الأربعون حدیثا: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | " | + | '''"الأربعون حدیثا"''' یا '''"چهل حدیث"''' عنوان عامی است برای دسته‌ای از کتابهای حدیثی که در آنها ۴۰ [[حدیث]] از احادیث [[معصوم|معصومین]] (علیهم‌السلام) در موضوعات مختلف اعتقادی و اخلاقی گردآوری شده و گاهی مورد شرح و توضیح قرار گرفته است. |
| − | == | + | ==خاستگاه اربعین‌نویسی== |
| − | نگارش | + | نگارش اربعین حدیث، پیشینه ای بس دراز دارد و سنت اربعین نویسی، از قرنهای نخستین [[تاریخ اسلام]] آغاز شده است. بنابر [[حدیث مشهور|حدیث مشهوری]] از [[پیامبر اکرم]] صلی‌اللّه‌علیه‌وآله، در ترغیب مسلمانان به حفظ چهل [[حدیث]] که به آن نیاز دارند، [[محدثان]] و دانشمندان اسلامی به تدوین کتابها و رساله‌های بسیاری به زبانهای عربی و فارسی و جز آن مشتمل بر چهل حدیث، با عناوین گوناگون که معمولا عبارت «چهل حدیث» یا «اربعین» در آن درج شده است، پرداختند. حدیث یاد شده به صورتهای گوناگونی در مجموعه‌های حدیثی آمده است از جمله: «مَنْ حَفِظَ مِنْ (عَلی) أُمَّتِی أَرْبَعِینَ حَدِیثاً مِمَّا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَقِیهاً عَالِما»؛<ref>ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص ۱۳۴؛ وسائل الشیعة، ج ۲۷، ص ۹۴.</ref> هر کس از امت من چهل حدیث حفظ کند که در کار دین بدان نیازمندند، خداوند در روز قیامت او را فقیه و دانشمند مبعوث می‌کند. |
| − | علامه مجلسی بر این عقیده است که حدیث اربعین، به طور مستفیض از طریق خاصه و عامه نقل گردیده و حتی به حد تواتر معنوی هم رسیده است.<ref>نادعلی | + | [[علامه مجلسی]] بر این عقیده است که حدیث اربعین، به طور [[حدیث مستفیض|مستفیض]] از طریق [[شیعه|خاصه]] و [[عامه]] نقل گردیده و حتی به حد [[تواتر]] معنوی هم رسیده است.<ref>نادعلی عاشوری، چهل حدیث نویسی و حدیث الاربعین، فصلنامه علوم حدیث، صص ۱۳۹-۱۵۴. </ref> |
| − | + | حدیث‌شناسان براى واژه «حفظ» در حدیث فوق، معانى ظاهرى و باطنى قائل شده‌اند؛ معانى ظاهرى این واژه عبارت‌اند از: به حافظه سپردن، نگارش، انتقال، کتابت، حفاظت از تغییر و تحریف، تدریس و تصحیح و [[تحمل حدیث]]؛<ref>رجوع کنید به شیخ‌بهائى، الأربعون حدیثا، قم ۱۴۱۵؛ صفدی، ص ۶۵ـ۶۶.</ref> و معانى باطنى آن را تفکر و تعمق در احادیث، استنباط احکام و معارف و عمل به مضامین احادیث دانسته‌اند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۱۵۷.</ref> | |
| − | + | روایت مزبور، شامل مصداق مشخصی نیست، بلکه هر حدیثی را که یادگیری و عمل به معارف آن برای انسان در دنیا و [[آخرت]] سودمند است، شامل می شود. [[شیخ بهائی]] در حدیث یاد شده، منظور از عبارت «ممّا یحتاجون الیه من امر دینهم» را احادیث اعتقادات یا عبادات و نیز احادیث مربوط به امور دنیوی، از جمله [[رزق]] و غلبه بر دشمن دانسته است،<ref>شیخ‌بهائی، الأربعون حدیثا، ص۶۵.</ref> اما به عقیده علامه مجلسی مسائل مربوط به معاملات و [[احکام]]، خارج از حوزه این حدیث است. درباره معنایِ «عالِمْ برانگیخته شدنِ حافظِ چهل حدیث» نیز گفته‌اند که خدا چنین کسی را در ردیف فقهای عالِم و عامل قرار می‌دهد.<ref>همان، ص ۶۷ـ۶۸.</ref> | |
| − | == | + | ==کتابهای چهل حدیث== |
| + | سنّت تدوین چهل حدیث (اربعین‌نویسی) از اواخر سده دوم آغاز شد. کهن‌ترین اثرِ شناخته شده با عنوان الاربعین، ظاهرا تألیف عبداللّه‌بن مبارک مَرْوَزی بوده است، اما کهن‌ترین اربعین موجود کتاب «الاربعین عن المشایخ عن الاربعین صحابیا» نوشته محمد بن اسلم طوسی است. | ||
| − | از کتابهای مشهور چهل حدیث می توان موارد زیر را نام برد: | + | از جمله کتابهای مشهور چهل حدیث می توان موارد زیر را نام برد: |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | #[[الأربعون حدیثا عن أربعین شیخا (کتاب)|الأربعون حدیثاً عن أربعین شیخاً مِن أربعین صحابیاً فی فضائل الإمام أمیرالمؤمنین]]، تألیف [[شیخ منتجب الدین رازی|شیخ منتجب‌الدین رازی]] | ||
