جامع المقاصد فى شرح القواعد (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | ''' | + | '''«جامع المقاصد فی شرح القواعد»''' شرحی است که توسط [[محقق ثانی|محقق ثانى]] (م، ۹۴۰ ق)، بر کتاب «[[قواعد الأحکام]]» اثر [[علامه حلی]] (م، ۷۲۶ ق) نگاشته شده است. این کتاب از مهمترین مدارک [[فقه]] و مرجع [[فقها]] و مجتهدان بزرگ [[شیعه]] است، به گونه‌ای که در بسیارى از متون فقهى، فقها [[فتوا|فتاواى]] خود را مستند به رأى محقق ثانى نموده اند. |
| − | + | {{مشخصات کتاب | |
|عنوان= | |عنوان= | ||
| سطر ۶: | سطر ۶: | ||
|تصویر=[[پرونده:جامع المقاصد في شرح القواعد.png|240px|وسط]] | |تصویر=[[پرونده:جامع المقاصد في شرح القواعد.png|240px|وسط]] | ||
| − | |نویسنده= محقق | + | |نویسنده= محقق ثانی |
|موضوع=فقه شيعه | |موضوع=فقه شيعه | ||
| سطر ۱۲: | سطر ۱۲: | ||
|زبان=عربی | |زبان=عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد=۱۳ |
|عنوان افزوده1=تحقیق | |عنوان افزوده1=تحقیق | ||
| − | |افزوده1= | + | |افزوده1=مؤسسه آل البیت(ع) |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۲۷: | سطر ۲۷: | ||
==مؤلف کتاب== | ==مؤلف کتاب== | ||
| − | شیخ على بن حسین | + | شیخ على بن حسین کرکى، معروف به «[[محقق ثانی|محقق ثانى]]» (م، ۹۴۰ ق) در قریه کرک واقع در شهر بعلبک [[لبنان]] به دنیا آمد. این عالم [[امامیه|امامى]]، مجتهد و اصولى، در سفرى به [[مصر]] از علماى آن دیار نیز کسب علم نمود. [[علی بن هلال جزائری|علی بن هلال جزایری]]، محمد بن داود جزینی، شمس الدین محمد عاملی، سید حیدر عاملی از اساتید او هستند. |
| − | وى از مفاخر و دانشمندان نامى | + | محقق کرکی به [[ایران]] هم سفر کرد و مورد لطف شاه طهماسب صفوى واقع شد و لقب [[شیخ الاسلام]] گرفت. او در ترویج مذهب [[شیعه]] بسیار کوشش نمود.<ref> فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص ۳۵۴؛ مفاخر اسلام، ص ۴۳۸-۴۳۹.</ref> وى از مفاخر و دانشمندان نامى شیعه و مجتهدان عالی‌قدر است. احاطه او بر علوم دینى و [[فقه]] اسلامى چنان بوده که تمام علما و فقهاى شیعه تقدم او را بر خویش مسلم دانسته و شخصیت ممتاز او را در علم و عمل ستوده اند. عالمان بزرگی چون: [[شهید ثانی]]، [[شیخ علی منشار عاملی]]، [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزایری]] از جمله شاگردان کرکی هستند. |
| + | استادى و مهارت وى در فقه استدلالى از انبوه تصانیف و تألیفات ارزنده اش به خصوص کتاب «جامع المقاصد» به خوبى آشکار مى شود. وی علاوه بر کتاب مذکور، صاحب آثار دیگری مانند: منهج السداد، حاشیه بر [[مختلف الشیعه (کتاب)|مختلف الشیعه]] و حاشیه بر [[قواعد الأحکام (کتاب)|قواعدالاحکام]] است. آراى محکم و نظریات ناب او در اغلب کتب فقهى مورد توجه خاص فقهاى بعد از او قرار گرفته است. به همین جهت او را همچون [[محقق اول]] و [[علامه حلی|علامه حلى]] دانسته اند. محقق ثانى در [[نجف]] اشرف درگذشت. | ||
| + | ==انگیزه نگارش== | ||
| − | + | [[محقق ثانی|محقق ثانى]] در خطبۀ «جامع المقاصد»، علت نگارش کتاب را این گونه بیان مى‌کند: | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | این | ||
