سید جواد قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{بخشی از یک کتاب}}
+
'''آیت الله سید محمدتقی (جواد) قمی''' (۱۲۴۰ - ۱۳۰۳ ق) نوه [[میرزای قمی|میرزای قمی]]، از علمای بزرگ [[شیعه]] در قرن ۱۳ هجری و از شاگردان [[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر شفتی]] و [[شیخ محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفی]] بود. او در [[قم]] بیشتر به رفع دعاوی و حلّ نزاع‌ها و [[امر به معروف و نهی از منکر]] می پرداخت و نیز به [[زهد]] و [[سخاوت]] معروف بود.
−
'''فقيه دلاور'''
+
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = سید محمدتقی موسوی رضوی قمی
 +
||تصویر=
 +
||زادروز =  ۱۲۴۰ قمری
 +
|زادگاه = [[قم]]
 +
|وفات =  ۱۳۰۳ قمری
 +
|مدفن = قم، قبرستان شیخان
 +
|اساتید =  [[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر شفتی]]، [[شیخ محمدتقی اصفهانی|شیخ محمدتقی رازی]]، [[شیخ محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفی]]، [[شیخ مرتضی انصاری]]،...
 +
|شاگردان = میرزا زین‌العابدین قمی، سید عبدالحسین قمی،...
 +
|آثار = مقالید الاحکام، الدّرة الباهرة فی احکام العترة الطاهرة، حاشیه بر قوانین الاصول، کتاب الرجال، ینابیع الحکم،...
 +
}}
 +
==ولادت و خاندان ==
  
−
فقيه نامور [[قم]]، آيت الله حاج سيد جواد قمي، عالم و مطاع اين شهر، در اواخر قرن سيزدهم هجري بوده است که نام و ياد و خدمات او به جهان علم و دانش هماره در يادها جاودانه خواهد ماند. اينک در اين مقاله کوتاه به ذکر شمّه اي از آثار و مفاخرش مي پردازيم.
+
سید جواد قمی که نام اصلی‌اش سید محمدتقی بود،<ref> نقباءالبشر، آقا بزرگ تهرانی، ج ۱، ص ۳۳۷.</ref> در سال ۱۲۴۰ ق، در [[قم]] در بیت علم و [[تقوا]] و فضیلت زاده شد. البته سال ولادت ایشان در جایی به صراحت ذکر نگردیده؛ اما از آنجا که وفاتش، در ۶۳ سالگی (۱۳۰۳ ق) واقع شده، طبعاً ولادتش در ۱۲۴۰ قمری باید بوده باشد.<ref> همان.</ref>
  
−
'''ولادت '''
+
مادر ایشان، فرزند مرحوم [[میرزای قمی|میرزای قمی]] (صاحب [[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین]])<ref> تاریخ قم، ناصر الشریعه، ص ۲۲۲.</ref> و پدر بزرگوارش، مرحوم حجت الاسلام میرزا علیرضا طاهری قمی (فرزند سید محمد بن کمال‌الدین موسوی رضوی)، یکی از دانشمندان بزرگ و رؤسای شهر قم و از شاگردان مبرّز میرزای قمی و داماد او بوده است. مرحوم میرزا محاکمات شهر قم را بدو ارجاع می داد. به همین سبب محضر او و بعدها فرزندش، سید جواد، محل حل و فصل نزاع ها و رفع محاکمات بود و در اجرای [[احکام]] شرعی و اقامه معروف و نهی از منکر، از سرزنش دیگران نمی هراسید و در رفع ظلم از مردم می کوشید. سید جواد در هشت سالگی پدرش را از دست داد.
  
−
آیت الله حاج سيد جواد قمي، که نام اصلي اش سيد محمدتقي و به سيد جواد مشهور بود،<ref> نقباءالبشر، [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج 1، ص 337.</ref> در سال 1240 ق، در [[قم]] در بيت علم و [[تقوا]] و فضيلت زاده شد. البته سال ولادت ايشان در جايي به صراحت ذکر نگرديده؛ اما از آنجا که وفاتش، در 63 سالگي (1303 ق) واقع شده، طبعاً ولادتش در 1240 ق بايد بوده باشد.<ref> همان.</ref>
+
گفتنی است که سید جواد قمی از نوادگان عالم جلیل القدر [[ملا محمدطاهر قمی]] - [[شیخ الاسلام|شیخ‌الاسلام]] قم - است که اولاد و اعقابش در قم به خاندان «پیشوایی» شهرت دارند.
  
−
'''پدر و مادر'''
+
==تحصیلات و اساتید==
  
−
مادر ايشان، فرزند مرحوم آیت الله العظمي ميرزاي قمي (صاحب قوانين)<ref> تاريخ قم، ناصر الشريعه، ص 222.</ref> و پدر بزرگوارش، مرحوم حجت الاسلام حاج ميرزا علي رضا طاهري قمي (فرزند سيد محمد بن کمال‌الدين موسوي رضوي)، يکي از دانشمندان بزرگ و رؤساي شهر قم و از شاگردان مبرّز ميرزاي قمي، صاحب قوانين (و داماد معظم‌له) و مورد عنايت و محبت مخصوص او بوده است.
+
سید جواد، دروس مقدماتی حوزه را در [[قم]] در حدود سال ۱۲۵۵ ق، به اتمام رساند و برای ادامه تحصیل به [[اصفهان]]، که در آن زمان مهد علم و دانش به شمار می رفت، مهاجرت کرد و در درس اساتید بزرگ حوزه اصفهان مانند آیات عظام: [[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر شفتی]] و [[شیخ محمدتقی اصفهانی|شیخ محمدتقی رازی]] (و شاید [[محمدابراهیم کرباسی|حاجی کلباسی]] و [[ملا علی نوری اصفهانی|ملا علی نوری]]، که قطب های علم و دانش در اصفهان بودند)، شرکت کرد و مبانی علمی‌اش را استوار ساخت.<ref> نقباءالبشر، ج ۱، ص ۳۳۷.</ref>
  
−
مرحوم ميرزا محاکمات شهر قم را بدو ارجاع مي داد. به همين سبب محضر او و بعدها فرزندش، حاج سيد جواد، محل حل و فصل نزاع ها و رفع محاکمات بود و در اجراي [[احکام]] شرعي و اقامه معروف و نهي از منکر، از سرزنش ديگران نمي هراسيدند و در رفع ظلم از مردم مي کوشيدند. وي در [[شوال]] 1248 ق بدرود زندگي گفت و در قبرستان شيخان کبير [[قم]]، به خاک سپرده شد.<ref> رجال قم، مقدس زاده، ص 137.</ref> آیت الله حاج سيد جواد در هشت سالگي پدرش را از دست داد.
+
حاج سید جواد، پس از وفات استادش، سید محمدباقر شفتی، در سال ۱۲۶۰ ق، به سوی [[نجف]] اشرف کوچ کرد و سالیان بسیار در درس های [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] آیات عظام: [[شیخ محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفی]]، (صاحب [[جواهر الکلام (کتاب)|جواهر]]) و مدت کمی نیز در درس [[شیخ مرتضی انصاری]] حاضر شد و با استحکام بخشیدن به آموخته های خود به درجات عالی علم و [[اجتهاد]] نایل آمد.<ref> بیان المفاخر، سید مصلح‌الدین مهدوی، ج ۱، ص ۲۹۷.</ref>
  
−
گفتني است که آیت الله حاج سيد جواد قمي از نوادگان عالم جليل القدر ملا محمدطاهر قمي - شيخ‌الاسلام قم - است و اولاد و اعقابش در قم به خاندان «پيشوايي» شهرت دارند.
+
==فعالیت‌های علمی و اجتماعی==
  
−
'''تحصيلات '''
+
حاجی سید جواد در حالی که مجتهدی مسلم شده بود، در سال ۱۲۶۶ ق، به [[قم]] بازگشت و ریاست علمی و مذهبی قم بدو انتقال یافت و تمام وقت خود را به تدریس، تألیف، اقامه [[نماز جماعت|جماعت]] و ترویج [[احکام]] گذرانید.<ref> بیان المفاخر، ج ۱، ص ۲۹۷.</ref>
  
−
مرحوم حاج سيد جواد، پس از پشت سر نهادن دوران کودکي و نوجواني، دروس مقدماتي حوزه را در قم در حدود سال 1255 ق، به اتمام رساند و براي ادامه تحصيل به اصفهان، که در آن زمان مهد علم و دانش و از بزرگ ترين حوزه هاي علميه جهان [[اسلام]] به شمار مي رفت، مهاجرت کرد و در درس اساتيد بزرگ حوزه اصفهان مانند آيات عظام: سيد محمدباقر شفتي معروف به حجت الاسلام و شيخ محمدتقي رازي (و شايد حاجي کلباسي و ملا علي نوري، که قطب هاي علم و دانش در اصفهان بودند)، شرکت کرد و مباني علمي‌اش را استوار ساخت.<ref> نقباءالبشر، ج 1، ص 337.</ref>
+
هر چند از نام شاگردانش اطلاع دقیقی نداریم، اما مسلم آن است که علمای قمی معاصرش پیش از مهاجرت از قم، چندی در درس وی حاضر می شده اند؛ از جمله دو نفر از فرزندانش، حاج میرزا زین‌العابدین و حاج سید عبدالحسین قمی، از شاگردان او بوده اند.
  
−
'''مهاجرت به نجف '''
+
او در قم بیشتر به رفع دعاوی و حلّ نزاع‌ها و [[امر به معروف و نهی از منکر]] می پرداخت و در حقیقت این دو ویژگی از خصوصیات ممتاز وی به شمار می رفت. [[فاضل مراغه ای]] در این زمینه می نویسد: «حاج سید جواد قمی مجتهدی مسلم و مروّجی مبسوط الید بود و در نهی از منکر و منعِ اهل فجور، قلبی قوی داشت و در حفظ حدود شرعیه از هیچ نکته فرو نمی گذاشت».<ref> المآثر والآثار، ص ۱۵۳.</ref>
  
−
حاج سيد جواد، پس از وفات استادش، سيد باقر شفتي، در سال 1260 ق، به سوي [[نجف]] اشرف کوچ کرد و ساليان بسيار در درس هاي [[فقه]] و اصول آيات عظام: شيخ محمدحسن نجفي، صاحب جواهر و مدت کمي نيز در درس [[شیخ مرتضی انصاری]] حاضر شد و با استحکام بخشيدن به آموخته هاي خود به درجات عالي علم و اجتهاد نايل آمد.<ref> بيان المفاخر، سيد مصلح‌الدين مهدوي، ج 1، ص 297.</ref>
+
مرحوم محمدتقی بیک ارباب هم می نویسد: «...جناب مستطاب قدوة الانام آقای حاج سید جواد سلمه الله که در مرافعه سرآمد اهل روزگار خود است، اگر چه در دادن احکام تأملی دارد، اما بعد از دادن، هرگز ناسخ و منسوخی از ایشان ملاحظه نشده است، تمام احکام ایشان مثل محکم آیات است».<ref> تاریخ دارالایمان قم، ص ۳۰.</ref>
  
−
'''اساتيد'''
+
==آثار و تألیفات==
  
−
از آنچه گفته شد و در کتاب هاي تراجم بدان تصريح شده است، برمي آيد که مرحوم حاج سيد جواد قمي در درس اساتید ذيل حدود 12 سال شرکت کرده است:
+
از آیت الله سید جواد قمی، کتاب های متعددی در [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[رجال]] و [[حدیث]] به جای مانده است که هر کدام شاهدی بر اوج علم و دانش او است. برخی تألیفات او عبارتند از:
  
−
* 1. سيد محمدباقر شفتي، معروف به حجت الاسلام (1175-1260 ق)، صاحب «مطالع الانوار»؛
+
۱. «مقالید الاحکام»: این کتاب دوره کامل فقه است.<ref> الذریعة، ج ۲۲، ص ۲.</ref> مؤلف بزرگوار، تألیف آن را به سال ۱۲۶۶ ق، در [[نجف]] اشرف آغاز کرده و در غدیر ۱۲۹۹ ق، در [[قم]] به پایان برده است. در بالای تمام صفحات این کتاب جمله مبارک «بسم اللّه والحمدللّه والصلاة علی محمّد و آله» دیده می شود. موضوعات این سه جلد بدین ترتیب به چاپ رسیده است: ج ۱: از طهارت تا خمس؛ ج ۲: از صوم تا حج؛ ج ۳: از جهاد تا حدود و دیات.
  
−
* 2. شيخ محمدتقي ايوانکي رازي، (1185-1248 ق)، معروف به صاحب حاشيه «هداية المستر شدين في حاشية معالم الدين»؛
+
۲. «الدّرة الباهرة فی احکام العترة الطاهرة»:<ref> تاریخ قم، ج ۲، ص ۲۵۵ و رجال قم، ص ۹۸.</ref> نسخه اصلی این کتاب در کتابخانه مرحوم آیت الله [[سید محمد حجت کوه کمره ای|سید محمدحجت کوه کمری]]، در مدرسه حجتیه قم موجود است.
  
