ابن ابی عقیل عمانی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | {{خوب}} | |
| + | '''«حسن بن ابی عقیل عمّانی»'''، محدّث، فقیه و متکلّم بزرگ [[شیعه]] در قرن چهارم هجری است. شهرت او بیشتر در [[فقه]] استنباطی و [[اجتهاد|اجتهادی]] است. علمای [[علم رجال|رجال]] شیعه مانند [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، وثاقت و اعتبار علمی او را ستوده‌اند. کتاب «المتمسّک بحبل آل الرسول» از مهمترین آثار اوست. | ||
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | |نام شخصیت = | ||
| + | |نام کامل = حسن بن ابی عقیل عمّانی | ||
| + | |تصویر= | ||
| + | |زادروز = قرن سوم هجری | ||
| + | |زادگاه = عمان | ||
| + | |وفات = قرن چهارم هجری | ||
| + | |مدفن = | ||
| + | |اساتید = | ||
| + | |شاگردان = [[جعفر بن محمد قولویه]]،... | ||
| + | |آثار = المتمسّک بحبل آل الرسول، کتاب الکرّ و الفَرّ،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==معرفی اجمالی== | ||
| − | + | حسن بن ابی عقیل عُمّانی<ref> عمان با ضم عین و تشدید میم، منطقه‌ای است میان بلاد یمن و فارس.</ref> یا عَمّانی، ملقب به حذّاء<ref>حذّا با فتح حا و تشدید ذال، به معنی کفاش و سازنده کفش میباشد.</ref> و معروف به ابن ابی عقیل است. گفته شده که ایشان [[یمن|یمنی]] است و عمان از سواحل دریاى یمن است. تاریخ تولد و وفات او معلوم نیست، و نظر به اینکه [[جعفر بن محمد قولویه|ابن قولویه]] (م، ۳۶۸ ق) از وی روایت کرده،<ref>رجال نجاشی، ۳۶.</ref> باید گفت وی عصر [[غیبت صغرى]] (۲۶۰-۳۲۹ ق) را درک کرده است. و با توجه به هم‌عصر بودن او با [[شیخ کلینی|ثقةالاسلام کلینی]]، احتمالاً وفات او نیز همان نیمه اول قرن چهارم، در حدود ۳۳۰ تا ۳۵۰ هجری رخ داده است. | |
| − | ابن ابی عقیل | + | از این رو ابن ابی عقیل عمانی را می توان از طبقه سه فقیه محدث شیعه یعنی: [[شیخ کلینی]] (م، ۳۲۹ ق)، [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن بابویه قمی]] (م، ۳۲۹ ق) و [[جعفر بن محمد قولویه|جعفر بن قولویه]] (م، ۳۶۸ ق) دانست. این مطلب به روشنی از [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] کتاب ها و مصنفات ایشان به ابن قولویه استفاده می شود. اگرچه ما اطلاع روشن و مشخصی از میزان ارتباط ایشان با فقهای مذکور و هم عصر ایشان از یک جهت و با سفیران [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام عصر]] (علیه السلام) از جهت دیگر نداریم، جز آن که مکاتبه ایشان با ابن قولویه و اجازه دادن روایت به او و خواندن مصنفاتش به ابن قولویه، به روشنی ارتباط و پیوند میان ایشان و علمای سایر شهرها و مراکز علمی را اثبات می کند. |
| − | + | فقهای [[امامیه]] از ابن ابی عقیل و [[ابن جنید اسکافی|ابن جنید اسکافی]] (م، ۳۸۱ ق) که تقریباً معاصر وی بود و سنت [[اجتهاد]] و استنباط را در سطح گسترده‌تر و عمیق‌تری پی گرفت، با عنوان «قدیمَین» یاد کرده‌اند و برخی وی را نخستین [[فقیه]] شیعی دانسته‌اند که در آغاز [[غیبت کبری]] فقه را تهذیب کرد و نظر اجتهادی را به کار بست و بحث در اصول را از فروع جدا ساخت.<ref>سید بحر العلوم، رجال، ج۲ ص ۲۱۱.</ref> نخستین کسی که به ابن ابی عقیل و ابن جنید صفت «قدیمین» را اطلاق کرد، فقیه نامور [[ابن فهد حلی]] در مقدمه المهذب البارع است. | |
