آداب تغذیه در اسلام: تفاوت بین نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۰

«تغذیه» و آداب آن، یکی از مسائلی است که در اسلام مورد توجه فراوان بوده و روایات بسیاری در این باره وجود دارد، مباحثی مانند: تأثیر غذا بر روان و رفتار انسان، چگونگی صرف غذا، غذاهای مناسب و نامناسب و زمان مناسب برای غذا خوردن. در قرآن مجید نیز در ضمن حدود ۲۵۰ آیه، آداب و دستوراتی در مورد غذا مطرح شده است.

اهمیت غذا و تغذیه

نیاز انسان به غذا، مهمترین و حیاتی ترین نیاز روزمره اوست که از تولد تا مرگ وی را همراهی می کند و حتی انبیا و اولیاء الهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

رشد، طول عمر، تندرستی، آرامش اعصاب و روان، خلق و خوی و رفتار، توانمندی و قدرت، تکثیر نسل و تولید مثل و... همه به نوعی وامدار تغذیه سالمند.

از این رو قریب به دویست و پنجاه آیه قرآن و دهها روایت معصومین علیهم السلام در مورد غذا و تغذیه وارد شده است. همچنین نامگذاری پنجمین سوره قرآن به مائده (سفره غذایی)، سوگند خداوند به غذا (والتّین والزَّیتون)، درخواست مائده آسمانی توسط حضرت عیسی علیه السلام و درخواست غذا توسط حضرت موسی علیه السلام، هر کدام مهر تاییدی بر اهمیت غذا و تغذیه می باشند.

همچنین از صفات خداوند، رزاق و معطم بودن است و خداوند بر اهل مکه به دو چیز منت می نهد: «غذا» و «امنیت»: «الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ» (سوره قریش، 4)؛ همان کس که آنها را از گرسنگی نجات داد و از ترس و ناامنی ایمن ساخت.

امام رضا علیه السلام فرمود: «فانَّ صلاح البدن وَ قوِامَه یَکونُ بِالطَّعامِ والشَّرابِ و فَسادَهُ یَکونُ بهما»؛ سلامتی و پایداری بدن و همچنین بیماری آن، به غذا و نوشیدنی است».

تأثیر تغذیه بر اخلاق و رفتار

خداوند بین تغذیه کافران و مؤمنان تفاوت قائل شده است. در مورد کافران می فرماید: «وَالَّذِینَ کفَرُوا یتَمَتَّعُونَ وَیأْکلُونَ کمَا تَأْکلُ الْأَنْعَامُ» (سوره محمد، 12)؛ کافران همواره سرگرم بهره گیری از [کالا و لذت های زودگذر] دنیایند و می خورند، همانگونه که چهارپایان می خورند.

توضیح آنکه حیوانات علف می خورند بی آنکه بدانند از کجا آمده، حلال است یا حرام؟ غصبی است یا مباح؟ کافران نیز غذا می خورند بی آن که به رجس و پلیدی و حلال و حرام بودن آن توجه داشته باشند. لذا فرجام مشابهی دارند.

ولی مؤمنان که به تأثیر اخلاقی و معنوی غذا توجه دارند، مقید به رعایت غذای پاکیزه و حلال می باشند. مردی خدمت پیامبر صلی الله علیه وآله گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود، حضرت فرمود: «غذای خود را پاکیزه کن و از هر گونه غذای حرام بپرهیز».

لذا به مؤمنان دستور داده شده فقط از غذاهای پاکیزه و حلال استفاده کنند: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کلُوا مِنْ طَیبَاتِ مَا رَزَقْنَاکمْ وَاشْکرُوا لِلَّهِ إِنْ کنْتُمْ إِیاهُ تَعْبُدُونَ» (سوره بقره، ۱۷۲)؛ ای اهل ایمان، روزی حلال و پاکیزه‌ای که ما نصیب شما کرده‌ایم بخورید و شکر خدا به جای آرید اگر شما خالص خدا را می‌پرستید.

و در برخی آیات ارتباط تنگاتنگی بین غذای پاکیزه و عمل صالح دیده می شود: «یا أَیهَا الرُّسُلُ کلُوا مِنَ الطَّیبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا» (سوره مؤمنون، ۵۱)؛ از غذاهای پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید.

زیرا همچنان که سخن پاکیزه، عمل صالح را به آسمان عروج می دهد، غذای پاکیزه نیز انسان را در جهت کسب کمالات معنوی و حفظ ارزشهای اخلاقی یاری می بخشد.

اصحاب کهف که دغدغه حفظ ایمان و معنویت خود را داشتند، وقتی از خواب طولانی بیدار شدند به دنبال غذایی بودند که پاک و پاکیزه باشد و سبب خاموش شدن نور الهی در وجود آنان نگردد.

امام حسین علیه السلام با اشاره به یکی از علل رفتار پست و ناهنجار کوفیان در کربلا می فرماید: «قد مُلئت بطونکم من الحرام»؛ شکمهای شما از حرام پر شده است».

امام رضا علیه السلام فرمود: «بدان که نیرو و توان و روح و روان، تابع مزاج بدنها می باشد».

توضیح روایت آن که مراد از نفوس، روح انسان است که چون مرغی اسیر قفس تن اوست. به هر اندازه که مزاج و جسم او سالم باشد، روح او نیز سالم و کاملتر خواهد بود. روح سالم در بدن سالم است.

رمز سلامتی روح و جسم در یک قیاس منطقی، چنین قابل تبیین است: سلامتی روح، تابع سلامتی تن است و سلامتی تن تابع غذا و تغذیه سالم. پس سلامتی روح، تابع غذا و تغذیه سالم می باشد.

با توجه به پاره ای از روایات، آثار برخی غذاها بر اخلاق و رفتار آدمی به قرار زیر است:

اعتدال در خوردن گوشت موجب خوش اخلاقی، اعتماد به نفس و شجاعت می شود و افراط در آن قساوت قلب می آورد.
شیر موجب صبوری، مهربانی، آرامش و... می شود.
عسل موجب رشد حافظه، صافی دل و شفا است.
انگور، غم و اندوه و افسردگی را به شادابی تبدیل می کند.
خرما، موجب صبر و حلم و بردباری می شود.
زیتون، حافظه را تقویت می کند.
سیب، موجب تقویت اعصاب و رنگ رخسار می گردد.
هلیم، نشاط عبادت را افزون می کند.

اثرپذیری روح انسان از غذا

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «مَنْ اَقَلَّ اَکْلُهُ صَفی فِکْرُهُ»؛ کسی که خوراکش اندک باشد، فکر و اندیشه اش پاک شود». این روایت زیبا یادآور آن است که عواطف انسان در حالت گرسنگی اندک، رقیق تر و هوش و حواس او بیدارتر است. در واقع، یکی از عواملی که رشد فکری را متوقف می کند، زیاده روی در تغذیه است.

اگر بیش از اندازه مواد غذایی وارد معده شود، ترشحات بسیار همراه با تعداد زیادی گلبول سفید از دیواره های معده، برای هضم غذا به معده سرازیر می شوند. در نتیجه خون بیشتری در دستگاه هاضمه جریان می یابد. بدین ترتیب دستگاه کنترل خون از سهم خونرسانی به مغز می کاهد و اکسیژن و مواد غذایی کمتری به مغز می رسد و این گونه از قدرت خلاقه و حس ابتکار و درک مطالب کاسته می شود.

بیماریهای «پسیکو سوماتیک» که در پی ناراحتی های روحی پدید می آید، با توجه به نوع مواد غذایی مصرفی ایجاد می شود. اسلام در ۱۴ قرن پیش به ارتباط نماز با غذا و بهداشت بدن و لباس و تغذیه و تمرکز قوای دماغی اشاره کرده است.

لقمان حکیم به پسرش فرمود: «با پرخوری، فکر به خواب می رود و زبان حکمت گنگ می شود و اعضا از انجام دادن وظیفه عبادتی خود بازمی ماند». درباره موریانه نوشته اند که چون به کمبود نفرات در یکی از قسمت ها مثل (انباردار سرباز و نظافتچی) برمی خورد، با دادن غذای مخصوص همان نوع ویژه از نفرات مورد نظر را به وجود می آورد. امروزه نیز این فرضیه مطرح است که آیا بشر می تواند با نوع غذا، فرزندانی هشیارتر و باایمان پرورش دهد یا نه. البته در اسلام، این موضوع به اثبات رسیده است که انسان می تواند، با انتخاب غذای حلال و منزه ویژگی های شخصیتی دلخواه را در فرزندان خود ایجاد کند.

گروه‌های غذایی مفید در آیات و روایات

در این بخش به اختصار به برخی گروههای غذایی توصیه شده در قرآن، اشاره می کنیم:

گوشت‌ها (پروتئین‌ها)

از میان چهارپایان؛ گوشت گوسفند، گاو، شتر، آهو و برخی دیگر از حیوانات حلال است و گوشت چهارپایان درنده خو، دارای دندان تیز و چنگال و ناخن های تیز مانند شیر، پلنگ، روباه، کفتار، شغال، گربه و... حرام است همچنین گوشت چهارپایان حلال گوشتی که ذبح اسلامی نشده و یا مردار شده اند، حرام است.

و از حیوانات دریایی، گوشت ماهی های پولک دار و میگو حلال است. گوشت پرندگان نیز حلال است، جز پرندگانی که فاقد چینه دان و سنگدان و خار عقب پا هستند و یا مانند عقاب و کرکس دارای چنگال اند.

گوشت حیوانات حلال گوشت سرشار از پروتئین است که نیاز بدن را تامین می کند و کمتر غذایی می تواند جایگزین آن شود. در آیات و روایات گوناگونی به خوردن گوشت سفارش شده است.

«وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَکمْ...وَمِنْهَا تَأْکلُونَ»؛ (سوره نحل، ۵) (خداوند) چهارپایان را برای شما آفرید... و از گوشت آنها می خورید.

در روز عید قربان که حاجیان پس از اعمال سنگین مناسک نیاز به پروتئین دارند، خداوند به خوردن گوشت قربانی دستور داده است.

«فَکلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ»؛ (سوره حج، ۲۹) و از گوشت آنها (قربانی) بخورید و بینوای فقیر را اطعام کنید.

در جنگ خندق پس از خستگی سربازان اسلام در حفر خندق، دعوت کرد. در روایت آمده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خیر الادام فی الدنیا والاخره اللحم؛ بهترین خوراکی در دنیا و آخرت گوشت است».

چرا که گوشت موجب روئیدن گوشت بر بدن، توانمندی، قدرت بخشیدن به بینایی و شنوایی و... می شود. ترک گوشت فساد بدن را در پی دارد. از این رو رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: هر کس چهل روز گوشت نخورده باشد، پس باید پولی قرض کند و گوشت تهیه کرده و بخورد.

نیز امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کس چهل روز خوردن گوشت را ترک کند، خلق و خوی او بد و زشت می شود».