−
* 3. شيخ محمدحسن نجفي (1202-1266 ق)، نويسنده «جواهر الکلام في شرح شرايع الاسلام»؛
+
۳. «حاشیه بر [[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]]»: نسخه اصلی آن در کتابخانه «جامعة امّ‌القری» در [[مدینه]] منوره موجود است.
  
−
* 4. شيخ مرتضي انصاري (1214-1281 ق)، صاحب «فوائد الاصول» و «المتاجر» و غيره؛
+
۴. «کتاب الرجال».<ref> مصفی المقال، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ص ۱۱۶.</ref>
  
−
* 5. شيخ محمد کزازي قمي (م 1278 ق): وي که احتمالاً از اساتيد اوليه ايشان مي باشد، استاد اجازه مرحوم حاج سيد جواد بوده و تاريخ اجازه اش نيز سال 1269 ق است.<ref> الذريعه، [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج 1، ص 245.</ref>
+
۵. «ینابیع الحکم»: این کتاب درباره [[توحید]]، [[نبوت]]، اثبات [[کفر]] اهل الحاد و [[بدعت]] در روایات است.<ref> الذریعة، ج ۲۵، ص ۲۸۸ و تاریخ قم، ص ۲۵۵.</ref>
  
−
'''بازگشت به قم '''
+
۶. مجموعه ۲۰ رساله در موضوعات مختلف فقه، اصول و رجال که نام آنها معلوم نشده است.<ref> رجال قم، ص ۹۸ و تاریخ قم، ص ۲۵۵.</ref>
  
−
مرحوم حاجي پس از وفات استادش صاحب جواهر، در حالي که مجتهدي مسلم بود، در سال 1266 ق، به [[قم]] بازگشت و رياست علمي و مذهبي قم بدو انتقال يافت و تمام وقت خود را به تدريس، تأليف، اقامه جماعت و [[امر به معروف و نهی از منکر]] و ترويج [[احکام]] گذرانيد.<ref> بيان المفاخر، ج 1، ص 297.</ref>
+
==ویژگی‌های اخلاقی ==
  
−
هر چند از نام شاگردانش اطلاع دقيقي نداريم، اما مسلم آن است که علماي قمي معاصرش پيش از مهاجرت از قم، چندي در درس وي حاضر مي شده اند؛ از جمله دو نفر از فرزندانش، حاج ميرزا زين‌العابدين و حاج سيد عبدالحسين قمي، از شاگردان او بوده اند.
+
'''<I>سخاوت:</I>'''
  
−
'''مناصب اجتماعي '''
+
آن [[فقیه|فقیه]] بزرگ، ثروت و باغها و مزارع فراوانی داشت؛<ref> ر.ک: تاریخ دارالایمان قم، محمدتقی بیک ارباب، ص ۷۰، ۷۴، ۸۲، ۸۳، ۹۳ و ۱۱۳.</ref> اما ثروتش را در راه دستگیری از مستمندان و کمک به بینوایان مصروف می داشت و به جود و [[سخاوت]] معروف بود. آیت الله [[ملا حبیب الله کاشانی|ملا حبیب اللّه کاشانی]] می نویسد: «حاج سید جواد قمی، عالمی فاضل و بخشنده و سخاوتمند بود و در روزگار قحطی و گرسنگی، تمام اموالش را بر فقیران و مستمندان بخشش نمود و رئیس بر علما بود...».<ref> لباب الالقاب، ص ۷۷.</ref>
−
 
 
−
او در قم بيشتر به رفع دعاوي و حل نزاع ها و امر به معروف و نهي از منکر مي پرداخت. در حقيقت اين دو ويژگي از خصوصيات ممتاز وي به شمار مي رفت. در اين زمينه، نقل سخن برخي از نويسندگان خالي از فايده نيست.
 
−
 
 
−
فاضل مراغي مي نويسد: «حاج سيد جواد قمي مجتهدي مسلم و مروجي مبسوط اليد بود و در نهي از منکر و منعِ اهل فجور، قلبي قوي داشت و در حفظ حدود شرعيه از هيچ نکته فرو نمي گذاشت».<ref> المآثر والآثار، ص 153.</ref>
 
−
 
 
−
مرحوم محمدتقي بيک ارباب هم مي نويسد: «...جناب مستطاب قدوة الانام آقاي حاج سيد جواد سلمه الله که در مرافعه سرآمد اهل روزگار خود است، اگر چه در دادن [[احکام]] تأملي دارد، اما بعد از دادن، هرگز ناسخ و منسوخي از ايشان ملاحظه نشده است، تمام احکام ايشان مثل محکم آيات است».<ref> تاريخ دارالايمان قم، ص 30.</ref>
 
−
 
 
−
'''ويژگي هاي اخلاقي '''
 
−
 
 
−
'''<I>سخاوت :</I>'''
 
−
 
 
−
آن فقيه بزرگ، ثروت و باغ ها و مزارع فراواني داشت؛<ref> ر.ک: تاريخ دارالايمان قم، محمدتقي بيک ارباب، ص 70، 74، 82، 83، 93 و 113.</ref> اما ثروتش را در راه دستگيري از مستمندان و کمک به بينوايان مصروف مي داشت و به جود و سخاوت معروف بود.
 
−
 
 
−
آیت الله ملا حبيب اللّه کاشاني مي نويسد: «حاج سيد جواد قمي، عالمي فاضل و بخشنده و سخاوتمند بود و در روزگار قحطي و گرسنگي، تمام اموالش را بر فقيران و مستمندان بخشش نمود و رئيس بر علما بود...».<ref> لباب الالقاب، ص 77.</ref>
 
  
 
'''<I>زهد و تعبد:</I>'''
 
'''<I>زهد و تعبد:</I>'''
  
