سید موسی زرآبادی قزوینی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(آرشیو عکس و تصویر)
 
(۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
'''آیت الله زرآبادی قزوینی''' (۱۲۹۴ - ۱۳۵۳ ق)، عالم ربانی، حکیم و [[فقیه]] بزرگ [[شیعه]] در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان [[میرزا حسن کرمانشاهی|میرزا حسن کرمانشاهی]] است. او در مراحل [[تقوا]] و [[تهذیب نفس]] و سلوک شرعی، از نخبگان عصر خود بوده و در مکتب تربیتی ایشان، رعایت دقیق تکلیف و عمل به [[شریعت]]، در رأس امور جای داشته است. مرحوم سید موسی زرآبادی در [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[حکمت]] و علوم غریبه مهارت داشت و از ایشان آثار متعددی در این علوم بجای مانده است.
 
{{بخشی از یک کتاب}}
 
{{بخشی از یک کتاب}}
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = سید موسی حسینی زرآبادی قزوینی
 +
||تصویر= [[پرونده:زرآبادی.png|۲۳۰px]]
 +
||زادروز =  ۱۲۹۴ قمری
 +
|زادگاه = قزوین
 +
|وفات =  ۱۳۵۳ قمری
 +
|مدفن = امامزاده حسین، قزوین
 +
|اساتید =  [[میرزا حسن کرمانشاهی]]، ملا علی اکبر ایزدی تاکستانی، سید شهاب الدین شیرازی، [[شیخ فضل الله نوری]]،...
 +
|شاگردان = شیخ هاشم قزوینی، شیخ علی اکبر الهیان تنکابنی، [[شیخ مجتبی قزوینی]]، سید ابوالحسن حافظیان،...
 +
|آثار = حاشیه بر [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایةالاصول]]، حاشیه بر شرح منظومه، رساله اصول دین، رسائل و مجالس،...
 +
}}
 +
==ولادت و خاندان==
 +
سید موسی زرآبادی قزوینی در سال ۱۲۹۴ هـ.ق در قزوین دیده به جهان گشود. مادر وی بانویی صالحه و دختر یکی از علمای قزوین بود و پدرش حجت الاسلام سید علی زرآبادی (م: ۱۳۱۸ ق) از عالمان وارسته و فاضل و اهل معانی بود. اجداد ایشان نیز همگی از علما و مروجین [[دین]] مبین بوده‌اند از جمله: میرفاضل حسینی زرآبادی (م: ۱۱۹۵ ق).
  
عالم ربانی و متأله قرآنی، حضرت آیت الله، سید موسی زرآبادی از عالمان جامع معقول و منقول است. در سال 1294 هـ.ق در قزوین دیده به جهان گشود. مادر وی بانویی صالحه و دختر یكی از علمای قزوین بود. و پدر او حجت الاسلام والمسلمین سید علی زرآبادی قزوینی (م: 1318 ق) از عالمان وارسته و فاضل و اهل معانی و حقایق بی شمار بود.
+
سید موسی زرآبادی از [[سادات]] حسینی است، و نسب او به [[زید بن علی بن الحسین]] علیه السلام می‌رسد؛ چنان که نقش مهر ایشان «موسی الحسینی» بوده است.<ref> مکتب تفکیک و کیهان فرهنگی، سال نهم، شماره ۱۲، ص ۱۹۲.</ref>
  
تبار و نسب سید، به شهید اهل بیت زید بن علی بن الحسین علیه السلام می‌رسد؛ بدین گونه سید موسی زرآبادی از سادات حسینی است، چنان كه نقش مهر ایشان «موسی الحسینی» بوده است.<ref> مكتب تفكیك و كیهان فرهنگی، سال نهم، شماره 12، ص 192.</ref>
+
==تحصیل و استادان==
  
اجداد ایشان همگی از علما و مروجین دین مبین بوده‌اند كه به بعضی از آنان اشاره می‌شود:
+
سید موسی زرآبادی، مقدمات و سطوح عالیه را در قزوین و [[تهران]] از اساتید بزرگی آموخت، از جمله:  
  
# میرفاضل حسینی زرآبادی (م: 1195 ق)
+
*فقیه محقق، آیت الله ملا علی اکبر ایزدی سیادهنی تاکستانی (م: ۱۳۴۰ ق) از جمله استادان وی در [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] در قزوین است، که سید موسی تقریرات ایشان را نوشته است.
# حاج میربابا، فرزند میرفاضل حسینی (م: 1212 ق)
+
*فیلسوف فاضل، [[میرزا حسن کرمانشاهی|میرزا حسن کرمانشاهی]] (م: ۱۳۳۶ ق) از شاگردان فیلسوف عالیقدر، [[میرزا ابوالحسن جلوه]] و از ارکان انتقال [[فلسفه]] به طبقات متأخر بشمار می‌رود.
# سید میربزرگ، فرزند میربابا (م: 1230 ق)
+
*فیلسوف و عارف، سید شهاب الدین شیرازی (م: ۱۳۲۰ ق)
# سید مهدی، فرزند میربزرگ (م: 1270 ق)
+
*فیلسوف و عارف، شیخ علی نوری حکمی (م: ۱۳۳۵ ق)
# سید علی، فرزند سید مهدی (م: 1318 ق)
+
*عالم بزرگوار، شهید [[شیخ فضل الله نوری]] (م: ۱۳۲۷ ق)
  
مرحوم آقا موسی برادر بزرگواری دارد كه از علمای بزرگ و خطبای زمان خود بوده، نامش سید مهدی راشد زرآبادی است. این عالم بزرگ بعد از رحلت آقا سید موسی زرآبادی، به جای برادر، اقامه [[نماز جماعت]] را در مسجد مرحوم سید علی به عهده می‌گیرد، و حدود چهل و شش سال در آن جا به ترویج [[دین]] و [[نماز]] اشتغال می‌ورزد.<ref> زهد مجسم، رضا صمدیها قزوینی، ص 28، سال 1378 ش.</ref>
+
گفته‌اند «وی در کار تحصیل علم همتی والا داشته است و تلاشی بسیار. برخی از همدرسان او ابراز داشته‌اند که هر موقع از شب که بیدار می‌شدیم چراغ اطاق سید روشن بود».<ref> مکتب تفکیک، ص ۱۹۳.</ref>
  
