شرایع الاسلام (کتاب)

«شرائع‌الاسلام فى مسائل الحلال والحرام»، تألیف محقق حلی (م، ۶۷۶ ق)، از مهمترین و جامعترین کتابهای فقهی شیعه است که از زمان تألیف، منبع درسی حوزه‌های علمیه در موضوع فقه بوده و بر آن شروح‌ و حواشی بسیاری نوشته شده است.

نویسنده	محقق حلی
موضوع	فقه‌ شيعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۴
مصحح	عبدالحسین بقال
شرائع الإسلام

مؤلف

جعفر بن حسن بن یحیى بن حسن بن سعید هُذلى نجم الدین ابوالقاسم حلى، مشهور به محقق حلى (۶۷۶-۶۰۲ ق) یکى از بزرگ ترین علماى اسلام و مکتب تشیع در طول تاریخ است. سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس، سید رضى الدین على بن طاووس و دو خواهرزده‌اش یعنى علامه حلى و على بن یوسف حلى از وى کسب علم نمودند. علامه حلى درباره استادش مى گوید: «او افضل اهل عصرش در فقه بود».

از آثار دیگر او می توان مختصر النافع، المعتبر فى شرح المختصر، نکت النهایه، المعارج فى اصول الفقه، نهایة الاصول الى المعرفة الاصول، رسالة التیاسر فى القبلة و اللُّهنة فى المنطق را نام برد.

معرفی کتاب

کتاب «شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام» در میان کتابهای فقهی شیعه از شهرت و درخشندگی خاصی برخوردار بوده و به جهت اهمیت و شهرت این کتاب، محقق حلی به «صاحب شرایع» معروف است. این کتاب یکی از برترین و جامعترین کتابهای فقهی امامیه است که از بدو تألیف تاکنون همواره محور تدریس و تحصیل و عنوان درس خارج استدلالی اساتید حوزه های علمیه و مرجع بیشتر فقها و مراجع بوده است. تاريخ اتمام «شرائع الاسلام» قبل از سال ۶۷۰ ق. يعنى هفت سال قبل از وفات مؤلف مى‌باشد.

شرايع الاسلام به دليل نظم و ترتيب كم‌نظير فروعات فقهى و دقت و شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث از جايگاه خاص و رتبۀ والايى برخوردار است. عبارت‌هاى واضح، دقت در رساندن معانى، ایجاز در به كار گرفتن الفاظ، شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث، امانت‌دارى در بيان افكار و نظريات، اين كتاب را از ساير كتاب‌هاى فقهى متمايز نموده است.

لازم به ذکر است، محقق حلى بعدها «شرايع الإسلام» را خلاصه نموده و آن را «النافع فی مختصر الشرایع» ناميده است كه به «مختصر النافع» مشهور شده است. بعدها نيز مختصر النافع كه همچون شرايع الإسلام فقه مختصر و فتوايى است، بوسيلۀ مؤلف شرح استدلالى زده شده است و كتاب «المعتبر» تدوين و تأليف شده است.

محتوای کتاب

«شرایع الاسلام» حاوى دوازده هزار مسئله از مسائل حلال و حرام و شامل کلیه ابواب فقهى است. مؤلف در «شرائع»، فقه را به چهار بخش کلی به ترتیب زیر تقسیم نموده است:

• بخش عبادات شامل ۱۰ کتاب طهارت، صلاة، زکات، خمس، صوم، اعتکاف، حج، عمره، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر است.

• بخش عقود شامل ۱۵ کتاب تجارت، رهن، ضمان، صلح، مضاربه، مزارعه و مساقاة، ودیعه، عاریه، اجاره، وکالت، وقف، صدقات، هبه، سبق و رمایه، وصایا و نکاح است. کتاب‌های مفلس، حجر، شرکت، سکنی و حبس نیز در این بخش آورده شده‌است.

• بخش ایقاعات از ۱۱ کتاب طلاق، خلع و مبارات، ظهار، ایلاء، لعان، عتق، تدبیر و مکاتبه و استیلاء، اقرار، جعاله، أیمان و نذر تشکیل شده است.

• بخش احکام شامل ۱۲ کتاب صید، ذباحه، اطعمه و اشربه، غصب، شفعه، احیای موات، فرایض، قضا، شهادات، حدود و تعزیرات، قصاص و دیات است.

شروح‌ و حواشی کتاب

کتاب «شرایع الاسلام» از زمان مؤلف تا این هنگام، بارها بر آن شرح، حاشیه، تعلیقه و ترجمه به زبانهای گوناگون نوشته شده است. از جمله شروح و تعلیقات شرایع عبارتند از:

• مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام، تأليف سید محمد عاملی (م، ۹۴۶ ق)؛
• مسالک الأفهام فی شرح شرایع الاسلام، تأليف شهید ثانى (م، ۹۶۶ ق)؛
• مصابيح الظلام فی شرح مفاتيح شرائع الإسلام، تأليف سید عبدالله شبر (م، ۱۲۴۲ ق).
• جواهرالكلام فی شرح شرایع الاسلام، تأليف شیخ محمدحسن نجفى (م، ۱۲۶۱ ق)؛
• دلائل الأحكام، تأليف سید ابراهیم موسوی قزوینی، صاحب كتاب الضوابط (م، ۱۲۶۲ ق).
• شرح الشرائع، تأليف میرزا حبیب الله رشتی (م، ۱۳۱۲ ق).
• مصباح الفقيه فی شرح شرایع الاسلام، تأليف آقا رضا همدانی (م، ۱۳۲۲ ق)
• حاشيه بر شرايع، تأليف محقق کرکی (م، ۹۴۰ ق).
• حاشيه بر شرايع، تأليف شهيد ثانى (م، ۹۶۶ ق)؛
• حاشيه بر شرايع، تأليف آقا جمال خوانساری (م، ۱۱۲۵ ق)؛
• حاشيه بر شرايع، از اول طهارت تا آخر شک در صلاة، تألیف سید محمدمهدی بحرالعلوم (م، ۱۲۱۲ ق).

منابع

• نرم افزار جامع فقه اهل البيت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
• "کتابشناسی شروح شرایع الاسلام"، انصاری قمی، فصلنامه مشکوة، شماره ۴۳، در دسترس در سایت حوزه.
• "شرائع الإسلام"، سایت اندیشه قم.
• کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.

فقه
کلیات:	تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی
منابع:	عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ...
↓ رده ها ↓
فقه:	فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه
اصول فقه:	اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه
احکام:	احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام