شیخ عبدالنبی نوری

آیت الله العظمی عبدالنبی نوری (۱۲۵۴ - ۱۳۴۳ ق)، فقیه، حکیم، مجتهد، جامع علوم عقلی و نقلی و از عالمان برجسته تهران در عصر خویش است. او از شاگردان علمای بزرگی همچون میرزا محمدحسن شیرازی و میرزا ابوالحسن جلوه بود و به مدارج بالای فقهی و حکمی دست یافت. در حوزه درسی او بزرگانی چون میرزا محمدطاهر تنکابنى و علامه شعرانى شرکت می‌جستند.

نام کامل	عبدالنبی نوری
زادروز	۱۲۵۴ قمری
زادگاه	نور، مازندران
وفات	۱۳۴۳ قمری
مدفن	شهرری، حرم حضرت عبدالعظیم حسنی
اساتید	میرزای شیرازی، میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا حبیب الله رشتى،...
شاگردان	آیت الله مرعشى نجفى، علامه شعرانى، محمد تقى آملى، سید ابوالحسن رفیعى قزوینى،...
آثار	حاشیه بر رسائل، حاشیه بر اسفار اربعه، شرح قواعد الاحکام، رسالة فى تحریم المشروطه،...

ولادت

شیخ عبدالنبی نوری در سال ۱۲۵۴هـ.ق. (۱۲۱۴ ش) در شهرستان نور از توابع استان مازندران دیده به جهان گشود. پدرش ملامهدى قبل از تولد او دار فانى را وداع گفت و عبدالنبی در ۵ سالگی مادرش را نیز از دست داد.

تحصیلات و استادان

عبدالنبى تحصیلات مقدماتى را از ملا اسماعیل و حاج میرزا محمد تنکابنى - داماد علامه محمدتقى نوری - فراگرفت. منطق، معانى، بیان و تفسیر را هم آموخت و آنگاه به روستاى بالرود مهاجرت کرد و به حوزه درسى میرزا هادى (پسر علامه نورى) حاضر شد. در مدت ۵ سال فقه، کلام و تفسیر را فرا گرفت. آنگاه به شهرستان آمل و سپس به بابل رفت و نزد مرحوم سعیدالعلماء مازندرانى به تلمّذ پرداخت و به دلیل استعداد فوق العاده، مورد توجه وى قرار گرفت.

عبدالنبی پس از وفات سعید العلماء براى کسب معلومات بیشتر به تهران آمد و نخست به محضر میرزا ابوالقاسم کلانتر شاگرد ملاعبدالله زنوزى شتافت تا معقول و منقول را نزدش بیاموزد. همچنین در مدرسه سپهسالار سابق (شهید مطهرى کنونى) از درس آقا على زنوزى (آقا على حکیم) و آقا على مدرس استفاده کرد. بعد از مدتی محمدرضا قمشه اى که سالها در اصفهان عهده دار تدریس فنون و حکمت بود، به تهران آمد و در حجره مدرسه صدر مسکن گزید و عبدالنبى نورى توانست از محضر پرفیض این عارف وارسته نیز بهره مند گردد. از دیگر اساتید شیخ عبدالنبی، حکیم جلوه بود که در مدرسه دارالشفاى تهران به تدریس شفاى بوعلى سینا و برخى متون فلسفى دیگر را تدریس می نمود.

عبدالنبى نورى براى تکمیل سطوح عالى فقه و اصول عازم نجف اشرف شد و محضر پرفیض درس اصول حاج میرزا حبیب الله رشتى را درک کرد و با برخى از عالمان بزرگ همچون شیخ فضل الله نورى، حاج آقا نورالله اصفهانى، سید على اکبر فال اسیرى، آیت الله خالصى، سید محمدکاظم یزدى، آقا ضیاءالدین عراقى هم درس و هم بحث شد. وی همچنین در درس شیخ انصارى حضور یافت.

مرحوم عبدالنبى نورى از دریاى دانش میرزا حسین نورى هم استفاده کرد و به راهنمایى وى در منابع روایى و فقهى به تفحص و تحقیق پرداخت. همچنین از محضر این عالم نامدار به دریافت اجازه نامه روایى موفق گردید.

شیخ عبدالنبى نورى پس از تحصیل در نجف اشرف، به سامرا رفت و به حوزه درس آیت الله حاج میرزا محمد حسن شیرازى راه یافت و به اخذ درجه اجتهاد نائل گشت.

تدریس و شاگردان

آیت الله عبدالنبى نورى در تهران جلسات متعدد علمى و ارشادى دایر و با تدریس بى وقفه شاگردان زیادى را تربیت کرد. گروهى از طلاّب برجسته حوزه، از درسهاى فقه، اصول و فلسفه او در صبح و عده اى از مردم از بیاناتش در شامگاه بهره مى بردند. حتى برخى که حوزه تدریس داشتند خود را از بحث هاى معقول و منقول این عالم وارسته بى نیاز نمى دیدند. حوزه درسش که غالباً در مدرسه میرزا محمود تشکیل مى گردید، مجمع ارباب فضل و کمال و علماء والامقام بود.

۱. میرزا محمدطاهر تنکابنى: با اینکه از بزرگان فلسفه و اعلام عرفا و فقها بود، به حوزه درسى شیخ عبدالنبى نورى مى رفت. علامه شعرانى نوشته است: جناب حاج شیخ عبدالنبى نورى در اواخر عمر بر اثر ضعف چشم قادر بر مطالعه کتاب نبوده، میرزا طاهر تنکابنى که خود نامور در معقول و منقول بود، به مجلس درس وى حاضر مى گردید و هر روز کتاب اسفار ملاصدرا را به مقدار یک درس قرائت مى کرد و شیخ صرفاً مستمع مطالب خوانده شده بود که همین خواندن و گوش کردن به منزله مطالعه نمودن شیخ عبدالنبى بود. سپس شروع مى نمود براى شاگردان مقصود و مراد صاحب اسفار را تقریر کردن، آن چنان که میرزا طاهر یکپارچه گوش مى شد و با دقت مطالب مطرح شده را مورد توجه قرار مى داد.

۲. آیت الله سید شهاب الدین مرعشى نجفى.

۳. آیت الله محمد تقى آملى.

۴. آیت الله ابوالحسن شعرانى.

۵. سید ابوالحسن رفیعى قزوینى.

۶. حاج میرزا عبدالله تهرانى.

۷. میرزا محمد ثابتى همدانى.

۸. آیت الله حاج میرزا یدالله نظر پاک.

۹. صدرالافاضل شیرازى.

۱۰. سید محمد کاظم عصار.

۱۱. سید محسن صدرالاشراف.

۱۲. آیت الله شیخ على اکبر الهیان.

۱۳. عبدالکریم امیرى فیروزکوهى.

آثار و تألیفات

۱. حاشیه بر مطوّل

۲. حاشیه بر «رسائل» شیخ انصارى

۳. حاشیه بر «اسفار اربعه» ملاصدرا

۴. شرح قواعد الاحکام

۵. رسالة فى تحریم المشروطه

۶. رساله اى در کُرّ

۷. رساله عملیه: شیخ عبدالنبی این اثر را به اصرار مردم تهران براى پاسخ به مشکلات شرعى آنان نوشت و آن را به چاپ رساند ولی پس از مدتى کوتاه رساله اش را جمع کرد و چون پرسیدند چرا چنین کردى، جواب داد: «در مکاشفه اى بنا بود با امام زمان ملاقات کنم اما به جاى آن حضرت با نایب او مکاشفه نمودم که کسى جز آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى نبود، در آن حال در شش مسئله شرعى مشکل داشتم که جواب داد و متوجه بودم که آنچه مى گوید حقیقت داشته است. پس فهمیدم او اعلم است و نباید رساله من در ردیف اثرش قرار گیرد، از این جهت اجازه ندادم توزیع شود.»

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

حاج شیخ عبدالنبى که پس از سال ۱۳۰۰هـ .ق. به سامرا رفته بود، پس از حدود پنج سال و به درخواست مردم، به تهران برگشت و نخست در محله عودلاجان از محلات تهران ساکن شد و در مسجد پیرزن تهران به اقامه جماعت، تدریس، وعظ و ارشاد همت گماشت و بعدها به دعوت مردم به سرچشمه رفت که این مسجد نیز پایگاه علمى، عبادى و فرهنگى او به شمار مى رفت.

او بعد از رحلت میرزاى شیرازى و شهادت شیخ فضل الله نورى، عالى ترین مقام علمى و اجتماعى تهران را به خود اختصاص داد و خانه و مسجدى که در آن اقامه جماعت مى نمود، محل رفع دعاوى، قضاوت، فتوا، درس، بحث، وعظ و تبلیغ شد.

در زمانى که در تهران انجمنهاى زیادى بنیان نهاده شد، حاج شیخ عبدالنبى نورى همراه اکثر ائمه جماعت تهران، هیأت علمیّه اى تشکیل داد که منشى و مهر مخصوص داشت و به طرز جالبى سازماندهى شده بود و درضمن توجه به بنیانهاى علمى در مسائل سیاسى، اجتماعى و حکومتى تأثیرگذار بود و این حرکت قبل از مشروطه صورت گرفت که از آینده نگرى و خوش فکرى ایشان حکایت دارد.

شیخ عبدالنبی از علمای مبارز و طرف دار نهضت مشروطه مشروعه بود. او همچون دوست و یار دیرینش، شیخ فضل الله نوری تلاش می کرد که از تصویب قوانین غیر اسلامی جلوگیری کند. در این ارتباط، سیل تهمت و بدگویی علیه او به راه افتاد و تبلیغات منفی مخالفان، چنان شدت گرفت که عده ای جاهل و غافل، درب مسجدی را که محل وعظ و ارشاد این عالم وارسته بود، بستند و محل سکونتش را سنگ باران نمودند. اما او همچنان صبورانه مقاومت کرد تا زمانی که پرده ها کنار رفت و حقایق روشن شد.

از دیگر اقدامات این فقیه فرزانه، مبارزه با گروهی از یهودی های تهران بود که با تبلیغات فریبنده، فساد و بی بندوباری را در میان جوانان رواج می دادند که با درایت و دخالت ایشان، این توطئه خنثی شد و آن گروه پذیرفتند که دست از تبلیغات علیه اسلام بردارند و از رواج فساد و شراب خواری اجتناب کنند.

حمایت از شهید مدرس یکی دیگر از فعالیتهای مهم سیاسی وی بود. ایشان به طرفداری از مدرس، مردم خشمگین تهران را که همچون رودخانه ای خروشان به حرکت درآمده بودند، به سوی مجلس هدایت کرد و در حالی که خودش در میان جمعیت بود، به مقابله با مأموران و طرفداران مزدور رضاخان برخاستند و ضمن متواری کردن طرف داران رضاخان، مدرس را بر سردست گرفتند و با فریاد زنده باد اسلام، زنده باد مدرس، وی را پیروزمندانه به خانه آوردند.

در منظر بزرگان

از آیت الله نورى به عنوان حکیمى دانشمند، عالمى فقیه، محقق اصولى و مجتهدى جامع علوم یاد کرده اند:

• علامه شعرانى و آیت الله محمد تقى آملى او را مرجع تقلید، عالمى بزرگ و توانمند در حکمت، فلسفه، فقه و کلام و به لحاظ دانش، اندیشه و اخلاق برتر از دیگر علماى معاصر در تهران دانسته اند.
• آقا بزرگ تهرانی او را نابغه اى در عرضه فقه و اصول، مسلط به علوم عقلى و نقلى و دانشمندى سترگ مى داند.
• آیت الله مرعشى نجفى مى گوید: «از برخى معاصرین خود افقه و اعلم بود، علاوه بر مقام علمى و فقهى بسیار باظرافت و خوش، سخن مى گفت و منبرى جامع، جالب و گیر او مؤثر داشت...».
• شهید مطهرى مى نویسد: «حاج شیخ عبدالنبى نورى جامع معقول و منقول بوده است. در جامعیت، حضور ذهن و نیز در تقوا در زمان خودش مشهور بوده است.»
• محمدحسن خان اعتمادالسلطنه مى نویسد: «از فضلاى شاگردان میرزاى شیرازى است. در کتب مقدمات به تخصیص شرح مطّول بر تلخیص تبحرى فوق العاده دارد. این زمان در تهران امامت جماعت و درجه قابل توجهى از شهرت بهم رسانیده، وثاقث و عدالتش قابل توصیف نمى باشد. همه روزه در فقه و اصول مجلس درس منعقد مى سازد و به تحقیقات عالیه مى پردازد.»

وفات

مرحوم شیخ عبدالنبى نورى در ۲۰ محرم الحرام سال ۱۳۴۳هـ.ق (تیر ماه ۱۳۰۳هـ .ش) دار فانى را وداع گفت و پیکر مطهرش در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام در شهر ری به خاک سپرده شد.

در مجلس ترحیمى که برای او برگزار شد، جمعیت موج مى زد و چون سید مدرس مقابل مسجد رسید، با شعارهاى زنده باد مدرس او را سردست بلند کردند و به مسجد آوردند. در این موقع رضاخان هم وارد شد و مردم شعار هایى تند علیه او سر دادند و نسبت به وى بى اعتنایى کردند. واعظ از شخصیت شیخ عبدالنبى نورى و مقام مدرس تجلیل فراوان کرد. در پایان مجلس، مردم براى مدرس و سایر علما و روحانیان با احترام راه باز کردند ولى به رضاخان راه ندادند و او با زحمت خود را به درب مسجد رسانید و با چوب دستى چند نفر را مجروح کرد و با عصبانیت از مسجد خارج شد. و بدین گونه مجلس ختم شیخ عبدالنبى هم به مبارزه بین علما و مردم با رضاخان تبدیل شد.

منابع

• روزشمار شمسی، علی حائری، قم، دفتر عقل، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۴۷.
• زندگینامه شیخ عبدالنبی نوری، مجموعه گلشن ابرار، غلامرضا گلی زواره، جلد ۷.
• شیخ عبدالنبی نوری مازندرانی، سایت عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  عبدالنبی نوری (نفر وسط) در بین شاگردان

• 

  عبدالنبی نوری

• 

  قبر عبدالنبی نوری در حرم حضرت عبدالعظیم سلام الله