| − | + | آرای فقهی ابن ابی عقیل مورد توجه غالب فقیهان [[شیعه]] واقع شده است که از آن میان به این کسان می‌توان اشاره کرد: [[ابن ادریس حلی|ابن ادریس حلی]] (م، ۵۷۸ ق) در [[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر]]؛ [[محقق حلی]] (م، ۶۷۶ ق) در المعتبر و [[علامه حلی]] (م، ۷۲۶ ق) در [[مختلف الشیعه (کتاب)|مختلف الشیعه]].<ref>مدرسی، ریحانة الادب، ج ۷، ص ۳۶۰.</ref> | |
| − | == | + | ==عمانی در کلام عالمان== |
| − | + | * [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، صاحب کتاب رجال معروف، پس از توصیف او به ثقه و [[فقیه]] و متکلم بودن و پس از ذکر کتاب‌های او، از کتاب «المتمسک بحبل آل الرسول صلی الله علیه و آله» نام می‌‌برد و گوید: کتاب بسیار مشهوری در میان [[شیعه]] میباشد کمتر کسی پیدا می‌‌شود که وارد [[خراسان]] گردد و از آن، کتاب نسخه یا نسخه‌هایی تهیه نکرده باشد از استادم ابا عبدالله شنیدم که در [[حق]] این مرد فراوان مدح و ثنا می‌‌گفت. سپس نجاشی مینویسد که خود نیز ''«''کتاب الکرّ و الفَرّ» ابن ابی عقیل را که در [[امامت]] است، نزد [[شیخ مفید]] خوانده است.<ref>رجال نجاشی، ص ۳۶.</ref> | |
| − | + | * فقیه بزرگوار شیعه، [[شیخ طوسی]] در کتاب [[فهرست شیخ طوسی (کتاب)|الفهرست]] درباره او می‌‌گوید: ابن ابی عقیل عمانی، دارای کتاب‌های متعددی است. او از زمره متکلمین شیعه بوده و کتاب‌هایی در فقه دارد و «کتاب الکرّ و الفرّ» (در امامت) و «المتمسک بحبل آل الرسول» (در فقه) را ذکر کرده است.<ref> الفهرست، ص ۵۴.</ref> | |
| − | + | * [[ابن شهر آشوب]] در [[معالم العلماء (کتاب)|معالم العلما]]، و مرحوم [[شیخ حر عاملی]] در [[امل الآمل فی علماء جبل عامل (کتاب)|امل الامل]] عین مطالب گذشته را در حق او نقل نموده‌اند و او را با علم و فضیلت و فقاهت و کلامی بودن توصیف نموده‌اند. | |
| − | + | * [[محمد بن علی اردبیلی]] صاحب [[جامع الرواة (کتاب)|جامع الرواة]] درباره او سخن نجاشی را نقل می‌‌کند و می‌‌گوید: حسن بن علی بن ابی عقیل حذا، فقیه وارسته و متکلم است و کتاب‌هایی در زمینه [[فقه]] و [[کلام]] دارد. از استادم ابوعبدالله شنیدم که فراوان در حق او ثنا و تعریف می‌‌نمود.<ref> جامع الرواه، ج ۱، ص ۹۱۱.</ref> | |
| − | + | * [[میرزا عبدالله افندی]] صاحب [[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض العلما]] درباره او گوید: فقیه بزرگ، متکلم اصیل، شیخ بزرگوار، معروف به ابن ابی عقیل، اقوال و آراء او در کتاب‌های ما مورد نقل قول قرار گرفته است... وی می افزاید: [[علامه حلی|علامه]] در کتاب [[خلاصة الاقوال]] توصیف و تجلیل فراوانی از او به عمل آورده است.<ref> ریاض العلما، ج ۱، ص ۲۰۴.</ref> | |
| − | + | * آیت الله [[سید حسن صدر]]، مؤلف کتاب [[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام]] او را در گروه فقهای بزرگ [[امامیه]] نام برده است و درباره او چنین مینویسد: او بزرگ شیعه و آبرو و اعتبار آنان متکلم، فقیه، رکن و مؤسس در فقه و محقق در علوم شرعی و مدقق در علوم عقلی، کتاب‌های متعددی در فنون اسلامی دارد ولی شهرت او در فقه و استنباط [[احکام]] شرعی است.<ref> تاسیس الشیعه، ص ۳۰۳.</ref> | |
