آیه 23 سوره احزاب

مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا

[33–23] (مشاهده آیه در سوره)

<<22	آیه 23 سوره احزاب	24>>
سوره : سوره احزاب (33) جزء : 21 نزول : مدینه

ترجمه های فارسی

برخی از آن مؤمنان، بزرگ مردانی هستند که به عهد و پیمانی که با خدا بستند کاملا وفا کردند، پس برخی پیمان خویش گزاردند (و بر آن عهد ایستادگی کردند تا به راه خدا شهید شدند مانند عبیده و حمزه و جعفر) و برخی به انتظار (فیض شهادت) مقاومت کرده و هیچ عهد خود را تغییر ندادند (مانند علی علیه السّلام که در کوفه به محراب عبادت شهید گشت).

از مؤمنان مردانی هستند که به آنچه با خدا بر آن پیمان بستند [و آن ثبات قدم و دفاع از حق تا نثار جان بود] صادقانه وفا کردند، برخی از آنان پیمانشان را به انجام رساندند [و به شرف شهادت نایل شدند] و برخی از آنان [شهادت را] انتظار می برند و هیچ تغییر و تبدیلی [در پیمانشان] نداده اند،

از ميان مؤمنان مردانى‌اند كه به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا كردند. برخى از آنان به شهادت رسيدند و برخى از آنها در [همين‌] انتظارند و [هرگز عقيده خود را] تبديل نكردند.

از مؤمنان مردانى هستند كه به پيمانى كه با خدا بسته بودند وفا كردند. بعضى بر سر پيمان خويش جان باختند و بعضى چشم به راهند و هيچ پيمان خود دگرگون نكرده‌اند.

در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‌اند؛ بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند)، و بعضی دیگر در انتظارند؛ و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

Among the faithful are men who fulfill what they have pledged to Allah: there are some among them who have fulfilled their pledge, and some of them who still wait, and they have not changed in the least,

Of the believers are men who are true to the covenant which they made with Allah: so of them is he who accomplished his vow, and of them is he who yet waits, and they have not changed in the least

Of the believers are men who are true to that which they covenanted with Allah. Some of them have paid their vow by death (in battle), and some of them still are waiting; and they have not altered in the least;

Among the Believers are men who have been true to their covenant with Allah: of them some have completed their vow (to the extreme), and some (still) wait: but they have never changed (their determination) in the least:

معانی کلمات آیه

• نحب: نذر. مرگ. گريه. قَضى‏ نَحْبَهُ‏ يعنى به نذر خود وفا كرد و يا با اجل طبيعى يا در راه خدا مرد.

نزول

«شیخ طوسى» گویند: چنین روایت شده که این آیه درباره حمزة بن عبدالمطلب و جعفر بن ابى‌طالب و على بن ابى‌طالب علیه‌السلام نازل شده و منظور از این قسمت آیه «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ» حمزه و جعفر است و مقصود از «وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ» در آیه على بن ابى‌طالب علیه‌السلام مى باشد.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‌ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلًا «23»

از ميان مؤمنان مردانى هستند كه آنچه را با خداوند پيمان بسته بودند صادقانه وفا كردند (و خود را آماده‌ى جهاد نمودند)، برخى از آنان پيمانشان را عمل كردند (و به شهادت رسيدند) و بعضى ديگر در انتظار (شهادت) هستند، و هرگز (عقيده و پيمان خود را) تغيير ندادند.

نکته ها

كلمه‌ى «نحب» داراى معانى زيادى است ولى در اين جا به معناى نذر و عهد و پيمانى است كه چه بسا انجام آن منجر به مرگ يا خطر بزرگى شود.

در برابر گروهى كه خواهان زندگى در رفاه بودند، «يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ فِي الْأَعْرابِ» «1» گروهى در انتظار شهادتند. «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ»

امام حسين عليه السلام در كربلا هنگام وداع با اصحابش و گاهى بالاى سر شهدا اين آيه را تلاوت مى‌فرمود. «2»

پیام ها

1- همه‌ى اصحاب پيامبر و مؤمنان در يك درجه نيستند. «مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»

2- نقل كمالات ديگران يكى از راه‌هاى تربيت است. مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ‌ ...

