عبدالله مجد فقیهی بروجردی

آیت الله عبدالله مجد فقیهی بروجردی (۱۳۰۲ - ۱۳۷۹ ش)، از فقها و علمای ربانی شیعه معاصر و از شاگردان سید جمال الدین گلپایگانی بود. تأسیس «مؤسسه قرآن و عترت» در قم و احداث مساجد و حسینیه‌های متعدد، از جمله فعالیت‌های عمرانی و اجتماعی ایشان به منظور خدمت به مردم است.

نام کامل	عبدالله مجد فقیهی بروجردی
زادروز	۱۳۰۲ شمسی
زادگاه	بروجرد
وفات	۱۳۷۹ شمسی
مدفن	قم، قبرستان نو
اساتید	آیت الله بروجردی، سید جمال الدین گلپایگانی، سید ابوالقاسم خوئی، سید حسن بجنوردی،...
شاگردان	سید محسن خرازی، رضا استادی مقدم، محمدعلی فقیهی بروجردی،...
آثار	حاشیه بر کفایة الاصول، زهرة العلوم، رساله‌ای در علم رجال، کشاف مذاهب العالم، علم السند و الحدیث،...

ولادت و خاندان

عبدالله مجد فقیهی بروجردی در اردیبهشت سال ۱۳۰۲ شمسی (مطابق با صفر ۱۳۴۲ ق)، در شهرستان بروجرد دیده به جهان گشود. پدرش میرزا عبدالرحمن پاشایی (فامیل قبلی آیت الله فقیهی)، شاعر و مداح اهل بیت علیهم السلام، در میان مردم بروجرد از اعتبار و احترام خاصی برخوردار بود. تهجد و قرائت مداوم زیارتنامه دوازده امام علیهم السلام از ویژگی‌های وی می‌‌باشد. مادرش زنی عفیف و متدین بود که به علم طب آشنایی داشت و گاهی طبابت می‌‌کرد.

تحصیلات و اساتید

عبدالله مجد پس از اتمام دوره ابتدایی، در سن دوازده سالگی وارد مدرسه حضرت ولی عصر بروجرد شد و در آن جا مقدمات علوم حوزوی (ادبیات عرب و معانی و بیان) را فراگرفت. از دوستان و هم‌شاگردی‌های ایشان در این مدرسه، می‌‌توان به آیت الله نیری بروجردی و دکتر سید جعفر شهیدی اشاره کرد.

وی پس از چند سال تحصیل و تکمیل مقدمات در بروجرد، به همراه طلبه‌ای دیگر به نام میرزا عبدالله به قم هجرت کرد تا به تحصیل سطح عالی حوزه بپردازد. پس از ورود به قم، خدمت آیت الله بروجردی، مرجع جهان تشیع، می‌‌رسد و می‌‌گوید: «آقا! تصمیم داریم برای ادامه تحصیل علوم حوزوی، در قم بمانیم. نظر شما چیست»؟ آیت الله بروجردی که پدر عبدالله را می‌‌شناخت، نگاهی به وی انداخت و گفت: «تو بمان؛ ولی دوستت در این جا نماند و برگردد».

آیت الله فقیهی بعدها هنگام نقل خاطرات دوران تحصیل برای پسرش، می‌‌گفت: میرزا عبدالله بعد از مدتی جزو عوامل ساواک شد. این مطلب، تیزبینی زعیم حوزه علمیه قم را می‌‌رساند که با یک نگاه می‌‌فهمد میرزا عبدالله به درد طلبگی نمی‌‌خورد.

آیت الله فقیهی پس از استقرار در قم، کفایة الاصول مرحوم آخوند خراسانی را نزد آیت الله گلپایگانی فراگرفت و پس از تکمیل سطح حوزه، در درس خارج آیت الله بروجردی، آیت الله سید محمدتقی خوانساری و آیت الله عبدالنبی عراقی شرکت کرد. همچنین در کنار تحصیل فقه و اصول، در درس حکمت و کلام مرحوم میرزا مهدی مازندرانی شرکت جست.

شیخ عبدالله سپس در سال ۱۳۲۵ ش. به حوزه نجف اشرف هجرت کرد و به مدت پنج سال، از محضر بزرگان و علمای آنجا استفاده کرد و در درس خارج آیت الله سید عبدالهادی شیرازی، آیت الله سید ابوالقاسم خوئی، آیت الله سید حسن بجنوردی، آیت الله سید یحیی مدرس یزدی، آیت الله سید جمال الدین گلپایگانی و آیت الله علی محمد بروجردی حضور یافت. وی در میان اساتید فقه و اصولش، با آیت الله سید جمال‌الدین گلپایگانی و آیت الله علی محمد بروجردی ارتباط نزدیکتری داشت و از شاگردان خصوصی آنها بشمار می‌‌آمد. همچنین این دو از اساتید اخلاق وی بوده‌اند.

آیت الله فقیهی در سال ۱۳۳۰ ش. از نجف اشرف به مشهد مقدس عزیمت کرد و به مدت یک سال در جوار مرقد منور امام رضا علیه السلام به تحصیل و تدریس علوم حوزوی اشتغال داشت. ایشان همان ابتدای سکونتش در مشهد، در حرم مطهر امام رضا علیه السلام دو حاجت از امام می‌‌خواهد که هر دو برآورده شد. اولین حاجت این بود که درخواست نمود خداوند علم استخاره را به او تعلیم دهد. وی پس از مدتی، استخاره‌های عجیبی می‌‌کرد؛ به عنوان نمونه، در سال ۱۳۴۳ ش. که امام خمینی قدس سره از سوی رژیم پهلوی از ایران به خارج از کشور تبعید شد، ایشان در این باره تفأّلی به قرآن می‌‌زند و می‌‌گوید: امام خمینی برمی‌‌گردد و در ایران حکومت خواهد کرد. و در توضیح استخاره فرمود: آیه درباره حضرت یوسف علیه السلام است که اول به زندان افتاد؛ ولی سرانجام عزیز مصر شد. دومین حاجت ایشان این بود که زندگی اش از وجوه شرعی تأمین نشود، که این حاجت هم برآورده شد؛ به طوری که تا آخر عمر، از وجوهات استفاده نکرد و از همان مقدار ارث پدری که به وی رسیده بود، امرار معاش می‌‌کرد.

ایشان بعد از اقامت یک ساله در مشهد، تصمیم گرفت به شهر مقدس قم برگردد. پس از هجرت مجدد به قم، فلسفه و حکمت را از محضر علامه طباطبایی، صاحب تفسیر المیزان، فرامی‌‌گیرد و در درس عرفان مرحوم خندق‌آبادی نیز شرکت می‌‌جوید. همچنین در علوم غریبه مطالعات و تحقیقات فراوانی انجام می‌‌دهد؛ ولی هرگز از آن استفاده نمی‌‌کند.

فقیهی بروجردی، در حدود سی سالگی در نجف اشرف موفق به اخذ درجه اجتهاد مطلق گردید. از جمله علمایی که به ایشان اجازه اجتهاد در فقه و اجازه روایت داده اند، عبارتند از:

• آیت الله سید حسن موسوی بجنوردی: ایشان در اجازه‌نامه‌ای که برای آیت الله فقیهی صادر کرده، با ستایش از وی می‌‌نویسد: «جناب عامل، فاضل، کامل، محقق، مدقق، عمادالعلماء والاتقیاء ثقة الاسلام والمسلمین شیخ عبدالله بروجردی...».

• آیت الله سید جمال‌الدین گلپایگانی: وی همیشه دستور می‌‌داد اجازه‌نامه‌ها را پسرش بنویسد و بعد خود آن را مهر می‌‌زد؛ ولی اجازه‌نامه اجتهاد آیت الله فقیهی را با خط خود می‌‌نویسد و به این نکته اشاره می‌‌کند: «تاکنون این چنین اجازه اجتهادی به کسی ندادم».

• آیت الله سید هبة‌الدین شهرستانی (اجازه روایت).

تدریس و شاگردان

آیت الله فقیهی بروجردی در مدتی که در نجف به تحصیل مشغول بود، از تدریس هم غافل نبود و کتب مقدمات و سطح حوزه را تدریس می‌‌کرد.

وی همچنین در قم در کنار تحصیل علوم مختلف، به تدریس دروس سطح و خارج فقه و اصول نیز می‌‌پردازد. درس خارج ایشان در طبقه فوقانی درمانگاه قرآن و عترت برگزار می‌‌شد و حدود هفتاد نفر از طلاب و فضلای حوزه علمیه قم در درس وی شرکت می‌‌کردند. تدریس خارج ایشان تا مدتی ادامه می‌‌یابد؛ تا این که به علت عارضه سکته قلبی و پرداختن به فعالیت‌های اجتماعی، از تدریس بازمی‌‌ماند و درس را تعطیل می‌‌کند. از جمله شاگردان وی عبارتند از:

• آیت الله سید محسن خرازی: خود ایشان نقل می‌‌کرد: در زمان رضاخان، طلاب را به اجبار برای سربازی می‌‌بردند و ما از ترس، بیرون منزل نمی‌‌رفتیم. از این رو، آیت الله فقیهی به منزل ما آمده و کفایه را برای ما تدریس می‌‌کرد.
• آیت الله رضا استادی؛
• حجةالاسلام محمدعلی بروجردی؛ (فرزند ایشان).

آثار و تألیفات

آیت الله فقیهی بروجردی، در کنار تحصیل، تدریس و رسیدگی به امور مردم، از امر نگارش غافل نبوده و تألیفاتی داشته است. آثار قلمی ‌‌ایشان عبارتند از:

• ۱- شرح کتاب طهارت «وسیلة النجاة» آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی؛

• ۲- حاشیه بر «کفایة الاصول» مرحوم آخوند خراسانی؛

• ۳- رساله‌ای در کلیات علم رجال که در مشهد تدریس کرده بودند.

• ۴- حاشیه بر توضیح المسائل؛

• ۵- رساله‌ای تحقیقی در ادیان و مذاهب؛

• ۶- زهرة العلوم (خلاصه‌ای از فقه، اصول، منطق، فلسفه و کلام)؛

• ۷- رساله در حرمت ریش تراشی؛

• ۸- رساله در حد کر و اوزان آن؛

• ۹- رساله در علوم غریبه؛

• ۱۰- رساله در حقیقت عشق و محبت؛

• ۱۱- رساله در لغزها و معماها؛

• ۱۲- رساله در ولایت و علم ائمه علیهم السلام؛

• ۱۳- رساله در تراجم عالمان و راویان؛

• ۱۴- اصول فقه؛

• ۱۵- شناسائی مرد و زن از نظر روانی و فیزیولوژی؛

• ۱۶- کشاف مذاهب العالم (۲ جلد)؛

• ۱۷- الفقه علی المذاهب الخمسه (کتاب طهارت)؛

• ۱۸- تفسیر استعاذه؛

• ۱۹- تفسیر سوره حمد و سوره بقره؛

• ۲۰- علم السند والحدیث؛

• ۲۱- اجوبة المسائل الدینیه؛

• ۲۲- الفوائد المختاره.

خدمات فرهنگی و عمرانی

آیت الله فقیهی عاشق خدمتگزاری به مردم بود؛ از این رو، برای رفاه حال مردم از فعالیت‌های عمرانی، اجتماعی و فرهنگی غافل نبود که به برخی از آن ها اشاره می‌‌شود:

۱- تأسیس مؤسسه قرآن و عترت در شهرستان قم:

این مؤسسه شامل دو بخش می‌‌باشد:

الف) درمانگاه قرآن و عترت:

هنگامی ‌‌که ایشان مشغول تحصیل علوم دینی بود، روزی مریض می‌‌شود و به دکتر مراجعه می‌‌کند؛ ولی به علت فقر نمی‌‌تواند ویزیت دکتر را به طور کامل بپردازد. این امر موجب می‌‌شود که دکتر او را معاینه نکند. وی از این برخورد به شدت ناراحت می‌‌شود و همان لحظه عهد می‌‌کند که درمانگاهی برای رفع مشکلات درمانی طلاب علوم دینی و خانواده‌های آن ها، تأسیس کند. سرانجام با همیاری جمعی از نیکوکاران، در سال ۱۳۴۶ ش. (عید سعید غدیر سال ۱۳۸۷ ق) آرزوی ایشان برآورده شد و درمانگاه قرآن و عترت علیهم السلام تأسیس گردید. مدتی که خود ایشان مدیریت درمانگاه را بر عهده داشت، از بیماران مبلغی دریافت نمی‌‌شد و ویزیت و دارو رایگان بود.

ب) کتابخانه قرآن و عترت:

هدف دیگر آیت الله فقیهی از تأسیس این مؤسسه، افزایش سطح فرهنگی جامعه بود. به همین منظور، طبقه دوم ساختمان درمانگاه به «کتابخانه قرآن و عترت» با سه هزار جلد کتاب اختصاص یافت. مهمترین فعالیت‌های کتابخانه که در واقع بخش فرهنگی مؤسسه محسوب می‌‌شود، عبارتند از:

• فراهم ساختن مکانی مناسب جهت مطالعه طلاب، دانش آموزان و دانشجویان؛

• چاپ هزاران جلد کتاب، (قرآن، صحیفه سجادیه، نهج البلاغه و...) و ارسال آن ها به خارج از کشور؛

• تدوین و تهیه بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب به زبان‌های عربی، انگلیسی، اردو و فارسی درباره فرهنگ تشیع و چاپ و انتشار آن ها در سطح وسیع در داخل و خارج از کشور؛

• اعزام مبلّغ به مناطق دوردست ایران و خارج از کشور با هدف ترویج فرهنگ اسلامی ‌‌مخصوصاً مذهب تشیع؛

• چاپ نشریه‌ای با عنوان «نشریه درمانگاه قرآن و عترت» برای اطلاع رسانی فعالیت‌های انجام شده به مردم.

۲- احداث مساجد و حسینیه‌های متعدد:

ایشان در مدت عمر بابرکتش توفیق یافت مساجد گوناگونی را تأسیس کند. از جمله مسجدی به نام «صاحب الزمان» در سربند شمیران و نیز حسینیه‌ای در جنب آن. این مسجد و حسینیه که با همکاری مردم بنا نهاده شد، در سفر تبلیغی ایشان به این منطقه تأسیس گردید. ایشان علاوه بر این، مسجد دیگری را در منطقه پس قلعه، از مناطق شمالی شهر تهران، بنا نهاد. همچنین ده‌ها مسجد و حسینیه در قم تأسیس کرد که معروفترین آن ها، مسجد چهارده معصوم علیهم السلام؛ مسجد حضرت ابوالفضل علیه السلام (که در منطقه نیروگاه قم واقع است) و مسجد حضرت معصومه سلام الله علیها است.

۳- تأسیس حوزه علمیه خواهران به نام «مکتب الزهرا»:

ایشان این مرکز را با هدف تحصیل خواهران در رشته علوم دینی در شهر اراک تأسیس کرد.

۴- تأسیس دارالأیتام با هدف رسیدگی به محرومان در شهرستان اراک:

این مرکز و مکتب الزهرا در حال حاضر زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی اداره می‌‌شود و به فعالیت خود ادامه می‌‌دهد.

خصوصیات اخلاقی

حضرت آیت الله فقیهی از جمله علمایی است که در زندگی فردی و اجتماعی، خود را به اخلاق اسلامی ‌‌متخلق ساخت. به جلوه‌هایی از روحیات اخلاقی ایشان اشاره می‌‌شود:

۱- تقید به احکام اسلام:

وی شخصی بسیار مقید بود. هیچ‌گاه دیده نشد حرامی ‌‌مرتکب شود یا واجبی را ترک کند؛ حتی از انجام مکروهات نیز دوری می‌‌گزید و مستحبات را حتی المقدور انجام می‌‌داد. در خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها بسیار مقید بود و در برابر شبهات توقف می‌‌کرد.

۲- تواضع:

یکی دیگر از خصوصیات ایشان، تواضع بسیار بود. هر وقت سیدی را می‌‌دید بدون هیچ گونه غروری، دست وی را می‌‌بوسید. در درس اخلاق شاگرد قدیمی ‌‌خودش، شرکت می‌‌کرد و هر وقت هنگام پیاده‌روی خسته می‌‌شد، کنار خیابان می‌‌نشست و استراحت می‌‌کرد. طوری تواضع داشت که هیچ کس باور نمی‌‌کرد وی دارای مراتب عالی علمی ‌‌است.

۳- علاقه به اهل بیت علیهم السلام:

ایشان هر روز زیارت عاشورا، زیارت آل یاسین، حدیث کساء و زیارت جامعه کبیره را قرائت می‌‌کرد. به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه علاقه وافری داشت؛ به طوری که وصیت کرده بود تمام اموالش وقف آن حضرت شود. همچنین مقید بود هر روز به زیارت حرم حضرت معصومه سلام الله علیها مشرف شود.

۴- تهجد:

فرزند ایشان می‌‌گوید: نماز شب وی هیچ وقت ترک نمی‌‌شد. شبی نبود که بیدار شوم و او خواب باشد.

۵- انفاق:

بسیار سخاوتمند بود و اگر پولی بدست می‌‌آورد، انفاق می‌‌کرد. نمونه‌ای از انفاق ایشان به فقرا و محرومان ذکر می‌‌شود: سالی برای تبلیغ به جایی رفت و پاکت پولی به وی دادند؛ اما وی آن را بدون این که باز کند، به سید فقیری می‌‌دهد.

۶- نیکی به پدر و مادر:

خود ایشان برای پسرش نقل می‌‌کرد: وقتی نوجوان بودم، در تابستان، کارگری می‌‌کردم. اولین پول کارگری را که به من دادند، خربزه‌ای خریدم و برای پدرم بردم. از توجه من به خودش بسیار خوشحال شد و برایم دعا کرد. از همان دعای پدرم به این جا رسیدم.

وفات

مرحوم آیت الله مجد فقیهی بروجردی، پس از ۷۷ سال کوشش بی‌وقفه همراه با خدمات ارزنده به دین و مردم، سرانجام در ۶ بهمن ۱۳۷۹ ش. (۱۴۲۱ ق) رخت از جهان فانی بربست. پیکر پاک این عالم وارسته در قم تشییع گردید و در قبرستان نو، کنار قبر پدرش میرزا عبدالرحمن پاشائی، به خاک سپرده شد.

منابع

• علی احمدی، ستارگان حرم، جلد ۱۴، صفحه ۸۷-۱۰۰.