−
يکي ديگر از فضايل اخلاقي و خصوصيات ممتازش، کثرت عبادت و تهجد و زهد و ورع بود. فرزند بزرگوارش حاج ميرزا زين‌العابدين هم مي نويسد: «...با اين که مشغول بود به ترويج دين و قمع ظالمين، و او را محاسباتي بود با نفس خود در ايام حياتش، و مردي ورع و زاهد و کثيرالتهجد والبکاء بود، بسياري از اوقات مناجات ابي حمزه ثمالي را در قنوت [[نماز]] وترش قرائت مي نمود و او را کرامات باهراتي است...».<ref> تاريخ [[قم]]، ص 255.</ref>
+
یکی دیگر از فضایل اخلاقی و خصوصیات ممتازش، کثرت [[عبادت]] و [[تهجد]] و [[زهد]] و [[ورع]] بود. فرزند بزرگوارش حاج میرزا زین‌العابدین می نویسد: «...با این که مشغول بود به ترویج دین و قمع ظالمین، و او را محاسباتی بود با نفس خود در ایام حیاتش، و مردی ورِع و زاهد و کثیرالتهجد والبکاء بود، بسیاری از اوقات مناجات ابی حمزه ثمالی را در قنوت [[نماز]] وترش قرائت می نمود و او را کرامات باهراتی است...».<ref> تاریخ قم، ص ۲۵۵.</ref>
−
 
 
−
'''<I>احياگر فريضه امر به معروف و نهي از منکر:</I>'''
 
−
 
 
−
ديگر از خصوصيات او، اقامه معروف و نهي از منکر بود و مانند پدرش، در رفع ظلم از مردم مي کوشيد و از ستمگران نمي هراسيد و به اين ويژگي‌اش، همه تصريح کرده اند.
 
−
 
 
−
ملا حبيب‌الله کاشاني در همين زمينه مي نويسد: «...او به ظالمان و حاکمان اعتنا نمي کرد و کارش، امر به معروف و نهي از منکر بود و من او را در [[قم]] ملاقات کردم...».<ref> لباب الالقاب، ص 77.</ref>
 
  
−
'''<I>تواضع و فروتني:</I>'''
+
'''<I>امر به معروف و نهی از منکر:</I>'''
  
−
خصوصيت برجسته ديگر آن فقيه سترگ، فروتني و تواضعش، به خصوص در تحصيل علم و دانش بود. او در اين جهت ملاحظه نام و عنوان خود را نمي کرد واز همه کس، علم را اخذ مي کرد.
+
دیگر از خصوصیات او، [[امر به معروف و نهی از منکر|اقامه معروف و نهی از منکر]] بود و مانند پدرش، در رفع [[ظلم]] از مردم می کوشید و از ستمگران نمی هراسید و به این ویژگی‌اش، همه تصریح کرده اند. ملا حبیب‌الله کاشانی در همین زمینه می نویسد: «... او به ظالمان و حاکمان اعتنا نمی کرد و کارش، امر به معروف و نهی از منکر بود ...».<ref> لباب الالقاب، ص ۷۷.</ref>
  
−
آیت الله حاج سيد مهدي روحاني، با اشاره به اين ويژگي ايشان، از پدر و عمويش (آیت الله حاج ميرزا ابوالحسن و آیت الله حاج ميرزا محمود روحاني) نقل مي کند: «هنگامي که حاج سيد صادق قمي، در سال 1298 ق، به [[قم]] آمد، مورد استقبال فراوان آقاي حاج سيد جواد قرار گرفت. معظم‌له در آن زمان، در قم رياست تامه داشت و چون از مطالب شيخ انصاري چيز مهمي در دست نداشت و از طرفي حاج سيد صادق، به تازگي وارد قم شده بود و چندان موقعيتي نداشت، مرحوم حاج سيد جواد با ايشان مباحثه خصوصي قرار داده بود و در حقيقت از او استفاده مي کرد. آن مرحوم وصيت کرد که مُهرم را تحويل حاج سيد صادق بدهيد و [[نماز]] بر جنازه ام را هم ايشان بخواند».<ref> مجله مسجد، ناصرالدين انصاري، ش 47، ص 101.</ref>
+
'''<I>تواضع و فروتنی:</I>'''
  
−
'''تأليفات '''
+
خصوصیت برجسته دیگر آن فقیه سترگ، [[تواضع|تواضعش]] به خصوص در تحصیل [[علم]] و دانش بود. او در این جهت ملاحظه نام و عنوان خود را نمی کرد و از همه کس، علم را اخذ می کرد. آیت الله [[سید مهدی روحانی|حاج سید مهدی روحانی]]، با اشاره به این ویژگی ایشان، از پدرش (میرزا ابوالحسن روحانی) نقل می کند: «هنگامی که حاج [[سید صادق قمی|سید صادق قمی]]، در سال ۱۲۹۸ ق، به [[قم]] آمد، مورد استقبال فراوان آقای حاج سید جواد قرار گرفت. معظم‌له در آن زمان، در قم ریاست تامه داشت و چون از مطالب [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] چیز مهمی در دست نداشت و از طرفی حاج سید صادق، به تازگی وارد قم شده بود و چندان موقعیتی نداشت، مرحوم حاج سید جواد با ایشان مباحثه خصوصی قرار داده بود و در حقیقت از او استفاده می کرد».<ref> مجله مسجد، ناصرالدین انصاری، ش ۴۷، ص ۱۰۱.</ref>
  
−
از آن فقيه بزرگ، کتاب هاي متعددي در [[فقه]]، [[اصول]]، [[رجال]] و [[حديث]] به جاي مانده است که هر کدام شاهدي بر اوج علم و دانش او است. تأليفات او عبارتند از:
+
==وفات ==
  
−
'''<I>1. «مقاليد الاحکام»:</I>'''
+
مرحوم حاج سید جواد قمی، سرانجام روز شنبه سوم ماه [[صفر]] سال ۱۳۰۳ ق، در ۶۳ سالگی بدرود حیات گفت. پس از [[نماز]] گزاردن آیت الله [[سید صادق قمی|سید صادق قمی]] بر پیکر پاکش، در قبرستان شیخان در بقعه [[محدث]] جلیل القدر، [[زکریا بن آدم|زکریا بن آدم اشعری]]، نزد قبر پدر و جدش مدفون گردید.<ref> تاریخ قم، ص ۲۵۵ و رجال قم، ص ۹۸.</ref>
  