لیکن باید از افراط در خوردن گوشت و اعتیاد به آن پرهیز کرد. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «هر کس چهل روز (پشت سرهم) گوشت بخورد، سنگدل می شود».

از روایات برمی آید که خوردن گوشت هر سه روز یک بار مناسب است. ساباطی می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره خوردن گوشت پرسیدم؟ فرمود: هر سه روز (یک بار).

ادریس بن عبدالله می گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم، از گوشت سخن به میان آمد، فرمود: یک روز گوشت بخور، یک روز لبنیات و یک روز چیز دیگری.

از میان گوشت ها، به خوردن گوشت گوسفند و آبزیان و پرندگان سفارش شده است. بهترین گوشت، گوشت تازه (لحماً طریا) است و از خوردن گوشت خام و گوشت خشکیده نمک سود نهی شده است.

تخم مرغ

حدود ۱۳ روایت در مورد تخم مرغ وارد شده است. زرده تخم مرغ سبک و سفیده آن سنگین است. اگر تخم مرغ به همراه گوشت، پیاز و روغن زیتون خورده شود، مقوی است؛ ولی خوردن آن به همراه ماهی مضر است، چنان که اعتیاد به خوردن آن نیز موجب بیمارى سِپُرز مى ‏آورد و ایجاد کننده بادهایى در سرِ معده است و سبب پیدایش کک‌مَک در صورت مى‏ شود؛ امام صادق علیه السلام فرمود: «تخم مرغ خوراکی سبک است. دلدادگی به گوشت را فرو می نشاند و عارضه های گوشت را هم ندارد».

نان، غلات، حبوبات و دانه‌ها

در قرآن به دانه ها و غلات تحت عنوان «زرع و حبّ» اشاره شده است. «وَهُوَ الَّذِی أَنْشَأَ... الزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُکلُهُ»؛ (سوره انعام، ۱۴۱) و اوست خدایی که (برای شما) انواع زراعت را پدید آورد که با هم متفاوتند.

«فَأَنْبَتْنَا فِیهَا حَبًّا»؛ (سوره عبس، ۲۷) در آن (زمین) دانه ها رویاندیم.

دانه های غذایی، مایه اصلی تغذیه انسان و انواع حیوانات است. دانه هایی که اگر یک سال بر اثر خشکسالی قطع شود، قحطی و گرسنگی تمام جهان را فراخواهد گرفت. تعبیر به «حبّا» به صورت نکره یا دلیل بر اهمیت این ماده غذایی است و یا به تنوع دانه ها اشاره دارد.

از میان دانه ها، گندم کاملترین و غنی ترین ماده غذایی است که جای بسیاری از غذاها را می گیرد. حضرت یوسف علیه السلام برای نجات مردم مصر از هفت سال قحطی به ذخیره سازی گندم پرداخت.

نان بهترین خوراکی، مایه برکت و استواری تن، خوشبو کنده دهان است و بهترین نان، نان سبوس دار است که دارای فیبر می باشد.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوندا! برای ما به نان برکت بده و میان ما و آن جدایی میفکن، اگر نان نبود نه روزه گرفته بودیم، نه نماز خوانده بودیم و نه واجبات خدا را انجام داده بودیم».

امام رضا علیه السلام فرمود: «برتری نان جو بر گندم، همانند برتری ما بر دیگران است».

برنج غذایی نیکو، سرد و سالم و مهترین غذاها می باشد.

میوه‌ها و سبزی‌ها

در سوره عبس آیات ۲۵ تا ۳۲ به هشت نوع مواد غذایی گیاهی و نباتی پرداخته است که حاکی از اهمیت و اولویت نبایات و میوه ها در تغذیه انسانهاست.

تاکید فراوان برخی آیات روی زمین و روئیدنی ها و تقدم میوه ها بر گوشتها، دلیل دیگری بر اولویت این گروه غذایی بر گوشتها می باشد. همچنین ذکر مکرر خصوص میوه ها از میان غذاهای بهشتی، به خاطر اهمیت میوه ها در تغذیه و نقش آنها در طراوت و شادابی و نشاط انسان و هضم و جذب آسان است که نه تنها از نظر علمی بلکه در تجربه عمومی مردم نیز به اثبات رسیده است.

میوه هایی چون: انگور، انار، خربزه، خرما، سیب، انجیر و... هر کدام از خواص زیادی برخوردارند که در روایات اسلامی به آنها اشاره شده است. مثلاً: انار، موجب نورانیت قلب و دورکننده شیطان است، معده را پالایش می دهد، مقوی و نیروبخش است، غذا را هضم می کند و سبب اعتدال طبع می شود.

انگور از میوه های بهشتی و یک غذای کامل و داروخانه طبیعی است، انجیر استحکام بخش استخوان ها، جلا بخش چشم و دل و برطرف کننده ضعف و فزاینده عقل و آرامش است. خربزه شفای دردها، شستشودهنده مثانه و معده و دارای هزار برکت می باشد. خرما، شفابخش، قوی کننده پشت، افزایش حلم و بردباری، سیرکننده و رفع کننده خستگی و هفتاد و دو خواص شفابخش در آن است.

سبزی ها نیز علاوه بر زینت سفره، از خواص والایی برخوردارند. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «سفره هایتان را به سبزی زینت بخشید زیرا خوردن سبزی با گفتن بسم الله، شیطان را می راند».

شیر و لبنیات

شیر از غذاهای بهشتی است که در سوره نحل آیه ۶۶ و دیگر آیات به آن اشاره شده است. شیر یک غذای کامل و دارای خواص فراوانی است. شیر موجب استحکام استخوان ها، روئیدن گوشت، برطرف کننده ضعف و شفای هر دردی است که برای نوشیدن آن هیچ شرط سنی و اقلیمی وجود ندارد.

امام علی علیه السلام فرمود: نوشیدن شیر، شفای هر دردی جز مرگ است.

از میان شیرها به شیر گاو توصیه شده است. امام علی علیه السلام فرمود: «شیر گاو درمان است».

از میان فراوده های شیر، خوردن پنیر به تنهایی مضر است و از آن نهی شده است. چنانکه زیاد خوردن آن موجب لاغری و بیماری است.

امام صادق علیه السلام فرمود: «گردو و پنیر، چون با هم جمع شوند درمان اند، اما اگر از هم جدا شوند درد می شوند».

امام کاظم علیه السلام در مورد ماست فرمود: «هر کس می خواهد ماست بخورد و ماست او را زیان نرساند، با آن هضم کننده ای (مثلا نانخواه) بخورد». چون ماست طبع سرد دارد، افزودنی که طبع گرم دارد به آن اضافه کند، مانند: نعناع، گل محمدی، گلپر و... نانخواه (زنیان) در روایت به عنوان مثال آمده است.

زمان غذا خوردن

چه زمانی باید غذا خورد؟ و اسلام در خوردن به چند وعده غذا توصیه می کند؟ روایات مربوط به وعده غذایی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:

۱. برخی روایات به دو وعده اشاره دارند. امام صادق علیه السلام فرمود: «صبحانه و شام بخور و در فاصله میان آنها چیزی نخور، چرا که موجب تباهی تن است، مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: و آنان (بهشتیان) صبحگاهان و شامگاهان، روزی ویژه خویش را دارند».

۲. برخی بر یک وعده و آن هم صبحانه تاکید دارند، امام صادق علیه السلام فرمود: «مؤمن را بایسته است، تا غذا نخورده از خانه بیرون نرود، چرا که این کار به او استواری بیشتر می بخشد».

۳. برخی دیگر به خوردن شام به ویژه برای افراد سالخورده سفارش می کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «خوردن شام را وامگذارید... من بر امت خویش از این بیمناکم که از واگذاردن شام، پیری به سراغشان آید چرا که شام، موجب نیرومندی پیر و جوان است». و برخی روایات به شام خوردن پیامبران اشاره دارد. امام علی علیه السلام فرمود: «شام خوردن پیامبران، پس از تاریکی شب بوده است». امام صادق علیه السلام فرمود: «شام پیامبران پس از نماز عشا می باشد».

۴. امام رضا علیه السلام در روایتی هر ۸ ساعت یکبار وعده غذایی را سفارش کرده است.

از مجموع این چند دسته روایات چنین استنباط می شود که دو وعده غذایی یعنی اول روز و آخر روز برای خوردن غذا کافی است و چنانچه در میان روز گرسنه شد از میان وعده های غذایی استفاده کند. آنچه در رساله های عملی درباره استحباب غذا خوردن در اول روز و اول شب و خودداری از غذا در بین روز و بین شب آمده، در تایید دو وعده تغذیه است. بنابر این نظریه غالب، می بایست روایت امام رضا علیه السلام را توجیه کرد.

در کنار این روایات، به روایاتی برمی خوریم که بحث گرسنگی و اشتها را ملاک می دانند و سلامتی انسان را در این می دانند که تا گرسنه نشده، غذا نخورد.

امام علی علیه السلام به امام حسن علیه السلام فرمود: «بر سر سفره نمی نشینی، مگر آن هنگام که گرسنه ای... اگر این کار را کردی از طبیب بی نیاز می شوی».

میزان خوردن غذا

افراط و تفریط در رساندن غذا به بدن، هر دو ضرر و مفسده دارد. امام رضا علیه السلام با تشبیه بدن به زمین می فرماید: بدن انسان، بسان زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آبدهی بدان، مراقبت شود به گونه ای که آب نه فراوانتر از نیاز بدان برسد تا آن را غرقاب و باتلاق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تشنگی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد، اما اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید؛ بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و پوشاک چنین است.

پرخوری و نیز خوردن پس از سیری، بدن را باتلاق تجمع میکرب ها می سازد و موجب تباهی تن، قساوت قلب و کودنی می شود. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «مؤمن در یک شکم چیز می خورد و کافر در هفت شکم چیز می خورد».

امام علی علیه السلام فرمود: «عادت به پرخوری انواع دردها را به همراه دارد» و همچنین فرمود: «از پرخوری پرهیز کنید، چرا که مایه تباهی تن است».

بهترین رمز سلامتی آن است که انسان با وجود اشتها به غذا از آن دست بکشد. رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «کُل و انت تشتهی وامسک و انت تشتهی؛ زمانی که میل به غذا داری، غذا بخور و در حالی که هنوز میل و اشتها به خوردن داری، دست از خوردن بکش».

امام علی علیه السلام به امام حسن علیه السلام فرمود: «اگر می خواهی سالم بمانی و از پزشک بی نیاز شوی، چهار امر را رعایت کن: اگر میل به غذا نداری نخور؛ تا زمانی که سیر نشده ای و اشتها باقی است، دست از غذا بکش؛ غذا را پس از جویدن کامل در دهان، فرو بده؛ قبل از خواب قضای حاجت کن».

امام رضا علیه السلام فرمود: «لو انّ الناس قصدوا فی الطعام لاعتدلت ابدانهم؛ اگر مردم در خوردن غذا میانه رو باشند، بدنهای آنان اعتدال پیدا می کند».

