الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{نیازمند ویرایش فنی}} کتابی است از شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتابشناسی == معرفی اجم...' ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{خوب}}{{مشخصات کتاب |
| − | |||
| − | + | |عنوان= | |
| − | + | |تصویر= | |
| + | [[پرونده:الذریعه.jpg|240px|وسط]] | ||
| − | + | |نویسنده=آقا بزرگ طهرانی | |
| − | |||
| − | = | + | |موضوع=کتابشناسی |
| − | + | |زبان=عربی | |
| − | |||
| − | |||
| − | = | + | |تعداد جلد=۲۹ |
| − | + | |عنوان افزوده1= | |
| − | + | |افزوده1= | |
| − | *[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=2840 | + | |عنوان افزوده2= |
| − | *[http://www.andisheqom.com/Files/olamamosnaf.php?idVeiw=4841&level=4&subid=4841 | + | |
| − | [[رده:منابع | + | |افزوده2= |
| + | |||
| + | |لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/78969/ الذريعة إلی تصانيف الشيعة] | ||
| + | }} | ||
| + | '''«الذریعة إلی تصانیف الشیعة»'''، تألیف [[شیخ آقا بزرگ تهرانی]] کتابی است با موضوع کتابشناسی، که مؤلف در آن تألیفات و تصانیف [[شیعه]] از صدر [[اسلام]] تا زمان خود را در حد توان شناسایی و معرفی نموده است. | ||
| + | ==مؤلف== | ||
| + | آیت الله محمدمحسن طهرانی معروف به [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ]] (۱۲۹۳ - ۱۳۸۹ ق) [[فقیه]] و کتاب‌شناس [[شیعه|شیعی]] قرن چهاردهم هجری است. | ||
| + | |||
| + | علماء و فقهای بسیاری برای شیخ [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه‌نامه]] روایتی نوشته یا از او اجازه گرفته اند. برخی از اساتید او عبارتند از: [[آخوند خراسانی]]، [[سید محمدکاظم یزدی]]، [[شیخ محمدطه نجف|شیخ محمد طه نجف]] و [[محدث نوری]]. | ||
| + | |||
| + | شیخ آقا بزرگ با تألیف دائرةالمعارف بزرگ «الذریعة إلی تصانیف الشیعة»، «[[طبقات اعلام الشیعه]]» و کتاب «[[مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال (کتاب)|مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال]]»، گام بزرگی در شناسایی آثار و [[نسخه خطی|نسخ خطی]] اسلامی در حوزه‌های علوم مختلف برداشت. | ||
| + | |||
| + | ==انگیزه نگارش == | ||
| + | در مورد انگیزۀ [[شیخ آقا بزرگ تهرانی]] در تألیف «الذریعه» چنین گفته شده است که جرجی زیدان (م، ۱۹۱۴ م) در کتاب مشهور خود «تاریخ آداب اللغة العربیة» در مورد [[شیعه]] سخن ناروایی بدین مضمون گفت که: «شیعه طایفه‌ای بود کوچک و آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه‌ای در دنیا وجود ندارد». این شد که شیخ آقا بزرگ و دو هم‌ردیف و دوست علمی‌اش، [[سید حسن صدر]] (م، ۱۳۵۴ ق) و [[محمد حسین کاشف الغطاء|محمدحسین کاشف الغطاء]] (م، ۱۳۷۳ ق) هم پیمان شدند تا هر یک در باب معرفی شیعه و فرهنگ غنی تشیع کاری را بر عهده گیرند. | ||
| + | |||
| + | برپایه این پیمان، قرار شد علامه سید حسن صدر با نگارش کتابی سهم شیعه در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی را نشان دهد که با نگارش کتاب «[[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام]]» به خوبی از عهده آن برآمد. علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء نیز متعهد شد کتاب «تاریخ آداب اللغة» جرجی زیدان را نقد کند که این کار را کرد و در جزء دوم کتاب "النقود والردود" چهار جلد کتاب جرجی زیدان را به خوبی نقد علمی نمود. از این بین، شیخ آقا بزرگ متعهد شد فهرستی برای تألیفات شیعه بنویسد که حاصل آن کتاب «الذریعة إلی تصانیف الشیعة» شد. | ||
| + | |||
| + | == معرفی کتاب == | ||
| + | مؤلف بر آن بوده تا فهرستى از آثار تألیفى [[شیعه]] را در هر زمینه و از هر زبان و منطقه، اعم از [[نسخه خطی|خطى]] و چاپى ارائه دهد. [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ]] در طول قریب شصت سال (از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۸۹ قمرى) نام هر کتابى را که در فهارس کتابخانه‌هاى شخصى و عمومى و غیر آن مى‌دیده یادداشت مى‌کرده و به مرور زمان، این اطلاعات را تکمیل کرده و در الذریعة ارائه نموده است. | ||
| + | |||
| + | بى شک «الذریعة»، در موضوع کتاب‌شناسى شیعه کاملترین کتاب موجود است، اما هنوز آثار فراوانى یافت مى‌شود که على رغم وسعت جستجوى آقا بزرگ تهرانی، نامشان نیامده است. | ||