−
اين کتاب دوره کامل فقه است.<ref> الذريعة، ج 22، ص 2.</ref> مؤلف بزرگوار، تأليف آن را به سال 1266 ق، در [[نجف]] اشرف آغاز کرده و در غدير 1299 ق، در [[قم]] به پايان برده است. در بالاي تمام صفحات اين کتاب جمله مبارک «بسم اللّه والحمدللّه والصلاة علي محمّد و آله» ديده مي شود (و اين کثرت تعبد معظم‌له را به رعايت مستحبات و آداب شرعيه، نشان مي دهد).
+
[[محدث قمی]]، در اشاره به محل دفن و جلالت شأن ایشان، می نویسد: «مابین قبر این دو بزرگوار (زکریا بن آدم و [[ملا محمدطاهر قمی|ملا محمدطاهر قمی]])، قبر سید سند و رکن معتمد، فحل الفقهاء العظام و مروج الشریعة والاحکام، السّراج الوهّاج، ذوالطبع الوقاد، سیدنا الاجل، آقای حاجی سید جواد قمی صاحب تصانیف رایقه و فضایل و مناقب فایقه، در زمانی که این احقر کوچک بودم، آن بزرگوار از دنیا رحلت فرمود و جلالت و شأن و عظمت قدر آن بزرگوار بسیار است».<ref> فوائد الرضویة، ص ۵۴۸.</ref>
  
−
نسخه اصلي آن در سه جلد، با شماره هاي 3521، 3915 و 4645، در کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشي نجفي موجود است. موضوعات اين سه جلد بدين ترتيب به چاپ رسيده است:
+
==پانویس==
−
 
 
−
* ج 1: از طهارت تا خمس؛
 
−
 
 
−
* ج 2: از صوم تا پايان حج؛
 
−
 
 
−
* و ج 3: از جهاد تا حدود و ديات.
 
−
 
 
−
'''<I>2. «الدّرة الباهرة في احکام العترة الطاهرة»:</I>'''<ref> تاريخ قم، ج 2، ص 255 و رجال قم، ص 98.</ref>
 
−
 
 
−
نسخه اصلي اين کتاب در کتابخانه مرحوم آیت الله سيد محمد حجت کوه کمري، در مدرسه حجتيّه قم موجود است.
 
−
 
 
−
'''<I>3. «حاشيه بر قوانين الاصول»:</I>'''
 
−
 
 
−
نسخه اصلي آن در کتابخانه «جامعة امّ‌القري » در [[مدينه]] منوره موجود است.
 
−
 
 
−
'''<I>4. «کتاب الرجال»</I>'''.<ref> مصفي المقال، شيخ [[آقا بزرگ تهرانی]]، ص 116.</ref>
 
−
 
 
−
'''<I>5. «ينابيع الحکم»:</I>'''
 
−
 
 
−
اين کتاب درباره [[توحيد]]، [[نبوت]]، اثبات کفر اهل الحاد و بدعت و در اخبار و روايات است.<ref> الذريعة، ج 25، ص 288 و تاريخ قم، ص 255.</ref>
 
−
 
 
−
'''<I>.6 مجموعه 20 رساله در موضوعات مختلف [[فقه]]، [[اصول]] و [[رجال]] که نام آن ها معلوم نشده است</I>'''.<ref> رجال قم، ص 98 و تاريخ قم، ص 255.</ref>
 
−
 
 
−
'''فرزندان '''
 
−
 
 
−
آن فقيه بزرگوار فرزنداني عالم و باتقوا تربيت و پرورش داد که عبارتند از:
 
−
 
 
−
'''<I>1. مرحوم آیت الله حاج سيد زين‌العابدين رضوي حسيني قمي:</I>'''
 
−
 
 
−
وي عالمي بزرگ و فقيهي مشهور و از شاگردان آيات عظام: شيخ محمد طه نجف، ميرزا حسين خليلي، شيخ هادي تهراني، سيد محمدکاظم طباطبايي يزدي و آخوند خراساني  بود. ايشان از سوي آخوند خراساني، به عنوان يکي از پنج مجتهد طراز اول، براي نظارت بر قوانين مصوب مجلس شوراي ملي، به تهران آمد و پس از مدتي، در 1327 ق بدرود حيات گفت.
 
−
 
 
−
او در مدت اقامت اندکش در تهران، مورد توجه بسيار خاص و عام قرار گرفت و به دليل داشتن کمالات نفساني و کثرت تقوايش، مورد اعتماد و رغبت و مرجعيت مردم بود. از آثار وي کتاب «البراهين الجلية في شرح القصيدة العلوية»، شرح قصيده استادش شيخ محمد طه نجف است.<ref> نقباءالبشر، ج  2، ص 800 و رجال قم، ص 139.</ref> يکي ديگر از کتاب هايش، حاشيه رجال ابوعلي حايري (منتهي المقال) مي باشد.<ref> تاريخ قم، ص 255.</ref>
 
−
 
 
−
'''<I>2. حاج سيد عبدالحسين طاهري قمي:</I>'''
 
−
 
 
−
وي نيز از شاگردان آيات عظام: آخوند خراساني، سيد محمدکاظم يزدي و شيخ الشريعه اصفهاني بود و در علم و عمل به مرتبه اي والا دست يافته بود. در سال 1337 ق، پس از هفده سال تحصيل در [[نجف]]، به [[قم]] بازگشت و پس از اندکي، درگذشت و در قبرستان شيخان قم مدفون شد.<ref> نقباءالبشر، ج 3، ص 1035.</ref>
 
−
 
 
−
'''<I>3. مرحوم حاج ميرزا علي‌رضا پيشوايي (1282-1367 ق):</I>'''
 
−
 
 
−
ايشان سومين فرزند حاج سيد جواد و نماينده مردم [[قم]] در دوره سوم و پنجم قانونگذاري در مجلس شوراي ملي در عصر مشروطيت بوده است.<ref> گنجينه دانشوران، احمد رحيمي، ص 209 و رجال قم، ص 137.</ref>
 
−
 
 
−
'''وفات '''
 
−
 
 
−
سرانجام اين مرجع فرزانه قم روز شنبه سوم ماه [[صفر]] الخير سال 1303 ق، در 63 سالگي بدرود حيات گفت. پس از [[نماز]] گزاردن آیت الله حاج سيد صادق قمي بر پيکر پاکش، در قبرستان شيخان در بقعه محدث جليل القدر، زکريا بن آدم اشعري، نزد قبر پدر و جدش مدفون گرديد.<ref> تاريخ قم، ص 255 و رجال [[قم]]، ص 98.</ref>
 
−
 
 
−
[[محدث قمی]]، در اشاره به محل دفن و جلالت و شأن ايشان، مي نويسد: «مابين قبر اين دو بزرگوار، زکريا بن آدم و ملا محمدطاهر قمي، قبر سيد سند و رکن معتمد، فحل الفقهاء العظام و مروج الشريعة والاحکام، السّراج الوهّاج، ذوالطبع الوقاد، سيدنا الاجل، آقاي حاجي سيد جواد قمي صاحب تصانيف رايقه و فضايل و مناقب فايقه، در زماني که اين احقر کوچک بودم، آن بزرگوار از دنيا رحلت فرمود و جلالت و شأن و عظمت قدر آن بزرگوار بسيار است».<ref> فوائد الرضوية، ص 548.</ref>
 
−
 
 
−
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
−
==منابع:==
+
==منابع==
−
 
 
−
(1). بيان المفاخر در احوالات حجت الاسلام سيد محمدباقر، سيد مصلح‌الدين مهدوي، چاپ اصفهان، مسجد سيد.
 