مفهوم آیه شریفه «کلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا» (سوره اعراف، ۳۱) که در نگاه نخست بسیار ساده به نظر می رسد، امروز در رتبه مهمترین دستورات بهداشتی (و تغذیه سالم) قرار گرفته است، زیرا طبق تحقیقات دانشمندان، سرچشمه بسیاری از بیماریها، غذاهای اضافی (داخل معده) است که به صورت جذب نشده در بدن باقی می ماند.

این مواد اضافی هم بار سنگینی است بر قلب و عروق و سایر دستگاههای بدن و هم بستر آماده ای است برای پذیرش انواع عفونت ها و بیماری ها. لذا برای درمان بسیاری از بیماری ها، نخستین گام این است که این مواد اضافی و به عبارت دیگر زباله های تن انسان بسوزند و جسم پاکسازی گردد. عامل به اصطلاح «پرخوری» است و راهی برای جلوگیری از آن جز رعایت اعتدال در (خوردن) غذا نیست.

آداب خوردن و آشامیدن

در روایات معصومین علیهم السلام و فقه اسلامی، تحت عنوان «آداب خوردن و آشامیدن»، به آداب چگونه خوردن غذا پرداخته شده که برخی از آنها عبارتند از:

شستن دستها قبل از غذا و خشک نکردن با حوله؛ پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «شستن دستها، پیش از غذا شفای تن».
درآوردن کفش ها از پا هنگام غذا خوردن؛ رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «چون غذا نهاده شد، کفشهایتان را درآورید، چرا که هم رفتاری است زیبا و هم موجب آسایش بیشتر پاهایتان می شود».
نام خدا بردن و بسم الله گفتن، امام علی علیه السلام فرمود: «برای کسی که برای غذای خود نام خدا را ببرد، ضمانت می کنم که از آن غذا به هیچ درد و رنجی گرفتار نشود».
بعد از گذاشتن نان در سفره منتظر چیز دیگری نماند.
شروع غذا با دعا و شکر الهی
آغاز کردن غذا با نمک
با دست راست خوردن، با سه انگشت یا بیشتر و با دو انگشت نخورد.
پاره نکردن نان با کارد و نگذاشتن نان زیر ظروف غذا
آغاز کردن از سبکترین غذاها، مانند سوپ، سالاد و...
زیاد نشستن سر سفره و طول دادن غذا خوردن
خوردن غذای گرم قبل از سرد شدن
پرهیز از خوردن غذای داغ
پرهیز از فوت کردن در غذاها و نوشیدنی ها
کراهت پاک کردن کامل گوشت استخوان
پرهیز از خوردن غذا در حال جنابت
برداشتن لقمه کوچک و جویدن کامل آن
دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن کامل
پرهیز از خوردن در حال سیری
پایان بردن غذا با نمک
خوردن از قسمت جلوی خود
نگاه نکردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن
دعاکردن پس از غذا
به پشت دراز کشیدن پس از غذا و پای راست را روی پای چپ گذاشتن
نخوابیدن بلافاصله پس از خوردن غذا
خلال یا مسواک زدن پس از غذا
غسل نکردن با آب سرد پس از خوردن ماهی
خوردن چند خرما یا مقداری عسل (یا چیز گرم) پس از خوردن ماهی قبل از خواب
مستحب بودن خوردن آنچه از غذا بر روی زمین افتاده است
شستن گوشت قبل از پختن
نخوابیدن بلافاصله پس از خوردن ماهی
شستن میوه با آب
خوردن میوه در فصل خود
خوردن میوه با پوست (برخی میوه ها)
دور نینداختن میوه پیش از خوردن کامل آن
گفتن بسم الله پیش از آشامیدن و الحمدلله بعد از آن
آشامیدن آب به سه نفس و مکیدن آن و سر نکشیدن یکجا
ایستاده آب آشامیدن در روز و نشسته آشامیدن در شب
آشامیدن آب به صورت ولرم
ندمیدن در آب
نیاشامیدن آب با دست چپ
نیاشامیدن آب در بین غذا
نیاشامیدن آب در پی چربی و غذای چرب
نیاشامیدن آب از کنار دسته ظرف یا لبه شکسته آن
نیاشامیدن آب سرد پس از خوردن چیز گرم و شیرینی
نیاشامیدن آب فراوان
نیاشامیدن آب سرد در حمام
بستن دهانه ظرف آب
یادکردن امام حسین علیه السلام و لعن بر قاتلان او.

منابع

نشریه حصون، بهار ۱۳۸۷، شماره ۱۵، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، بازیابی: ۲۵ دی ماه ۱۳۹۲.
نشریه طوبی، آذر ۱۳۸۶، شماره ۲۴، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه ، بازیابی: ۲۵ دی ماه ۱۳۹۲.
مجله گنجینه، مرداد ۱۳۸۰، شماره ۶، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، بازیابی: ۲۵ دی ماه ۱۳۹۲.

آداب تغذیه در اسلام: تفاوت بین نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۰

محتویات

اهمیت غذا و تغذیه

تأثیر تغذیه بر اخلاق و رفتار

اثرپذیری روح انسان از غذا

گروه‌های غذایی مفید در آیات و روایات

گوشت‌ها (پروتئین‌ها)

