نماز جمعه: تفاوت بین نسخه‌ها
(←شرایط نماز جمعه) |
جز |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{خوب}} |
نماز جمعه نمازی است 2 رکعتی که در ظهر روز جمعه به جای نماز ظهر به صورت جماعت و با کیفیتی خاص اقامه می شود. | نماز جمعه نمازی است 2 رکعتی که در ظهر روز جمعه به جای نماز ظهر به صورت جماعت و با کیفیتی خاص اقامه می شود. | ||
| سطر ۳۷: | سطر ۳۷: | ||
*'''<big>خطبه:</big>''' علمای اسلامی اتفاق دارند بر این که دو خطبه از شرایط نماز جمعه است، به جز مالک که یک خطبه را کافی دانسته اند، امام صادق علیه السلام می فرماید: «{{متن حدیث|لاجمعه الا بخطبه و انّما جعلت رکعتین لمکان الخطبتین}}»، نماز جمعه تنها با خواندن خطبه انعقاد می یابد و علت دو رکعت بودن نماز جمعه نیز به جهت وجود دو خطبه آن است.<ref>بانگ وحدت، ص37</ref> | *'''<big>خطبه:</big>''' علمای اسلامی اتفاق دارند بر این که دو خطبه از شرایط نماز جمعه است، به جز مالک که یک خطبه را کافی دانسته اند، امام صادق علیه السلام می فرماید: «{{متن حدیث|لاجمعه الا بخطبه و انّما جعلت رکعتین لمکان الخطبتین}}»، نماز جمعه تنها با خواندن خطبه انعقاد می یابد و علت دو رکعت بودن نماز جمعه نیز به جهت وجود دو خطبه آن است.<ref>بانگ وحدت، ص37</ref> | ||
| − | == شرایط امام جمعه == | + | *'''<big>مقارن نبودن با نماز جمعه ی دیگر:</big>''' در این که همزمان با اقامه ی جمعه و یا قبل از آن، نماز جمعه ی دیگری اقامه نشود، اقوال مختلفی وجود دارد. امام خمینی رحمه الله: کمترین فاصله لازم بین دونماز جمعه، یک فرسخ است. فتاوای حضرات آیات فاضل لنکرانی، تبریزی و مکارم شیرازی طبق فتاوای امام راحل است. آیت الله بهجت: فاصله بین دو نماز جمعه که هر دو واجد شرایط صحّت باشند از یک فرسخ باید کمتر نباشد، و اگر کمتر بود هرکدام که دیرتر شروع کرده باشند؛ یعنی در تکبیره الاحرام متأخر باشند، نماز آنها باطل است.<ref>بانک وحدت، ص39</ref> |
| + | |||
| + | ==شرایط امام جمعه== | ||
شرایط امام جمعه عبارت است از: | شرایط امام جمعه عبارت است از: | ||
| − | * تمامی شرایطی که باید امام جماعت دارا باشد؛ مانند خرد، ایمان، پاکی، عدالت، بلوغ و مرد بودن؛ | + | *تمامی شرایطی که باید امام جماعت دارا باشد؛ مانند خرد، ایمان، پاکی، عدالت، بلوغ و مرد بودن؛ |
| − | * سزاوار است که امام جمعه سخنور و بلیغ بوده، با مراعات اوضاع و احوال، و با عباراتی فصیح و رسا برای مردم سخن بگوید؛ | + | *سزاوار است که امام جمعه سخنور و بلیغ بوده، با مراعات اوضاع و احوال، و با عباراتی فصیح و رسا برای مردم سخن بگوید؛ |
| − | * از آنچه در نقاط مختلف و در محیطش می گذرد با اطلاع و نسبت به مصالح اسلام و مسلمانان آگاه باشد؛ | + | *از آنچه در نقاط مختلف و در محیطش می گذرد با اطلاع و نسبت به مصالح اسلام و مسلمانان آگاه باشد؛ |
| − | * شجاع باشد و در راه خدا از سرزنش هیچ کس نهراسد، بلکه در اظهار و بیان حق و ابطال باطل، صریح باشد؛ | + | *شجاع باشد و در راه خدا از سرزنش هیچ کس نهراسد، بلکه در اظهار و بیان حق و ابطال باطل، صریح باشد؛ |
| − | * مراعات آنچه را که باعث تأثیر و نفوذ کلامش در دل های مردم می گردد؛ مانند رعایت اوقات نماز، پوشیدن لباس صالحان و اولیا و التزام عملی به گفته هایش؛ | + | *مراعات آنچه را که باعث تأثیر و نفوذ کلامش در دل های مردم می گردد؛ مانند رعایت اوقات نماز، پوشیدن لباس صالحان و اولیا و التزام عملی به گفته هایش؛ |
| − | * اجتناب از آنچه که موجب کاهش نفوذ کلامش در دل های مردم می شود؛ مانند پرحرفی، شوخی بیش از حد؛ | + | *اجتناب از آنچه که موجب کاهش نفوذ کلامش در دل های مردم می شود؛ مانند پرحرفی، شوخی بیش از حد؛ |
| − | * اخلاص برای خدا؛ | + | *اخلاص برای خدا؛ |
| − | * اعراض از دلبستگی به دنیا؛ | + | *اعراض از دلبستگی به دنیا؛ |
| − | * دوری از ریاست طلبی که رأس خطاهاست؛ | + | *دوری از ریاست طلبی که رأس خطاهاست؛ |
| − | * مستحب است که امام جمعه، عمامه و عبا بپوشد و خود را با لطیف ترین لباس آراسته و معطر سازد. و با وقار و سنگین باشد، و چون بر بالای منبر قرار گرفت سلام کند و در برابر مردم قرار گیرد و بر کمان، عصا یا شمشیر تکیه کند، و قبل از شروع به خطبه بنشیند تا اذان به وسیله ی مؤذنان گفته شود؛ | + | *مستحب است که امام جمعه، عمامه و عبا بپوشد و خود را با لطیف ترین لباس آراسته و معطر سازد. و با وقار و سنگین باشد، و چون بر بالای منبر قرار گرفت سلام کند و در برابر مردم قرار گیرد و بر کمان، عصا یا شمشیر تکیه کند، و قبل از شروع به خطبه بنشیند تا اذان به وسیله ی مؤذنان گفته شود؛ |
| − | * به هنگام ایراد خطبه واجب است ایستاده سخن بگوید: و اگر نتواند بایستد دیگری را برای امامت برگزیند؛ | + | *به هنگام ایراد خطبه واجب است ایستاده سخن بگوید: و اگر نتواند بایستد دیگری را برای امامت برگزیند؛ |
| − | * امام و خطیب یکی باشد؛ | + | *امام و خطیب یکی باشد؛ |
| − | * خطیب باید با صدای بلند و یا با بلندگو سخنان خود را به گوش مردم برساند؛ | + | *خطیب باید با صدای بلند و یا با بلندگو سخنان خود را به گوش مردم برساند؛ |
| − | * واجب است با نشستن کوتاه، میان دو خطبه فاصله اندازد.<ref>بانگ وحدت ، ص42</ref> | + | *واجب است با نشستن کوتاه، میان دو خطبه فاصله اندازد.<ref>بانگ وحدت ، ص42</ref> |
| − | == آداب نماز جمعه == | + | ==آداب نماز جمعه== |
آداب نماز جمعه عبارتند از: | آداب نماز جمعه عبارتند از: | ||
| − | * مستحب است امام جمعه و نمازگزاران در حال خطبه باوضو باشند. | + | *مستحب است امام جمعه و نمازگزاران در حال خطبه باوضو باشند. |
| − | * مستحب است امام جمعه در حال خطبه خواندن کلامی نگوید که خارج از خطبه باشد، ولی بعد از خطبه برای امام و مأموم اشکالی ندارد. | + | *مستحب است امام جمعه در حال خطبه خواندن کلامی نگوید که خارج از خطبه باشد، ولی بعد از خطبه برای امام و مأموم اشکالی ندارد. |
| − | * مستحب است امام جمعه رو به روی نمازگزاران قرار گیرد. | + | *مستحب است امام جمعه رو به روی نمازگزاران قرار گیرد. |
| − | * مستحب است بعد از خواندن خطبه و قبل از نماز برای سعادت جامعه اسلامی دعا کند؛امام صادق علیه السلام فرمود: «زمان استجابت دعا، لحظه ای است که خطبه به پایان برسد و صفوف نمازها مرتب و نمازگزاران آماده ی نماز گردند؛ همچنین لحظه ی آخر روز جمعه (وقت غروب آفتاب) زمان استجابت دعا است» | + | *مستحب است بعد از خواندن خطبه و قبل از نماز برای سعادت جامعه اسلامی دعا کند؛امام صادق علیه السلام فرمود: «زمان استجابت دعا، لحظه ای است که خطبه به پایان برسد و صفوف نمازها مرتب و نمازگزاران آماده ی نماز گردند؛ همچنین لحظه ی آخر روز جمعه (وقت غروب آفتاب) زمان استجابت دعا است» |
| − | * مستحب است سبقت گرفتن برای شرکت در نماز جمعه.امام صادق علیه السلام می فرماید:«خداوند روز جمعه را بر سایر روزهای هفته برتری داده است و بهشت زینت داده می شود برای کسی که روز جمعه وارد بهشت شود؛ پس کسی که زودتر شرکت کند به نماز جمعه، زودتر وارد بهشت می شود. در روزهای جمعه دربهای آسمان برای بالارفتن اعمال بندگان خدا گشوده می شود» | + | *مستحب است سبقت گرفتن برای شرکت در نماز جمعه.امام صادق علیه السلام می فرماید:«خداوند روز جمعه را بر سایر روزهای هفته برتری داده است و بهشت زینت داده می شود برای کسی که روز جمعه وارد بهشت شود؛ پس کسی که زودتر شرکت کند به نماز جمعه، زودتر وارد بهشت می شود. در روزهای جمعه دربهای آسمان برای بالارفتن اعمال بندگان خدا گشوده می شود»<ref>بانگ وحدت، ص43</ref> |
| + | |||
| + | ==نماز جمعه در تاریخ اسلام== | ||
| + | '''<big>اولین نماز جمعه</big>''' | ||
| − | |||
مسعودی (م ٣45 ه. ق) می نویسد: ورود رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاوّل بود. پس ده سال تمام در مدینه ماند، به هنگام ورود آن حضرت در دهکده قبا، بر «سعد بن خیثمه» وارد شد و مسجد قبا را بنا نمود و روزهای دوشنبه، سه شنبه، چهارشنبه و پنج شنبه را در قبا ماندند. سپس صبح روز جمعه پس از برآمدن روز به سوی مدینه حرکت فرمود، در بین راه محلّه به محلّه گروهی از انصار مهار شتر آن حضرت را در دست گرفته از ایشان می خواستند تا نزد آنان فرود آید. | مسعودی (م ٣45 ه. ق) می نویسد: ورود رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاوّل بود. پس ده سال تمام در مدینه ماند، به هنگام ورود آن حضرت در دهکده قبا، بر «سعد بن خیثمه» وارد شد و مسجد قبا را بنا نمود و روزهای دوشنبه، سه شنبه، چهارشنبه و پنج شنبه را در قبا ماندند. سپس صبح روز جمعه پس از برآمدن روز به سوی مدینه حرکت فرمود، در بین راه محلّه به محلّه گروهی از انصار مهار شتر آن حضرت را در دست گرفته از ایشان می خواستند تا نزد آنان فرود آید. | ||
رسول خدا صلی الله علیه و آله مهار را کشیده، می فرمود: «راه را برای شتر باز گذارید که او مأمور است» . و همچنان به راه خود ادامه می داد تا در محلّه «بنی سالم بن عوف» وقت نماز فرا رسید. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله با مردم نمازجمعه خواند و این اوّلین نمازجمعه ای بود که در اسلام اقامه گردید.<ref>نماز جمعه، ص47</ref> | رسول خدا صلی الله علیه و آله مهار را کشیده، می فرمود: «راه را برای شتر باز گذارید که او مأمور است» . و همچنان به راه خود ادامه می داد تا در محلّه «بنی سالم بن عوف» وقت نماز فرا رسید. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله با مردم نمازجمعه خواند و این اوّلین نمازجمعه ای بود که در اسلام اقامه گردید.<ref>نماز جمعه، ص47</ref> | ||
| + | |||
| + | '''<big>اقامه ی نماز جمعه از سوی معصومان علیهم السلام</big>''' | ||
| + | |||
| + | آن چنان که از تاریخ و سنت بر می آید، حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم و نیز خلف صالح ایشان حضرت امیر علیه السلام در طول دوران زمامداری خویش، اهتمام خاصی به برپایی نماز جمعه داشتند چنان که برخی از خطبه های نهج البلاغه از جمله خطب نمازهای جمعه ی حضرت علی علیه السلام به شمار می رود. | ||
| + | |||
| + | همچنین خطبه های جمعه ی آن حضرت فی الجمله در جوامع روایی؛ نظیر مجمع الاحادیث بیان شده است. اما بعد از حضرت امیر علیه السلام اقامه ی نماز جمعه از سوی سایر ائمه علیهم السلام در تاریخ دیده نمی شود. بلکه از برخی روایات استفاده می گردد که اصحاب ایشان هم موفق به برپایی نماز جمعه نبودند. بنابراین، نتیجه می گیریم که امام علیه السلام و یاران او، به دلیل محدود بودن از سوی حاکمان جور موفق به انجام این فریضه ی الهی نبودند. از این رو حضرت اصحابشان را ترغیب به اقامه ی جمعه در میان شیعیان می کردند.<ref>بانگ وحدت، ص14</ref> | ||
| + | |||
| + | '''<big>اقامه ی نماز جمعه از سوی خلفای اسلامی</big>''' | ||
| + | |||
| + | با منحرف گشتن مسیر ولایت و رهبری در اسلام، فاسقان اموی و جباران بنی عباس یکی پس از دیگری بر مسند خلافت نشسته، خود را نمایندگان و جانشینان پیامبر خواندند. و به ناچار در کنار همه ی کارها و مناصب، سنگر «جمعه»، «جماعت» و «حج» نیز بدست آنان افتاد و فاقد معنا و مفهوم حقیقی گردید. | ||
| + | |||
| + | در چنین روزگاری که خلافت و رهبری جامعه ی اسلامی از مسیر معین و مقرر خویش خارج گردید، حاکمانی همچون یزید، مروان، ولید، هارون، مأمون و... که فاقد پایگاه اصیل مردمی بودند خلافت را عهده دار شدند. از آن جا که آنان از حضور مردم در صحنه ی سیاست پروا داشتند و سلطنت و ریاست آنان یک ریاست تحمیلی بوده و زندگانی آنان با زندگی مردم فاصله بسیار داشت همه این امور سبب شد که «نماز جمعه» به تدریج آن تأثیرگذاری اولیه اش را از دست بدهد و به دنبال آن اصل رجحان تقوا و فضیلت از میان رفته و هرکس اجازه ی اقامه ی جمعه و جماعت پیدا کند. امام عادل خانه نشین شد و ستمکاران و جباران بنی امیه و بنی عباس در صحنه ی نماز جمعه حاضر شدند، و امام جور جای امام عادل را گرفت و تاریکی جانشین نور گردید. در چنین شرایطی، امامان جمعه ی منصوب از سوی خلفا و سلاطین، از طرح مسایل و مشکلات حقیقی جامعه اعراض کرده، به قلب و واژگونی حقایق می پرداختند. در نتیجه، خطبه های نماز جنبه ی آموزندگی و تحول آفرینی خود را از دست داد و به طور کلی فاقد محتوای اصیل دینی در ابعاد عبادی، سیاسی و اجتماعی گردید. | ||
| + | |||
| + | «معاویه» از جمله سنت شکنانی است که در مسیر راه جنگ صفین، نماز جمعه را در روز چهارشنبه می خواند و به این ترتیب عملاً سنت پیامبر گرامی اسلام را سبک می شمارد. در دوران بعد، شاهد وضعیت اسفناک تری هستیم؛ بطور مثال در زمان عبدالملک مروان، عامل و فرماندار او حجاج یوسف، در هنگام ظهر روز جمعه در مسجد بصره جمعیت بسیاری از نمازگزاران را از دم تیغ گذراند، چنانکه خون از درهای مسجد جاری گردید.(1) همچنین نقل شده است که امام صادق علیه السلام فرمود: نخستین خطیب جمعه که نشسته خطبه خواند معاویه بود. | ||
| + | |||
| + | از بیان خبرهای فوق به روشنی معلوم می گردد که معاویه در همه جا تعمد داشته است که سنت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را مورد اهانت قرار دهد. و لذا در بسیاری موارد صریحا برخلاف سیره ی پیامبر عمل می کرد.<ref>بانگ وحدت, ص16</ref> | ||
| + | |||
| + | '''<big>خودداری ائمه علیهم السلام از اقامه ی نماز جمعه به جهت تقیه</big>''' | ||
| + | |||
| + | سیره ی ائمه این بوده که در زمان محدودیت قدرت و تسلط خود، نماز ظهر در روز جمعه را چهاررکعت برگزار می نمودند، و از متن برخی از احادیث چنین استنباط می شود که ائمه و اصحاب ایشان از زمان امام زین العابدین علیه السلام به بعد، استمرار بر انجام چهاررکعت در ظهر جمعه داشته اند و به جهت تقیه نماز جمعه ی مستقل برگزار نمی کردند | ||
| + | |||
| + | سیره و طریقه افرادی همانند زراره از راویان و فقهای بزرگوار و اصحاب ائمه، که خود وجوب نماز جمعه را روایت می کردند، ترک نمازهای جمعه ی برپا شده توسط خلفا و مخالفان بود، با آنکه آن بزرگواران افرادی عادل و با تقوا بوده و جهد و تلاش خود را در نافله ها و مستحبات و ترک مکروهات بکار می بردند. اما در مورد نماز جمعه، طریقه مستمر آنها ترک آن در مکانها و زمانهای مختلف تا بدان حد بود که خبر آن به فقهای زمان غیبت رسیده است<ref>بانگ وحدت ص 19</ref> | ||
| + | |||
| + | '''<big>اجازه ی ائمه علیهم السلام به اصحاب خود در اقامه نماز جمعه توسط خودشان</big>''' | ||
| + | |||
| + | در روایتی که زراره از امام صادق علیه السلام نقل کرده چنین آمده:امام صادق علیه السلام ما را به نماز جمعه تشویق و ترغیب فرمود تا اینکه گمان کردم مراد حضرت این است که ما به گردِ ایشان جمع شده نماز جمعه را اقامه کنیم. پس گفتم: آیا بر گرد شما جمع شویم؟ [و به امامت شما اقامه جمعه کنیم؟ ]حضرت فرمود: خیر، منظورم همان نماز جمعه ای است که نزد خودتان برپا می گردد. | ||
| + | |||
| + | در این روایت، امام صادق علیه السلام برای زراره تأسف می خورد. از آن جهت که ایشان بدلیل محدودیت امام، قادر به اقامه ی نماز جمعه نبوده است و چون سؤال کننده به انجام نشدن نماز جمعه بدون امام معصوم علم داشته با حالت تحیر سؤال می کند: چه کنم؟ و امام به وی اذن می دهد تا نماز جمعه را به صورت جماعتی از خودشان برگزار کنند ولو یکبار.<ref>بانگ وحدت, ص20</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۵:۴۷
نماز جمعه نمازی است 2 رکعتی که در ظهر روز جمعه به جای نماز ظهر به صورت جماعت و با کیفیتی خاص اقامه می شود.
