الفوائد الطوسیه (کتاب)

نویسنده	شیخ حر عاملی
موضوع	احاديث‌ شيعه
زبان	عربی
تعداد جلد	۱
محقق	سید مهدی لاجوردی
الفوائد الطوسية

کتاب «الفوائد الطوسیة» تألیف شیخ حر عاملی (م، ۱۱۰۴ ق)، کتابی است شامل پاسخ‌های مؤلف به برخی از احادیث مشکل و مسائل پیچیده‌ای در علوم مختلف اسلامی مانند فقه، اصول، تفسیر، کلام و...، که اهل علم در شهر طوس خراسان از او سؤال نموده‌اند.

مؤلف

شیخ محمد بن حسن عاملی معروف به «شیخ حرّ عاملی» (۱۰۳۳-۱۱۰۴ ق)، از فقها و محدثان نامدار شیعه در قرن ۱۱ هجری است. زادگاه ایشان، «مشغره» از توابع "جبع" جنوب "لبنان" است.

شیخ حرّ عاملی از اساتید بزرگی همچون فیض کاشانی، آقا حسین خوانساری، علامه مجلسی و سید هاشم بحرانی بهره برده و روایت نقل کرده است. او در فقه مسلک اخباریان را داشت، ولی اخباری معتدل بود.

وی صاحب کتاب «وسائل الشیعه»، یکی از کتب جوامع حدیثی شیعه می‌باشد که همچنان مرجع استنباط علما و مجتهدان است. برخی دیگر از آثار او عبارتند از: اثبات الهداة، جواهر السنیّه، الفصول المهمة، امل الآمل و الصحیفة السجادیة الثانیة.

معرفی کتاب

کتاب «الفوائد الطوسیة» مجموعه‌اى از پاسخ‌ها به سؤالات گوناگونى مى‌باشد که بعضى از علماء و دانشمندان از شیخ حر عاملی در زمان اقامت او در شهر طوس سؤال کرده‌اند. وى در مقدمه کتاب درباره مطالب مطرح شده در آن مى‌نویسد: «هذه فوائد فی حل بعض الاحادیث المشکلة و فرائد فی تحقیق بعض المسائل المعضلة الّتی کان یسألنى فى طوس عنها بعض اهل العلم والکمال فاکتب لهم فى شرحها ما یقتضیه الحال و یخطر بالبال».

شیخ حر عاملی این مباحث را در ۱۰۲ فائده بیان نموده است که بیشتر آنان در ارتباط با شرح احادیث مى‌باشد. تبحر مؤلف در مباحث حدیثى موجب شده که آثار ارزشمند حدیثى تألیف نماید؛ همان طور که در این کتاب نیز مشخص است، وی به مباحث حدیثى توجه خاصى داشته است.

اگرچه این فوائد در یک کتاب گردآورى شده است، اما بعضى از آنها را مى‌توان به عنوان یک رساله یا کتاب مختصر به حساب آورد.

به گفته صاحب «الذریعة»، کتاب «الفوائد الطوسیة» قبل از سال ۱۰۹۰ قمری تألیف شده است.

محتوای کتاب

مباحث کتاب «الفوائد الطوسیة» از علوم گوناگونى مثل حدیث، رجال، فقه، اصول فقه، تفسیر، کلام، منطق، ادبیات عرب تشکیل شده که در ۱۰۲ فائده ذکر شده‌اند. از بین این فوائد، حدود ۱۶ فائده مربوط به مباحث فقهى (نظیر قضاء، طهارة، حج، نذر، نماز جماعت، غناء، تقلید میت و...) است و در حدود ۱۲ فائده نیز در مباحث اصولى (نظیر حجیت خبر واحد، اجماع، قیاس، اصالة الاباحة، براءة اصلیة و استصحاب) مى‌باشد.

علوم مذکور و فواید آنها، ترتیب و فصل‌بندی خاصی ندارد و مطالب به صورت پراکنده آمده است، که عبارتند از:

• فقه: فائده‌هاى ۵، ۱۱، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۲۷، ۲۸، ۴۱، ۵۱، ۵۸، ۶۰، ۶۵، ۷۰، ۷۶، ۷۷، ۸۹.
• اصول: فقه فائده‌هاى ۳، ۶، ۴۹، ۵۴، ۶۳، ۷۴، ۷۵، ۷۹، ۸۳، ۹۱، ۹۲، ۹۶‌.
• احادیث: فائده‌هاى ۸، ۱۹، ۲۱، ۲۲، ۲۵، ۲۶، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۳۳، ۴۳، ۴۶، ۵۰، ۵۷، ۵۹، ۶۱، ۶۴، ۶۷‌.
• کلام و عقاید: فایده‌هاى ۲، ۴، ۱۲، ۱۳، ۲۰، ۳۲، ۳۴، ۳۶، ۳۷، ۳۸، ۴۴، ۴۵، ۴۷، ۵۴، ۵۶، ۶۲، ۷۱‌.
• تفسیر: فایده‌هاى ۱۴، ۲۳، ۲۴، ۳۵، ۴۸، ۶۶، ۶۸، ۶۹، ۱۰۲‌.
• رجال: فائده‌هاى ۱، ۴۲، ۵۲، ۷۲، ۷۳‌.
• منطق: فایده‌هاى ۳۹، ۴۰‌.
• ادبیات عرب: فایده‌هاى ۷، ۹، ۱۰، ۵۳‌.

منابع

• سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، (۱۶ خرداد ۱۳۹۱).
• نرم افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.