تخم مرغ

نان، غلات، حبوبات و دانه‌ها

میوه‌ها و سبزی‌ها

شیر و لبنیات

زمان غذا خوردن

میزان خوردن غذا

آداب خوردن و آشامیدن

منابع

منوی ناوبری

ابزارهای شخصی

فضاهای نام

گویش‌ها

بازدیدها

بیشتر

جستجو

ناوبری

ابزارها

در دانشنامه‌های همسو

پیمایش‌گر قرآن

سایر سایت‌ها

@@ سطر ۱: / سطر ۱: @@
-تغذیه یا طعام یا خوراک از نیازهای اساسی بشری است که در حالات روحی و جسمی فرد تأثیر دارد.
+{{خوب}}
+«تغذیه» و آداب آن، یکی از مسائلی است که در [[اسلام]] مورد توجه فراوان بوده و روایات بسیاری در این باره وجود دارد، مباحثی مانند: تأثیر غذا بر روان و رفتار انسان، چگونگی صرف غذا، غذاهای مناسب و نامناسب و زمان مناسب برای غذا خوردن. در [[قرآن مجید]] نیز در ضمن حدود ۲۵۰ [[آیه]]، آداب و دستوراتی در مورد غذا مطرح شده است.
-==اهمیت غذا==
+==اهمیت غذا و تغذیه==
-نیاز انسان به غذا، مهمترین و حیاتی ترین نیاز روزمره اوست که از تولد تا مرگ وی را همراهی می کند و حتی انبیا و اولیاء الهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
+نیاز انسان به غذا، مهمترین و حیاتی ترین نیاز روزمره اوست که از تولد تا [[مرگ]] وی را همراهی می کند و حتی انبیا و اولیاء الهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
 رشد، طول عمر، تندرستی، آرامش اعصاب و روان، خلق و خوی و رفتار، توانمندی و قدرت، تکثیر نسل و تولید مثل و... همه به نوعی وامدار تغذیه سالمند.
-از این رو قریب به دویست و پنجاه آیه قرآنی و دهها روایت معصومین علیهم السلام در مورد غذا و تغذیه وارد شده است. همچنین نامگذاری پنجمین [[سوره قرآن]] به مائده (سفره غذایی) از صفات خداوند، رزاق و معطم بودن، سوگند خداوند به غذا (والتین والزیتون)، درخواست مائده آسمانی توسط [[حضرت عیسی]] علیه السلام و درخواست غذا توسط [[حضرت موسی]] علیه السلام هر کدام مهر تاییدی بر اهمیت غذا و تغذیه می باشند.
+از این رو قریب به دویست و پنجاه آیه [[قرآن]] و دهها روایت [[اهل البیت|معصومین]] علیهم السلام در مورد غذا و تغذیه وارد شده است. همچنین نامگذاری پنجمین [[سوره]] قرآن به مائده (سفره غذایی)، سوگند خداوند به غذا ({{متن قرآن|والتّین والزَّیتون}})، درخواست مائده آسمانی توسط [[حضرت عیسی]] علیه السلام و درخواست غذا توسط [[حضرت موسی]] علیه السلام، هر کدام مهر تاییدی بر اهمیت غذا و تغذیه می باشند.
-همچنین خداوند بر اهل [[مکه]] به دو چیز منت می نهد: «غذا» و «امنیت».
+همچنین از صفات خداوند، [[رزاق (اسم الله)|رزاق]] و معطم بودن است و خداوند بر اهل [[مکه]] به دو چیز منت می نهد: «غذا» و «امنیت»: {{متن قرآن|«الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ»}} ([[سوره قریش]]، 4)؛ همان کس که آنها را از گرسنگی نجات داد و از ترس و ناامنی ایمن ساخت.
-* {{متن قرآن|«الذی اطعمهم من جوع و آمنهم من خوفِ»}}؛ همان کس که آنها را از گرسنگی نجات داد و از ترس و ناامنی ایمن ساخت.
+[[امام رضا]] علیه السلام فرمود: {{متن حدیث|«فانَّ صلاح البدن وَ قوِامَه یَکونُ بِالطَّعامِ والشَّرابِ و فَسادَهُ یَکونُ بهما»}}؛ سلامتی و پایداری بدن و همچنین بیماری آن، به غذا و نوشیدنی است».
-[[امام رضا]] علیه السلام فرمود: «فانَّ صلاح البدن وَ قوِامَه یَکونُ بِالطَّعامِ والشَّرابِ و فَسادَهُ یَکونُ بهما؛ سلامتی و پایداری بدن و همچنین بیماری آن به غذا و نوشیدنی است».
+==تأثیر تغذیه بر اخلاق و رفتار==
-==تأثیر غذا و تغذیه بر اخلاق و رفتار==
+خداوند بین تغذیه کافران و مؤمنان تفاوت قائل شده است. در مورد کافران می فرماید: {{متن قرآن|«وَالَّذِینَ کفَرُوا یتَمَتَّعُونَ وَیأْکلُونَ کمَا تَأْکلُ الْأَنْعَامُ»}} ([[سوره محمد]]، 12)؛ کافران همواره سرگرم بهره گیری از [کالا و لذت های زودگذر] دنیایند و می خورند، همانگونه که چهارپایان می خورند.
-خداوند بین تغذیه کافران و مومنان تفاوت قائل شده است. در مورد کافران می فرماید: «والّذین کفروا یتمتعون و یاکلُون کَما تاکُل» می خورند.
+توضیح آنکه حیوانات علف می خورند بی آنکه بدانند از کجا آمده، [[حلال]] است یا [[حرام]]؟ [[غصب|غصبی]] است یا [[مباح]]؟ کافران نیز غذا می خورند بی آن که به [[رجس]] و پلیدی و حلال و حرام بودن آن توجه داشته باشند. لذا فرجام مشابهی دارند.
-توضیح آنکه حیوانات علف می خورند بی آنکه بدانند از کجا آمده، حلال است یا حرام؟ غصبی است یا مباح؟ کافران نیز غذا می خورند بی آن که به رجس و پلیدی و [[حلال]] و [[حرام]] بودن آن توجه داشته باشند. لذا فرجام مشابه ای دارند.
+ولی مؤمنان که به تأثیر [[اخلاق|اخلاقی]] و معنوی غذا توجه دارند، مقید به رعایت غذای پاکیزه و حلال می باشند. مردی خدمت [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود، حضرت فرمود: «غذای خود را پاکیزه کن و از هر گونه غذای حرام بپرهیز».
-ولی مؤمنان که به تاثیر اخلاقی و معنوی غذا توجه دارند، مقید به رعایت غذای پاکیزه و حلال می باشند. مردی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود، حضرت فرمود: «غذای خود را پاکیزه کن و از هر گونه غذای حرام بپرهیز».
+لذا به مؤمنان دستور داده شده فقط از غذاهای پاکیزه و حلال استفاده کنند: {{متن قرآن|«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کلُوا مِنْ طَیبَاتِ مَا رَزَقْنَاکمْ وَاشْکرُوا لِلَّهِ إِنْ کنْتُمْ إِیاهُ تَعْبُدُونَ»}} ([[سوره بقره]]، ۱۷۲)؛ ای اهل ایمان، روزی حلال و پاکیزه‌ای که ما نصیب شما کرده‌ایم بخورید و شکر خدا به جای آرید اگر شما خالص خدا را می‌پرستید.
-لذا به مؤمنان دستور داده شده فقط از غذاهای پاکیزه و حلال استفاده کنند.
+و در برخی آیات ارتباط تنگاتنگی بین غذای پاکیزه و [[عمل صالح]] دیده می شود: {{متن قرآن|«یا أَیهَا الرُّسُلُ کلُوا مِنَ الطَّیبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا»}} ([[سوره مؤمنون]]، ۵۱)؛ از غذاهای پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید.
-* {{متن قرآن|«یا ایها الذین آمنوا کلوا من طیبات ما رزقناکم»}}؛ ای مومنان! از روزی پاکیزه که به شما دادیم، بخورید.
+زیرا همچنان که سخن پاکیزه، عمل صالح را به آسمان عروج می دهد، غذای پاکیزه نیز انسان را در جهت کسب کمالات معنوی و حفظ ارزشهای اخلاقی یاری می بخشد.
-و در برخی آیات ارتباط تنگاتنگی بین غذای پاکیزه و عمل صالح دیده می شود.
+[[اصحاب کهف]] که دغدغه حفظ [[ایمان]] و معنویت خود را داشتند، وقتی از خواب طولانی بیدار شدند به دنبال غذایی بودند که پاک و پاکیزه باشد و سبب خاموش شدن نور الهی در وجود آنان نگردد.
-* {{متن قرآن|«کلوا من الطیّبات و اعملوا صالحا»}}؛ از غذاهای پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید.
+[[امام حسین]] علیه السلام با اشاره به یکی از علل رفتار پست و ناهنجار کوفیان در [[کربلا]] می فرماید: {{متن حدیث|«قد مُلئت بطونکم من الحرام»}}؛ شکمهای شما از حرام پر شده است».
-زیرا همچنان که سخن پاکیزه، عمل صالح را به آسمان عروج می دهد، غذای پاکیزه نیز انسان را در جهت کسب کمالات معنوی و حفظ ارزشهای اخلاقی یاری می بخشد و به مانند باران پاکیزه موجب رویش سبزه ها و گل های معطر در وجود آدمی می گردد.
-[[اصحاب کهف]] که دغدغه حفظ ایمان و معنویت خود را داشتند، وقتی از خواب طولانی بیدار شدند به دنبال غذایی بودند که پاک و پاکیزه باشد و سبب خاموش شدن نور الهی در وجود آنان نگردد.
-برخلاف غذاهای خبیث و حرام که موجب تاریکی قلب، سنگدلی و از بین رفتن نور ایمان می شود. در آیه ای از قرآن آمده است: شیطان می خواهد به وسیله شراب (غذای پلید) و قمار در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و در آیه ای دیگر خوردن مال حرام را آتش خوردن معرفی کرده است: کسانی که اموال یتیمان را به ستم می خورند (در حقیقت ) تنها آتش می خورند و این بیانگر نقش غذای حرام و خبیث است که به روح و روان و ایمان فرد خسارت می زند.
-[[امام حسین]] علیه السلام با اشاره به یکی از علل رفتار پست و ناهنجار کوفیان در [[کربلا]] می فرماید: «قد مُلئت بطونکم من الحرام؛ شکمهای شما از حرام پر شده است».
 [[امام رضا]] علیه السلام فرمود: «بدان که نیرو و توان و روح و روان، تابع مزاج بدنها می باشد».
-توضیح روایت آن که مراد از نفوس، روح انسان است که چون مرغی اسیر قفس تن اوست. به هر اندازه که مزاج و جسم او سالم باشد، روح او نیز سالم و کاملتر خواهد بود. روح سالم در بدن سالم است.
+توضیح روایت آن که مراد از نفوس، [[روح]] انسان است که چون مرغی اسیر قفس تن اوست. به هر اندازه که مزاج و جسم او سالم باشد، روح او نیز سالم و کاملتر خواهد بود. روح سالم در بدن سالم است.
-رمز سلامتی روح و جسم در یک قیاس منطقی، چنین قابل تبیین است: سلامتی روح، تابع سلامتی تن است و سلامتی تن تابع غذا و تغذیه سالم پس سلامتی روح، تابع غذا و تغذیه سالم می باشد.
-با توجه به پاره ای از روایات آثار برخی غذاها بر اخلاق و رفتار آدمی به قرار زیر است:
-# اعتدال در خوردن گوشت موجب خوش اخلاقی، اعتماد به نفس و شجاعت می شود و افراط در آن قساوت قلب می آورد.
-# شیر موجب صبوری، مهربانی، آرامش و... می شود.
-# عسل موجب رشد حافظه، صافی دل و شفا است.
-# انگور، غم و اندوه و افسردگی را به شادابی تبدیل می کند.
-# خرما، موجب صبر و حلم و بردباری می شود.
-# زیتون، حافظه را تقویت می کند.
-# سیب، موجب تقویت اعصاب و رنگ رخسار می گردد.
-# هلیم، نشاط عبادت را افزون می کند.
-==چگونگی اثرپذیری روح و دل انسان از خوراک==