محتویات
اهمیت نماز جمعه
خداوند در سوره ی جمعه مسلمانان را به اقامه نماز جمعه دعوت نموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّـهِ وَذَرُ‌وا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون برای نماز جمعه ندا درداده شد، به سوی ذکر خدا بشتابید، و داد و ستد را واگذارید. اگر بدانید این برای شما بهتر است.
در روایات اسلامی برای نماز جمعه فضیلت فراوانی بیان شده است. از جمله :
- امام محمدباقر علیه‌السلام: «علیكَ بِالجُمُعةِ فَإنَّها حَجُّ المساكین.»[۱] خود را به نماز جمعه ملزم کن (و بدان) که این حج فقرا و مستمندان است.
- امام جعفرصادق علیه‌السلام: «مامِن قَدَمٍ سَعَت الی الجُمُعةِ اِلاّ حَرّم اللهُ جسدَهُ عَلَی‌النّار.»[۲] هر کس که به سوی نماز جمعه قدم بردارد خداوند بدن او را بر آتش دوزخ حرام خواهد کرد.
- امام جعفرصادق علیه‌السلام: «مَن اَتی الجُمُعةَ ایماناً وَاحتِساباً اَستأنَفَ العَمَل.»[۳]کسی که از روی ایمان و برای رضای خدا در نماز جمعه شرکت می‌کند دیگر گناهی بر او باقی نخواهد ماند.
از سوی دیگر ترک نماز جمعه بدون عذر به شدن مورد مذمت واقع شده است. چنانکه امام علی علیه السلام فرمودند: «مَن تَرَكَ الجُمُعَةَ ثَلاثا مُتتابِعَةً لِغَيرِ عِلَّةٍ كُتِبَ مُنافِقا»[۴] هر كس سه جمعه متوالى، نماز جمعه را بى دليل ترك كند ، منافق نوشته شود.
رسول خدا نیز می فرمایند: «مَن تَرَكَ ثلاثَ جُمَعٍ تَهاوُنا بها طَبَعَ اللّهُ على قَلبِهِ»[۵] هر كه شركت در سه نماز جمعه را از روى بى اعتنايى به آن ترك كند، خداوند بر دلش مُهر مى زند.
كیفیت نماز جمعه
نماز جمعه دو ركعت است و كیفیت آن مانند نماز صبح است. این نماز دارای دو قنوت است. قنوت اول قبل از ركوع ركعت اول و قنوت دوم پس از ركوع ركعت دوم است.
نماز جمعه دارای دو خطبه است كه مانند اصل نماز واجب بوده و باید توسط امام جمعه ایراد شود. بدون این دو خطبه، نماز جمعه محقق نمی شود و واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند.[۶]
حکم نماز جمعه در عصر غیبت امام زمان
اقامه نماز جمعه در دوره غیبت امام معصوم از موضوعات بحث برانگیز در میان فقهای شیعه است که عده‌ای به حرمت آن، عده‌ای به وجوب تعیینی آن و عده‌ای به وجوب تخییری آن نظر داده‌اند.
لازم به ذکر است بسیاری از فقهای ادوار میانی و متأخر شیعه به فتوای وجوب تخییری قائل‌اند، از جمله مُحقق حلّی، علامه حِلّی، ابن فهد حلّی، شهید اول، و محقق کرکی. مراد از وجوب تخییری نماز جمعه این است که در ظهر جمعه یا باید نماز جمعه خوانده شود یا نماز ظهر. همچنین ادله دیگری مانند سیره یاران ائمه و نیز فقهای متقدم مبنی بر اقامه نکردن نماز جمعه از جمله مستندات عدم وجوب تعیینی نماز جمعه است.
نظریه وجوب تخییری در میان فقهای متأخر (از قرن سیزدهم به بعد) مقبولیت یافته است و به طور کلی در میان فقهای اصولی، گرایش به نظریه وجوب تخییری نماز جمعه شایع‌تر است، هرچند شماری از آنان قائل به حرمت آن شده‌اند.[۷]
شرایط نماز جمعه
در نماز جمعه علاوه بر مقدمات و شروطی که در تمام نمازهای جماعت باید رعایت شود شروط دیگری نیز برای وجوب یا صحت نماز لازم است.
- وقت: فقهاء نسبت به وقت نماز جمعه، اختلاف نظر دارند، اگر چه مشهور فقهاء اسلام ابتداء وقت بجا آوردن نماز جمعه را هنگام زوال خورشید و فرا رسیدن ظهر دانسته‌اند
- جماعت: علمای اسلام _ اعم از امامیه و اهل سنت _ اتفاق دارند بر این که جماعت از شروط اقامه ی نماز جمعه می باشد، و اقامه ی آن به صورت فرادا صحیح نیست[۸]
- تعداد شرکت کنندگان: امام صادق علیه السلام می فرماید:«لاتکونَ جمعه ما لم یکن القوم خمسه»؛تا وقتی تعداد شرکت کنندگان به پنج نفر نرسد، نماز جمعه منعقد نمی گردد.امامیه اتفاق دارند بر این که بیش از هفت نفر در اقامه ی جمعه معتبر نیست و کمتر از 5 نفر هم کفایت نمی کند.[۹]
- خطبه: علمای اسلامی اتفاق دارند بر این که دو خطبه از شرایط نماز جمعه است، به جز مالک که یک خطبه را کافی دانسته اند، امام صادق علیه السلام می فرماید: «لاجمعه الا بخطبه و انّما جعلت رکعتین لمکان الخطبتین»، نماز جمعه تنها با خواندن خطبه انعقاد می یابد و علت دو رکعت بودن نماز جمعه نیز به جهت وجود دو خطبه آن است.[۱۰]
- مقارن نبودن با نماز جمعه ی دیگر: در این که همزمان با اقامه ی جمعه و یا قبل از آن، نماز جمعه ی دیگری اقامه نشود، اقوال مختلفی وجود دارد. امام خمینی رحمه الله: کمترین فاصله لازم بین دونماز جمعه، یک فرسخ است. فتاوای حضرات آیات فاضل لنکرانی، تبریزی و مکارم شیرازی طبق فتاوای امام راحل است. آیت الله بهجت: فاصله بین دو نماز جمعه که هر دو واجد شرایط صحّت باشند از یک فرسخ باید کمتر نباشد، و اگر کمتر بود هرکدام که دیرتر شروع کرده باشند؛ یعنی در تکبیره الاحرام متأخر باشند، نماز آنها باطل است.[۱۱]
شرایط امام جمعه
شرایط امام جمعه عبارت است از:
- تمامی شرایطی که باید امام جماعت دارا باشد؛ مانند خرد، ایمان، پاکی، عدالت، بلوغ و مرد بودن؛
- سزاوار است که امام جمعه سخنور و بلیغ بوده، با مراعات اوضاع و احوال، و با عباراتی فصیح و رسا برای مردم سخن بگوید؛
- از آنچه در نقاط مختلف و در محیطش می گذرد با اطلاع و نسبت به مصالح اسلام و مسلمانان آگاه باشد؛
- شجاع باشد و در راه خدا از سرزنش هیچ کس نهراسد، بلکه در اظهار و بیان حق و ابطال باطل، صریح باشد؛
- مراعات آنچه را که باعث تأثیر و نفوذ کلامش در دل های مردم می گردد؛ مانند رعایت اوقات نماز، پوشیدن لباس صالحان و اولیا و التزام عملی به گفته هایش؛
- اجتناب از آنچه که موجب کاهش نفوذ کلامش در دل های مردم می شود؛ مانند پرحرفی، شوخی بیش از حد؛
- اخلاص برای خدا؛
- اعراض از دلبستگی به دنیا؛
- دوری از ریاست طلبی که رأس خطاهاست؛
- مستحب است که امام جمعه، عمامه و عبا بپوشد و خود را با لطیف ترین لباس آراسته و معطر سازد. و با وقار و سنگین باشد، و چون بر بالای منبر قرار گرفت سلام کند و در برابر مردم قرار گیرد و بر کمان، عصا یا شمشیر تکیه کند، و قبل از شروع به خطبه بنشیند تا اذان به وسیله ی مؤذنان گفته شود؛
- به هنگام ایراد خطبه واجب است ایستاده سخن بگوید: و اگر نتواند بایستد دیگری را برای امامت برگزیند؛
- امام و خطیب یکی باشد؛
- خطیب باید با صدای بلند و یا با بلندگو سخنان خود را به گوش مردم برساند؛
- واجب است با نشستن کوتاه، میان دو خطبه فاصله اندازد.[۱۲]
آداب نماز جمعه
آداب نماز جمعه عبارتند از:
- مستحب است امام جمعه و نمازگزاران در حال خطبه باوضو باشند.
- مستحب است امام جمعه در حال خطبه خواندن کلامی نگوید که خارج از خطبه باشد، ولی بعد از خطبه برای امام و مأموم اشکالی ندارد.
- مستحب است امام جمعه رو به روی نمازگزاران قرار گیرد.
- مستحب است بعد از خواندن خطبه و قبل از نماز برای سعادت جامعه اسلامی دعا کند؛امام صادق علیه السلام فرمود: «زمان استجابت دعا، لحظه ای است که خطبه به پایان برسد و صفوف نمازها مرتب و نمازگزاران آماده ی نماز گردند؛ همچنین لحظه ی آخر روز جمعه (وقت غروب آفتاب) زمان استجابت دعا است»
- مستحب است سبقت گرفتن برای شرکت در نماز جمعه.امام صادق علیه السلام می فرماید:«خداوند روز جمعه را بر سایر روزهای هفته برتری داده است و بهشت زینت داده می شود برای کسی که روز جمعه وارد بهشت شود؛ پس کسی که زودتر شرکت کند به نماز جمعه، زودتر وارد بهشت می شود. در روزهای جمعه دربهای آسمان برای بالارفتن اعمال بندگان خدا گشوده می شود»[۱۳]
نماز جمعه در تاریخ اسلام
اولین نماز جمعه
مسعودی (م ٣45 ه. ق) می نویسد: ورود رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاوّل بود. پس ده سال تمام در مدینه ماند، به هنگام ورود آن حضرت در دهکده قبا، بر «سعد بن خیثمه» وارد شد و مسجد قبا را بنا نمود و روزهای دوشنبه، سه شنبه، چهارشنبه و پنج شنبه را در قبا ماندند. سپس صبح روز جمعه پس از برآمدن روز به سوی مدینه حرکت فرمود، در بین راه محلّه به محلّه گروهی از انصار مهار شتر آن حضرت را در دست گرفته از ایشان می خواستند تا نزد آنان فرود آید.
رسول خدا صلی الله علیه و آله مهار را کشیده، می فرمود: «راه را برای شتر باز گذارید که او مأمور است» . و همچنان به راه خود ادامه می داد تا در محلّه «بنی سالم بن عوف» وقت نماز فرا رسید. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله با مردم نمازجمعه خواند و این اوّلین نمازجمعه ای بود که در اسلام اقامه گردید.[۱۴]
اقامه ی نماز جمعه از سوی معصومان علیهم السلام
آن چنان که از تاریخ و سنت بر می آید، حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم و نیز خلف صالح ایشان حضرت امیر علیه السلام در طول دوران زمامداری خویش، اهتمام خاصی به برپایی نماز جمعه داشتند چنان که برخی از خطبه های نهج البلاغه از جمله خطب نمازهای جمعه ی حضرت علی علیه السلام به شمار می رود.
همچنین خطبه های جمعه ی آن حضرت فی الجمله در جوامع روایی؛ نظیر مجمع الاحادیث بیان شده است. اما بعد از حضرت امیر علیه السلام اقامه ی نماز جمعه از سوی سایر ائمه علیهم السلام در تاریخ دیده نمی شود. بلکه از برخی روایات استفاده می گردد که اصحاب ایشان هم موفق به برپایی نماز جمعه نبودند. بنابراین، نتیجه می گیریم که امام علیه السلام و یاران او، به دلیل محدود بودن از سوی حاکمان جور موفق به انجام این فریضه ی الهی نبودند. از این رو حضرت اصحابشان را ترغیب به اقامه ی جمعه در میان شیعیان می کردند.[۱۵]
اقامه ی نماز جمعه از سوی خلفای اسلامی
با منحرف گشتن مسیر ولایت و رهبری در اسلام، فاسقان اموی و جباران بنی عباس یکی پس از دیگری بر مسند خلافت نشسته، خود را نمایندگان و جانشینان پیامبر خواندند. و به ناچار در کنار همه ی کارها و مناصب، سنگر «جمعه»، «جماعت» و «حج» نیز بدست آنان افتاد و فاقد معنا و مفهوم حقیقی گردید.
در چنین روزگاری که خلافت و رهبری جامعه ی اسلامی از مسیر معین و مقرر خویش خارج گردید، حاکمانی همچون یزید، مروان، ولید، هارون، مأمون و... که فاقد پایگاه اصیل مردمی بودند خلافت را عهده دار شدند. از آن جا که آنان از حضور مردم در صحنه ی سیاست پروا داشتند و سلطنت و ریاست آنان یک ریاست تحمیلی بوده و زندگانی آنان با زندگی مردم فاصله بسیار داشت همه این امور سبب شد که «نماز جمعه» به تدریج آن تأثیرگذاری اولیه اش را از دست بدهد و به دنبال آن اصل رجحان تقوا و فضیلت از میان رفته و هرکس اجازه ی اقامه ی جمعه و جماعت پیدا کند. امام عادل خانه نشین شد و ستمکاران و جباران بنی امیه و بنی عباس در صحنه ی نماز جمعه حاضر شدند، و امام جور جای امام عادل را گرفت و تاریکی جانشین نور گردید. در چنین شرایطی، امامان جمعه ی منصوب از سوی خلفا و سلاطین، از طرح مسایل و مشکلات حقیقی جامعه اعراض کرده، به قلب و واژگونی حقایق می پرداختند. در نتیجه، خطبه های نماز جنبه ی آموزندگی و تحول آفرینی خود را از دست داد و به طور کلی فاقد محتوای اصیل دینی در ابعاد عبادی، سیاسی و اجتماعی گردید.
«معاویه» از جمله سنت شکنانی است که در مسیر راه جنگ صفین، نماز جمعه را در روز چهارشنبه می خواند و به این ترتیب عملاً سنت پیامبر گرامی اسلام را سبک می شمارد. در دوران بعد، شاهد وضعیت اسفناک تری هستیم؛ بطور مثال در زمان عبدالملک مروان، عامل و فرماندار او حجاج یوسف، در هنگام ظهر روز جمعه در مسجد بصره جمعیت بسیاری از نمازگزاران را از دم تیغ گذراند، چنانکه خون از درهای مسجد جاری گردید.(1) همچنین نقل شده است که امام صادق علیه السلام فرمود: نخستین خطیب جمعه که نشسته خطبه خواند معاویه بود.
از بیان خبرهای فوق به روشنی معلوم می گردد که معاویه در همه جا تعمد داشته است که سنت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را مورد اهانت قرار دهد. و لذا در بسیاری موارد صریحا برخلاف سیره ی پیامبر عمل می کرد.[۱۶]
خودداری ائمه علیهم السلام از اقامه ی نماز جمعه به جهت تقیه
سیره ی ائمه این بوده که در زمان محدودیت قدرت و تسلط خود، نماز ظهر در روز جمعه را چهاررکعت برگزار می نمودند، و از متن برخی از احادیث چنین استنباط می شود که ائمه و اصحاب ایشان از زمان امام زین العابدین علیه السلام به بعد، استمرار بر انجام چهاررکعت در ظهر جمعه داشته اند و به جهت تقیه نماز جمعه ی مستقل برگزار نمی کردند
سیره و طریقه افرادی همانند زراره از راویان و فقهای بزرگوار و اصحاب ائمه، که خود وجوب نماز جمعه را روایت می کردند، ترک نمازهای جمعه ی برپا شده توسط خلفا و مخالفان بود، با آنکه آن بزرگواران افرادی عادل و با تقوا بوده و جهد و تلاش خود را در نافله ها و مستحبات و ترک مکروهات بکار می بردند. اما در مورد نماز جمعه، طریقه مستمر آنها ترک آن در مکانها و زمانهای مختلف تا بدان حد بود که خبر آن به فقهای زمان غیبت رسیده است[۱۷]
اجازه ی ائمه علیهم السلام به اصحاب خود در اقامه نماز جمعه توسط خودشان
در روایتی که زراره از امام صادق علیه السلام نقل کرده چنین آمده:امام صادق علیه السلام ما را به نماز جمعه تشویق و ترغیب فرمود تا اینکه گمان کردم مراد حضرت این است که ما به گردِ ایشان جمع شده نماز جمعه را اقامه کنیم. پس گفتم: آیا بر گرد شما جمع شویم؟ [و به امامت شما اقامه جمعه کنیم؟ ]حضرت فرمود: خیر، منظورم همان نماز جمعه ای است که نزد خودتان برپا می گردد.
در این روایت، امام صادق علیه السلام برای زراره تأسف می خورد. از آن جهت که ایشان بدلیل محدودیت امام، قادر به اقامه ی نماز جمعه نبوده است و چون سؤال کننده به انجام نشدن نماز جمعه بدون امام معصوم علم داشته با حالت تحیر سؤال می کند: چه کنم؟ و امام به وی اذن می دهد تا نماز جمعه را به صورت جماعتی از خودشان برگزار کنند ولو یکبار.[۱۸]
پانویس
- ↑ الوافي، ج8، ص: 1115
- ↑ الأمالي( للصدوق)، النص، ص: 366
- ↑ من لا يحضره الفقيه، ج1، ص: 427
- ↑ بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج86، ص: 183
- ↑ وسائل الشيعة، ج7، ص: 301
- ↑ توضیح المسائل، احكام نماز جمعه، م 23ـ26.
- ↑ ویکی شیعه مقاله ی نماز جمعه
- ↑ بانگ وحدت، ص35
- ↑ بانگ وحدت، ص36
- ↑ بانگ وحدت، ص37
- ↑ بانک وحدت، ص39
- ↑ بانگ وحدت ، ص42
- ↑ بانگ وحدت، ص43
- ↑ نماز جمعه، ص47
- ↑ بانگ وحدت، ص14
- ↑ بانگ وحدت, ص16
- ↑ بانگ وحدت ص 19
- ↑ بانگ وحدت, ص20
منابع
- فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، الوافي - اصفهان، چاپ: اول، 1406 ق.
- ابن بابويه، محمد بن على، الأمالي( للصدوق) - تهران، چاپ: ششم، 1376ش.
- ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه - قم، چاپ: دوم، 1413 ق.
- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط - بيروت) - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق.
- شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق.
- علی قاضی عسکر ، نماز جمعه، ناشر :مشعر، سال چاپ :1390ش
- علی محمدی، بانگ وحدت، ناشر :مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سال چاپ :1381
- پایگاه اندیشه قم.
- ویکی شیعه