3- دفاع از حقّ تا مرز شهادت، نشانه‌ى صداقت در ايمان است. «صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ»

4- تعهّد، لازم الاجرا و عمل به آن نشانه صداقت است. «صَدَقُوا ما عاهَدُوا»

5- بزرگداشت شهدا، پيام و درسى قرآنى است. «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‌ نَحْبَهُ»

6- انتظار شهادت نيز يك ارزش است. «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ» آمادگى براى لقاى‌

«1». احزاب، 20.

«2». تفسير كنزالدّقائق.

جلد 7 - صفحه 348

خداوند، از صفات مؤمنان است.

7- باب شهادت باز است. «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ»

8- شهادت برخى مؤمنان، عامل عقب نشينى يا دلسردى ديگر مؤمنان نمى‌شود.

(مؤمن با اين‌كه شهادت دوستان و عزيزان خود را مى‌بيند، باز خود در انتظار شهادت است) «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ»

9- مؤمنان واقعى پايبند عهد و پيمان خود با خدا هستند و هيچ چيز حتّى شهادت دوستان و عزيزان، روحيه آنان را تغيير نمى‌دهد. «وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلًا»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‌ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلاً «23»

بعد از آن تخصيص مى‌دهد مؤمنان را به خصالى كه در ايشان بوده و مى‌فرمايد:

مِنَ الْمُؤْمِنِينَ‌: از ايمان آورندگان، رِجالٌ صَدَقُوا: مردانى كه راست گفتند، ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ‌: آنچه را كه عهد بستند با خداى تعالى بر آن چيزى كه آن ثبات بر قتال و مقاتله براى رضاى خدا بود، زيرا عهد كننده هرگاه وفا نمايد به عهد خود پس صادق بوده در آن عهد.

شأن نزول: مفسرين نقل نموده‌اند جمعى از صحابه مانند مصعب و انس بن جبير و امثال ايشان نذر كرده بودند كه در حربگاه، ملازم حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله باشند، ثبات قدم ورزيده كمر مقاتله بر ميان جان بسته و تا شربت شهادت نچشند آرام نگيرند. حق تعالى در وصف ايشان فرمود اين مؤمنان راست گفتار بودند در عهد و نذرى كه نموده بودند.

فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‌ نَحْبَهُ‌: پس بعضى از ايشان كس هست كه بجا آورد و وفا نمود عهد و نذر خود را و كارزار كرد تا شهيد شد مانند حمزه و مصعب و انس.

نكته: «نحب» به معنى نذر و استعاره شده براى موت، چه موت مانند نذر لازم است بر رقبه هر انسان. و مراد به آن موت به طريق شهادت است، يا وفاى به نذر كه ثبات با حضرت پيغمبر باشد. وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ: و بعضى ديگر كسانى هستند كه انتظار شهادت مى‌كشند مانند ساير مؤمنان حقيقى كه متصفند به اعتقاد جازم ثابت. وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلًا: و تغيير ندادند عهد را تغيير دادنى. اين تعريض است به منافقين و ضعفاى اسلام كه عزم خود را به وهن بدل كردند.

تبصره: جمهور مفسران و محدثان برآنند كه اين آيه در شأن حضرت‌

جلد 10 - صفحه 429

امير المؤمنين عليه السّلام و حمزه و جعفر بن ابى طالب نازل شده و احاديث در آن وارده شده:

1- ابن بابويه (رحمه اللّه) در خصال- از حضرت باقر عليه السّلام كه حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در حديثى با يهودى فرمود: به تحقيق عهد كرديم با خدا و رسول، من و عموى من حمزه و برادرم جعفر و پسر عموى من عبيده، بر امرى و وفا نموديم به آن براى خدا، پس پيش گرفتند بر من اصحاب من كه آن سه نفر باشند و در عقب افتادم از ايشان به مصلحت خدا، و در حق من نازل فرمود اين آيه را «1».

2- ابو القاسم حسكانى- از ابى اسحق روايت نموده كه حضرت امير عليه السّلام فرمود: در حق ما نازل شد اين آيه، و فرمود: منم قسم به خدا آنكه انتظار دارد و تبديل نمى‌دهم تبديل دادنى‌ «2».

3- در مناقب حضرت سيد الشّهداء عليه السّلام در وداع آخر هر شهيدى مى‌فرمود (فمنهم من قضى نحبه و منهم من ينتظر) «3» اگر مناسب در حق ايشان نبود اين را تلاوت نمى‌كرد.

تتمه: چون آيات شريفه عام است، پس شامل باشد مؤمنين ثابت الايمان را، چنانچه در كافى حضرت صادق عليه السّلام به بعض از شيعيان فرمود: ذكر نموده خدا شما را در كتاب خود در آيه‌ (مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ...) بدرستى كه شما وفا كرديد به آنچه خدا از شما ميثاق گرفت و آن ولايت ما بوده و شما تبديل نكرديد ما را به غير ما «4»، يعنى شما غير ما را اختيار نكرديد.

و نيز آن حضرت فرمود كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: يا على هر كه دوست داشته باشد تو را و مرده باشد، پس «قضى نحبه». و هر كه دوست داشته باشد تو را و نمرده باشد، پس او منتظر

«1» كتاب الخصال (چاپ 1389 هجرى قمرى)، ج 2، باب السبعة، ص 376، ذيل روايت 58.

«2» شواهد التنزيل (چ بيروت 1393 هجرى)، ج 2، ص 1، روايت 627.

«3» مناقب ابن شهر آشوب، (چ علميه قم)، ج 4، ص 100.

«4» فروع كافى (ج 8)، ص 35- 34.

جلد 10 - صفحه 430

است و طلوع نكند آفتاب و غروب نكند مگر آنكه طلوع كند بر او به رزق و ايمان‌ «1».

تتمه: رجوع به تاريخ اصحاب خاصه حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و ائمه معصومين و بزرگان دين مبين، اين مطلب را محقق سازد كه در عهد خود ثابت، و صداقت خود را به گفتار و كردار به عالميان معرفى، و داستان خود را سرمشق براى عموم مؤمنين تا قيامت قرار دادند. از جمله در احوالات شهيد اول شمس الدين محمد (رضوان اللّه عليه) فقيه بزرگ كه در زهد تقوى و علم و فقاهت سر آمد زمان بود و در احاطه بر ابواب فقه، چشم روزگار نديده، علماء چهار مذهب اطاعت او و از محضر علمش بهره‌ور شدند عاقبت به سبب حسادت پس از مدت يك سال حبس كه كتاب «لمعه» را به مدت هفت روز در محبس نوشت بدون آنكه كتب فقهى نزد او باشد، به سبب تشيّع از روى عناد و لجاج بعد از مباحثه قاضى بن عباد جماعه معاند وضو ساخته، دو ركعت نماز خوانده و فتواى قتل شيخ را داد، و حكم قتل از «بيدمر» والى شام صادر شد، روز نوزدهم يا نهم جمادى الاولى 782 آن وجود محترم را به شمشير كشتند و بعد جسد او را بدار آويختند، و بعد سنگسار نمودند پس از آن سوزانيده شد به آتش در بلده دمشق. خداى تعالى لعنت كند فاعلين و راضين به اين امر را «2».

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً «21» وَ لَمَّا رَأَ الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ما زادَهُمْ إِلاَّ إِيماناً وَ تَسْلِيماً «22» مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‌ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلاً «23» لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَ يُعَذِّبَ الْمُنافِقِينَ إِنْ شاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً «24» وَ رَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنالُوا خَيْراً وَ كَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتالَ وَ كانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزاً «25»

وَ أَنْزَلَ الَّذِينَ ظاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ مِنْ صَياصِيهِمْ وَ قَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ وَ تَأْسِرُونَ فَرِيقاً «26» وَ أَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَ دِيارَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ وَ أَرْضاً لَمْ تَطَؤُها وَ كانَ اللَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيراً «27»