-حضرت علی علیه السلام می فرماید: «مَنْ اَقَلَّ اَکْلُهُ صَفی فِکْرُهُ؛ کسی که خوراکش اندک باشد، فکر و اندیشه اش پاک شود.» این روایت زیبا یادآور آن است که عواطف انسان در حالت گرسنگی اندک، رقیق تر و هوش و حواس او بیدارتر است. در واقع، یکی از عواملی که رشد فکری را متوقف می کند، زیاده روی در تغذیه است. اگر بیش از اندازه مواد غذایی وارد معده شود، ترشحات بسیار همراه با تعداد زیادی گلبول سفید، از دیواره های معده، برای هضم غذا به معده سرازیر می شوند. در نتیجه، خون بیشتری در دستگاه هاضمه جریان می یابد. بدین ترتیب، دستگاه کنترل خون از سهم خون رسانی به مغز می کاهد و اکسیژن و مواد غذایی کمتری به مغز می رسد و این گونه از قدرت خلاقه و حس ابتکار و درک مطالب کاسته می شود. بیماری های «پسیکو سوماتیک» که در پی ناراحتی های روحی پدید می آید، با توجه به نوع مواد غذایی مصرفی ایجاد می شود. اسلام در 14 قرن پیش، به ارتباط نماز با غذا و بهداشت بدن و لباس و تغذیه و تمرکز قوای دماغی اشاره کرده است.
-لقمان حکیم به پسرش فرمود: «با پرخوری، فکر به خواب می رود و زبان حکمت گنگ می شود و اعضا از انجام دادن وظیفه عبادتی خود باز می ماند.» درباره موریانه نوشته اند که چون به کمبود نفرات در یکی از قسمت ها مثل (انباردار  سرباز و نظافتچی) برمی خورد، با دادن غذای مخصوص، همان نوع ویژه از نفرات مورد نظر را به وجود می آورد. امروزه نیز این فرضیه مطرح است که آیا بشر می تواند با نوع غذا، فرزندانی هشیارتر و باایمان پرورش دهد یا نه. البته در اسلام، این موضوع به اثبات رسیده است که انسان می تواند، با انتخاب غذای حلال و منزه، ویژگی های شخصیتی دلخواه را در فرزندان خود ایجاد کند.
-==  دعا در هنگام غذا خوردن ==
-هنگامی که سفره را می گسترانند، چهار هزار ملک آن را احاطه می کنند.
-اگر بنده، بسم اللّه بگوید، ملایکه می گویند: خدا برکت فرستد بر شما و بر طعام شما. سپس به شیطان می گویند: ای فاسق! بیرون رو. تو بر ایشان تسلطی نداری.
-بعد از پایان غذا خوردن، اگر الحمدللّه بگویند، ملایکه می گویند: اینان کسانی هستند که شکر نعمتی را که خداوند به آن ها داده است به جای آورند. اگر در اول، بسم اللّه نگفتند، ملایکه به شیطان می گوید: ای فاسق بیا! از این
-طعام ایشان بخور. اگر سفره را برداشتند و آن ها خداوند را سپاس نگفتند، ملایکه می گویند: ایشان گروهی هستند که نعمت خداوند را سپاس نگفتند و پروردگارشان را فراموش کردند.
-هنگامی که سفره گسترده شد، بسم اللّه بگو. هنگام برچیدن سفره، الحمداللّه بگو.
-هر کس نام خداوند را در آغاز و پایان غذا ببرد، خداوند از آن طعام سؤال نمی کند.
-هرگاه مسلمانی می خواهد غذا خورد و هنگام خوردن غذا بسم اللّه و الحمدللّه رب العالمین بگوید، خداوند قبل از رسیدن غذا به دهانش، گناهانش را می آمرزد.
-== گروه های غذایی مفید در قرآن ==
-در این بخش به اختصار به برخی گروههای غذایی توصیه شده ، اشاره می کنیم .
-. گوشت ها (پروتئین ها)
-از میان چهارپایان ، گوشت گوسفند، گاو، شتر، آهو و برخی دیگر از حیوانات حلال است و گوشت چهارپایان درنده خو، دارای دندان تیز و چنگال و ناخن های تیز مانند شیر، پلنگ ، روباه ، کفتار، شغال ، گربه و... حرام است . همچنین گوشت چهارپایان حلال گوشتی که ذبح اسلامی نشده و یا مردار شده اند حرام است .
-و از حیوانات دریایی ، گوشت ماهی های پولک دار و میگو حلال است . گوشت پرندگان نیز حلال است جز پرندگانی که فاقد چینه دان و سنگ دان و خار عقب پا هستند و یا مانند عقاب و کرکس دارای چنگال اند.
-گوشت حیوانات حلال گوشت سرشار از پروتئین است که نیاز بدن را تامین می کند و کمتر غذایی می تواند جایگزین آن شود. در آیات و روایات گوناگونی به خوردن گوشت سفارش شده است .
-((والانعام خلقها لکم ... و منها تاءکلون (نحل : 5)؛ (خداوند) چهارپایان را برای شما آفرید... و از گوشت آنها می خورید.))
-در روز عید قربان که حاجیان پس از عمال سنگین مناسک نیاز به پروتئین دارند خداوند به خوردن گوشت قربانی دستور داده است . ((فکلوا منه واطعموا البائس الفقیر (حج : 29)؛ و از گوشت آنها (قربانی ) بخورید، و بینوای فقیر را اطعام کنید.))
-در جنگ خندق پس از خستگی سربازان اسلام در حفر خندق ، دعوت کرد. در روایت آمده که رسول خدا(ص ) فرمود: ((خیر الادام فی الدنیا و الاخره اللحم ؛ بهترین خوراکی در دنیا و آخرت گوشت است .)) چرا که گوشت موجب روئیدن گوشت بر بدن ، توانمندی ، قدرت بخشیدن به بینایی و شنوایی و... می شود. ترک گوشت فساد بدن را در پی دارد. از این رو رسول خدا(ص ) فرمود: هر کس چهل روز گوشت نخورده باشد، پس باید پولی قرض کند و گوشت تهیه کرده و بخورد.
-نیز امام صادق (ع ) فرمود: ((هر کس چهل روز خوردن گوشت را ترک کند، خلق و خوی او بد و زشت می شود.))
-لیکن باید از افراط در خوردن گوشت و اعتیاد به آن پرهیز کرد. پیامبر(ص ) فرمود: ((هر کس چهل روز (پشت سرهم ) گوشت بخورد سنگدل می شود.))
-از روایات برمی آید که خوردن گوشت هر سه روز یک بار مناسب است . ساباطی می گوید: از امام صادق (ع ) درباره خوردن گوشت پرسیدم ؟ فرمود: هر سه روز (یک بار).
-ادریس بن عبدالله می گوید: در محضر امام صادق (ع ) بودم ، از گوشت سخن به میان آمد، فرمود: یک روز گوشت بخور، یک روز لبنیات و یک روز چیز دیگری .
-از میان گوشت ها، به خوردن گوشت گوسفند و آبزیان و پرندگان سفارش شده است . بهترین گوشت ، گوشت تازه (لحماً طریا) است . و از خوردن گوشت خام و گوشت خشکیده نمک سود نهی شده است .
-. تخم مرغ
-حدود 13 روایت در مورد تخم مرغ وارد شده است . زرده تخم مرغ سبک و سفیده آن سنگین است . اگر تخم مرغ به همراه گوشت ، پیاز و روغن زیتون خورده شود، مقوی است ولی خوردن آن به همراه ماهی مضرّ است ، چنان که اعتیاد به خوردن آن نیز موجب امام صادق فرمود: ((تخم مرغ خوراکی سبک است . دل دادگی به گوشت را فرو می نشاند و عارضه های گوشت را هم ندارد.))
-. نان ، غلات ، حبوبات و دانه ها
-در قرآن به دانه ها و غلات تحت عنوان ((زرع و حبّ)) اشاره شده است . ((و هوالذی انشا... الزرع مختلفا اکله (انعام : 141)؛ و اوست خدایی که (برای شما) انواع زراعت را پدید آورد که با هم متفاوتند. ((فانبتنا فیها حبا (عبس : 27)؛ در آن (زمین ) دانه ها رویاندیم .))
-دانه های غذایی ، مایه اصلی تغذیه انسان وانواع حیوانات است . دانه هایی که اگر یک سال براثر خشکسالی قطع شود، قحطی وگرسنگی تمام جهان را فرا خواهد گرفت . تعبیر به ((حبّا)) به صورت نکره یا دلیل بر اهمیت این ماده غذایی است و یا به تنوع دانه ها اشاره دارد.
-از میان دانه ها، گندم ، کامل ترین و غنی ترین ماده غذایی است که جای بسیاری از غذاها را می گیرد. حضرت یوسف برای نجات مردم مصر از هفت سال قحطی به ذخیره سازی گندم پرداخت .
-نان بهترین خوراکی ، مایه برکت و استواری تن ، خوشبو کنده دهان است وبهترین نان ، نان سبوس دار است که دارای فیبر می باشد. پیامبر(ص ) فرمود: ((خداوندا ! برای ما به نان برکت بده و میان ما و آن جدایی میفکن ، اگر نان نبود، نه روزه گرفته بودیم ، نه نماز خوانده بودیم ونه واجبات خدا را انجام داده بودیم .))
-امام رضا فرمود: ((برتری نان جو برگندم ، همانند برتری ما بر دیگران است .))
-((برنج غذایی نیکو، سرد و سالم و مهتر غذاها می باشد.))
-. میوه ها و سبزی ها
-تعلق دارد. در سوره عبس آیات 25 تا 32 به هشت نوع مواد غذایی گیاهی و نباتی پرداخته است که حاکی از اهمیت و اولویت نبایات و میوه ها در تغذیه انسانهاست .
-تاءکید فراوان برخی آیات روی زمین و روئیدنی ها و تقدم میوه ها بر گوشت ها دلیل دیگری بر اولویت این گروه غذایی بر گوشت ها می باشد. همچنین ذکر مکرر خصوص میوه ها از میان غذاهای بهشتی ، به خاطر اهمیت میوه ها در تغذیه و نقش آنها در طراوت و شادابی و نشاط انسان و هضم و جذب آسان است ، که نه تنها از نظر علمی بلکه ، در تجربه عمومی مردم نیز به اثبات رسیده است . میوه هایی چون : انگور، انار، خربزه ، خرما، سیب ، انجیر و... هر کدام از خواص ‍ زیادی برخوردارند که در روایات اسلامی به آنها اشاره شده است مثلا: انار، موجب نورانیت قلب و دور کننده شیطان است ، معده را پالایش می دهد، مقوی و نیروبخش است ، غذا را هضم می کند و سبب اعتدال طبع می شود.
-انگور از میوه های بهشتی و یک غذای کامل و داروخانه طبیعی است ، انجیر استحکام بخش ‍ استخوان ها، جلا بخش چشم و دل و برطرف کننده ضعف و فزاینده عقل و آرامش است ، خربزه شفای دردها، شستشو دهنده مثانه و معده و دارای هزار برکت می باشد. خرما، شفابخش ، قوی کننده پشت ، افزایش حلم و بردباری ، سیر کننده و رفع کننده خستگی و هفتاد و دو خواص ‍ شفابخش در آن است .
-سبزی ها نیز علاوه بر زینت سفره از خواص والایی برخوردارند.
-پیامبر(ص ) فرمود: ((سفره هایتان را به سبزی زینت بخشید، زیرا خوردن سبزی با گفتن بسم الله ، شیطان را می راند.))
-فرمود: مگر نمی دانی که من از سفره ای که درآن سبزی نباشد، غذا نمی خورم ! سبزی بیاور، غلام رفت و سبزی آورد و بر سفره نهاد، پس امام (ع ) دست به سفره گشود و به خوردن غذا مشغول شد.
-. شیر و لبنیات
-شیر از غذاهای بهشتی است که در سوره نحل آیه 66 ودیگر آیات به آن اشاره شده است . شیر یک غذای کامل و دارای خواص فراوانی است . شیر موجب استحکام استخوان ها، روئیدن گوشت ، برطرف کننده ضعف و شفای هر دردی است که برای نوشیدن آن هیچ شرط سنی و اقلیمی وجود ندارد.
-امام علی (ع ) فرمود: نوشیدن شیر، شفای هر دردی  جز مرگ  است .
-از میان شیرها به شیر گاو توصیه شده است . امام علی (ع ) فرمود: ((شیر گاو درمان است .))
-از میان فراوده های شیر، خوردن پنیر به تنهایی مضرّ است و از آن نهی شده است . چنان که زیاد خوردن آن موجب لاغری و بیماری است .
-امام صادق (ع ) فرمود: ((گردو و پنیر، چون با هم جمع شوند درمان اند، اما اگر از هم جدا شوند درد می شوند.))
-و امام کاظم (ع ) در مورد ماست فرمود: ((هر کس می خواهد ماست بخورد و ماست او را زیان نرساند، با آن هضم کننده ای (مثلا نانخواه ) بخورد.)) چون ماست طبع سرد دارد، افزودنی که طبع گرم دارد به آن اضافه کند، مانند: نعناع ، گل محمدی ، گلپر و... نانخواه در روایت به عنوان مثال آمده است .