| − | + | * صاحب [[معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة (کتاب)|معجم رجال الحدیث]]، پس از نقل اقوال و آراء [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]] و [[علامه حلی]] می‌‌فرماید: شهرت و اعتبار او، عظمت علمی و عملی این شخصیت در بین فقهای اعلام، ما را بی‌نیاز از اطاله سخن و تعرض به اقاویل و کلمات آن بزرگان می‌‌نماید.<ref> معجم رجال الحدیث، ج ۵، ص ۲۲، کد معرفی ۲۹۳۳.</ref> | |
| − | + | * [[محمدعلی مدرس تبریزی|محمدعلی مدرس]] صاحب [[ریحانه الادب|ریحانة الادب]] درباره او مینویسد: شیخ مفید به غایت او را ستوده است و او نخستین کسی است که در اول [[غیبت کبری]]، فقه را مهذب کرد و با قواعد اصولیه تطبیقش نمود، طریق [[اجتهاد]] و تطبیق احکام با ادله و اصول آن‌ها را باز کرد. بعد از او [[ابن جنید اسکافی|ابن جنید اسکافی]] هم همان طریق را پیمود، بدین جهت است که در اصطلاح فقها، این دو فقیه جلیل القدر به قدیمین (دو تن از قدما) تعبیر آورده می‌‌شود. از فتاوای نادره او عدم تنجس آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس، وجوب [[اذان]] و [[اقامه]] در [[نماز صبح]] و شام و بطلان [[نماز]] در صورت ترک آن‌ها (اذان و اقامه) است.<ref> ریحانه الادب، ج ۷، ص ۳۶۰.</ref> | |
| − | + | ==پانویس== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | فقیه بزرگوار شیعه، [[شیخ طوسی]] در | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[ابن شهر آشوب]] در معالم | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | صاحب جامع | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | آیت الله سید حسن | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | صاحب معجم رجال | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | + | ==منابع== | |
| − | + | *[https://www.cgie.org.ir/fa/article/222766/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%84 "ابن ابی عقیل"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]. | |
| − | == منابع == | + | *تلخيص از كتاب فقهای نامدار شيعه، عقيقی بخشايشی، صفحه ۴۱. |
| − | * | + | *"شخصیت و مکتب فقهی ابن ابی عقیل عمانی"، صفاءالدین خزرجی، [http://www.hawzah.net/fa/article/articleview/86109?ParentID=79204 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]. |
| − | * | + | {{سنجش کیفی |
| − | + | |سنجش=شده | |
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده=دارد | ||
| + | }} | ||
[[رده:علمای قرن چهارم]] | [[رده:علمای قرن چهارم]] | ||
| + | [[رده:علماء شیعه]] | ||
[[رده:فقیهان]] | [[رده:فقیهان]] | ||
| − | [[رده: | + | [[رده:مجتهدین]] |
| + | [[رده:محدثان]] | ||
| + | [[رده:متکلمان]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۳۱
«حسن بن ابی عقیل عمّانی»، محدّث، فقیه و متکلّم بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری است. شهرت او بیشتر در فقه استنباطی و اجتهادی است. علمای رجال شیعه مانند نجاشی، وثاقت و اعتبار علمی او را ستوده‌اند. کتاب «المتمسّک بحبل آل الرسول» از مهمترین آثار اوست.
| نام کامل | حسن بن ابی عقیل عمّانی |
| زادروز | قرن سوم هجری |
| زادگاه | عمان |
| وفات | قرن چهارم هجری |
|
| |
| شاگردان |
|
| آثار |
المتمسّک بحبل آل الرسول، کتاب الکرّ و الفَرّ،... |
معرفی اجمالی
حسن بن ابی عقیل عُمّانی[۱] یا عَمّانی، ملقب به حذّاء[۲] و معروف به ابن ابی عقیل است. گفته شده که ایشان یمنی است و عمان از سواحل دریاى یمن است. تاریخ تولد و وفات او معلوم نیست، و نظر به اینکه ابن قولویه (م، ۳۶۸ ق) از وی روایت کرده،[۳] باید گفت وی عصر غیبت صغرى (۲۶۰-۳۲۹ ق) را درک کرده است. و با توجه به هم‌عصر بودن او با ثقةالاسلام کلینی، احتمالاً وفات او نیز همان نیمه اول قرن چهارم، در حدود ۳۳۰ تا ۳۵۰ هجری رخ داده است.
از این رو ابن ابی عقیل عمانی را می توان از طبقه سه فقیه محدث شیعه یعنی: شیخ کلینی (م، ۳۲۹ ق)، علی بن بابویه قمی (م، ۳۲۹ ق) و جعفر بن قولویه (م، ۳۶۸ ق) دانست. این مطلب به روشنی از اجازه کتاب ها و مصنفات ایشان به ابن قولویه استفاده می شود. اگرچه ما اطلاع روشن و مشخصی از میزان ارتباط ایشان با فقهای مذکور و هم عصر ایشان از یک جهت و با سفیران امام عصر (علیه السلام) از جهت دیگر نداریم، جز آن که مکاتبه ایشان با ابن قولویه و اجازه دادن روایت به او و خواندن مصنفاتش به ابن قولویه، به روشنی ارتباط و پیوند میان ایشان و علمای سایر شهرها و مراکز علمی را اثبات می کند.
فقهای امامیه از ابن ابی عقیل و ابن جنید اسکافی (م، ۳۸۱ ق) که تقریباً معاصر وی بود و سنت اجتهاد و استنباط را در سطح گسترده‌تر و عمیق‌تری پی گرفت، با عنوان «قدیمَین» یاد کرده‌اند و برخی وی را نخستین فقیه شیعی دانسته‌اند که در آغاز غیبت کبری فقه را تهذیب کرد و نظر اجتهادی را به کار بست و بحث در اصول را از فروع جدا ساخت.[۴] نخستین کسی که به ابن ابی عقیل و ابن جنید صفت «قدیمین» را اطلاق کرد، فقیه نامور ابن فهد حلی در مقدمه المهذب البارع است.
آرای فقهی ابن ابی عقیل مورد توجه غالب فقیهان شیعه واقع شده است که از آن میان به این کسان می‌توان اشاره کرد: ابن ادریس حلی (م، ۵۷۸ ق) در السرائر؛ محقق حلی (م، ۶۷۶ ق) در المعتبر و علامه حلی (م، ۷۲۶ ق) در مختلف الشیعه.[۵]
عمانی در کلام عالمان
- نجاشی، صاحب کتاب رجال معروف، پس از توصیف او به ثقه و فقیه و متکلم بودن و پس از ذکر کتاب‌های او، از کتاب «المتمسک بحبل آل الرسول صلی الله علیه و آله» نام می‌‌برد و گوید: کتاب بسیار مشهوری در میان شیعه میباشد کمتر کسی پیدا می‌‌شود که وارد خراسان گردد و از آن، کتاب نسخه یا نسخه‌هایی تهیه نکرده باشد از استادم ابا عبدالله شنیدم که در حق این مرد فراوان مدح و ثنا می‌‌گفت. سپس نجاشی مینویسد که خود نیز «کتاب الکرّ و الفَرّ» ابن ابی عقیل را که در امامت است، نزد شیخ مفید خوانده است.[۶]
- فقیه بزرگوار شیعه، شیخ طوسی در کتاب الفهرست درباره او می‌‌گوید: ابن ابی عقیل عمانی، دارای کتاب‌های متعددی است. او از زمره متکلمین شیعه بوده و کتاب‌هایی در فقه دارد و «کتاب الکرّ و الفرّ» (در امامت) و «المتمسک بحبل آل الرسول» (در فقه) را ذکر کرده است.[۷]
- ابن شهر آشوب در معالم العلما، و مرحوم شیخ حر عاملی در امل الامل عین مطالب گذشته را در حق او نقل نموده‌اند و او را با علم و فضیلت و فقاهت و کلامی بودن توصیف نموده‌اند.