==تحصیل==
+
==آثار و تألیفات==
  
سید موسی زرآبادی، مقدمات و سطوح عالیه را در قزوین و تهران آموخت. از جمله استادان وی در [[فقه]] و [[اصول]] ـ در قزوین ـ فقیه محقق، حضرت آیت الله حاج ملا علی اكبر ایزدی سیادهنی تاكستانی (م: 1340 ق) است، كه سید تقریرات ایشان را نوشته است.
+
از مرحوم سید موسی زرآبادی آثار و نوشته‌هایی در [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و [[حکمت]] برجای مانده است. جالب توجه است که با اشتغال بسیار به [[عبادت]] و ریاضات شرعیه و عمل به مستحبات و ختومات و اوراد مأثوره و تفکرات و تعقلات و جلسات ممتد و تدریس و تربیت شاگردان و گاه اقامه [[نماز جماعت|جماعت]] و اشتغال به علوم غریبه و تبحر در آن ها، باز هم به تألیف این آثار توفیق می‌یابد:
  
استادان وی در تهران عبارتند از:
+
#تقریرات فقه و اصول استادش، آیت الله ملا علی اکبر ایزدی
 +
#تعلیقه بر بخشی از [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]]
 +
#حاشیه بر [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایه الاصول]]، (۲ جلد)
 +
#حاشیه بر مطوّل، بخش علم بیان
 +
#حاشیه بر [[شرح منظومه سبزواری (کتاب)|منظومه سبزواری]]<ref> زهد مجسم، رضا صمدیها قزوینی، ص ۲۸، سال ۱۳۷۸ ش.</ref>
 +
#حاشیه بر شرح [[اشارات و تنبیهات (کتاب)|اشارات]] (بخش الهیات)
 +
#حاشیه بر منطق اشارات
 +
#شرح سلامان و آبسال [[ابن سینا]]
 +
#رساله اعتقادات (عربی)
 +
#رساله اصول دین (فارسی)
 +
#رساله‌ای در توضیح حدیث «ماالحقیقه»
 +
#رسائل و مجالس، در موعظه و [[اخلاق]]
 +
#رساله‌ای مختصر درباره «[[مشروطیت]]»
 +
#رسائل و نسخه‌هایی مهم در انواع علوم غریبه
  
# فیلسوف فاضل، میرزا حسن كرمانشاهی (م: 1336 ق) وی از شاگردان فیلسوف و حكیم عالیقدر، مرحوم میرزا ابوالحسن جلوه است، و از اركان انتقال [[فلسفه]] به طبقات متأخر بشمار می‌رود. ایشان شاگردان بسیاری تربیت نموده كه از جمله آن ها فیلسوف فاضل «سید موسی زرآبادی» است.<ref> دیدار با ابرار، میرزا ابوالحسن جلوه، ص 94.</ref> این حكیم عالیقدر كه تدریس شفای ابوعلی سینا در تهران بدو منتهی گشت، پس از حدود 85 سال عمر بابركت، در سال 1336 ق دیده از دنیای فانی بربست و به سرای باقی شتافت.<ref> گلشن ابرار، ج 1، ص 396.</ref>
+
امید است در آینده کتاب های این عالم بزرگ به زیور چاپ درآید تا همگان بهره‌مند شوند.
# فیلسوف و عارف، سید شهاب الدین شیرازی (م: 1320 ق)
 
# فیلسوف و عارف، شیخ علی نوری حكمی (م: 1335 ق)
 
# عالم بزرگوار، شهید شیخ فضل الله نوری (شهادت: 1327 ق)
 
  
==رؤیای صادق==
 
  
شخصی در عالم رؤیا نزدش حاضر می‌شود و می‌گوید: آقا موسی، ناراحت نباش! هر سؤالی داشتی از من سؤال كن تا جواب بدهم. هر موقع برای شما سؤالی پیش آمد همین قدر كه بخوابی من نزد تو حاضر می‌شوم. و به این ترتیب استاد از رنج سؤال آسوده و راحت می‌شود و به مقصود خود نایل می‌گردد و پیشرفت می‌كند. «گفته‌اند وی در كار تحصیل علم همتی والا داشته است و تلاشی بسیار. برخی از همدرسان او ابراز داشته‌اند كه هر موقع از شب كه بیدار می‌شدیم چراغ اطاق سید روشن بود».<ref> مكتب تفكیك، ص 193.</ref>
+
==تربیت شاگردان==
 +
مکتب تربیتی سید موسی زرآبادی مکتب در هم تنیده علم و عمل بوده است؛ علم و تعقّل بر اساس روش [[قرآن|قرآنی]] خالص و عمل و تفکر و [[عبادت]] بر طبق موازین دقیق شرعی. وی درباره عمل ([[تهذیب نفس]] و [[تقوا|تقوی]]) نیز تأکید بسیار داشته و استفاده از «وقت» و به هدر ندادن آن را بسی مهم می شمرده و رعایت دقیق تکلیف و عمل به [[شریعت|شرع]] مطهر را در رأس امور جای می داده است. برخی از شاگردان او عبارتند از:
 +
[[پرونده:Oloom.jpg|thumb|left|ناگفته هایی از حیات عرفانی آیت الله زرآبادی]]
 +
*شیخ هاشم قزوینی (م: ۱۳۳۹ ش): این عالم متفکر و زاهد در قزوین [[فلسفه]] اشراق و مشّاء را نزد استاد عالیقدر خود، مرحوم علامه سید موسی زرآبادی آموخت.
 +
*آیت الله شیخ علی اکبر الهیان تنکابنی قزوینی (م: ۱۳۸۰ ق): این عالم ربانی از محضر مربی بزرگ و ذوالفنون عصر خویش، ‌علامه کبیر حضرت سید موسی زرآبادی کسب فیض نمود، و [[عرفان]] و علوم غریبه را نیز نزد ایشان آموخت.
 +
*آیت الله [[شیخ مجتبی قزوینی]] (م: ۱۳۸۶ ق، مطابق ۱۳۴۶ هـ.ش)
 +
*شیخ علی‌اصغر شکرنابی قزوینی، مشهور به «وحدتی» (۱۳۵۷ ق، مطابق با ۱۳۱۶ هـ.ش): او از دانشمندان عصر خویش در علوم خفیه بود که در قزوین با مرحوم آیت الله العظمی سید موسی زرآبادی آشنا گردید، و در زمره شاگردان آن بزرگوار قرار گرفت و تا آخر عمر استاد ملازم ایشان بود. از این عالم ربانی کتب و وسایلی در علوم مختلف مانند جفر و رمل و صنعت و اسماء الله باقی مانده است که تمام آن ها را از استاد خود آیت الله آقا موسی زرآبادی آموخته بود.
 +
*سید ابوالحسن حافظیان خراسانی (۱۲۸۲ـ۱۳۶۰ ش): وی از بزرگان اهل نفس و [[دعا]] و استاد مسلم علوم غریبه بود. مرحوم حافظیان در حوزه مشهد با کسانی چند دوست گشت از جمله مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی و همین دوست بود که با ذکر مقامات و کرامات و علوم سید موسی زرآبادی، وی را متوجه آن مربی کامل کرد و به کسب مسائل و مراحلی بس مهمتر ـ که تا آن هنگام بدان نرسیده بود ـ نایل آید. از آثار ایشان یکی «لوح محفوظ» است و دیگری کتابی در شرح آن و نیز «لوح جنه الاسماء».
 +
*سید محمدتقی معصومی اشکوری (۱۳۱۲-۱۳۵۶ ق)
  
==برخی شاگردان==
+
==ویژگی‌های اخلاقی==
  
'''<I>1. شیخ هاشم قزوینی (م: 1339 ش):</I>'''
+
مرحوم سید زرآبادی در مراحل [[تقوا]] و [[تهذیب نفس]] و سلوک شرعی، از نخبگان عصر خود بود. در این مورد نیز (مانند علوم خفیه) مربیان و استادان وی بر ما معلوم نیست؛ شاید توجه او به این مراحل، ‌به اشاره پدرش که اهل این معانی بوده است پدید آمده باشد. گفته‌اند که سید از ابتدای نشو و نمای خویش مراقبت شدیدی در انجام واجبات و پرهیز از محرمات داشته و گاه تمام مستحبات شرعی را انجام می‌داده و این امر زبانزد مردم بوده است.
  
این عالم متفكر و زاهد با[[تقوا]] در سال 1270 ش. در یكی از آبادی‌های اطراف قزوین دیده به جهان گشود. مقدمات و ادبیات را در قزوین نزد اساتید آن روز فراگرفت و پس از تكمیل ادبیات نزد استادان معروف قزوین، (حضرت آیت الله حاج ملا علی طارمی و حضرت‌ آیت الله آخوند ملا علی اكبر)، سطوح عالیه [[فقه]] و [[اصول]] را خواند. و در همین شهر [[فلسفه]] اشراق و مشّاء را نزد استاد عالیقدر خود، مرحوم علامه سید موسی زرآبادی آموخت. آن گاه برای تكمیل مدارج علمی به اصفهان عزیمت نمود و نزد استادان آن دیار، مرحوم آیت الله حاج محمدابراهیم كلباسی، و آیت الله شیخ محمدحسین فشاركی كسب فیض كرد، و بعد از شش سال به وطن بازگشت، اما باز هم شوق به كسب علم وی را مایل به مهاجرت به [[مشهد]] مقدس نمود، و در آن جا از محضر حضرت آیت الله حاج آقا حسین قمی و آیت الله میرزا محمد آقازاده خراسانی (فرزند آخوند خراسانی، صاحب كفایه) و آیت الله آمیرزا مهدی اصفهانی كسب كمال نمود و از دو استاد اخیر به اجازه اجتهاد مفتخر گردید، و همین اجازه از طرف حضرت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی حاشیه زده شد و تأیید گشت.
+
از مرحوم سید موسی نقل شده است که فرمود: «در روزهایی که در قزوین [[امام جماعت‌|امام جماعت]] بودم مدتی به [[سیر و سلوک|سیر و سلوک]] پرداختم و به قدری پیش رفتم که پرده‌ها از جلو چشمم برداشته شد. دیوارها در برابر من حائل نبود، وقتی که در خانه نشسته بودم رهگذرها را در کوچه و خیابان می‌دیدم، روزی به من گفته شد: «حالا که به این مقام رسیده‌ای اگر بخواهی به مدارج بالاتر و مقامات والاتر برسی، یک راه دارد و‌ آن ترک اعمال ظاهری است!». گفتم: این اعمال ظاهری با دلائل قطعی و براهین مسلم شرعی به ما ثابت شده است. من هرگز تا زنده‌ام آن ها را ترک نخواهم کرد. گفته شد: در این صورت همه آن چه به شما داده شده از شما سلب خواهد شد. گفتم: «به جهنم». از همان لحظه آن حالت از من سلب شد و یک فرد عادی شدم، دیگر از آن کشف و شهود هیچ خبری نبود. در آن هنگام متوجه شدم که [[شیطان]] از این اعمال ظاهری با آن همه نقشی که دارد، شدیداً در رنج و عذاب است. ولذا تصمیم گرفتم که با تمام قدرت ـ علاوه بر واجبات ـ به اعمال [[مستحب|مستحبی]] روی بیاورم و در حد توان چیزی از مستحبات را ترک نکنم. از فضل پروردگار در پرتو التزام به [[شریعت|شرع]] مبین، حالاتی به من دست داد که حالات پیشین در برابر آن ناچیز بود».<ref> مکتب تفکیک، ص ۱۹۶ (با تلخیص).</ref>
  
سرانجام این عالم جلیل القدر پس از 69 سال عمر بابركت، در سال 1339 هـ.ش دنیا را بدرود گفت و در جوار حضرت [[امام رضا]] علیه السلام به سرای باقی شتافت.<ref> زهد مجسم، ص 54.</ref> و در آن بارگاه ملكوتی به خاك سپرده شد.
+
==فعالیت‌های اجتماعی==
  
'''<I>2. حضرت آیت الله حاج شیخ علی اكبر الهیان تنكابنی قزوینی (م: 1380 ق):</I>'''
+
سید موسی زرآبادی با وجود همه آن اشتغالات ظاهری و باطنی، به امر [[مشروطیت]] (که در زمان وی پدید آمد) توجه می‌کند و رساله‌ای درباره فواید آن می‌نگارد. در نوشته‌ای که فرزند ایشان به اینجانب داده‌اند، چنین آمده است: «و ظاهراً مرحوم سید در اوائل مشروطیت طرفدار آن بوده و حتی رساله‌ای ـ حدود ده صفحه ـ در مدح آن نگاشته که موجود است؛ ولی بعدها بر اثر بروز انحرافاتی در نهضت مزبور از مخالفان جدی آن گردید».
  
این عالم ربانی، فرزند شیخ محمدتقی تنكابنی (یكی از علمای وارسته و فقهای زمان خود و از شاگردان میرزای بزرگ شیرازی) است.<ref> همان، ص 46.</ref> آقا الهیان در سال 1305 ق، در خانواده‌ای از اهل علم و فضیلت در قزوین تولد یافت، مقدمات را نزد اساتید قزوین فراگرفت و برای كسب تحصیلات عالیه رهسپار حوزه علمیه تهران شد، و سپس به قزوین برگشت و از محضر مربی بزرگ و ذوالفنون عصر خویش، ‌علامه كبیر حضرت سید موسی زرآبادی كسب فیض نمود، و عرفان و علوم غریبه را نیز نزد ایشان آموخت و سال ها در عرصه تهذیب نفس و سلوك شرعی و ریاضت زحمت كشید و به مقامات عالیه‌ای رسید و در شمار بزرگان و عالمان باطن درآمد.
+
موضوع از هر دو بعد، ‌جالب و آموزنده است؛ هم توجه به تکلیف سیاسی و اجتماعی و دینی و پرداختن به آن به اندازه توان، و هم به هنگام بروز انحراف، کنار کشیدن و مخالفت کردن، و بر انحراف‌ها صحه نگذاشتن.<ref> مکتب تفکیک، ص ۱۹۶ (با تلخیص).</ref>
 
 
مرحوم آقای الهیان، به تربیت شاگردان و تدریس نیز اهتمام داشت و همان شیوه مرحوم استادش را ادامه می‌داد. این عالم بزرگ با افاضل و اساتید هم عصر خویش در مسائل فلسفی بحث و نقدهایی بسیار داشته است. از شاگردان برجسته ایشان می‌توان به آیات عظام: حاج سید جلیل زرآبادی، حاج سید احمد حاج سید جوادی (مشهور به حاج آقا عماد)، حاج سید محمد خوئینی‌ها، حاج سید محمدكاظم احدی و حاج سید محمد موسوی گرمارودی اشاره كرد. سرانجام این عالم ربانی در ماه [[رجب]] 1380 ق، دعوت [[حق]] را لبیك گفت و جان به جان آفرین تسلیم نمود و در وادی السلام قم به خاك سپرده شد.<ref> شرح حال ایشان در كتاب «هدیه الرازی الی المجدّد الشیرازی»، تألیف علامه و متتبع و كتابشناس بزرگ، شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]] آمده است. كتاب یاد شده در شرح حال شاگردان میرزای شیرازی بزرگ است.</ref>
 
 
 
'''<I>3. حضرت آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی (م: 1386 ق / 1346 هـ.ش):</I>'''
 
 
 
این عالم بزرگوار، در سال 1318 ق در قزوین متولد شد. پدر وی، مرحوم حاج میرزا احمد تنكابنی از عالمان وارسته و از شاگردان و خواص عالم عابد و متقی بزرگ، حاج میرزا حسین تهرانی (معروف به حاج میرزا حسین حاج میرزا خلیل ـ یكی از سه عالم معروف در اقدامات آزادیخواهی و مشروطیت) بود.
 
 
 
مرحوم شیخ مجتبی قزوینی پس از تحصیلات مقدماتی در سن جوانی به همراه پدر بزرگوار خود به [[نجف]] اشرف می‌رود، و حدود 7 سال از محضر استادان و علمای آن دیار كسب فیض می‌كند.
 
 
 
'''<I>4. حجة‌الاسلام والمسلمین، حاج شیخ علی‌اصغر شكرنابی قزوینی، مشهور به «وحدتی»:</I>'''
 
 
 
این عالم ربانی از اعاظم علما و دانشمندان عصر خویش در علوم خفیه بود. وی در سال 1295 ق در روستای شكرناب قزوین متولد شد، و پس از كسب مقدمات و علوم متداول از پدر بزرگوارش و استادان آن زمان، عازم عتبات عالیات شد، و در [[كاظمین]] از محضر پرفیض آیت الله شیخ محمدحسین همدانی كاظمینی (م: 1361 ق) استفاده نموده و بر اثر رؤیایی كه در كاظمین دیده بود، ‌به جستجوی استاد و راهنمای خود به شهرهای مختلف مسافرت نمود، تا این كه در قزوین با مرحوم آیت الله العظمی سید موسی زرآبادی آشنا گردید، و در زمره شاگردان آن بزرگوار قرار گرفت و تا آخر عمر استاد ملازم ایشان بود. از این عالم ربانی كتب و وسایلی در علوم مختلف مانند جفر و رمل و صنعت و اسماء الله باقی مانده است كه تمام آن ها را از استاد خود آیت الله آقا موسی زرآبادی آموخته بود.
 
 
 
سرانجام این عالم بزرگوار در سال 1357 ق، مصادف با 1316 هـ.ش وفات نمود و بنابر وصیت خودش در جوار تربت استاد بزرگوارش مرحوم زرآبادی در صحن امامزاده حسین علیه السلام ـ قزوین ـ به خاك سپرده شد.<ref> زهد مجسم، ص 57.</ref>
 
 
 
'''<I>5. آیت الله حاج میرزا رحیم سامت دام ظله:</I>'''
 
 
 
ایشان شیخ العلمای قزوین است. در سال 1321 ق در خانواده‌ای اهل [[علم]] و فضیلت دیده به جهان گشود. وی پس از تحصیل علوم جدیده وارد حوزه علمیه قزوین شد و پس از آموختن مقدمات و سطوح نزد استادان در شهر قزوین مخصوصاً حضرت آیت الله سید موسی زرآبادی و حاج شیخ علی اكبر الهیان، عازم حوزه مقدسه [[قم]] گردید و از محضر استادان آن حوزه بهره‌مند شد. سپس جهت تكمیل تحصیلات به اصفهان سفر نمود و از محضر دانشوران بزرگوار آن شهر مستفید گردید و باز به قم برگشت و با تشویق استادانش عازم حوزه علمیه [[نجف]] اشرف شد و از محضر مراجع عظام: سید ابوالحسن اصفهانی، حاج آقا ضیاء الدین عراقی، حاج میرزا محمدحسین نائینی، حاج شیخ محمدحسین كمپانی غروی و میرزا ابوالحسین مشكینی صاحب حاشیه بر «كفایه الاصول» استفاده نمود و بعد از ده سال، از نجف به وطن و مسقط الرأس خویش ـ قزوین ـ برگشت و این شهر را از وجود پرفیض و بركت خود بهره‌مند نمود.
 
 
 
'''<I>6. حجة‌الاسلام والمسلمین، حاج سید ابوالحسن حافظیان خراسانی:</I>'''
 
 
 
مرحوم حافظیان (1282ـ1360 ش) در [[مشهد]] مقدس در خاندان سیادت و [[تقوا]] دیده به جهان گشود. در آغاز تحصیل، به فراگرفتن ادبیات، ریاضی، طب قدیم، نجوم، هیئت، [[فقه]] و [[اخلاق]] پرداخت، لیكن بزودی وارد ریاضت و تحصیل علوم غریبه گشت و از برخی استادان بزرگ همچون مرحوم حاج شیخ حسنعلی اصفهانی معروف به «نخودكی» بهره‌مند گردید.
 
 
 
ایشان تحصیل خود را در حجره‌ای در مدرسه میرزا جعفر و عبادات و ریاضات خود را در یكی از حجره‌های فوقانی صحن عتیق رضوی (صحن انقلاب) انجام می‌داد. وی از بزرگان اهل نفس و [[دعا]] و استاد مسلم علوم غریبه بود. مرحوم حافظیان در حوزه مشهد با كسانی چند دوست گشت از جمله مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی و همین دوست بود كه با ذكر مقامات و كرامات و علوم سید موسی زرآبادی، وی را متوجه آن مربی كامل كرد.
 
 
 
وی باعث شد تا به همراه حاج شیخ مجتبی قزوینی در سال 1348 ق، به قزوین سفر كند و به محضر حضرت سید نیز برسد و به كسب مسائل و مراحلی بس مهمتر ـ كه تا آن هنگام بدان نرسیده بود ـ نایل آید. از آثار ایشان یكی «لوح محفوظ» است و دیگری كتابی در شرح آن و نیز «لوح جنه الاسماء» كه گمان نمی‌رود كسی تاكنون این لوح را به این صحت و كمال و زیبایی نوشته باشد و در مورد رموز علمی و خواص روحانی این الواح باید در جای خود سخن گفته آید.<ref> كیهان فرهنگی، سال نهم، شماره 12، ص 36 و مكتب تفكیك، ص 271 و 270.</ref>
 
 
 
'''<I>7. سید محمدتقی معصومی اشكوری:</I>'''
 
 
 
این عالم ربانی و متأله قرآنی نیز از شاگردان و تربیت یافتگان محضر معلم كامل و واصل مرحوم آیت الله آقا سید موسی زرآبادی و میرزا مهدی اصفهانی (1303ـ1365 ق) است.
 
 
 
مرحوم اشكوری در سال 1312 ق، در اشكور دیده به جهان گشود و در ماه [[رجب]] 1356 ق در قریه ییلاقی شوئیل از قرای اشكور در سن 44 سالگی رحلت نمود، و طبق وصیت او بعدها جنازه وی را به مشهد مقدس منتقل و در قبرستان معروف به گُلشور به خاك سپردند كه اكنون قبر ایشان در پایین خیابان مشهد، نزدیك پنج راه، مشخص و نرده‌كشی شده است.
 
 
 
مرحوم سید از محضر استاد بزرگواری همچون حاج شیخ عباس محدث قمی، صاحب «[[مفاتیح الجنان]]» بهره‌مند شد و از وی اجازه روایتی دریافت نمود و همچنین از حضرت آیت الله میرزا مهدی اصفهانی كه استاد فقه و اصول و معارف وی بود، در تاریخ 19 [[شوال]] 1347. ق، اجازه [[حدیث]] و روایت دریافت كرد.
 
 
 
ایشان از محضر استادان دیگری همچون حاج آقا حسین قمی و حاج میرزا محمد آقازاده خراسانی، نیز بهره‌مند شد. و با مرحوم شیخ علی اكبر الهیان و حاج شیخ مجتبی قزوینی و سایر علما مراوده علمی داشت. وی معلمی اخلاقی برای جامعه خود بود و به فقرا و مستمندان كمك می‌كرد و در نهایت قناعت زندگی می‌نمود، ایشان از علمای صاحب نفس و كرامات بود كه در محل خودش باید بیشتر به آن پرداخته شود.<ref> مقدمه كتاب «دو چوب و یك سنگ»، تألیف آیت الله سید محمدتقی معصومی اشكوری، چ 1374، ص 19 به بعد (با تلخیص).</ref>
 
 
 
==تألیفات==
 
 
 
از مرحوم سید موسی زرآبادی آثار و نوشته‌هایی برجای مانده است. و جالب توجه است كه با اشتغال بسیار به [[عبادت]] و ریاضات شرعیه و عمل به مستحبات و ختومات و اوراد مأثوره و تفكرات و تعقلات و جلسات ممتد و تدریس و تربیت شاگردان و گاه اقامه جماعت و اشتغال به علوم غریبه و تبحر در آن ها، باز هم به تألیف آثاری توفیق می‌یابد.
 
 
 
از تألیفات ایشان:
 
 
 
# تقریرات فقه و اصول
 
# تعلیقه بر بخشی از رسائل
 
# حاشیه بر كفایه الاصول، ج1 و 2
 
# حاشیه بر مطول، بخش علم بیان
 
# حاشیه بر منظومه سبزواری<ref> مكتب تفكیك و كیهان فرهنگی، سال نهم، شماره 12، ص 192.</ref>
 
# حاشیه بر منظومه سبزواری<ref> زهد مجسم، رضا صمدیها قزوینی، ص 28، سال 1378 ش.</ref>
 
# حاشیه بر شرح اشارات (بخش الهیات)
 
# حاشیه بر منطق اشارات
 
# شرح سلامان و آبسال ابن سینا
 
# رساله اعتقادات (عربی)
 
# رساله اصول دین (فارسی)
 
# رساله‌ای در توضیح حدیث ماالحقیقه
 
# رسائل و مجالس در موعظه و اخلاق
 
# رساله‌ای مختصر درباره «مشروطیت»
 
# رسائل و نسخه‌هایی مهم در انواع علوم غریبه
 
 
 
امید است در آینده كتاب های این عالم بزرگ به زیور چاپ درآید تا همگان بهره‌مند شوند.
 
 
 
==اخلاق و عمل==
 
 
 
مرحوم سید در مراحل [[تقوا]] و [[تهذیب نفس]] و سلوك شرعی، از نخبگان عصر خود بود. در این مورد نیز (مانند علوم خفیه) مربیان و استادان وی بر ما معلوم نیست؛ شاید توجه او به این مراحل، ‌به اشاره پدرش كه اهل این معانی بوده است پدید آمده باشد. گفته‌اند كه سید از ابتدای نشو و نمای خویش مراقبت شدیدی در انجام واجبات و پرهیز از محرمات داشته و گاه تمام مستحبات شرعی را انجام می‌داده است. و این امر زبانزد مردم بوده است.
 
 
 
از مرحوم سید نقل شده است كه فرمود: «در روزهایی كه در قزوین امام جماعت بودم مدتی به [[سیر و سلوك]] پرداختم و به قدری پیش رفتم كه پرده‌ها از جلو چشمم برداشته شد. دیوارها در برابر من حائل نبود، وقتی كه در خانه نشسته بودم رهگذرها را در كوچه و خیابان می‌دیدم، روزی به من گفته شد: «حالا كه به این مقام رسیده‌ای اگر بخواهی به مدارج بالاتر و مقامات والاتر برسی، یك راه دارد و‌ آن ترك اعمال ظاهری است!!!».
 
 
 
گفتم: این اعمال ظاهری با دلائل قطعی و براهین مسلم شرعی به ما ثابت شده است. من هرگز تا زنده‌ام آن ها را ترك نخواهم كرد. گفته شد: در این صورت همه آن چه به شما داده شده از شما سلب خواهد شد. گفتم: «به جهنم».
 
 
 
از همان لحظه آن حالت از من سلب شد و یك فرد عادی شدم، دیگر از آن كشف و شهود هیچ خبری نبود. در آن هنگام متوجه شدم كه [[شیطان]] از این اعمال ظاهری، با آن همه نقشی كه دارد شدیداً در رنج و عذاب است. ولذا تصمیم گرفتم كه با تمام قدرت ـ علاوه بر واجبات ـ به اعمال مستحبی روی بیاورم و در حد توان چیزی از مستحبات را ترك نكنم. از فضل پروردگار در پرتو التزام به شرع مبین، حالاتی به من دست داد كه حالات پیشین در برابر آن ناچیز بود».<ref> مكتب تفكیك، ص 196 (با تلخیص).</ref>
 
 
 
آری سید خیلی مراقبت در كردار و گفتار داشتند، حتی بنا به نقل مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی در جلسه درس، «مرحوم سید گاهی فرزند خردسال ایشان فضولی می‌كرد، ایشان با اشاره به قلمتراشی كه در پیش رو داشت، می‌گفتند: آقا... بنشین این قلمتراش گوش را می‌برد. یعنی حاضر نبودند برای آرام كردن و ساكت نمودن فرزند مثل بقیه مردم بگویند: بنشین، گوشت را می‌برم».
 
 
 
==در قلمرو سیاست و اجتماع==
 
 
 
سید موسی زرآبادی با وجود همه آن اشتغالات ظاهری و باطنی، به امر مشروطیت (كه در زمان وی پدید آمد) توجه می‌كند و رساله‌ای درباره فواید آن می‌نگارد. در نوشته‌ای كه فرزند ایشان به اینجانب داده‌اند، چنین آمده است: «و ظاهراً مرحوم سید در اوائل مشروطیت طرفدار آن بوده و حتی رساله‌ای ـ حدود ده صفحه ـ در مدح آن نگاشته كه موجود است؛ ولی بعدها بر اثر بروز انحرافاتی در نهضت مزبور از مخالفان جدی آن گردید».
 
 
 
موضوع از هر دو بعد، ‌جالب و آموزنده است هم توجه به تكلیف سیاسی و اجتماعی و دینی و پرداختن به آن به اندازه توان، و هم به هنگام بروز انحراف، كنار كشیدن و مخالفت كردن، و بر انحراف‌ها صحه نگذاشتن.<ref> مكتب تفكیك، ص 196 (با تلخیص).</ref>
 
  
 
==وفات==
 
==وفات==
  
سرانجام تقدیر محتوم فرامی‌رسد و حضرت سید، داعی الهی را پاسخ می‌گوید و در روز دوم ماه [[ربیع الثانی]]، سال 1353 ق، از این جهان تاریك و محدود و گذران به جهان روشنایی و نامحدود و پایدار رخت می‌كشد... و پیكر پاك وی در صحن امامزاده (شاهزاده) حسین علیه السلام ـ در قزوین ـ به خاك سپرده می‌شود و اكنون آرامگاه سید مورد توجه آشنایان و خواص است.
+
مرحوم سید موسی زرآبادی، سرانجام در روز دوم ماه [[ربیع الثانی]]، سال ۱۳۵۳ ق، از این جهان گذران به جهان پایدار رحلت نمود و پیکر پاکش در صحن امامزاده (شاهزاده) حسین علیه السلام در قزوین به خاک سپرده ‌شد.
 +
==پانویس==
 +
<references />
 +
==منابع==
  
==پانویس==
+
*[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۳، زندگی نامه "سید موسی زرآبادی قزوینی"، از محمدعلی رحیمیان فردوسی.
<references/>
+
*مجله حوزه، آذر و دی ۱۳۷۱، شماره ۵۳، "عالم ربانی سید موسی زرآبادی"، از محمد رضا حکیمی.
  