-== زمان غذا خوردن==
-چه زمانی باید غذا خورد؟ و اسلام در خوردن به چند وعده غذا توصیه می کند؟
-روایات مربوط به وعده غذایی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
-. برخی روایات به دو وعده اشاره دارند. امام صادق فرمود: ((صبحانه و شام بخور و در فاصله میان آنها چیزی نخور، چرا که موجب تباهی تن است ، مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: و آنان (بهشتیان ) صبحگاهان و شامگاهان ، روزی ویژه خویش را دارند.))
-. برخی بر یک وعده و آن هم صبحانه تاءکید دارند، امام صادق (ع ) فرمود: ((مؤ من را بایسته است ، تا غذا نخورده ، از خانه بیرون نرود، چرا که این کار به او استواری بیشتر می بخشد.))
-. برخی دیگر به خوردن شام بویژه برای افراد سالخورده سفارش می کند. رسول خدا(ص ) می فرماید: ((خوردن شام را وامگذارید... من بر امت خویش از این بیمناکم که از واگذاردن شام ، پیری به سراغشان آید، چرا که شام ، موجب نیرومندی پیر و جوان است .)) و برخی روایات به شام خوردن پیامبران اشاره دارد.
-امام علی (ع ) فرمود: ((شام خوردن پیامبران ، پس از تاریکی شب بوده است .))
-امام صادق (ع ) فرمود: ((شام پیامبران پس از نماز عشا می باشد.))
-. امام رضا(ع ) در روایتی هر 8 ساعت یک بار وعده غذایی را از مجموع این چند دسته روایات چنین استنباط می شود که دو وعده غذایی ، یعنی اول روز و آخر روز برای خوردن غذا کافی است ، و چنانچه در میان روز گرسنه شد از میان وعده های غذایی استفاده کند، آنچه در رساله های عملی درباره استحباب غذا خوردن در اول روز و اول شب و خودداری از غذا در بین روز و بین شب آمده ، در تاءیید دو وعده تغذیه است . بنابراین نظریه غالب می بایست روایت امام رضا(ع ) را توجیه کرد.
-در کنار این روایات ، به روایاتی بر می خوریم که بحث گرسنگی و اشتها را ملاک می دانند و سلامتی انسان را در این می دانند که تا گرسنه نشده غذا نخورد.
-امام علی (ع ) به امام حسن (ع ) فرمود: ((بر سر سفره نمی نشینی ، مگر آن هنگام که گرسنه ای ... اگر این کار را کردی از طبیب بی نیاز می شوی .))
-== میزان خوردن غذا ==
-افراط و تفریط در رساندن غذا به بدن هر دو ضرر و مفسده دارد. امام رضا(ع ) با تشبیه بدن به زمین می فرماید: بدن انسان ، بسان زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آبدهی بدان ، مراقبت شود، به گونه ای که آب ، نه فراوان تر از نیاز بدان برسد تا آن را غرقاب و باتلاق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تشنگی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد، اما اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید؛ بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و پوشاک چنین است .
-پرخوری و نیز خوردن پس از سیری ، بدن را باتلاق تجمع میکرب ها می سازد و موجب تباهی تن ، قساوت قلب ، کودنی ، پیامبر(ص ) فرمود: ((مؤ من در یک شکم چیز می خورد و کافر در هفت شکم چیز می خورد.))
-امام علی (ع ) فرمود: ((عادت به پرخوری انواع دردها را به همراه دارد.))
+رمز سلامتی روح و جسم در یک قیاس منطقی، چنین قابل تبیین است: سلامتی روح، تابع سلامتی تن است و سلامتی تن تابع غذا و تغذیه سالم. پس سلامتی روح، تابع غذا و تغذیه سالم می باشد.
-و همچنین فرمود: ((از پرخوری پرهیز کنید، چرا که مایه تباهی تن است .))
+با توجه به پاره ای از روایات، آثار برخی غذاها بر [[اخلاق]] و رفتار آدمی به قرار زیر است:
-بهترین رمز سلامتی آن است که انسان با وجود اشتها به غذا از آن دست بکشد.
+#اعتدال در خوردن گوشت موجب خوش اخلاقی، اعتماد به نفس و [[شجاعت]] می شود و افراط در آن [[قساوت قلب]] می آورد.
+#شیر موجب صبوری، مهربانی، آرامش و... می شود.
+#عسل موجب رشد حافظه، صافی دل و شفا است.
+#انگور، غم و اندوه و افسردگی را به شادابی تبدیل می کند.
+#خرما، موجب [[صبر]] و [[حلم]] و بردباری می شود.
+#زیتون، حافظه را تقویت می کند.
+#سیب، موجب تقویت اعصاب و رنگ رخسار می گردد.
+#هلیم، نشاط [[عبادت]] را افزون می کند.
-امام علی (ع ) به امام حسن (ع ) فرمود: ((اگر می خواهی سالم بمانی و از پزشک بی نیاز شوی ، چهار امر را رعایت کن 1. اگر میل به غذا نداری نخور 2. تا زمانی که سیر نشده ای و اشتها باقی است دست از غذا بکش 3. غذا را پس از جویدن کامل در دهان ، فرو بده 4. قبل از خواب قضای حاجت کن .))
+==اثرپذیری روح انسان از غذا==
-رسول خدا(ص ) فرمود: ((کل وانت تشتهی وامسک وانت تشتهی ؛ زمانی که میل به غذا داری ، غذا بخور و در حالی که هنوز میل و اشتها به خوردن داری ، دست از خوردن بکش .))
+[[حضرت علی]] علیه السلام می فرماید: {{متن حدیث|«مَنْ اَقَلَّ اَکْلُهُ صَفی فِکْرُهُ»}}؛ کسی که خوراکش اندک باشد، فکر و اندیشه اش پاک شود». این روایت زیبا یادآور آن است که عواطف [[انسان]] در حالت گرسنگی اندک، رقیق تر و هوش و حواس او بیدارتر است. در واقع، یکی از عواملی که رشد فکری را متوقف می کند، زیاده روی در تغذیه است.
-مفهوم آیه شریفه ((کلو واشربوا ولا تسرفوا)) که در نگاه نخست بسیار ساده به نظر می رسد، امروز در رتبه مهم ترین دستورات بهداشتی (و تغذیه سالم ) قرار گرفته است ، زیرا طبق تحقیقات دانشمندان ، سرچشمه بسیاری از بیماری ها، غذاهای اضافی (داخل معده ) است که به صورت جذب نشده در بدن باقی می ماند. این مواد اضافی هم بار سنگینی است بر قلب و عروق و سایر دستگاههای بدن ، و هم بستر آماده ای است برای پذیرش انواع عفونت ها و بیماری ها. لذا برای درمان بسیاری از بیماری ها نخستین گام این است که این مواد اضافی ، و به عبارت دیگر زباله های تن انسان بسوزند و جسم پاکسازی گردد. عامل به اصطلاح ((پرخوری )) است و راهی برای جلوگیری از آن جز رعایت اعتدال در (خوردن ) غذا نیست .
+اگر بیش از اندازه مواد غذایی وارد معده شود، ترشحات بسیار همراه با تعداد زیادی گلبول سفید از دیواره های معده، برای هضم غذا به معده سرازیر می شوند. در نتیجه خون بیشتری در دستگاه هاضمه جریان می یابد. بدین ترتیب دستگاه کنترل خون از سهم خونرسانی به مغز می کاهد و اکسیژن و مواد غذایی کمتری به مغز می رسد و این گونه از قدرت خلاقه و حس ابتکار و درک مطالب کاسته می شود.
-مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان مطلب جالبی نقل کرده است :
+بیماریهای «پسیکو سوماتیک» که در پی ناراحتی های روحی پدید می آید، با توجه به نوع مواد غذایی مصرفی ایجاد می شود. [[اسلام]] در ۱۴ قرن پیش به ارتباط [[نماز]] با غذا و بهداشت بدن و لباس و تغذیه و تمرکز قوای دماغی اشاره کرده است.
-هارون الرشید طبیبی مسیحی داشت که مهارت او در طب معروف بود. روزی این طبیب به یکی از دانشمندان اسلامی گفت : من در کتاب شما چیزی از طب نمی یابم در حالی که دانش مفید بر دو گونه است : علم ادیان و علم ابدان . او در پاسخش چنین گفت : خداوند همه دستورات طبی را در نصف آیه از کتاب خویش آورده است . ((بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید)) و پیامبر ما نیز طب را در این دستور خویش خلاصه کرده است : ((معده ، خانه بیماری ها است و امساک ، سرآمد همه داروها است و بدنت را از آنچه بدان عادت صحیح داده ای محروم مکن )) طبیب مسیحی وقتی این سخن را شنید گفت : قرآن شما و پیامبرتان ، برای جالینوس (طبیب معروف ) سخن طبیبانه ای باقی نگذارده اند.
+[[لقمان]] حکیم به پسرش فرمود: «با پرخوری، فکر به خواب می رود و زبان [[حکمت]] گنگ می شود و اعضا از انجام دادن وظیفه عبادتی خود بازمی ماند». درباره موریانه نوشته اند که چون به کمبود نفرات در یکی از قسمت ها مثل (انباردار  سرباز و نظافتچی) برمی خورد، با دادن غذای مخصوص همان نوع ویژه از نفرات مورد نظر را به وجود می آورد. امروزه نیز این فرضیه مطرح است که آیا بشر می تواند با نوع غذا، فرزندانی هشیارتر و باایمان پرورش دهد یا نه. البته در اسلام، این موضوع به اثبات رسیده است که انسان می تواند، با انتخاب غذای [[حلال]] و منزه ویژگی های شخصیتی دلخواه را در فرزندان خود ایجاد کند.
-امام رضا(ع ) فرمود: ((لو ان الناس قصدوا فی الطعام لاعتدلت ابدانهم ؛ اگر مردم در خوردن غذا میانه رو باشند، بدن های آنان اعتدال پیدا می کند.))
+==گروه‌های غذایی مفید در آیات و روایات==
+در این بخش به اختصار به برخی گروههای غذایی توصیه شده در [[قرآن]]، اشاره می کنیم:
-== آداب غذا خوردن ==
+===گوشت‌ها (پروتئین‌ها)===
+از میان چهارپایان؛ گوشت گوسفند، گاو، شتر، آهو و برخی دیگر از حیوانات [[حلال]] است و گوشت چهارپایان درنده خو، دارای دندان تیز و چنگال و ناخن های تیز مانند شیر، پلنگ، روباه، کفتار، شغال، گربه و... حرام است همچنین گوشت چهارپایان حلال گوشتی که [[ذبح]] اسلامی نشده و یا مردار شده اند، [[حرام]] است.
-در روایات معصومین علیهم السلام و فقه اسلامی ، تحت عنوان ((آداب خوردن و آشامیدن )) به چگونه خوردن غذا پرداخته که به آنها اشاره می کنیم :
+و از حیوانات دریایی، گوشت ماهی های پولک دار و میگو حلال است. گوشت پرندگان نیز حلال است، جز پرندگانی که فاقد چینه دان و سنگدان و خار عقب پا هستند و یا مانند عقاب و کرکس دارای چنگال اند.
-. شستن دست ها قبل از غذا و خشک نکردن با حوله . پیامبر(ص ) فرمود: ((شستن دست ها، پیش از غذا شفای تن و 2. در آوردن کفش هااز پا هنگام غذا خوردن ، رسول خدا(ص ) فرمود: ((چون غذا نهاده شد، کفش هایتان را درآورید، چرا که هم رفتاری است زیبا و هم موجب آسایش ‍ بیشتر پاهایتان می شود.))
+گوشت حیوانات حلال گوشت سرشار از پروتئین است که نیاز بدن را تامین می کند و کمتر غذایی می تواند جایگزین آن شود. در آیات و روایات گوناگونی به خوردن گوشت سفارش شده است.
-. نام خدا بردن و بسم الله گفتن ، امام علی (ع ) فرمود: ((برای کسی که برای غذای خود نام خدا را ببرد، ضمانت می کنم که از آن غذا به هیچ درد و رنجی گرفتار نشود.))
+{{متن قرآن|«وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَکمْ...وَمِنْهَا تَأْکلُونَ»}}؛ ([[سوره نحل]]، ۵) (خداوند) چهارپایان را برای شما آفرید... و از گوشت آنها می خورید.
-. بعد از گذاشتن نان در سفره منتظر چیز دیگری نماند.
+در روز [[عید قربان]] که حاجیان پس از اعمال سنگین مناسک نیاز به پروتئین دارند، خداوند به خوردن گوشت قربانی دستور داده است.
-. شروع غذا با دعا و شکر الهی
+{{متن قرآن|«فَکلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ»}}؛ ([[سوره حج]]، ۲۹) و از گوشت آنها (قربانی) بخورید و بینوای فقیر را [[اطعام]] کنید.
-. آغاز کردن غذا با نمک
+در [[جنگ خندق]] پس از خستگی سربازان اسلام در حفر خندق، دعوت کرد. در روایت آمده که [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله فرمود: «خیر الادام فی الدنیا والاخره اللحم؛ بهترین خوراکی در دنیا و آخرت گوشت است».
-. با دست راست خوردن ، با سه انگشت یا بیشتر وبا دو انگشت نخورد.
+چرا که گوشت موجب روئیدن گوشت بر بدن، توانمندی، قدرت بخشیدن به بینایی و شنوایی و... می شود. ترک گوشت فساد بدن را در پی دارد. از این رو [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله فرمود: هر کس چهل روز گوشت نخورده باشد، پس باید پولی قرض کند و گوشت تهیه کرده و بخورد.
-. پاره نکردن نان با کارد و نگذاشتن نان زیر ظروف غذا
+نیز [[امام صادق]] علیه السلام فرمود: «هر کس چهل روز خوردن گوشت را ترک کند، خلق و خوی او بد و زشت می شود».
-. آغاز کردن از سبک ترین غذاها، مانند، سوپ ، سالاد و... .
+لیکن باید از افراط در خوردن گوشت و اعتیاد به آن پرهیز کرد. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «هر کس چهل روز (پشت سرهم) گوشت بخورد، سنگدل می شود».
-. زیاد نشستن سر سفره و طول دادن غذا خوردن
+از روایات برمی آید که خوردن گوشت هر سه روز یک بار مناسب است. ساباطی می گوید: از [[امام صادق]] علیه السلام درباره خوردن گوشت پرسیدم؟ فرمود: هر سه روز (یک بار).
-. خوردن غذای گرم قبل از سرد شدن
+[[ادریس بن عبدالله اشعری قمی|ادریس بن عبدالله]] می گوید: در محضر [[امام صادق]] علیه السلام بودم، از گوشت سخن به میان آمد، فرمود: یک روز گوشت بخور، یک روز لبنیات و یک روز چیز دیگری.
-. پرهیز از خوردن غذای داغ
+از میان گوشت ها، به خوردن گوشت گوسفند و آبزیان و پرندگان سفارش شده است. بهترین گوشت، گوشت تازه (لحماً طریا) است و از خوردن گوشت خام و گوشت خشکیده نمک سود نهی شده است.
-. پرهیز از فوت کردن در غذاها و نوشیدنی ها
+===تخم مرغ===
-. کراهت پاک کردن کامل گوشت استخوان
+حدود ۱۳ روایت در مورد تخم مرغ وارد شده است. زرده تخم مرغ سبک و سفیده آن سنگین است. اگر تخم مرغ به همراه گوشت، پیاز و روغن زیتون خورده شود، مقوی است؛ ولی خوردن آن به همراه ماهی مضر است، چنان که اعتیاد به خوردن آن نیز موجب بیمارى سِپُرز مى ‏آورد و ایجاد کننده بادهایى در سرِ معده است و سبب پیدایش کک‌مَک در صورت مى‏ شود؛ [[امام صادق]] علیه السلام فرمود: «تخم مرغ خوراکی سبک است. دلدادگی به گوشت را فرو می نشاند و عارضه های گوشت را هم ندارد».
+===نان، غلات، حبوبات و دانه‌ها===
-. پرهیز از خوردن غذا در حال جنابت
+در قرآن به دانه ها و غلات تحت عنوان «زرع و حبّ» اشاره شده است. {{متن قرآن|«وَهُوَ الَّذِی أَنْشَأَ... الزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُکلُهُ»}}؛ ([[سوره انعام]]، ۱۴۱) و اوست خدایی که (برای شما) انواع زراعت را پدید آورد که با هم متفاوتند.
-. برداشتن لقمه کوچک و جویدن کامل آن
+{{متن قرآن|«فَأَنْبَتْنَا فِیهَا حَبًّا»}}؛ ([[سوره عبس]]، ۲۷) در آن (زمین) دانه ها رویاندیم.
-. دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن کامل .
+دانه های غذایی، مایه اصلی تغذیه انسان و انواع حیوانات است. دانه هایی که اگر یک سال بر اثر خشکسالی قطع شود، قحطی و گرسنگی تمام جهان را فراخواهد گرفت. تعبیر به «حبّا» به صورت نکره یا دلیل بر اهمیت این ماده غذایی است و یا به تنوع دانه ها اشاره دارد.
-. پرهیز ازخوردن در حال سیری
+از میان دانه ها، گندم کاملترین و غنی ترین ماده غذایی است که جای بسیاری از غذاها را می گیرد. [[حضرت یوسف]] علیه السلام برای نجات مردم [[مصر]] از هفت سال قحطی به ذخیره سازی گندم پرداخت.
-. پایان بردن غذا با نمک
+نان بهترین خوراکی، مایه [[برکت]] و استواری تن، خوشبو کنده دهان است و بهترین نان، نان سبوس دار است که دارای فیبر می باشد.
-. خوردن از قسمت جلوی خود
+پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوندا! برای ما به نان برکت بده و میان ما و آن جدایی میفکن، اگر نان نبود نه [[روزه]] گرفته بودیم، نه [[نماز]] خوانده بودیم و نه واجبات خدا را انجام داده بودیم».
-. نگاه نکردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن
+[[امام رضا]] علیه السلام فرمود: «برتری نان جو بر گندم، همانند برتری ما بر دیگران است».
-. دعا کردن پس از غذا
+برنج غذایی نیکو، سرد و سالم و مهترین غذاها می باشد.
-. به پشت دراز کشیدن پس از غذا و پای راست را روی پای چپ گذاشتن .
+===میوه‌ها و سبزی‌ها===
-. نخوابیدن بلافاصله پس ازخوردن غذا
+در [[سوره عبس]] آیات ۲۵ تا ۳۲ به هشت نوع مواد غذایی گیاهی و نباتی پرداخته است که حاکی از اهمیت و اولویت نبایات و میوه ها در تغذیه انسانهاست.
-. خلال یا مسواک زدن پس از غذا
+تاکید فراوان برخی آیات روی زمین و روئیدنی ها و تقدم میوه ها بر گوشتها، دلیل دیگری بر اولویت این گروه غذایی بر گوشتها می باشد. همچنین ذکر مکرر خصوص میوه ها از میان غذاهای [[بهشت|بهشتی]]، به خاطر اهمیت میوه ها در تغذیه و نقش آنها در طراوت و شادابی و نشاط انسان و هضم و جذب آسان است که نه تنها از نظر علمی بلکه در تجربه عمومی مردم نیز به اثبات رسیده است.
-. غسل نکردن با آب سرد پس از خوردن ماهی
+میوه هایی چون: انگور، انار، خربزه، خرما، سیب، انجیر و... هر کدام از خواص زیادی برخوردارند که در روایات اسلامی به آنها اشاره شده است. مثلاً: انار، موجب نورانیت قلب و دورکننده [[شیطان]] است، معده را پالایش می دهد، مقوی و نیروبخش است، غذا را هضم می کند و سبب اعتدال طبع می شود.
-. خوردن چند خرما یا مقداری عسل (یا چیز گرم ) پس از خوردن ماهی قبل از خواب
+انگور از میوه های بهشتی و یک غذای کامل و داروخانه طبیعی است، انجیر استحکام بخش استخوان ها، جلا بخش چشم و دل و برطرف کننده ضعف و فزاینده عقل و آرامش است. خربزه شفای دردها، شستشودهنده مثانه و معده و دارای هزار برکت می باشد. خرما، شفابخش، قوی کننده پشت، افزایش [[حلم]] و بردباری، سیرکننده و رفع کننده خستگی و هفتاد و دو خواص شفابخش در آن است.
-. شستن گوشت قبل از پختن
+سبزی ها نیز علاوه بر زینت سفره، از خواص والایی برخوردارند. [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله فرمود: «سفره هایتان را به سبزی زینت بخشید زیرا خوردن سبزی با گفتن [[آیه تسمیه|بسم الله]]، [[شیطان]] را می راند».
-. نخوابیدن بلافاصله پس ازخوردن ماهی تازه
+===شیر و لبنیات===
-. شستن میوه با آب
+شیر از غذاهای بهشتی است که در [[سوره نحل]] آیه ۶۶ و دیگر آیات به آن اشاره شده است. شیر یک غذای کامل و دارای خواص فراوانی است. شیر موجب استحکام استخوان ها، روئیدن گوشت، برطرف کننده ضعف و شفای هر دردی است که برای نوشیدن آن هیچ شرط سنی و اقلیمی وجود ندارد.
-. خوردن میوه در فصل خود
+[[امام علی]] علیه السلام فرمود: نوشیدن شیر، شفای هر دردی جز [[مرگ]] است.
-. خوردن میوه با پوست (برخی میوه ها)
+از میان شیرها به شیر گاو توصیه شده است. [[امام علی]] علیه السلام فرمود: «شیر گاو درمان است».
-. دور نیاختن میوه پیش از خوردن کامل آن .
+از میان فراوده های شیر، خوردن پنیر به تنهایی مضر است و از آن نهی شده است. چنانکه زیاد خوردن آن موجب لاغری و بیماری است.
-== آداب بعد از غذا خوردن ==
+[[امام صادق]] علیه السلام فرمود: «گردو و پنیر، چون با هم جمع شوند درمان اند، اما اگر از هم جدا شوند درد می شوند».
-هرگاه چیزی خوردی، بر پشت بخواب و پای راست را بر پای چپ گذار.
+[[امام کاظم]] علیه السلام در مورد ماست فرمود: «هر کس می خواهد ماست بخورد و ماست او را زیان نرساند، با آن هضم کننده ای (مثلا نانخواه) بخورد». چون ماست طبع سرد دارد، افزودنی که طبع گرم دارد به آن اضافه کند، مانند: نعناع، گل محمدی، گلپر و... نانخواه (زنیان) در روایت به عنوان مثال آمده است.
-خوردن آنچه از غذا بر روی زمین افتاده است، شفای هر دردی است. خوردن غذاهای افتاده، فقر و درویشی را برطرف می کند و فرزندان را زیاد می گرداند.
+==زمان غذا خوردن==
-روزی رسول خدا، به خانه ی عایشه آمدند.پاره ی نانی رابر زمین دیدند. آن را برداشتند و تناول فرمودند. سپس به عایشه فرمودند: ای عاشیه! نعمت های خدا را گرامی دار. زیرا نعمت الهی که از جامعه ای گریخت، دیگر به سوی ایشان بر نمی گردد. آنچه از سفره می ریزد، مهر حورالعین است.
+چه زمانی باید غذا خورد؟ و [[اسلام]] در خوردن به چند وعده غذا توصیه می کند؟ روایات مربوط به وعده غذایی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
-نیم خورده ی مومن، شفای هفتاد درد است.
+*۱. برخی روایات به دو وعده اشاره دارند. [[امام صادق]] علیه السلام فرمود: «صبحانه و شام بخور و در فاصله میان آنها چیزی نخور، چرا که موجب تباهی تن است، مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: و آنان (بهشتیان) صبحگاهان و شامگاهان، روزی ویژه خویش را دارند».
+*۲. برخی بر یک وعده و آن هم صبحانه تاکید دارند، [[امام صادق]] علیه السلام فرمود: «مؤمن را بایسته است، تا غذا نخورده از خانه بیرون نرود، چرا که این کار به او استواری بیشتر می بخشد».
-== آداب آشامیدن ==
+*۳. برخی دیگر به خوردن شام به ویژه برای افراد سالخورده سفارش می کند. [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله می فرماید: «خوردن شام را وامگذارید... من بر امت خویش از این بیمناکم که از واگذاردن شام، پیری به سراغشان آید چرا که شام، موجب نیرومندی پیر و جوان است». و برخی روایات به شام خوردن پیامبران اشاره دارد. [[امام علی]] علیه السلام فرمود: «شام خوردن پیامبران، پس از تاریکی شب بوده است». [[امام صادق]] علیه السلام فرمود: «شام پیامبران پس از [[نماز عشا]] می باشد».
+*۴. [[امام رضا]] علیه السلام در روایتی هر ۸ ساعت یکبار وعده غذایی را سفارش کرده است.
-. گفتن بسم الله پیش از آشامیدن والحمدالله بعد از آن
+از مجموع این چند دسته روایات چنین استنباط می شود که دو وعده غذایی یعنی اول روز و آخر روز برای خوردن غذا کافی است و چنانچه در میان روز گرسنه شد از میان وعده های غذایی استفاده کند. آنچه در رساله های عملی درباره [[استحباب]] غذا خوردن در اول روز و اول شب و خودداری از غذا در بین روز و بین شب آمده، در تایید دو وعده تغذیه است. بنابر این نظریه غالب، می بایست روایت امام رضا علیه السلام را توجیه کرد.
-. آشامیدن به سه نفس و مکیدن آن و سر نکشیدن یکجا
+در کنار این روایات، به روایاتی برمی خوریم که بحث گرسنگی و اشتها را ملاک می دانند و سلامتی انسان را در این می دانند که تا گرسنه نشده، غذا نخورد.
-. ایستاده آب آشامیدن در روز ونشسته آشامیدن در شب
+[[امام علی]] علیه السلام به [[امام حسن]] علیه السلام فرمود: «بر سر سفره نمی نشینی، مگر آن هنگام که گرسنه ای... اگر این کار را کردی از طبیب بی نیاز می شوی».
-. آشامیدن آب به صورت ولرم
+==میزان خوردن غذا==
-. ندمیدن در آب
+افراط و تفریط در رساندن غذا به بدن، هر دو ضرر و مفسده دارد. [[امام رضا]] علیه السلام با تشبیه بدن به زمین می فرماید: بدن انسان، بسان زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آبدهی بدان، مراقبت شود به گونه ای که آب نه فراوانتر از نیاز بدان برسد تا آن را غرقاب و باتلاق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تشنگی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد، اما اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید؛ بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و پوشاک چنین است.
-. نیاشامیدن آب با دست چپ
+پرخوری و نیز خوردن پس از سیری، بدن را باتلاق تجمع میکرب ها می سازد و موجب تباهی تن، [[قساوت قلب]] و کودنی می شود. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «مؤمن در یک شکم چیز می خورد و کافر در هفت شکم چیز می خورد».
-. نیاشامیدن آب در بین غذا
+[[امام علی]] علیه السلام فرمود: «عادت به پرخوری انواع دردها را به همراه دارد» و همچنین فرمود: «از پرخوری پرهیز کنید، چرا که مایه تباهی تن است».
-. نیاشامیدن آب در پی چربی و غذای چرب
+بهترین رمز سلامتی آن است که انسان با وجود اشتها به غذا از آن دست بکشد. [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله فرمود: «کُل و انت تشتهی وامسک و انت تشتهی؛ زمانی که میل به غذا داری، غذا بخور و در حالی که هنوز میل و اشتها به خوردن داری، دست از خوردن بکش».
-. نیاشامیدن آب از کنار دسته ظرف یا لبه شکسته آن
+[[امام علی]] علیه السلام به [[امام حسن]] علیه السلام فرمود: «اگر می خواهی سالم بمانی و از پزشک بی نیاز شوی، چهار امر را رعایت کن: اگر میل به غذا نداری نخور؛ تا زمانی که سیر نشده ای و اشتها باقی است، دست از غذا بکش؛ غذا را پس از جویدن کامل در دهان، فرو بده؛ قبل از خواب قضای حاجت کن».
-. یاد کردن حضرت اباعبدالله و اهل بیت او و لعن قاتلان او 11. نیاشامیدن آب سرد پس از خوردن چیز گرم و شیرینی .
+[[امام رضا]] علیه السلام فرمود: «لو انّ الناس قصدوا فی الطعام لاعتدلت ابدانهم؛ اگر مردم در خوردن غذا میانه رو باشند، بدنهای آنان اعتدال پیدا می کند».
-. نیاشامیدن آب فراوان
+مفهوم آیه شریفه {{متن قرآن|«کلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا»}} ([[سوره اعراف]]، ۳۱) که در نگاه نخست بسیار ساده به نظر می رسد، امروز در رتبه مهمترین دستورات بهداشتی (و تغذیه سالم) قرار گرفته است، زیرا طبق تحقیقات دانشمندان، سرچشمه بسیاری از بیماریها، غذاهای اضافی (داخل معده) است که به صورت جذب نشده در بدن باقی می ماند.
-. نیاشامیدن آب سرد در حمام
+این مواد اضافی هم بار سنگینی است بر قلب و عروق و سایر دستگاههای بدن و هم بستر آماده ای است برای پذیرش انواع عفونت ها و بیماری ها. لذا برای درمان بسیاری از بیماری ها، نخستین گام این است که این مواد اضافی و به عبارت دیگر زباله های تن انسان بسوزند و جسم پاکسازی گردد. عامل به اصطلاح «پرخوری» است و راهی برای جلوگیری از آن جز رعایت اعتدال در (خوردن) غذا نیست.
-. بستن دهانه ظرف آب
+==آداب خوردن و آشامیدن==
+در روایات معصومین علیهم السلام و [[فقه]] اسلامی، تحت عنوان «آداب خوردن و آشامیدن»، به آداب چگونه خوردن غذا پرداخته شده که برخی از آنها عبارتند از:
-== منابع ==
+#شستن دستها قبل از غذا و خشک نکردن با حوله؛ [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله فرمود: «شستن دستها، پیش از غذا شفای تن».
-*نشریه حصون، بهار 1387، شماره 15،[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/3280/4986/43248 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، بازیابی:25دی ماه 1392.
+#درآوردن کفش ها از پا هنگام غذا خوردن؛ [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله فرمود: «چون غذا نهاده شد، کفشهایتان را درآورید، چرا که هم رفتاری است زیبا و هم موجب آسایش بیشتر پاهایتان می شود».
-*نشریه طوبی،آذر 1386، شماره 24،[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/0/0/71321 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]بازیابی:25دی ماه 1392.
+#نام خدا بردن و [[آیه تسمیه|بسم الله]] گفتن، [[امام علی]] علیه السلام فرمود: «برای کسی که برای غذای خود نام [[خدا]] را ببرد، ضمانت می کنم که از آن غذا به هیچ درد و رنجی گرفتار نشود».
-*مجله گنجینه،مرداد 1380، شماره؛6،[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4693/5156/47160 پایگاه اطلاع رسانی حوزه]بازیابی:25دی ماه 1392.
+#بعد از گذاشتن نان در سفره منتظر چیز دیگری نماند.
+#شروع غذا با [[دعا]] و [[شکر]] الهی
+#آغاز کردن غذا با نمک
+#با دست راست خوردن، با سه انگشت یا بیشتر و با دو انگشت نخورد.
+#پاره نکردن نان با کارد و نگذاشتن نان زیر ظروف غذا
+#آغاز کردن از سبکترین غذاها، مانند سوپ، سالاد و...
+#زیاد نشستن سر سفره و طول دادن غذا خوردن
+#خوردن غذای گرم قبل از سرد شدن
+#پرهیز از خوردن غذای داغ
+#پرهیز از فوت کردن در غذاها و نوشیدنی ها
+#[[مکروه|کراهت]] پاک کردن کامل گوشت استخوان
+#پرهیز از خوردن غذا در حال [[جنابت‌‌‌‌‌|جنابت]]
+#برداشتن لقمه کوچک و جویدن کامل آن
+#دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن کامل
+#پرهیز از خوردن در حال سیری
+#پایان بردن غذا با نمک
+#خوردن از قسمت جلوی خود
+#نگاه نکردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن
+#دعاکردن پس از غذا
+#به پشت دراز کشیدن پس از غذا و پای راست را روی پای چپ گذاشتن
+#نخوابیدن بلافاصله پس از خوردن غذا
+#خلال یا مسواک زدن پس از غذا
+#[[غسل]] نکردن با آب سرد پس از خوردن ماهی
+#خوردن چند خرما یا مقداری عسل (یا چیز گرم) پس از خوردن ماهی قبل از خواب
+#[[مستحب]] بودن خوردن آنچه از غذا بر روی زمین افتاده است
+#شستن گوشت قبل از پختن
+#نخوابیدن بلافاصله پس از خوردن ماهی
+#شستن میوه با آب
+#خوردن میوه در فصل خود
+#خوردن میوه با پوست (برخی میوه ها)
+#دور نینداختن میوه پیش از خوردن کامل آن
+#گفتن بسم الله پیش از آشامیدن و الحمدلله بعد از آن
+#آشامیدن آب به سه نفس و مکیدن آن و سر نکشیدن یکجا
+#ایستاده آب آشامیدن در روز و نشسته آشامیدن در شب
+#آشامیدن آب به صورت ولرم
+#ندمیدن در آب
+#نیاشامیدن آب با دست چپ
+#نیاشامیدن آب در بین غذا
+#نیاشامیدن آب در پی چربی و غذای چرب
+#نیاشامیدن آب از کنار دسته ظرف یا لبه شکسته آن
+#نیاشامیدن آب سرد پس از خوردن چیز گرم و شیرینی
+#نیاشامیدن آب فراوان
+#نیاشامیدن آب سرد در حمام
+#بستن دهانه ظرف آب
+#یادکردن [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه السلام و [[لعن]] بر قاتلان او.
+==منابع==
+*نشریه حصون، بهار ۱۳۸۷، شماره ۱۵، [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/3280/4986/43248 پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه]، بازیابی: ۲۵ دی ماه ۱۳۹۲.
+*نشریه طوبی، آذر ۱۳۸۶، شماره ۲۴، [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/0/0/71321 پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه] ، بازیابی: ۲۵ دی ماه ۱۳۹۲.
+*مجله گنجینه، مرداد ۱۳۸۰، شماره ۶، [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4693/5156/47160 پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه]، بازیابی: ۲۵ دی ماه ۱۳۹۲.
+{{سنجش کیفی
+|سنجش=شده
+|شناسه= خوب
+|عنوان بندی مناسب= خوب
+|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
+|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
+|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
+|جامعیت= خوب
+|رعایت اختصار= متوسط
+|سیر منطقی= خوب
+|کیفیت پژوهش= خوب
+}}
 [[رده:آداب و سنن]]
-[[رده:واژگان قرآنی]]
+[[رده:آداب تغذیه]]