| + | |||
| + | بدین نکته نیز باید توجه داشت که با اینکه بنا بوده اثر مزبور فقط آثار شیعى را عرضه کند، در مواردى به دلیل اضافات برخى عناوین از سوى کسانى که ناظر چاپ کتاب بوده‌اند، اسامى کتاب‌هاى غیر شیعى هم در آن آمده است. | ||
| + | |||
| + | استاد محمد صحتی در مورد اهمیت کتاب «الذریعه» می گوید: «در نتیجۀ تألیف الذریعه برای همگان معلوم شد که شیعه با همه مظلومیت‌ها و محرومیت‌هایی که در طول تاریخ همیشه بر او تحمیل شده است باز در حرکت‌های علمی و فرهنگی پیشتاز بوده است.» | ||
| + | |||
| + | ==محتوای کتاب== | ||
| + | کتاب «الذریعه» ۲۶ جلد است و جلد ۹ آن که به معرفی دواوین [[شیعه]] می‌پردازد، خود چهار مجلد است، پس در مجموع ۲۹ مجلد می‌شود. تنظیم کتاب به صورت الفبایى بوده و تا مجلد ۲۵ ادامه یافته است و مجلد ۲۶ استدراکات مؤلف بر الذریعة مى‌باشد. این دائرةالمعارف بزرگ کتابشناسی، ۵۵۰۹۵ کتاب و رساله را شناسایی کرده است. | ||
| + | |||
| + | مرحوم [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ]] در مقدمه کتاب نکات مهمی را درباره روش تألیف و خصوصیات الذریعة متذکر شده که مطالعه آنها برای کسانی که قصد مطالعه الذریعة را دارند، قبل از ورود به متن لازم و مفید است. | ||
| + | |||
| + | مؤلف ضمن معرفى کتابها، در صورتى که اثر مزبور مخطوط بوده و خود آن را ملاحظه کرده، افزون بر ارائه نخستین عبارت کتاب، محلى که آن نسخه را در آنجا دیده یاد کرده است، به ویژه اگر نسخه مورد نظر، در دست شخص خاصى بوده نام او را آورده است. او افزون بر نام کتاب و نام مؤلف، اطلاعاتى از کتاب و در مواردى از موضوع آن جمع‌آورى نموده است. | ||
| + | |||
| + | همچنین الذریعة مشتمل بر نام کتاب‌هاى مفقود شیعى نیز مى‌باشد که تنها نامشان در آثارى مانند [[رجال نجاشی (کتاب)|رجال نجاشى]] یا کتاب‌هاى دیگر آمده است. | ||
| + | |||
| + | امتیاز دیگر الذریعة آن است که درباره بسیارى از آثار، تحقیقاتى هم ارائه داده است. به عنوان مثال ذیل [[تفسیر قمى]] شرحى از چگونگى پدید آمدن این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] از چند اثر دیگر مورد بحث قرار گرفته است و در واقع بسیارى از مدخلها در حکم یک مقاله تحقیقى است. | ||
| + | |||
| + | از آنجا که [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ]] بنا را بر معرفی تمام تألیفات و تصانیف شیعه دارد، تصانیف معرفی شده در «الذریعه» را می توان در چهار گروه قرار داد: ۱- تصانیفی که جز نامی از آنها باقی نمانده است و حداکثر در یکی از کتب فهرست و تراجم و... معرفی شده اند. | ||
| + | ۲- تصانیفی که منابع دیگر بخشی از آنها را نقل کرده اند. ۳- تصانیفی که نسخه ای از آن مورد رؤیت مؤلف «الذریعه» قرار گرفته است، یا وجود و مشخصاتش توسط دیگران به او گزارش داده شده است. | ||
| + | ۴- تصانیفی که در زمان او به طبع رسیده بوده اند. | ||
| + | |||
| + | مشخصات شناسنامه ای تصانیفی که در هر یک از این چهار گروه قرار می گیرند با گروه دیگر متفاوت است و به ترتیب مذکور هر کدام بیش از دسته قبل از خود قابل توصیف است و ویژگی های بیشتری از آن را می توان بیان نمود. | ||
| + | |||
| + | ==منابع== | ||
| + | |||
| + | *[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=2840 "مدافع شیعه علامه شیخ آقابزرگ تهرانی"، محمدصادق سنگی، پایگاه تبیان] (۱۸ خرداد ۱۳۹۱). | ||
| + | *[http://www.andisheqom.com/Files/olamamosnaf.php?idVeiw=4841&level=4&subid=4841 "الذریعه الی تصانیف الشیعة"، پایگاه اندیشه قم] (۱۸ خرداد ۱۳۹۱). | ||
| + | {{منابع مرجع}} | ||
| + | |||
| + | {{سنجش کیفی | ||
| + | |سنجش=شده | ||
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده= دارد | ||
| + | }} | ||
| + | [[رده:منابع کتاب شناسی]] | ||
[[رده:منابع کتابشناسی شیعی]] | [[رده:منابع کتابشناسی شیعی]] | ||
| + | [[رده: مقاله های مهم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۸
 | |
| نویسنده | آقا بزرگ طهرانی |
| موضوع | کتابشناسی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲۹ |
|
| |
«الذریعة إلی تصانیف الشیعة»، تألیف شیخ آقا بزرگ تهرانی کتابی است با موضوع کتابشناسی، که مؤلف در آن تألیفات و تصانیف شیعه از صدر اسلام تا زمان خود را در حد توان شناسایی و معرفی نموده است.
مؤلف
آیت الله محمدمحسن طهرانی معروف به شیخ آقا بزرگ (۱۲۹۳ - ۱۳۸۹ ق) فقیه و کتاب‌شناس شیعی قرن چهاردهم هجری است.
علماء و فقهای بسیاری برای شیخ اجازه‌نامه روایتی نوشته یا از او اجازه گرفته اند. برخی از اساتید او عبارتند از: آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، شیخ محمد طه نجف و محدث نوری.
شیخ آقا بزرگ با تألیف دائرةالمعارف بزرگ «الذریعة إلی تصانیف الشیعة»، «طبقات اعلام الشیعه» و کتاب «مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال»، گام بزرگی در شناسایی آثار و نسخ خطی اسلامی در حوزه‌های علوم مختلف برداشت.
انگیزه نگارش
در مورد انگیزۀ شیخ آقا بزرگ تهرانی در تألیف «الذریعه» چنین گفته شده است که جرجی زیدان (م، ۱۹۱۴ م) در کتاب مشهور خود «تاریخ آداب اللغة العربیة» در مورد شیعه سخن ناروایی بدین مضمون گفت که: «شیعه طایفه‌ای بود کوچک و آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه‌ای در دنیا وجود ندارد». این شد که شیخ آقا بزرگ و دو هم‌ردیف و دوست علمی‌اش، سید حسن صدر (م، ۱۳۵۴ ق) و محمدحسین کاشف الغطاء (م، ۱۳۷۳ ق) هم پیمان شدند تا هر یک در باب معرفی شیعه و فرهنگ غنی تشیع کاری را بر عهده گیرند.
برپایه این پیمان، قرار شد علامه سید حسن صدر با نگارش کتابی سهم شیعه در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی را نشان دهد که با نگارش کتاب «تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام» به خوبی از عهده آن برآمد. علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء نیز متعهد شد کتاب «تاریخ آداب اللغة» جرجی زیدان را نقد کند که این کار را کرد و در جزء دوم کتاب "النقود والردود" چهار جلد کتاب جرجی زیدان را به خوبی نقد علمی نمود. از این بین، شیخ آقا بزرگ متعهد شد فهرستی برای تألیفات شیعه بنویسد که حاصل آن کتاب «الذریعة إلی تصانیف الشیعة» شد.
معرفی کتاب
مؤلف بر آن بوده تا فهرستى از آثار تألیفى شیعه را در هر زمینه و از هر زبان و منطقه، اعم از خطى و چاپى ارائه دهد. شیخ آقا بزرگ در طول قریب شصت سال (از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۸۹ قمرى) نام هر کتابى را که در فهارس کتابخانه‌هاى شخصى و عمومى و غیر آن مى‌دیده یادداشت مى‌کرده و به مرور زمان، این اطلاعات را تکمیل کرده و در الذریعة ارائه نموده است.
بى شک «الذریعة»، در موضوع کتاب‌شناسى شیعه کاملترین کتاب موجود است، اما هنوز آثار فراوانى یافت مى‌شود که على رغم وسعت جستجوى آقا بزرگ تهرانی، نامشان نیامده است.
بدین نکته نیز باید توجه داشت که با اینکه بنا بوده اثر مزبور فقط آثار شیعى را عرضه کند، در مواردى به دلیل اضافات برخى عناوین از سوى کسانى که ناظر چاپ کتاب بوده‌اند، اسامى کتاب‌هاى غیر شیعى هم در آن آمده است.
استاد محمد صحتی در مورد اهمیت کتاب «الذریعه» می گوید: «در نتیجۀ تألیف الذریعه برای همگان معلوم شد که شیعه با همه مظلومیت‌ها و محرومیت‌هایی که در طول تاریخ همیشه بر او تحمیل شده است باز در حرکت‌های علمی و فرهنگی پیشتاز بوده است.»
محتوای کتاب
کتاب «الذریعه» ۲۶ جلد است و جلد ۹ آن که به معرفی دواوین شیعه می‌پردازد، خود چهار مجلد است، پس در مجموع ۲۹ مجلد می‌شود. تنظیم کتاب به صورت الفبایى بوده و تا مجلد ۲۵ ادامه یافته است و مجلد ۲۶ استدراکات مؤلف بر الذریعة مى‌باشد. این دائرةالمعارف بزرگ کتابشناسی، ۵۵۰۹۵ کتاب و رساله را شناسایی کرده است.
مرحوم شیخ آقا بزرگ در مقدمه کتاب نکات مهمی را درباره روش تألیف و خصوصیات الذریعة متذکر شده که مطالعه آنها برای کسانی که قصد مطالعه الذریعة را دارند، قبل از ورود به متن لازم و مفید است.
مؤلف ضمن معرفى کتابها، در صورتى که اثر مزبور مخطوط بوده و خود آن را ملاحظه کرده، افزون بر ارائه نخستین عبارت کتاب، محلى که آن نسخه را در آنجا دیده یاد کرده است، به ویژه اگر نسخه مورد نظر، در دست شخص خاصى بوده نام او را آورده است. او افزون بر نام کتاب و نام مؤلف، اطلاعاتى از کتاب و در مواردى از موضوع آن جمع‌آورى نموده است.
همچنین الذریعة مشتمل بر نام کتاب‌هاى مفقود شیعى نیز مى‌باشد که تنها نامشان در آثارى مانند رجال نجاشى یا کتاب‌هاى دیگر آمده است.
امتیاز دیگر الذریعة آن است که درباره بسیارى از آثار، تحقیقاتى هم ارائه داده است. به عنوان مثال ذیل تفسیر قمى شرحى از چگونگى پدید آمدن این تفسیر از چند اثر دیگر مورد بحث قرار گرفته است و در واقع بسیارى از مدخلها در حکم یک مقاله تحقیقى است.
از آنجا که شیخ آقا بزرگ بنا را بر معرفی تمام تألیفات و تصانیف شیعه دارد، تصانیف معرفی شده در «الذریعه» را می توان در چهار گروه قرار داد: ۱- تصانیفی که جز نامی از آنها باقی نمانده است و حداکثر در یکی از کتب فهرست و تراجم و... معرفی شده اند. ۲- تصانیفی که منابع دیگر بخشی از آنها را نقل کرده اند. ۳- تصانیفی که نسخه ای از آن مورد رؤیت مؤلف «الذریعه» قرار گرفته است، یا وجود و مشخصاتش توسط دیگران به او گزارش داده شده است. ۴- تصانیفی که در زمان او به طبع رسیده بوده اند.
مشخصات شناسنامه ای تصانیفی که در هر یک از این چهار گروه قرار می گیرند با گروه دیگر متفاوت است و به ترتیب مذکور هر کدام بیش از دسته قبل از خود قابل توصیف است و ویژگی های بیشتری از آن را می توان بیان نمود.
منابع
- "مدافع شیعه علامه شیخ آقابزرگ تهرانی"، محمدصادق سنگی، پایگاه تبیان (۱۸ خرداد ۱۳۹۱).
- "الذریعه الی تصانیف الشیعة"، پایگاه اندیشه قم (۱۸ خرداد ۱۳۹۱).
| دائره المعارف ها | * دانشنامه جهان اسلام * دائرة المعارف بزرگ اسلامی * دائرة المعارف قرآن کریم * دانشنامه فرهنگ فاطمی * دانشنامه امام حسین علیه السلام * دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام * دانشنامه قرآن و حدیث * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی * دایرة المعارف فارسی |
| فرهنگ های تخصصی | *فرهنگ قرآن * فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام * فرهنگ عاشورا * قاموس قرآن * نثر طوبی * سفینه البحار |
| واژه نامه ها | * المنجد * تاج العروس * جمهرة اللغة * قاموس المحیط * لسان العرب * مجمع البحرین * مفردات قرآن راغب * معجم مقاییس اللغة |
| سرگذشت نامه ها | *ريحانة الادب * روضات الجنات * طبقات اعلام الشیعه * اعیان الشیعه * مجالس المؤمنین * گلشن ابرار * ستارگان حرم * اثر آفرینان |
| کتابشناسی ها | * الذریعه الی تصانیف الشیعه * کشف الظنون * الفهرست ابن ندیم * فهرست کتاب های چاپی فارسی |
| منابع مرجع الکترونیکی | * ویکی شیعه * دانشنامه اسلامی |