==منابع==
+
==آرشیو عکس و تصویر==
تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 3، زندگی نامه "سيد موسي زرآبادي قزويني" از محمدعلي رحيميان فردوسي
+
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:زرآبادی (1).jpg|سید موسی حسینی زرآبادی قزوینی
 +
پرونده:زرآبادی (2).jpg|قبر سید موسی حسینی زرآبادی قزوینی در صحن امامزاده (شاهزاده) حسین علیه السلام در قزوین
 +
</gallery>
  
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
+
[[رده:علمای قرن چهاردهم|زرآبادی قزوینی،سید موسی]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
 
[[رده:عارفان]]
 
[[رده:عارفان]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فقیهان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۲۴

آیت الله زرآبادی قزوینی (۱۲۹۴ - ۱۳۵۳ ق)، عالم ربانی، حکیم و فقیه بزرگ شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان میرزا حسن کرمانشاهی است. او در مراحل تقوا و تهذیب نفس و سلوک شرعی، از نخبگان عصر خود بوده و در مکتب تربیتی ایشان، رعایت دقیق تکلیف و عمل به شریعت، در رأس امور جای داشته است. مرحوم سید موسی زرآبادی در فقه، اصول، حکمت و علوم غریبه مهارت داشت و از ایشان آثار متعددی در این علوم بجای مانده است.

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon book.jpg

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
۲۳۰px
نام کامل سید موسی حسینی زرآبادی قزوینی
زادروز ۱۲۹۴ قمری
زادگاه قزوین
وفات ۱۳۵۳ قمری
مدفن امامزاده حسین، قزوین

Line.png

اساتید

میرزا حسن کرمانشاهی، ملا علی اکبر ایزدی تاکستانی، سید شهاب الدین شیرازی، شیخ فضل الله نوری،...

شاگردان

شیخ هاشم قزوینی، شیخ علی اکبر الهیان تنکابنی، شیخ مجتبی قزوینی، سید ابوالحسن حافظیان،...

آثار

حاشیه بر کفایةالاصول، حاشیه بر شرح منظومه، رساله اصول دین، رسائل و مجالس،...

ولادت و خاندان

سید موسی زرآبادی قزوینی در سال ۱۲۹۴ هـ.ق در قزوین دیده به جهان گشود. مادر وی بانویی صالحه و دختر یکی از علمای قزوین بود و پدرش حجت الاسلام سید علی زرآبادی (م: ۱۳۱۸ ق) از عالمان وارسته و فاضل و اهل معانی بود. اجداد ایشان نیز همگی از علما و مروجین دین مبین بوده‌اند از جمله: میرفاضل حسینی زرآبادی (م: ۱۱۹۵ ق).

سید موسی زرآبادی از سادات حسینی است، و نسب او به زید بن علی بن الحسین علیه السلام می‌رسد؛ چنان که نقش مهر ایشان «موسی الحسینی» بوده است.[۱]

تحصیل و استادان

سید موسی زرآبادی، مقدمات و سطوح عالیه را در قزوین و تهران از اساتید بزرگی آموخت، از جمله:

  • فقیه محقق، آیت الله ملا علی اکبر ایزدی سیادهنی تاکستانی (م: ۱۳۴۰ ق) از جمله استادان وی در فقه و اصول در قزوین است، که سید موسی تقریرات ایشان را نوشته است.
  • فیلسوف فاضل، میرزا حسن کرمانشاهی (م: ۱۳۳۶ ق) از شاگردان فیلسوف عالیقدر، میرزا ابوالحسن جلوه و از ارکان انتقال فلسفه به طبقات متأخر بشمار می‌رود.
  • فیلسوف و عارف، سید شهاب الدین شیرازی (م: ۱۳۲۰ ق)
  • فیلسوف و عارف، شیخ علی نوری حکمی (م: ۱۳۳۵ ق)
  • عالم بزرگوار، شهید شیخ فضل الله نوری (م: ۱۳۲۷ ق)

گفته‌اند «وی در کار تحصیل علم همتی والا داشته است و تلاشی بسیار. برخی از همدرسان او ابراز داشته‌اند که هر موقع از شب که بیدار می‌شدیم چراغ اطاق سید روشن بود».[۲]

آثار و تألیفات

از مرحوم سید موسی زرآبادی آثار و نوشته‌هایی در فقه و اصول و حکمت برجای مانده است. جالب توجه است که با اشتغال بسیار به عبادت و ریاضات شرعیه و عمل به مستحبات و ختومات و اوراد مأثوره و تفکرات و تعقلات و جلسات ممتد و تدریس و تربیت شاگردان و گاه اقامه جماعت و اشتغال به علوم غریبه و تبحر در آن ها، باز هم به تألیف این آثار توفیق می‌یابد:

  1. تقریرات فقه و اصول استادش، آیت الله ملا علی اکبر ایزدی
  2. تعلیقه بر بخشی از رسائل
  3. حاشیه بر کفایه الاصول، (۲ جلد)
  4. حاشیه بر مطوّل، بخش علم بیان
  5. حاشیه بر منظومه سبزواری[۳]
  6. حاشیه بر شرح اشارات (بخش الهیات)
  7. حاشیه بر منطق اشارات
  8. شرح سلامان و آبسال ابن سینا
  9. رساله اعتقادات (عربی)
  10. رساله اصول دین (فارسی)
  11. رساله‌ای در توضیح حدیث «ماالحقیقه»
  12. رسائل و مجالس، در موعظه و اخلاق
  13. رساله‌ای مختصر درباره «مشروطیت»
  14. رسائل و نسخه‌هایی مهم در انواع علوم غریبه

امید است در آینده کتاب های این عالم بزرگ به زیور چاپ درآید تا همگان بهره‌مند شوند.


تربیت شاگردان

مکتب تربیتی سید موسی زرآبادی مکتب در هم تنیده علم و عمل بوده است؛ علم و تعقّل بر اساس روش قرآنی خالص و عمل و تفکر و عبادت بر طبق موازین دقیق شرعی. وی درباره عمل (تهذیب نفس و تقوی) نیز تأکید بسیار داشته و استفاده از «وقت» و به هدر ندادن آن را بسی مهم می شمرده و رعایت دقیق تکلیف و عمل به شرع مطهر را در رأس امور جای می داده است. برخی از شاگردان او عبارتند از:

ناگفته هایی از حیات عرفانی آیت الله زرآبادی
  • شیخ هاشم قزوینی (م: ۱۳۳۹ ش): این عالم متفکر و زاهد در قزوین فلسفه اشراق و مشّاء را نزد استاد عالیقدر خود، مرحوم علامه سید موسی زرآبادی آموخت.
  • آیت الله شیخ علی اکبر الهیان تنکابنی قزوینی (م: ۱۳۸۰ ق): این عالم ربانی از محضر مربی بزرگ و ذوالفنون عصر خویش، ‌علامه کبیر حضرت سید موسی زرآبادی کسب فیض نمود، و عرفان و علوم غریبه را نیز نزد ایشان آموخت.
  • آیت الله شیخ مجتبی قزوینی (م: ۱۳۸۶ ق، مطابق ۱۳۴۶ هـ.ش)
  • شیخ علی‌اصغر شکرنابی قزوینی، مشهور به «وحدتی» (۱۳۵۷ ق، مطابق با ۱۳۱۶ هـ.ش): او از دانشمندان عصر خویش در علوم خفیه بود که در قزوین با مرحوم آیت الله العظمی سید موسی زرآبادی آشنا گردید، و در زمره شاگردان آن بزرگوار قرار گرفت و تا آخر عمر استاد ملازم ایشان بود. از این عالم ربانی کتب و وسایلی در علوم مختلف مانند جفر و رمل و صنعت و اسماء الله باقی مانده است که تمام آن ها را از استاد خود آیت الله آقا موسی زرآبادی آموخته بود.
  • سید ابوالحسن حافظیان خراسانی (۱۲۸۲ـ۱۳۶۰ ش): وی از بزرگان اهل نفس و دعا و استاد مسلم علوم غریبه بود. مرحوم حافظیان در حوزه مشهد با کسانی چند دوست گشت از جمله مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی و همین دوست بود که با ذکر مقامات و کرامات و علوم سید موسی زرآبادی، وی را متوجه آن مربی کامل کرد و به کسب مسائل و مراحلی بس مهمتر ـ که تا آن هنگام بدان نرسیده بود ـ نایل آید. از آثار ایشان یکی «لوح محفوظ» است و دیگری کتابی در شرح آن و نیز «لوح جنه الاسماء».
  • سید محمدتقی معصومی اشکوری (۱۳۱۲-۱۳۵۶ ق)

ویژگی‌های اخلاقی

مرحوم سید زرآبادی در مراحل تقوا و تهذیب نفس و سلوک شرعی، از نخبگان عصر خود بود. در این مورد نیز (مانند علوم خفیه) مربیان و استادان وی بر ما معلوم نیست؛ شاید توجه او به این مراحل، ‌به اشاره پدرش که اهل این معانی بوده است پدید آمده باشد. گفته‌اند که سید از ابتدای نشو و نمای خویش مراقبت شدیدی در انجام واجبات و پرهیز از محرمات داشته و گاه تمام مستحبات شرعی را انجام می‌داده و این امر زبانزد مردم بوده است.

از مرحوم سید موسی نقل شده است که فرمود: «در روزهایی که در قزوین امام جماعت بودم مدتی به سیر و سلوک پرداختم و به قدری پیش رفتم که پرده‌ها از جلو چشمم برداشته شد. دیوارها در برابر من حائل نبود، وقتی که در خانه نشسته بودم رهگذرها را در کوچه و خیابان می‌دیدم، روزی به من گفته شد: «حالا که به این مقام رسیده‌ای اگر بخواهی به مدارج بالاتر و مقامات والاتر برسی، یک راه دارد و‌ آن ترک اعمال ظاهری است!». گفتم: این اعمال ظاهری با دلائل قطعی و براهین مسلم شرعی به ما ثابت شده است. من هرگز تا زنده‌ام آن ها را ترک نخواهم کرد. گفته شد: در این صورت همه آن چه به شما داده شده از شما سلب خواهد شد. گفتم: «به جهنم». از همان لحظه آن حالت از من سلب شد و یک فرد عادی شدم، دیگر از آن کشف و شهود هیچ خبری نبود. در آن هنگام متوجه شدم که شیطان از این اعمال ظاهری با آن همه نقشی که دارد، شدیداً در رنج و عذاب است. ولذا تصمیم گرفتم که با تمام قدرت ـ علاوه بر واجبات ـ به اعمال مستحبی روی بیاورم و در حد توان چیزی از مستحبات را ترک نکنم. از فضل پروردگار در پرتو التزام به شرع مبین، حالاتی به من دست داد که حالات پیشین در برابر آن ناچیز بود».[۴]

فعالیت‌های اجتماعی

سید موسی زرآبادی با وجود همه آن اشتغالات ظاهری و باطنی، به امر مشروطیت (که در زمان وی پدید آمد) توجه می‌کند و رساله‌ای درباره فواید آن می‌نگارد. در نوشته‌ای که فرزند ایشان به اینجانب داده‌اند، چنین آمده است: «و ظاهراً مرحوم سید در اوائل مشروطیت طرفدار آن بوده و حتی رساله‌ای ـ حدود ده صفحه ـ در مدح آن نگاشته که موجود است؛ ولی بعدها بر اثر بروز انحرافاتی در نهضت مزبور از مخالفان جدی آن گردید».

موضوع از هر دو بعد، ‌جالب و آموزنده است؛ هم توجه به تکلیف سیاسی و اجتماعی و دینی و پرداختن به آن به اندازه توان، و هم به هنگام بروز انحراف، کنار کشیدن و مخالفت کردن، و بر انحراف‌ها صحه نگذاشتن.[۵]

وفات

مرحوم سید موسی زرآبادی، سرانجام در روز دوم ماه ربیع الثانی، سال ۱۳۵۳ ق، از این جهان گذران به جهان پایدار رحلت نمود و پیکر پاکش در صحن امامزاده (شاهزاده) حسین علیه السلام در قزوین به خاک سپرده ‌شد.

پانویس

  1. مکتب تفکیک و کیهان فرهنگی، سال نهم، شماره ۱۲، ص ۱۹۲.
  2. مکتب تفکیک، ص ۱۹۳.
  3. زهد مجسم، رضا صمدیها قزوینی، ص ۲۸، سال ۱۳۷۸ ش.
  4. مکتب تفکیک، ص ۱۹۶ (با تلخیص).
  5. مکتب تفکیک، ص ۱۹۶ (با تلخیص).

منابع

  • گلشن ابرار، جلد ۳، زندگی نامه "سید موسی زرآبادی قزوینی"، از محمدعلی رحیمیان فردوسی.
  • مجله حوزه، آذر و دی ۱۳۷۱، شماره ۵۳، "عالم ربانی سید موسی زرآبادی"، از محمد رضا حکیمی.

آرشیو عکس و تصویر