−
 
 
−
(2). تاريخ دارالايمان قم، محمدتقي بيک ارباب، به کوشش: سيد حسين مدرسي طباطبايي، چاپ قم، 1353 ش.
 
−
 
 
−
(3). تاريخ قم، شيخ محمدحسين ناصرالشريعة، با مقدمه و پاورقي: علي دواني، چاپ قم، انتشارات دارالفکر، 1350 ش.
 
−
 
 
−
(4). الذريعة الي تصانيف الشيعة، شيخ [[آقا بزرگ تهرانی]]، چاپ بيروت، دارالاضواء، 1403 ق.
 
−
 
 
−
(5). رجال قم، سيد محمد مقدس زاده، چاپخانه مهر ايران، دي ماه 1335 ش.
 
−
 
 
−
(6). طرائف المقال في علم الرجال، سيد علي‌اصفر جاپلقي بروجردي، تحقيق: سيد مهدي رجايي، قم، مکتبة آيت الله نجفي مرعشي.
 
−
 
 
−
(7). فوائد الرضوية في تراجم علماء المذهب الجعفرية، حاج [[شیخ عباس قمی]]، تهران، انتشارات مرکزي.
 
−
 
 
−
(8). گنجينه دانشوران، احمد رحيمي، چاپخانه قم، 1339 ش.
 
−
 
 
−
(9). لباب الالقاب في القاب الاطياب، ملا حبيب الله کاشاني، چاپ قم.
 
−
 
 
−
(10). المآثر والآثار، محمدحسن خان اعتمادالسلطنة، تهران، کتابخانه سنايي.
 
−
 
 
−
(11). مجله مسجد، ش 48 - سال 1378 ش، مقاله «آيت الله سيد صادق قمي» به قلم: ناصرالدين انصاري.
 
  
−
(12). مصفي المقال في مصنّفي علم الرجال، شيخ آقا بزرگ تهراني، مقدمه و فهارس: احمد منزوي، چاپ تهران.
+
#بیان المفاخر در احوالات حجت الاسلام سید محمدباقر، سید مصلح‌الدین مهدوی، چاپ اصفهان، مسجد سید.
 +
#تاریخ دارالایمان قم، محمدتقی بیک ارباب، به کوشش: سید حسین مدرسی طباطبایی، چاپ قم، ۱۳۵۳ ش.
 +
#تاریخ قم، شیخ محمدحسین ناصرالشریعة، با مقدمه : علی دوانی، چاپ قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۵۰ ش.
 +
#الذریعة الی تصانیف الشیعة، شیخ آقا بزرگ تهرانی، چاپ بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ ق.
 +
#رجال قم، سید محمد مقدس زاده، چاپخانه مهر ایران، دی ماه ۱۳۳۵ ش.
 +
#طرائف المقال فی علم الرجال، سید علی‌اصغر جاپلقی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، مکتبة آیت الله مرعشی.
 +
#فوائد الرضویة فی تراجم علماء المذهب الجعفریة، حاج شیخ عباس قمی، تهران، انتشارات مرکزی.
 +
#گنجینه دانشوران، احمد رحیمی، چاپخانه قم، ۱۳۳۹ ش.
 +
#لباب الالقاب فی القاب الاطیاب، ملا حبیب الله کاشانی، چاپ قم.
 +
#المآثر والآثار، محمدحسن خان اعتمادالسلطنة، تهران، کتابخانه سنایی.
 +
#مجله مسجد، ش ۴۸ - سال ۱۳۷۸ ش، مقاله «آیت الله سید صادق قمی» به قلم: ناصرالدین انصاری.
 +
#مصفی المقال فی مصنّفی علم الرجال، شیخ آقا بزرگ تهرانی، مقدمه و فهارس: احمد منزوی، چاپ تهران.
 +
#نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ ق.
  
−
(13). نقباءالبشر في القرن الرابع عشر، شيخ آقا بزرگ تهراني، [[مشهد]]، نشر مرتضي، 1403 ق.
+
[[رده:علمای قرن سیزدهم|قمی،سید جواد]]
−
[[رده:علمای قرن سیزدهم]]
+
[[رده:مجتهدین]]
−
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
+
[[رده:مدفونین در قبرستان شیخان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۵۶

آیت الله سید محمدتقی (جواد) قمی (۱۲۴۰ - ۱۳۰۳ ق) نوه میرزای قمی، از علمای بزرگ شیعه در قرن ۱۳ هجری و از شاگردان سید محمدباقر شفتی و شیخ محمدحسن نجفی بود. او در قم بیشتر به رفع دعاوی و حلّ نزاع‌ها و امر به معروف و نهی از منکر می پرداخت و نیز به زهد و سخاوت معروف بود.

نام کامل سید محمدتقی موسوی رضوی قمی
زادروز ۱۲۴۰ قمری
زادگاه قم
وفات ۱۳۰۳ قمری
مدفن قم، قبرستان شیخان

Line.png

اساتید

سید محمدباقر شفتی، شیخ محمدتقی رازی، شیخ محمدحسن نجفی، شیخ مرتضی انصاری،...

شاگردان

میرزا زین‌العابدین قمی، سید عبدالحسین قمی،...

آثار

مقالید الاحکام، الدّرة الباهرة فی احکام العترة الطاهرة، حاشیه بر قوانین الاصول، کتاب الرجال، ینابیع الحکم،...