ترجمه‌

هر آينه بتحقيق بود براى شما به پيغمبر خدا اقتدائى خوب براى كسيكه اميد دارد بخدا و روز بازپسين و ياد كند خدا را بسيار

و چون ديدند مؤمنان طايفه‌هاى دشمن را گفتند اينست آنچه وعده داد ما را خدا و پيغمبرش و راست گفت خدا و پيغمبرش و نيفزود ايشانرا جز ايمان و انقياد

از مؤمنان مردانى هستند كه براستى بانجام رساندند آنچه را پيمان بستند با خدا بر آن پس از ايشان كسى است كه ادراك نمود مراد خود را و از ايشان كسى است كه انتظار ميكشد و تغيير ندادند تغيير دادنى‌

تا پاداش دهد خدا راستگويان را براستيشان و عذاب كند منافقانرا اگر بخواهد يا در گذرد از آنها همانا خدا آمرزنده مهربانست‌

و بر گردانيد خدا آنها را كه كافر شدند با خشمشان نائل نشدند به خيرى و كفايت كرد خدا از مؤمنان كارزار را و باشد خدا تواناى غالب‌

و فرود آورد آنها را كه پشتيبانى كردندشان از اهل كتاب از قلعه‌هايشان و انداخت در دلهاى آنها ترس را دسته‌اى را ميكشتيد و اسير مينموديد دسته‌اى را

و ميراث داد بشما زمينشان و خانه‌هاشان و مالهاشان را و زمينى را كه پا نگذارده بوديد در آن و باشد خدا بر همه چيز توانا

تفسير

خداوند سبحان بعد از بيان احوال منافقان تكليف مسلمانان را معلوم فرموده كه بايد اقتدا به پيغمبر اكرم نمايند در صبر بر شدائد و استقامت در امور و ثبات در ميدان جنگ و ساير اخلاق حميده و صفات پسنديده آنسرور كه اگر

جلد 4 صفحه 315

چنين كرده بودند كار خوبى بود براى كسانيكه اميدوار برحمت خدا و ثواب روز جزا باشند و چنين اشخاصى البتّه بيشتر اوقات بياد خدايند و زبان ذاكر و قلب شاكر و مطمئن دارند و آنكه بعكس اهل نفاق و سخنان ناروائى كه گفتند و سابقا ذكر شد وقتى اهل ايمان ديدند احزاب نامبرده در آيات سابقه را كه وارد شدند و در كنار خندق جاى گرفتند ياد فرمايش پيغمبر صلى اللّه عليه و اله آمدند كه فرموده بود چند روز ديگر احزاب عرب بر من هجوم آور ميشوند و ما بزحمت و مشقّت مى‌افتيم ولى عاقبت من بر آنها ظفر خواهم يافت و گفتند اين همانست كه خدا و پيغمبر بما وعده داد و راست بود و موجب مزيد اعتقادشان بآنحضرت و انقيادشان از او گرديد چنانچه سابقا هم اشاره شد و اسوة بكسر الف نيز قرائت شده است و آنكه بعضى از اهل ايمان مردانى هستند كه بعهد خودشان با خدا وفا نمودند و براستى و درستى بانجام رساندند آنچه را كه معاهده با او نموده بودند و با پيغمبر او بر آن كه بانجام برسانند آن را از صبر و سكون و ثبات در ميدان جنگ براى نصرت اسلام تا شهيد شوند پس بعضى از ايشان ادراك نمودند مراد خود را و رسيدند بآرزوى خويش و شربت شهادت را نوشيدند چون اصل نحب بمعناى نذر است و كنايه از مرگ قرار داده شده گويا آن نذر لازمى است در گردن هر كس و آنان مانند حمزه سيد الشهداء و مانند جعفر طيّارند و بعضى منتظرند كه خداوند شهادت را نصيبشان فرمايد مانند امير المؤمنين عليه السّلام كه هميشه منتظر بود و آرزو ميكرد چنانچه قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نمود كه مراد آنانند و در روايات ديگرى تأييد شده است و بهيچ وجه تغيير و تبديلى در آن عهد ندادند بخلاف اهل نفاق كه دادند و از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه پيغمبر صلى اللّه عليه و اله بامير المؤمنين عليه السّلام فرمود اى على هر كس ترا دوست داشته باشد و بميرد بمراد خود رسيده و هر كس ترا دوست داشته باشد و نميرد او منتظر است و همه روزه بر ايمان و نور او افزوده خواهد شد و در روز عاشورا هر يك از اصحاب با حضرت سيد الشهداء وداع مينمود و بميدان ميرفت حضرت ميفرمود ما هم ملحق بشما ميشويم فمنهم من قضى نحبه و منهم من ينتظر و ما بدّلوا تبديلا و اينها همه براى آنستكه دنيا جاى مواسات و آخرت دار مكافات است تا جزا دهد خدا آنانرا كه براستى و درستى با پيغمبر و