- محمد بن علی اردبیلی صاحب جامع الرواة درباره او سخن نجاشی را نقل می‌‌کند و می‌‌گوید: حسن بن علی بن ابی عقیل حذا، فقیه وارسته و متکلم است و کتاب‌هایی در زمینه فقه و کلام دارد. از استادم ابوعبدالله شنیدم که فراوان در حق او ثنا و تعریف می‌‌نمود.[۸]
- میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلما درباره او گوید: فقیه بزرگ، متکلم اصیل، شیخ بزرگوار، معروف به ابن ابی عقیل، اقوال و آراء او در کتاب‌های ما مورد نقل قول قرار گرفته است... وی می افزاید: علامه در کتاب خلاصة الاقوال توصیف و تجلیل فراوانی از او به عمل آورده است.[۹]
- آیت الله سید حسن صدر، مؤلف کتاب تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام او را در گروه فقهای بزرگ امامیه نام برده است و درباره او چنین مینویسد: او بزرگ شیعه و آبرو و اعتبار آنان متکلم، فقیه، رکن و مؤسس در فقه و محقق در علوم شرعی و مدقق در علوم عقلی، کتاب‌های متعددی در فنون اسلامی دارد ولی شهرت او در فقه و استنباط احکام شرعی است.[۱۰]
- صاحب معجم رجال الحدیث، پس از نقل اقوال و آراء نجاشی، شیخ طوسی و علامه حلی می‌‌فرماید: شهرت و اعتبار او، عظمت علمی و عملی این شخصیت در بین فقهای اعلام، ما را بی‌نیاز از اطاله سخن و تعرض به اقاویل و کلمات آن بزرگان می‌‌نماید.[۱۱]
- محمدعلی مدرس صاحب ریحانة الادب درباره او مینویسد: شیخ مفید به غایت او را ستوده است و او نخستین کسی است که در اول غیبت کبری، فقه را مهذب کرد و با قواعد اصولیه تطبیقش نمود، طریق اجتهاد و تطبیق احکام با ادله و اصول آن‌ها را باز کرد. بعد از او ابن جنید اسکافی هم همان طریق را پیمود، بدین جهت است که در اصطلاح فقها، این دو فقیه جلیل القدر به قدیمین (دو تن از قدما) تعبیر آورده می‌‌شود. از فتاوای نادره او عدم تنجس آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس، وجوب اذان و اقامه در نماز صبح و شام و بطلان نماز در صورت ترک آن‌ها (اذان و اقامه) است.[۱۲]
پانویس
- ↑ عمان با ضم عین و تشدید میم، منطقه‌ای است میان بلاد یمن و فارس.
- ↑ حذّا با فتح حا و تشدید ذال، به معنی کفاش و سازنده کفش میباشد.
- ↑ رجال نجاشی، ۳۶.
- ↑ سید بحر العلوم، رجال، ج۲ ص ۲۱۱.
- ↑ مدرسی، ریحانة الادب، ج ۷، ص ۳۶۰.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۳۶.
- ↑ الفهرست، ص ۵۴.
- ↑ جامع الرواه، ج ۱، ص ۹۱۱.
- ↑ ریاض العلما، ج ۱، ص ۲۰۴.
- ↑ تاسیس الشیعه، ص ۳۰۳.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۵، ص ۲۲، کد معرفی ۲۹۳۳.
- ↑ ریحانه الادب، ج ۷، ص ۳۶۰.
منابع
- "ابن ابی عقیل"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- تلخيص از كتاب فقهای نامدار شيعه، عقيقی بخشايشی، صفحه ۴۱.
- "شخصیت و مکتب فقهی ابن ابی عقیل عمانی"، صفاءالدین خزرجی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