ولادت و خاندان

سید جواد قمی که نام اصلی‌اش سید محمدتقی بود،[۱] در سال ۱۲۴۰ ق، در قم در بیت علم و تقوا و فضیلت زاده شد. البته سال ولادت ایشان در جایی به صراحت ذکر نگردیده؛ اما از آنجا که وفاتش، در ۶۳ سالگی (۱۳۰۳ ق) واقع شده، طبعاً ولادتش در ۱۲۴۰ قمری باید بوده باشد.[۲]

مادر ایشان، فرزند مرحوم میرزای قمی (صاحب قوانین)[۳] و پدر بزرگوارش، مرحوم حجت الاسلام میرزا علیرضا طاهری قمی (فرزند سید محمد بن کمال‌الدین موسوی رضوی)، یکی از دانشمندان بزرگ و رؤسای شهر قم و از شاگردان مبرّز میرزای قمی و داماد او بوده است. مرحوم میرزا محاکمات شهر قم را بدو ارجاع می داد. به همین سبب محضر او و بعدها فرزندش، سید جواد، محل حل و فصل نزاع ها و رفع محاکمات بود و در اجرای احکام شرعی و اقامه معروف و نهی از منکر، از سرزنش دیگران نمی هراسید و در رفع ظلم از مردم می کوشید. سید جواد در هشت سالگی پدرش را از دست داد.

گفتنی است که سید جواد قمی از نوادگان عالم جلیل القدر ملا محمدطاهر قمی - شیخ‌الاسلام قم - است که اولاد و اعقابش در قم به خاندان «پیشوایی» شهرت دارند.

تحصیلات و اساتید

سید جواد، دروس مقدماتی حوزه را در قم در حدود سال ۱۲۵۵ ق، به اتمام رساند و برای ادامه تحصیل به اصفهان، که در آن زمان مهد علم و دانش به شمار می رفت، مهاجرت کرد و در درس اساتید بزرگ حوزه اصفهان مانند آیات عظام: سید محمدباقر شفتی و شیخ محمدتقی رازی (و شاید حاجی کلباسی و ملا علی نوری، که قطب های علم و دانش در اصفهان بودند)، شرکت کرد و مبانی علمی‌اش را استوار ساخت.[۴]

حاج سید جواد، پس از وفات استادش، سید محمدباقر شفتی، در سال ۱۲۶۰ ق، به سوی نجف اشرف کوچ کرد و سالیان بسیار در درس های فقه و اصول آیات عظام: شیخ محمدحسن نجفی، (صاحب جواهر) و مدت کمی نیز در درس شیخ مرتضی انصاری حاضر شد و با استحکام بخشیدن به آموخته های خود به درجات عالی علم و اجتهاد نایل آمد.[۵]

فعالیت‌های علمی و اجتماعی

حاجی سید جواد در حالی که مجتهدی مسلم شده بود، در سال ۱۲۶۶ ق، به قم بازگشت و ریاست علمی و مذهبی قم بدو انتقال یافت و تمام وقت خود را به تدریس، تألیف، اقامه جماعت و ترویج احکام گذرانید.[۶]

هر چند از نام شاگردانش اطلاع دقیقی نداریم، اما مسلم آن است که علمای قمی معاصرش پیش از مهاجرت از قم، چندی در درس وی حاضر می شده اند؛ از جمله دو نفر از فرزندانش، حاج میرزا زین‌العابدین و حاج سید عبدالحسین قمی، از شاگردان او بوده اند.

او در قم بیشتر به رفع دعاوی و حلّ نزاع‌ها و امر به معروف و نهی از منکر می پرداخت و در حقیقت این دو ویژگی از خصوصیات ممتاز وی به شمار می رفت. فاضل مراغه ای در این زمینه می نویسد: «حاج سید جواد قمی مجتهدی مسلم و مروّجی مبسوط الید بود و در نهی از منکر و منعِ اهل فجور، قلبی قوی داشت و در حفظ حدود شرعیه از هیچ نکته فرو نمی گذاشت».[۷]

مرحوم محمدتقی بیک ارباب هم می نویسد: «...جناب مستطاب قدوة الانام آقای حاج سید جواد سلمه الله که در مرافعه سرآمد اهل روزگار خود است، اگر چه در دادن احکام تأملی دارد، اما بعد از دادن، هرگز ناسخ و منسوخی از ایشان ملاحظه نشده است، تمام احکام ایشان مثل محکم آیات است».[۸]

آثار و تألیفات

از آیت الله سید جواد قمی، کتاب های متعددی در فقه، اصول، رجال و حدیث به جای مانده است که هر کدام شاهدی بر اوج علم و دانش او است. برخی تألیفات او عبارتند از:

۱. «مقالید الاحکام»: این کتاب دوره کامل فقه است.[۹] مؤلف بزرگوار، تألیف آن را به سال ۱۲۶۶ ق، در نجف اشرف آغاز کرده و در غدیر ۱۲۹۹ ق، در قم به پایان برده است. در بالای تمام صفحات این کتاب جمله مبارک «بسم اللّه والحمدللّه والصلاة علی محمّد و آله» دیده می شود. موضوعات این سه جلد بدین ترتیب به چاپ رسیده است: ج ۱: از طهارت تا خمس؛ ج ۲: از صوم تا حج؛ ج ۳: از جهاد تا حدود و دیات.

۲. «الدّرة الباهرة فی احکام العترة الطاهرة»:[۱۰] نسخه اصلی این کتاب در کتابخانه مرحوم آیت الله سید محمدحجت کوه کمری، در مدرسه حجتیه قم موجود است.

۳. «حاشیه بر قوانین الاصول»: نسخه اصلی آن در کتابخانه «جامعة امّ‌القری» در مدینه منوره موجود است.

۴. «کتاب الرجال».[۱۱]

۵. «ینابیع الحکم»: این کتاب درباره توحید، نبوت، اثبات کفر اهل الحاد و بدعت در روایات است.[۱۲]

۶. مجموعه ۲۰ رساله در موضوعات مختلف فقه، اصول و رجال که نام آنها معلوم نشده است.[۱۳]

ویژگی‌های اخلاقی

سخاوت:

آن فقیه بزرگ، ثروت و باغها و مزارع فراوانی داشت؛[۱۴] اما ثروتش را در راه دستگیری از مستمندان و کمک به بینوایان مصروف می داشت و به جود و سخاوت معروف بود. آیت الله ملا حبیب اللّه کاشانی می نویسد: «حاج سید جواد قمی، عالمی فاضل و بخشنده و سخاوتمند بود و در روزگار قحطی و گرسنگی، تمام اموالش را بر فقیران و مستمندان بخشش نمود و رئیس بر علما بود...».[۱۵]

زهد و تعبد:

یکی دیگر از فضایل اخلاقی و خصوصیات ممتازش، کثرت عبادت و تهجد و زهد و ورع بود. فرزند بزرگوارش حاج میرزا زین‌العابدین می نویسد: «...با این که مشغول بود به ترویج دین و قمع ظالمین، و او را محاسباتی بود با نفس خود در ایام حیاتش، و مردی ورِع و زاهد و کثیرالتهجد والبکاء بود، بسیاری از اوقات مناجات ابی حمزه ثمالی را در قنوت نماز وترش قرائت می نمود و او را کرامات باهراتی است...».[۱۶]

امر به معروف و نهی از منکر:

دیگر از خصوصیات او، اقامه معروف و نهی از منکر بود و مانند پدرش، در رفع ظلم از مردم می کوشید و از ستمگران نمی هراسید و به این ویژگی‌اش، همه تصریح کرده اند. ملا حبیب‌الله کاشانی در همین زمینه می نویسد: «... او به ظالمان و حاکمان اعتنا نمی کرد و کارش، امر به معروف و نهی از منکر بود ...».[۱۷]

تواضع و فروتنی:

خصوصیت برجسته دیگر آن فقیه سترگ، تواضعش به خصوص در تحصیل علم و دانش بود. او در این جهت ملاحظه نام و عنوان خود را نمی کرد و از همه کس، علم را اخذ می کرد. آیت الله حاج سید مهدی روحانی، با اشاره به این ویژگی ایشان، از پدرش (میرزا ابوالحسن روحانی) نقل می کند: «هنگامی که حاج سید صادق قمی، در سال ۱۲۹۸ ق، به قم آمد، مورد استقبال فراوان آقای حاج سید جواد قرار گرفت. معظم‌له در آن زمان، در قم ریاست تامه داشت و چون از مطالب شیخ انصاری چیز مهمی در دست نداشت و از طرفی حاج سید صادق، به تازگی وارد قم شده بود و چندان موقعیتی نداشت، مرحوم حاج سید جواد با ایشان مباحثه خصوصی قرار داده بود و در حقیقت از او استفاده می کرد».[۱۸]

وفات

مرحوم حاج سید جواد قمی، سرانجام روز شنبه سوم ماه صفر سال ۱۳۰۳ ق، در ۶۳ سالگی بدرود حیات گفت. پس از نماز گزاردن آیت الله سید صادق قمی بر پیکر پاکش، در قبرستان شیخان در بقعه محدث جلیل القدر، زکریا بن آدم اشعری، نزد قبر پدر و جدش مدفون گردید.[۱۹]

محدث قمی، در اشاره به محل دفن و جلالت شأن ایشان، می نویسد: «مابین قبر این دو بزرگوار (زکریا بن آدم و ملا محمدطاهر قمی)، قبر سید سند و رکن معتمد، فحل الفقهاء العظام و مروج الشریعة والاحکام، السّراج الوهّاج، ذوالطبع الوقاد، سیدنا الاجل، آقای حاجی سید جواد قمی صاحب تصانیف رایقه و فضایل و مناقب فایقه، در زمانی که این احقر کوچک بودم، آن بزرگوار از دنیا رحلت فرمود و جلالت و شأن و عظمت قدر آن بزرگوار بسیار است».[۲۰]

پانویس

  1. ↑ نقباءالبشر، آقا بزرگ تهرانی، ج ۱، ص ۳۳۷.
  2. ↑ همان.
  3. ↑ تاریخ قم، ناصر الشریعه، ص ۲۲۲.
  4. ↑ نقباءالبشر، ج ۱، ص ۳۳۷.
  5. ↑ بیان المفاخر، سید مصلح‌الدین مهدوی، ج ۱، ص ۲۹۷.
  6. ↑ بیان المفاخر، ج ۱، ص ۲۹۷.
  7. ↑ المآثر والآثار، ص ۱۵۳.
  8. ↑ تاریخ دارالایمان قم، ص ۳۰.
  9. ↑ الذریعة، ج ۲۲، ص ۲.
  10. ↑ تاریخ قم، ج ۲، ص ۲۵۵ و رجال قم، ص ۹۸.
  11. ↑ مصفی المقال، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ص ۱۱۶.
  12. ↑ الذریعة، ج ۲۵، ص ۲۸۸ و تاریخ قم، ص ۲۵۵.
  13. ↑ رجال قم، ص ۹۸ و تاریخ قم، ص ۲۵۵.
  14. ↑ ر.ک: تاریخ دارالایمان قم، محمدتقی بیک ارباب، ص ۷۰، ۷۴، ۸۲، ۸۳، ۹۳ و ۱۱۳.
  15. ↑ لباب الالقاب، ص ۷۷.
  16. ↑ تاریخ قم، ص ۲۵۵.
  17. ↑ لباب الالقاب، ص ۷۷.
  18. ↑ مجله مسجد، ناصرالدین انصاری، ش ۴۷، ص ۱۰۱.
  19. ↑ تاریخ قم، ص ۲۵۵ و رجال قم، ص ۹۸.
  20. ↑ فوائد الرضویة، ص ۵۴۸.

منابع

  1. بیان المفاخر در احوالات حجت الاسلام سید محمدباقر، سید مصلح‌الدین مهدوی، چاپ اصفهان، مسجد سید.
  2. تاریخ دارالایمان قم، محمدتقی بیک ارباب، به کوشش: سید حسین مدرسی طباطبایی، چاپ قم، ۱۳۵۳ ش.
  3. تاریخ قم، شیخ محمدحسین ناصرالشریعة، با مقدمه : علی دوانی، چاپ قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۵۰ ش.
  4. الذریعة الی تصانیف الشیعة، شیخ آقا بزرگ تهرانی، چاپ بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ ق.
  5. رجال قم، سید محمد مقدس زاده، چاپخانه مهر ایران، دی ماه ۱۳۳۵ ش.
  6. طرائف المقال فی علم الرجال، سید علی‌اصغر جاپلقی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، مکتبة آیت الله مرعشی.
  7. فوائد الرضویة فی تراجم علماء المذهب الجعفریة، حاج شیخ عباس قمی، تهران، انتشارات مرکزی.
  8. گنجینه دانشوران، احمد رحیمی، چاپخانه قم، ۱۳۳۹ ش.
  9. لباب الالقاب فی القاب الاطیاب، ملا حبیب الله کاشانی، چاپ قم.
  10. المآثر والآثار، محمدحسن خان اعتمادالسلطنة، تهران، کتابخانه سنایی.
  11. مجله مسجد، ش ۴۸ - سال ۱۳۷۸ ش، مقاله «آیت الله سید صادق قمی» به قلم: ناصرالدین انصاری.
  12. مصفی المقال فی مصنّفی علم الرجال، شیخ آقا بزرگ تهرانی، مقدمه و فهارس: احمد منزوی، چاپ تهران.
  13. نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ ق.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=سید_جواد_قمی&oldid=145008»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا