامع البیان، ج ۱، ص ۶۸.
  8. فن الترتیل وعلومه، ج ۱، ص ۶۳.
  9. فضائل القرآن، ص ۲۲۵.
  10. قرآن رایانه‌ای از دکتر اعرابی
  11. بهاءالدین خرمشاهی، «قرآن و قرآن‌پژوهی»، وبگاه الشیعه.
  12. الاتقان فی علوم القرآن.
  13. اصطلاح‌نامه علوم قرآنی.
  14. البرهان فی علوم القرآن.