| − | در | + | «از قدیم آرزو داشتم که شرحى را در حل و بیان مشکلات و ابهامات «[[قواعد الأحکام (کتاب)|قواعدالاحکام]]» بنویسم، در ابتدا و در مدتى طولانى با نوشتن حواشى متفرق، این کار را انجام مى‌دادم، تا این که به نوشتن شرح مبسوطى که شامل مقاصدى است که بر هر مطلب دقیق و با ارزشى شرح زده است مشغول شدم و پس از مذاکره با جمعى از علماء تصمیم گرفتم که آنچه در حل عبارات و بیان مشکلات و اظهار نکات دقیق مسائل آن کمک مى‌کند بیان شود. در حالى که به اختلاف واقع در بین علما و دلائل متداول در بین فقها پرداخته شود و به نظریات خود نیز با عبارات مختصر و موجز اشاره کنم».<ref>خطبۀ کتاب، ج ۱، ص۶۷.</ref> |
| − | + | == محتوای کتاب == | |
| + | کتاب «جامع المقاصد» سرشار از تحقیقات علمى و تدقیقات فقهى و پیراسته از تطویل و تکثیر فروع مى باشد و از نظر معنى، نگارش و محتوا، یکى از بهترین و متقن ترین متون فقهى [[شیعه]] است. | ||
| − | + | این کتاب، شرح جلد اوّل و دوّم و قسمتى از بحث نکاح از جلد سوّم «[[قواعد الأحکام]]» به ترتیب زیر مى‌باشد: | |
| + | * جلد اوّل آن شامل کتاب طهارت (انواع طهارت، اسباب طهارت، اقسام آبها، نجاسات، ظروف، وضوء، اقسام غسل‌ها)، کفن پوشاندن، نماز میت، دفن کردن و تیمم مى‌باشد. | ||
| + | * در جلد دوم کتاب صلاة مطرح شده که داراى این مباحث است: تعداد، اوقات و احکام نماز، قبله، لباس و مکان نمازگزار، مساجد، اذان و اقامه، افعال نماز، چیزهایى که باید در نماز ترک شود، نماز جمعه، نماز عید فطر و قربان، نماز کسوف (خورشید گرفتگى)، نماز نذر و نمازهاى مستحبى. | ||
| + | * جلد سوّم شامل کتاب‌هاى زکات، صوم، حج، جهاد و امر به معروف و نهى از منکر مى‌باشد. | ||
| + | * جلد چهارم کتاب بیع را در بردارد. در کتاب بیع مباحث اقسام متاجر، آداب تجارت، بیع، صیغۀ عقد بیع، متعاقدان، عوضات، انواع بیع، بیع ثمار، بیع صرف، نقد و نسیئه، بیع سلف، مرابحه، ربا، خیارات، احکام عقد، تسلیم و شرط مطرح شده است. | ||
| + | * در جلد پنجم کتاب‌هاى دین، رهن، حجر و اسباب آن (کوچک بودن، جنون، سفاهت، برده بودن، مریض بودن)، مفلس، ضمان، حواله، کفالت و صلح مطرح شده است. | ||
| + | * در جلد ششم کتاب‌هاى امانت و توابع آن یعنى (ودیعه، عاریه، لقطه) و کتاب غصب و توابع آن یعنى کتاب شفعه آورده شده است. | ||
| + | * در جلد هفتم کتاب احیاء موات، کتاب اجاره و توابع آن یعنى مزارعه و مساقات مطرح شده است. قابل ذکر است که احیاء موات از توابع کتاب غصب مى‌باشد. | ||
| + | * در جلد هشتم کتاب‌هاى شرکت، وکالت و سبق و رمایه که جزء توابع کتاب اجاره هستند مطرح شده است. | ||
| + | * در جلد نهم کتاب‌هاى وقف (سکنى و صدقه و هبه) و اقرار آورده شده است. | ||
| + | * جلد دهم و یازدهم شامل کتاب وصایا مى‌باشد. | ||
| + | * جلد دوازدهم کتاب نکاح است که شامل: مکروهات و مستحبات نکاح، عقد نکاح، عاقد، اولیاء، مسقطات ولایت، کفاءة، احکام نکاح، محرم نسبى، محرم رضاعى، محرم مصاهره و نفقه است. | ||
| + | * و در جلد سیزدهم بقیۀ کتاب نکاح است که شامل: ازدواج موقت، نکاح کنیز، مبطلات عقد نکاح کنیز، عیب‌هایى که مى‌توان ازدواج را برهم زد، احکام مهریه و تفویض بضع مى‌باشد. | ||
| − | در | + | == جامع‌المقاصد در نظر عالمان == |