| + | #کتاب الاربعین عن الاربعین فی فضائل علی امیرالمؤمنین، تألیف ابومحمد عبدالرحمان بن احمد خزاعی نیشابوری | ||
| + | #الاربعین فی فضایل الزهراء، تألیف ابوصالح احمد بن عبدالملک نیشابوری است که متن آن در اختیار [[ابن شهر آشوب]] بوده و مواردی از آن را نقل کرده است. | ||
| + | #الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین، تألیف موفق بن احمد خوارزمی، مشهور به اَخطَب خوارزم است، که این اثر هم از منابع ابن‌شهر آشوب بوده است. | ||
| + | #اربعون حدیثا فی فضائل امیرالمؤمنین، تألیف محمدبن ابی‌مسلم بن ابی‌الفوارس، از محدّثان شیعه سده ششم هجری | ||
| + | #[[الأربعون حدیثا (شهید اول) (کتاب)|الأربعون حدیثا]]، تألیف [[شهید اول]] | ||
| + | #الأربعون حدیثا، تألیف [[فاضل مقداد|فاضل مقداد سیوری حلی]] | ||
| + | #الأربعون حدیثا، تألیف ظهیرالدین الراوندی | ||
| + | #[[اربعین شیخ بهائی (کتاب)|الأربعون حدیثا]]، تألیف [[شیخ بهایی|شیخ بهائی]] | ||
| + | #[[الأربعون حدیثا (علامه مجلسی) (کتاب)|الأربعون حدیثا]]، تألیف [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]]، که آن را در [[مشهد]] به درخواست عده‌ای از اهل علم، املا کرده است. | ||
| + | #[[الأربعون حدیثا فی إمامة أمیرالمؤمنین (کتاب)|الأربعون حدیثا فی إثبات إمامة أمیرالمؤمنین]]، تألیف [[شیخ سلیمان بحرانی|سلیمان بن عبدالله بحرانی]] | ||
| + | #[[الأربعون حدیثا فی حقوق الإخوان (کتاب)|الأربعون حدیثا فی حقوق الإخوان]]، تألیف محی‌الدین محمد بن عبدالله حلبی | ||
| + | #الاربعون حدیثا، تألیف [[ملا اسماعیل خواجویی|مولی اسماعیل مازندرانی خواجویی]] | ||
| + | #چهل حدیث، تألیف [[امام خمینی]]. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *[[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "چهل حدیث" از سید مصطفى احمدزاده. |
| − | * | + | *"چهل‌حدیث‌نویسی و حدیث الاربعین"، نادعلی عاشوری، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۱۴، زمستان ۱۳۷۸. |
| − | + | *[https://www.islamquest.net/fa/archive/fa18650 "آیا روایت حفظ چهل حدیث از پیامبر (ص) صحیح است؟"، اسلام کوئست]. | |
{{حدیث}} | {{حدیث}} | ||
[[رده:عناوین عام منابع حدیثی]] | [[رده:عناوین عام منابع حدیثی]] | ||
| + | [[رده:اصطلاحات حدیثی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۹ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۳۴
"الأربعون حدیثا" یا "چهل حدیث" عنوان عامی است برای دسته‌ای از کتابهای حدیثی که در آنها ۴۰ حدیث از احادیث معصومین (علیهم‌السلام) در موضوعات مختلف اعتقادی و اخلاقی گردآوری شده و گاهی مورد شرح و توضیح قرار گرفته است.
خاستگاه اربعین‌نویسی
نگارش اربعین حدیث، پیشینه ای بس دراز دارد و سنت اربعین نویسی، از قرنهای نخستین تاریخ اسلام آغاز شده است. بنابر حدیث مشهوری از پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله، در ترغیب مسلمانان به حفظ چهل حدیث که به آن نیاز دارند، محدثان و دانشمندان اسلامی به تدوین کتابها و رساله‌های بسیاری به زبانهای عربی و فارسی و جز آن مشتمل بر چهل حدیث، با عناوین گوناگون که معمولا عبارت «چهل حدیث» یا «اربعین» در آن درج شده است، پرداختند. حدیث یاد شده به صورتهای گوناگونی در مجموعه‌های حدیثی آمده است از جمله: «مَنْ حَفِظَ مِنْ (عَلی) أُمَّتِی أَرْبَعِینَ حَدِیثاً مِمَّا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَقِیهاً عَالِما»؛[۱] هر کس از امت من چهل حدیث حفظ کند که در کار دین بدان نیازمندند، خداوند در روز قیامت او را فقیه و دانشمند مبعوث می‌کند.
علامه مجلسی بر این عقیده است که حدیث اربعین، به طور مستفیض از طریق خاصه و عامه نقل گردیده و حتی به حد تواتر معنوی هم رسیده است.[۲]
حدیث‌شناسان براى واژه «حفظ» در حدیث فوق، معانى ظاهرى و باطنى قائل شده‌اند؛ معانى ظاهرى این واژه عبارت‌اند از: به حافظه سپردن، نگارش، انتقال، کتابت، حفاظت از تغییر و تحریف، تدریس و تصحیح و تحمل حدیث؛[۳] و معانى باطنى آن را تفکر و تعمق در احادیث، استنباط احکام و معارف و عمل به مضامین احادیث دانسته‌اند.[۴]
روایت مزبور، شامل مصداق مشخصی نیست، بلکه هر حدیثی را که یادگیری و عمل به معارف آن برای انسان در دنیا و آخرت سودمند است، شامل می شود. شیخ بهائی در حدیث یاد شده، منظور از عبارت «ممّا یحتاجون الیه من امر دینهم» را احادیث اعتقادات یا عبادات و نیز احادیث مربوط به امور دنیوی، از جمله رزق و غلبه بر دشمن دانسته است،[۵] اما به عقیده علامه مجلسی مسائل مربوط به معاملات و احکام، خارج از حوزه این حدیث است. درباره معنایِ «عالِمْ برانگیخته شدنِ حافظِ چهل حدیث» نیز گفته‌اند که خدا چنین کسی را در ردیف فقهای عالِم و عامل قرار می‌دهد.[۶]
کتابهای چهل حدیث
سنّت تدوین چهل حدیث (اربعین‌نویسی) از اواخر سده دوم آغاز شد. کهن‌ترین اثرِ شناخته شده با عنوان الاربعین، ظاهرا تألیف عبداللّه‌بن مبارک مَرْوَزی بوده است، اما کهن‌ترین اربعین موجود کتاب «الاربعین عن المشایخ عن الاربعین صحابیا» نوشته محمد بن اسلم طوسی است.
از جمله کتابهای مشهور چهل حدیث می توان موارد زیر را نام برد:
- الأربعون حدیثاً عن أربعین شیخاً مِن أربعین صحابیاً فی فضائل الإمام أمیرالمؤمنین، تألیف شیخ منتجب‌الدین رازی
- کتاب الاربعین عن الاربعین فی فضائل علی امیرالمؤمنین، تألیف ابومحمد عبدالرحمان بن احمد خزاعی نیشابوری
- الاربعین فی فضایل الزهراء، تألیف ابوصالح احمد بن عبدالملک نیشابوری است که متن آن در اختیار ابن شهر آشوب بوده و مواردی از آن را نقل کرده است.
- الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین، تألیف موفق بن احمد خوارزمی، مشهور به اَخطَب خوارزم است، که این اثر هم از منابع ابن‌شهر آشوب بوده است.
- اربعون حدیثا فی فضائل امیرالمؤمنین، تألیف محمدبن ابی‌مسلم بن ابی‌الفوارس، از محدّثان شیعه سده ششم هجری
- الأربعون حدیثا، تألیف شهید اول
- الأربعون حدیثا، تألیف فاضل مقداد سیوری حلی
- الأربعون حدیثا، تألیف ظهیرالدین الراوندی
- الأربعون حدیثا، تألیف شیخ بهائی
- الأربعون حدیثا، تألیف علامه مجلسی، که آن را در مشهد به درخواست عده‌ای از اهل علم، املا کرده است.
- الأربعون حدیثا فی إثبات إمامة أمیرالمؤمنین، تألیف سلیمان بن عبدالله بحرانی
- الأربعون حدیثا فی حقوق الإخوان، تألیف محی‌الدین محمد بن عبدالله حلبی
- الاربعون حدیثا، تألیف مولی اسماعیل مازندرانی خواجویی
- چهل حدیث، تألیف امام خمینی.
پانویس
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "چهل حدیث" از سید مصطفى احمدزاده.
- "چهل‌حدیث‌نویسی و حدیث الاربعین"، نادعلی عاشوری، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۱۴، زمستان ۱۳۷۸.
- "آیا روایت حفظ چهل حدیث از پیامبر (ص) صحیح است؟"، اسلام کوئست.