جلد 4 صفحه 316

و برادران دينى خود معامله و مواسات نمودند در مقابل صدق و صفا و وفاشان و عذاب فرمايد اهل نفاق و شقاق و خودخواهى و بدعهدى را بعذاب اليم جهنّم اگر بخواهد بر حسب استحقاقشان كيفر دهد يا بپذيرد توبه آنها را اگر موفق بتوبه شوند يا توفيق توبه به آنها دهد اگر بخواهد بفضلش با آنها رفتار فرمايد در هر حال تمام اختيارات با او است و مغفرت و رحمتش وسعت داشته و دارد و خواهد داشت و باز خداوند بعضى از مواقع جنگ احزاب را گوشزد فرموده براى مزيد تذكّر و تشكّر كه باز گردانيد خدا كفّار قريش و ساير قبائل عرب را كه با هم متّفق شده بودند در هجوم به مسلمانان از مدينه با نهايت خشم و غيظ كه جز زحمت و خسارت و رسوائى و فضاحت از اين سفر خيرى نبردند و خداوند كفايت و كفالت كرد از اهل ايمان جنگ را بقتل امير المؤمنين عليه السّلام عمرو بن عبد ود را كه بآن مرعوب و مغلوب و منكوب شدند و ترك جنگ كردند و بالاخره كارشان بهزيمت و فرار و ذلّت و ادبار كشيد چون خداوند هم كمك فرمود بقوّت و عزّت خود و ارسال باد و انزال ملائكه و در نتيجه مسلمانان قوى شدند براى فوز بغنيمت و عزيز گشتند براى نيل بعزّت و سر بلندى و حسن خاتمت و در تاريخ جنگ ذكر شد كه نعيم بن مسعود با اجازه پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم كارى كرد كه نگذاشت بنى قريظه رسما بقريش و متّحدين با آنها ملحق شوند ولى باز چون نقض عهد پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم را نموده بودند و مسلمانان را از جهت باضطراب و تشويش بزرگى انداخته بودند مستحق عقوبت شدند لذا وقتى پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم از فرار احزاب مطمئن شد و بمدينه مراجعت فرمود هنوز نماز عصر را بجا نياورده بود كه مأمور بمحاصره آنها شد بامر خدا و علم را كه هنوز باز ننموده بودند بدست امير المؤمنين عليه السّلام داد و لشگر بجانب حصار آنها سوق شد و حضرت با دست اشاره فرمود بدرخت‌هاى خرما كه بر حصارشان احاطه داشت همگى دور شدند و لشگر بر آنها احاطه نمود و پس از چندى كه گذشت از محاصره آنها بامان آمدند و راضى بحكم پيغمبر صلى اللّه عليه و اله در باره خودشان شدند و حضرت مردهاى آنها را احضار فرمود و دست بسته همه را حاضر نمودند و هفتصد نفر بودند در آنوقت قبيله اوس كه دسته‌اى از انصار بودند متوسّل بحضرت شدند و از آنها شفاعت كردند بملاحظه روابط دوستانه خودشان با آنها در سابق و حضرت حاضر شد كه‌

جلد 4 صفحه 317

بحكم يكى از انصار كه سعد بن معاذ بود در باره آنها عمل فرمايد يهود بنى قريظه هم ناچار قبول كردند و او حكم كرد كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم مردان آنها را بكشد و زنان و كودكانشانرا اسير نمايد و غنائم و اموالشان را بين مهاجر و انصار قسمت فرمايد و حضرت فرمود اى سعد حكم كردى بحكم خدا فوق هفت آسمان و بر طبق آن عمل فرمود و حىّ بن اخطب سابق الذكّر بعد از فرار احزاب به بنى قريظه پناهنده شده بود و بعد از قتل كعب بن اسيد رئيس آنها بقتل رسيد و هيچيك قبول اسلام ننمودند با آنكه كعب بن اسيد اقرار بوجود علائم نبوّت در پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم نمود ولى گفت از ملامت يهود ميترسم كه از دين آنها بيرون روم و حىّ بن اخطب گفت كسيرا كه خدا مخذول نمايد مخذول خواهد شد و گردنش زده شد و بسزاى كردارش رسيد لذا خداوند فرموده در ضمن بيان الطاف خود كه فرود آورد كسانيرا كه معاونت و پشتيبانى نمودند با احزاب عرب از اهل كتاب كه يهود بنى قريظه بودند از حصون و قلاعشان و انداخت در دلهاشان خوف و ترس از پيغمبر و اصحابش را كه مردهاى آنها را بتمامى كشتيد و زنها و كودكانشانرا اسير كرديد و مانند ميراث بدون زحمت خداوند اراضى مزروعى نزديك و باغات و عمارات و نقود و مواشى و امتعه و اسلحه و ساير اموال آنها را نصيب و مورد استفاده شما قرار داد و نيز اراضى دور دست آنها كه هنوز شما در آن پا نگذاشتيد بتصرف شما در آمد يا بعد از اين امثال اين اراضى بتصرف شما در آيد مانند خيبر و غيره كه مسلمانان فتح نمودند بدون تاخت و تاز و خداوند بر هر امر قادر و توانا بوده و هست و خواهد بود.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ رِجال‌ٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّه‌َ عَلَيه‌ِ فَمِنهُم‌ مَن‌ قَضي‌ نَحبَه‌ُ وَ مِنهُم‌ مَن‌ يَنتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبدِيلاً «23»

بعض‌ مؤمنين‌ رجالي‌ هستند ‌که‌ آنچه‌ ‌با‌ خداوند‌-‌ عهد كرده‌ بودند عملي‌ نمودند ‌پس‌ بعض‌ ‌آنها‌ ‌به‌ درجه‌ رفيعه‌ شهادت‌ نائل‌ شدند و مدت‌ ‌آنها‌ منقضي‌ شد و بعض‌ ‌آنها‌ انتظار دارند ‌تا‌ مدت‌ ‌آنها‌ سر رسد و تبديل‌ نكردند هيچگونه‌ تبديلي‌.

مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ ‌من‌ تبعيضيه‌ ‌است‌ ‌يعني‌ بعض‌ مؤمنين‌.

رِجال‌ٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّه‌َ عَلَيه‌ِ ‌در‌ اخبار بسياري‌ داريم‌ ‌از‌ ائمه‌ اطهار ‌که‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌در‌ شأن‌ امير المؤمنين‌ و جعفر طيار و حمزه‌ سيد الشهداء و عبيدة ‌بن‌ حارث‌‌-‌ جعفر برادر امير

جلد 14 - صفحه 492

المؤمنين‌ حمزه‌ عم‌ ‌او‌ و عبيده‌ ‌إبن‌ عم‌ ‌او‌‌-‌ نازل‌ ‌شده‌ و مكرر گفته‌ ‌شده‌ ‌که‌ نوعا اخبار بيان‌ مصداق‌ اتم‌ ميكند منافي‌ ‌با‌ عموم‌ ‌آيه‌ ندارد ‌که‌ مراد مؤمنين‌ ثابت‌ قدم‌ باشند ‌که‌ بعهد ‌خود‌ وفا كردند و عهد ‌آنها‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ فرار ‌از‌ زخف‌ نكنند ‌تا‌ شهيد شوند ‌ يا ‌ فتح‌ كنند.

فَمِنهُم‌ مَن‌ قَضي‌ نَحبَه‌ُ بدرجه‌ رفيعه‌ شهادت‌ نائل‌ شدند مثل‌ حمزه‌ ‌در‌ جنگ‌ احد و جعفر ‌در‌ جنگ‌ بدر و عبيده‌ ‌در‌ جنگ‌ موته‌ و ساير شهداء ‌در‌ ركاب‌ حضرت‌ رسالت‌ ‌در‌ حروب‌.

وَ مِنهُم‌ مَن‌ يَنتَظِرُ مثل‌ امير المؤمنين‌ ‌که‌ ‌تا‌ ‌در‌ محراب‌ زكريا شهيد شد و مثل‌ مؤمنين‌ ‌که‌ نصيب‌ ‌آنها‌ فتح‌ شد بلكه‌ ميتوان‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌را‌ تعميم‌ داد چنانچه‌ ‌در‌ اخبار بسيار ‌است‌ ‌که‌ عهد الهي‌ ولايت‌ ائمه‌ ‌است‌: ‌در‌ كافي‌ ‌است‌ ‌که‌ حضرت‌ صادق‌ ‌به‌ ابي‌ بصير فرمود

«‌ يا ‌ ابا ‌محمّد‌ لقد ذكركم‌ اللّه‌ ‌في‌ كتابه‌ ‌فقال‌: مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ رِجال‌ٌ صَدَقُوا

الايه‌، انكم‌ وفيتم‌ ‌بما‌ اخذ اللّه‌ عليكم‌ ميثاقكم‌ ‌من‌ ولايتنا‌-‌ الحديث‌»

و نيز ‌در‌ كافي‌ مسندا ‌از‌ حضرت‌ ‌رسول‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌به‌ امير المؤمنين‌ فرمود

«‌من‌ احبك‌ ‌ثم‌ مات‌ فقد قضي‌ نحبه‌ و ‌من‌ ‌لم‌ يمت‌ فهو ينتظر»

و نيز دارد ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ فرمود:

«المؤمن‌ مؤمنان‌ فمؤمن‌ ‌من‌ صدق‌ بعهد اللّه‌ و وفي‌ بشرطه‌ و ‌ذلک‌ قول‌ اللّه‌ عز و جل‌ رِجال‌ٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّه‌َ عَلَيه‌ِ

‌-‌ ‌الي‌ ‌قوله‌‌-‌ و مؤمن‌ كخامة الزرع‌ يعوج‌ احيانا و يقوم‌ احيانا».

وَ ما بَدَّلُوا تَبدِيلًا نقض‌ عهد نكردند و فرار ‌از‌ زخف‌ ننمودند و بمعناي‌ اخير غيري‌ ‌را‌ ‌بر‌ ائمه‌، اختيار نكردند.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 23)- این آیه اشاره به گروه خاصی از مؤمنان است که در تأسّی به

ج3، ص601

پیامبر صلّی اللّه علیه و آله از همه پیشگامتر بودند، و بر سر عهد و پیمانشان با خدا یعنی فداکاری تا آخرین نفس و آخرین قطره خون ایستادند.

می‌فرماید: «در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‌اند، بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند) و بعضی دیگر در انتظارند» (مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ).

«و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند» (وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا).

به عکس منافقان و یا مؤمنان ضعیف الایمان که طوفان حوادث آنها را به این طرف و آن طرف می‌افکند، و هر روز فکر شوم و تازه‌ای در مغز ناتوان خود می‌پروراندند.

آیه چنان مفهوم وسیعی دارد که تمام مؤمنان راستین را در هر عصر و هر زمان شامل می‌شود، چه آنها که جامه شهادت در راه خدا بر تن پوشیدند و چه آنها که بدون هیچ گونه تزلزل بر سر عهد و پیمان با خدای خویش ایستاده‌اند و آماده جهاد و شهادتند.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌
• محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.

عکس نوشته ها

طرح از موسسه اهل بیت علیهم السلام- (سایر عکس نوشته های این موسسه)