| − | + | * [[شیخ محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]] در اهمیت این کتاب گفته است: «من کان عنده جامع المقاصد و الوسائل و الجواهر لا یحتاج بعدها إلى کتاب آخر للخروج عن عهدة الفحص الواجب على الفقیه فی آحاد المسائل الفرعیة»؛ هر مجتهدى که جامع المقاصد و [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل الشیعه]] و [[جواهر الکلام (کتاب)|جواهر]] را داشته باشد، براى فهم و استدلال و استنباط و نگارش فقه نیازى به کتاب دیگرى ندارد.<ref> مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۴۳۲.</ref> | |
| + | * در [[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض العلماء]] و [[روضات الجنات]] بنا به نقل از بعضى افاضل شاگردان شیخ على کرکى آمده است: «صاحب تعلیقات الحسنة و التصانیف الملیحة فمن تصانیفه شرح القواعد و قد خرج منه ست مجلدات إلى بحث التفویض من النکاح شرحا لم یعمل قبله أحد مثله و حلّ مشکلاته مع تدقیقات حسنة و توفیقات لطیفة خال من التطویل و الإکثار و شارح لجمیع الفاظه المجمع علیه و المختلف فیه». محقق کرکی صاحب تألیفات نیکویی از جمله جامع المقاصد است که شرحی جدید بر قواعدالاحکام می باشد و بدون تطویل و زیاده گویی همه الفاظ را شرح نموده و مشکلات آن را حل کرده است. | ||
| + | * صاحب [[اعیان الشیعه (کتاب)|أعیان الشیعة]] می گوید: «له تعلیقات حسنة و تصانیف جیدة منها جامع المقاصد فی شرح القواعد و هو شرح لم یعمل قبله أحد مثله فی حل مشکله و قد اشتهر هذا الشرح اشتهارا کثیرا و اعتمد علیه الفقهاء فی أبحاثهم و مؤلفاتهم مطبوع مع القواعد». | ||
| − | + | ==پانویس== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
| + | ==منابع== | ||
| + | *کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری | ||
| + | *جامع المقاصد فی شرح القواعد، ویکی نور | ||
| − | ==متن کتاب | + | ==متن کتاب== |
| − | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39061/جامع-المقاصد-في-شرح-القواعد--حسن-بن-يوسف-علامه-حلي | + | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39061/جامع-المقاصد-في-شرح-القواعد--حسن-بن-يوسف-علامه-حلي '''جامع المقاصد فى شرح القواعد'''] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{فقه}} | {{فقه}} | ||
[[رده:منابع فقهی]] | [[رده:منابع فقهی]] | ||
[[رده:منابع فقه استدلالی]] | [[رده:منابع فقه استدلالی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۲۲
«جامع المقاصد فی شرح القواعد» شرحی است که توسط محقق ثانى (م، ۹۴۰ ق)، بر کتاب «قواعد الأحکام» اثر علامه حلی (م، ۷۲۶ ق) نگاشته شده است. این کتاب از مهمترین مدارک فقه و مرجع فقها و مجتهدان بزرگ شیعه است، به گونه‌ای که در بسیارى از متون فقهى، فقها فتاواى خود را مستند به رأى محقق ثانى نموده اند.
 | |
| نویسنده | محقق ثانی |
| موضوع | فقه شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱۳ |
| تحقیق | مؤسسه آل البیت(ع) |
|
| |
محتویات
مؤلف کتاب
شیخ على بن حسین کرکى، معروف به «محقق ثانى» (م، ۹۴۰ ق) در قریه کرک واقع در شهر بعلبک لبنان به دنیا آمد. این عالم امامى، مجتهد و اصولى، در سفرى به مصر از علماى آن دیار نیز کسب علم نمود. علی بن هلال جزایری، محمد بن داود جزینی، شمس الدین محمد عاملی، سید حیدر عاملی از اساتید او هستند.
محقق کرکی به ایران هم سفر کرد و مورد لطف شاه طهماسب صفوى واقع شد و لقب شیخ الاسلام گرفت. او در ترویج مذهب شیعه بسیار کوشش نمود.[۱] وى از مفاخر و دانشمندان نامى شیعه و مجتهدان عالی‌قدر است. احاطه او بر علوم دینى و فقه اسلامى چنان بوده که تمام علما و فقهاى شیعه تقدم او را بر خویش مسلم دانسته و شخصیت ممتاز او را در علم و عمل ستوده اند. عالمان بزرگی چون: شهید ثانی، شیخ علی منشار عاملی، سید نعمت الله جزایری از جمله شاگردان کرکی هستند.
استادى و مهارت وى در فقه استدلالى از انبوه تصانیف و تألیفات ارزنده اش به خصوص کتاب «جامع المقاصد» به خوبى آشکار مى شود. وی علاوه بر کتاب مذکور، صاحب آثار دیگری مانند: منهج السداد، حاشیه بر مختلف الشیعه و حاشیه بر قواعدالاحکام است. آراى محکم و نظریات ناب او در اغلب کتب فقهى مورد توجه خاص فقهاى بعد از او قرار گرفته است. به همین جهت او را همچون محقق اول و علامه حلى دانسته اند. محقق ثانى در نجف اشرف درگذشت.
انگیزه نگارش
محقق ثانى در خطبۀ «جامع المقاصد»، علت نگارش کتاب را این گونه بیان مى‌کند:
«از قدیم آرزو داشتم که شرحى را در حل و بیان مشکلات و ابهامات «قواعدالاحکام» بنویسم، در ابتدا و در مدتى طولانى با نوشتن حواشى متفرق، این کار را انجام مى‌دادم، تا این که به نوشتن شرح مبسوطى که شامل مقاصدى است که بر هر مطلب دقیق و با ارزشى شرح زده است مشغول شدم و پس از مذاکره با جمعى از علماء تصمیم گرفتم که آنچه در حل عبارات و بیان مشکلات و اظهار نکات دقیق مسائل آن کمک مى‌کند بیان شود. در حالى که به اختلاف واقع در بین علما و دلائل متداول در بین فقها پرداخته شود و به نظریات خود نیز با عبارات مختصر و موجز اشاره کنم».[۲]
محتوای کتاب
کتاب «جامع المقاصد» سرشار از تحقیقات علمى و تدقیقات فقهى و پیراسته از تطویل و تکثیر فروع مى باشد و از نظر معنى، نگارش و محتوا، یکى از بهترین و متقن ترین متون فقهى شیعه است.
این کتاب، شرح جلد اوّل و دوّم و قسمتى از بحث نکاح از جلد سوّم «قواعد الأحکام» به ترتیب زیر مى‌باشد:
- جلد اوّل آن شامل کتاب طهارت (انواع طهارت، اسباب طهارت، اقسام آبها، نجاسات، ظروف، وضوء، اقسام غسل‌ها)، کفن پوشاندن، نماز میت، دفن کردن و تیمم مى‌باشد.
- در جلد دوم کتاب صلاة مطرح شده که داراى این مباحث است: تعداد، اوقات و احکام نماز، قبله، لباس و مکان نمازگزار، مساجد، اذان و اقامه، افعال نماز، چیزهایى که باید در نماز ترک شود، نماز جمعه، نماز عید فطر و قربان، نماز کسوف (خورشید گرفتگى)، نماز نذر و نمازهاى مستحبى.
- جلد سوّم شامل کتاب‌هاى زکات، صوم، حج، جهاد و امر به معروف و نهى از منکر مى‌باشد.
- جلد چهارم کتاب بیع را در بردارد. در کتاب بیع مباحث اقسام متاجر، آداب تجارت، بیع، صیغۀ عقد بیع، متعاقدان، عوضات، انواع بیع، بیع ثمار، بیع صرف، نقد و نسیئه، بیع سلف، مرابحه، ربا، خیارات، احکام عقد، تسلیم و شرط مطرح شده است.
- در جلد پنجم کتاب‌هاى دین، رهن، حجر و اسباب آن (کوچک بودن، جنون، سفاهت، برده بودن، مریض بودن)، مفلس، ضمان، حواله، کفالت و صلح مطرح شده است.
- در جلد ششم کتاب‌هاى امانت و توابع آن یعنى (ودیعه، عاریه، لقطه) و کتاب غصب و توابع آن یعنى کتاب شفعه آورده شده است.
- در جلد هفتم کتاب احیاء موات، کتاب اجاره و توابع آن یعنى مزارعه و مساقات مطرح شده است. قابل ذکر است که احیاء موات از توابع کتاب غصب مى‌باشد.
- در جلد هشتم کتاب‌هاى شرکت، وکالت و سبق و رمایه که جزء توابع کتاب اجاره هستند مطرح شده است.
- در جلد نهم کتاب‌هاى وقف (سکنى و صدقه و هبه) و اقرار آورده شده است.
- جلد دهم و یازدهم شامل کتاب وصایا مى‌باشد.
- جلد دوازدهم کتاب نکاح است که شامل: مکروهات و مستحبات نکاح، عقد نکاح، عاقد، اولیاء، مسقطات ولایت، کفاءة، احکام نکاح، محرم نسبى، محرم رضاعى، محرم مصاهره و نفقه است.
- و در جلد سیزدهم بقیۀ کتاب نکاح است که شامل: ازدواج موقت، نکاح کنیز، مبطلات عقد نکاح کنیز، عیب‌هایى که مى‌توان ازدواج را برهم زد، احکام مهریه و تفویض بضع مى‌باشد.
جامع‌المقاصد در نظر عالمان
- صاحب جواهر در اهمیت این کتاب گفته است: «من کان عنده جامع المقاصد و الوسائل و الجواهر لا یحتاج بعدها إلى کتاب آخر للخروج عن عهدة الفحص الواجب على الفقیه فی آحاد المسائل الفرعیة»؛ هر مجتهدى که جامع المقاصد و وسائل الشیعه و جواهر را داشته باشد، براى فهم و استدلال و استنباط و نگارش فقه نیازى به کتاب دیگرى ندارد.[۳]
- در ریاض العلماء و روضات الجنات بنا به نقل از بعضى افاضل شاگردان شیخ على کرکى آمده است: «صاحب تعلیقات الحسنة و التصانیف الملیحة فمن تصانیفه شرح القواعد و قد خرج منه ست مجلدات إلى بحث التفویض من النکاح شرحا لم یعمل قبله أحد مثله و حلّ مشکلاته مع تدقیقات حسنة و توفیقات لطیفة خال من التطویل و الإکثار و شارح لجمیع الفاظه المجمع علیه و المختلف فیه». محقق کرکی صاحب تألیفات نیکویی از جمله جامع المقاصد است که شرحی جدید بر قواعدالاحکام می باشد و بدون تطویل و زیاده گویی همه الفاظ را شرح نموده و مشکلات آن را حل کرده است.
- صاحب أعیان الشیعة می گوید: «له تعلیقات حسنة و تصانیف جیدة منها جامع المقاصد فی شرح القواعد و هو شرح لم یعمل قبله أحد مثله فی حل مشکله و قد اشتهر هذا الشرح اشتهارا کثیرا و اعتمد علیه الفقهاء فی أبحاثهم و مؤلفاتهم مطبوع مع القواعد».
پانویس
منابع
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری
- جامع المقاصد فی شرح القواعد، ویکی نور
متن کتاب
| فقه | ||
| کلیات: | تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی | |
| منابع: | عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ... | |
| ↓ رده ها ↓ | ||
| فقه: | فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه | |
| اصول فقه: | اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه | |
| احکام: | احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام | |
