محمد بن قولویه: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | {{خوب}} | |
| + | '''«محمد بن قولویه قمی»''' از فقها و محدثین موثق [[شیعه]] در قرن سوم هجری و از شاگردان [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] است. [[جعفر بن محمد قولویه]] صاحب «[[كامل الزیارات|کامل الزیارات]]»، فرزند اوست که روایات بسیاری را از پدر بزرگوارش در آن کتاب معتبر روایت کرده است. | ||
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = محمد بن قولویه قمی | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = | ||
| + | |وفات = ۳۰۱ قمری | ||
| + | |مدفن = [[قم]] | ||
| + | |اساتید = [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]، [[حسن بن متیل قمی]]، [[محمد بن یحیی عطار قمی]]، [[عبدالله بن جعفر حمیری]]، [[احمد بن ادریس قمی]]،... | ||
| + | |شاگردان = [[ابوعمرو کشی|محمد بن عمر کشی]]، [[جعفر بن محمد قولویه]]، علی بن محمد بن قولویه، محمد بن معقل قرمیسنی،... | ||
| + | |آثار = | ||
| + | }} | ||
| + | ==زندگی‌نامه== | ||
| + | ابوجعفر (ابوالقاسم) محمد بن جعفر بن قولویه<ref> لفظ "ابن قولویه" هنگامی که مطلق باشد، منظور [[جعفر بن محمد بن قولویه]] است و ضبط آن قولویه می باشد. (ریحانةالادب، میرزا محمدعلی مدرس، ج 8، ص 162)</ref>، از محدثان [[شیعه]] در قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. درباره زمان تولد و جزییات زندگی وی اطلاعات چندانی در دست نیست. با توجه به اینکه زمان وفات او را سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ قمری نوشته اند، احتمالاً ولادت او مربوط به اوایل قرن سوم است. و از آنجایی که برخی منابع او را قمی توصیف کرده اند، می توان دریافت که مدت زیادی در [[قم]] سکونت داشته است. | ||
| + | |||
| + | محمد بن جعفر بن قولویه در طول زندگی، برای جمع‌آوری [[احادیث]] [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام، به سفرهای متعددی دست زد. در اثنای این مسافرت‌ها و هجرت‌ها به ملاقات بزرگان [[اهل سنت]] نیز رفت و احادیثی را از آنان استماع نمود.<ref> ریحانةالادب، ج 8، ص 163.</ref> | ||
| + | |||
| + | محمد بن قولویه قمی پس از سال‌ها تربیت شاگردان و مسافرت در پی بدست آوردن احادیث [[اهل بیت]] علیهم‌السلام، سرانجام در شهر [[قم]] - آخرین شهری که پذیرای آن [[محدث]] بزرگ بود - در سال 299 یا 301 هجری دعوت حق را لبیک گفت. مرقد شریف این عالم جلیل‌القدر، در شهر مقدس قم، خیابان آیت الله مرعشی نجفی مقابل مدرسه آیت الله گلپایگانی و نزدیک بقعه [[علی بن حسین بن بابویه قمی]] پدر [[شیخ صدوق]] واقع شده است. بر سنگ [[قبر]] نیز این جملات با خطی زیبا نوشته شده است: «هو الحی الذی لایموت، قد ارتحل عن دارالغفلة والغرور الی عالم البهجة والسرور العطریف المعتمد و منبع العلم والحکم و مجمع الفضل والکرم الامام العالم والفاضل الفخام والمقتدی الانام والمرجع الخواص والعوام والراوی للاحادیث النبویه علی مبلّغها الف الف سلام و تحیة الجامع لمرتبة العلم والعمل والخادم لعلوم سیدالمرسلین شیخ محمد بن قولویه الجمال من اجلّة رواة اخبار ائمة الاخیار صلوات الله و سلامه علیهم». | ||
| + | |||
| + | ==مشایخ و استادان== | ||
| + | |||
| + | برخی [[مشایخ]] روایی محمد بن قولویه که از آنان احادیث [[امامان معصوم]] (علیهم السلام) را شنیده و نقل کرده است، افراد ذیل هستند: | ||
| + | |||
| + | *[[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]؛ رئیس طائفه اشعری و فقیه سرشناس آنان است. او مهمترین استاد و شیخ روایت محمد بن قولویه است که همه کتاب هایش را بر او خوانده و تعلیم داده است. | ||
| − | + | *[[حسن بن متیل قمی]] | |
| − | |||
| − | + | *حسین بن حسن بن ابان، او را از اصحاب [[امام حسن عسکری]](علیه السلام) دانسته اند. | |
| − | + | *[[محمد بن یحیی عطار قمی]] (زنده قبل ۳۰۰ ق) | |
| − | |||
| − | + | *[[عبدالله بن جعفر حمیری]] (زنده در ۳۲۰ ق) | |
| − | + | *[[احمد بن ادریس قمی]] (متوفای ۳۰۶ ق)از اصحاب امام حسن عسکری(ع) | |
| − | * | + | *[[علی بن ابراهیم قمی]] (زنده در ۳۰۷ ق) |
| − | * | + | *[[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار قمی]] (متوفای ۲۹۰ ق) |
| − | * | + | *[[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]] (زنده در ۲۷۴ ق) |
| − | + | *[[حسین بن سعید اهوازی]] (زنده در ۳۰۰ ق) | |
| − | + | ==شاگردان و راویان== | |
| − | + | شاگردان گرانمایه‌ای از محضر محمد بن قولویه بهره جستند که هر کدام به سهم خود، نقش بسزایی در رساندن [[احادیث]] ناب [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام به گوش مشتاقان آن خاندان با فضیلت داشتند. از جمله ایشان عبارتند از: | |
| − | شاگردان | + | *[[ابوعمرو کشی|محمد بن عمر کَشّی]]؛ شیخ ابوعمرو کشی، محدث و رجالی نامدار شیعه در قرن چهارم هجری و از شاگردان محمد بن قولویه و [[محمد بن مسعود عیاشی]] است. شیخ کشی در [[علم رجال]] و [[حدیث]] متبحر بود و شهرت او بیشتر بخاطر کتاب «[[رجال کشی]]» می‌باشد. |
| − | + | *[[جعفر بن محمد قولویه]]، دومین شاگرد بزرگ محمد بن قولویه، فرزند عالمش جعفر بن قولویه صاحب کتاب ارزشمند «[[كامل الزیارات|کامل الزیارات]]» است. او که به اختصار «ابن قولویه» خوانده می‌شود، شاگرد [[شیخ کلینی]] و استاد [[شیخ مفید]] محسوب می‌گردد. | |
| − | + | *ابوالحسین علی بن محمد بن قولویه، فرزند دیگر محمد. کتاب «فضل العلم و آدابه» از آثار اوست. برادرش جعفر، در کتاب کامل الزیارات، هفت روایت از او نقل کرده است. | |
| − | + | *ابوالحسن محمد بن معقل قرمیسنی، که [[شیخ مفید]] به واسطه او از محمد بن قولویه روایت نقل کرده است. | |
| − | از | + | ==در نظر علمای رجال== |
| + | *[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] در رجال خود، او را از نیکان (خِیار) یاران [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] برشمرده است.<ref>رجال النجاشی، ص123.</ref> | ||
| − | + | *[[عنایت الله قهپایی]] در [[مجمع الرجال]] خود، عبارت نجاشی را گویای توثیق او دانسته است. | |
| − | + | *در [[نقد الرجال]] تفرشی هم این گویایی به صورت مستدل بیان شده: «اصحاب سعد چنان که فهمیده می شود بیشترشان از معتمدانند؛... از اینرو این سخن که محمد بن قولویه از خِیار اصحاب سعد است، بر توثیق او دلالت می کند.<ref>نقد الرجال، ج2، ص329.</ref> | |
| − | [[ | + | *[[شیخ مفید]] در شعری که در معرفی استادش ([[جعفر بن محمد قولویه]]) سروده، او را فرزند صالح مورد اعتماد دانسته است.<ref>بهجةالمقال فی شرح زبدةالمقال، ج6، ص338.</ref> |
| − | + | *[[صاحب معالم]] و [[صاحب مدارک]] هم به صحت [[حدیث]] او تصریح نموده اند.<ref>منتقی الجمال، ج1، ص56؛ مدارک الاحکام، ج1، ص59.</ref> | |
| − | [[ | + | *در [[معجم رجال الحدیث]] دلیل دیگری بر ثقاوت او آورده شده است: پسرش جعفر از او روایات بسیاری در [[کامل الزیارات]] نقل کرده است و این در حالی بوده که او خود را ملزم دانسته که در این کتاب به جز از معتمدان، به نقل روایت نپردازد.<ref>معجم رجال الحدیث، ج17، ص167.</ref> |
| − | + | ==آثار و روایات== | |
| − | + | روایات بسیاری از محمد بن قولویه در کتب فقهی و رجالی شیعه وجود دارد. چهل و دو روایت رجالی که به نقل [[ابوعمرو کشی]] از محمد بن قولویه در کتاب [[اختیار معرفة الرجال]] گرد آمده، با توجه به شمار اندک روایات رجالی شیعه، محمد بن قولویه جایگاه ویژه ای در [[علم رجال]] یافته است. نزدیک به سی تن از راویان برجسته در این روایات شناسانده شده است. | |
| − | + | روایات [[الأمالى شیخ مفید (کتاب)|امالی]] [[شیخ مفید]] از محمد بن قولویه نیز هرچند کم شمارند و به پانزده روایت هم نمی رسد، ولی از نفاست درخوری برخوردارند. | |
| − | + | شمار روایات محمد بن قولویه در کتاب روایی فقهی [[وسائل الشیعه]] هشتاد و هشت روایت است. بررسی اجمالی این روایات، شخصیت فقهی این راوی را نمودار می سازد. | |
| − | == | + | ===برگزیده‌ای از روایات=== |
| + | یکی از منابع اصلی کتاب [[کامل الزیارات]]، که از جمله متون قدیمی و مهم شیعه محسوب می شود، روایات انبوهی است که [[جعفر بن محمد بن قولویه]] از پدر بزرگوارش «محمد بن قولویه» شنیده و شمار آنها بالغ بر 257 [[حدیث]] است. اکثر روایات یاد شده در دو زمینه فرهنگ [[شهادت در راه خدا|شهادت]] و فرهنگ [[زیارت]] است، که در هر دوی این زمینه ها، [[امام حسین]] علیه السلام برجستگی خاصی دارد. برخی از این احادیث چنین است: | ||
'''وفای به عهد''' | '''وفای به عهد''' | ||
| سطر ۶۷: | سطر ۹۱: | ||
جعفر بن محمد از محمد بن قولویه نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «من اغتسل من ماء الفرات و زار قبر الحسین علیه‌السلام کان کیوم ولدته امه صفرا من الذنوب؛ هر کس در آب [[فرات]] غسل کند و قبر حسین علیه‌السلام را زیارت کند؛ مثل آن روزی است که از مادر متولد شده و از گناهان پاک است».<ref> همان، ج 14، ص 485، ح 7.</ref> | جعفر بن محمد از محمد بن قولویه نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «من اغتسل من ماء الفرات و زار قبر الحسین علیه‌السلام کان کیوم ولدته امه صفرا من الذنوب؛ هر کس در آب [[فرات]] غسل کند و قبر حسین علیه‌السلام را زیارت کند؛ مثل آن روزی است که از مادر متولد شده و از گناهان پاک است».<ref> همان، ج 14، ص 485، ح 7.</ref> | ||
| − | |||
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | == | + | ==منابع== |
| − | + | *[[ستارگان حرم]]، محمدرضا حیدریان، شماره 1. | |
| − | * | + | *"شرح حال و آثار محمد بن قولویه"، حسن ایدرم، مجله نامه قم، بهار 1380، شماره 13. |
{{سنجش کیفی | {{سنجش کیفی | ||
|سنجش=شده | |سنجش=شده | ||
| سطر ۸۶: | سطر ۱۰۸: | ||
|رعایت اختصار= خوب | |رعایت اختصار= خوب | ||
|سیر منطقی= خوب | |سیر منطقی= خوب | ||
| − | |کیفیت پژوهش= | + | |کیفیت پژوهش= خوب |
|رده=دارد | |رده=دارد | ||
}} | }} | ||
| − | [[رده: علمای قرن | + | [[رده: علمای قرن سوم]][[رده: علماء شیعه]][[رده: محدثان]][[رده: راویان حدیث]] |
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۳۲
«محمد بن قولویه قمی» از فقها و محدثین موثق شیعه در قرن سوم هجری و از شاگردان سعد بن عبدالله اشعری قمی است. جعفر بن محمد قولویه صاحب «کامل الزیارات»، فرزند اوست که روایات بسیاری را از پدر بزرگوارش در آن کتاب معتبر روایت کرده است.
| نام کامل | محمد بن قولویه قمی |
| وفات | ۳۰۱ قمری |
| مدفن | قم |
|
| |
| اساتید |
سعد بن عبدالله اشعری قمی، حسن بن متیل قمی، محمد بن یحیی عطار قمی، عبدالله بن جعفر حمیری، احمد بن ادریس قمی،... |
| شاگردان |
محمد بن عمر کشی، جعفر بن محمد قولویه، علی بن محمد بن قولویه، محمد بن معقل قرمیسنی،... |
|
| |
محتویات
زندگی‌نامه
ابوجعفر (ابوالقاسم) محمد بن جعفر بن قولویه[۱]، از محدثان شیعه در قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. درباره زمان تولد و جزییات زندگی وی اطلاعات چندانی در دست نیست. با توجه به اینکه زمان وفات او را سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ قمری نوشته اند، احتمالاً ولادت او مربوط به اوایل قرن سوم است. و از آنجایی که برخی منابع او را قمی توصیف کرده اند، می توان دریافت که مدت زیادی در قم سکونت داشته است.
محمد بن جعفر بن قولویه در طول زندگی، برای جمع‌آوری احادیث اهل بیت علیهم‌السلام، به سفرهای متعددی دست زد. در اثنای این مسافرت‌ها و هجرت‌ها به ملاقات بزرگان اهل سنت نیز رفت و احادیثی را از آنان استماع نمود.[۲]
محمد بن قولویه قمی پس از سال‌ها تربیت شاگردان و مسافرت در پی بدست آوردن احادیث اهل بیت علیهم‌السلام، سرانجام در شهر قم - آخرین شهری که پذیرای آن محدث بزرگ بود - در سال 299 یا 301 هجری دعوت حق را لبیک گفت. مرقد شریف این عالم جلیل‌القدر، در شهر مقدس قم، خیابان آیت الله مرعشی نجفی مقابل مدرسه آیت الله گلپایگانی و نزدیک بقعه علی بن حسین بن بابویه قمی پدر شیخ صدوق واقع شده است. بر سنگ قبر نیز این جملات با خطی زیبا نوشته شده است: «هو الحی الذی لایموت، قد ارتحل عن دارالغفلة والغرور الی عالم البهجة والسرور العطریف المعتمد و منبع العلم والحکم و مجمع الفضل والکرم الامام العالم والفاضل الفخام والمقتدی الانام والمرجع الخواص والعوام والراوی للاحادیث النبویه علی مبلّغها الف الف سلام و تحیة الجامع لمرتبة العلم والعمل والخادم لعلوم سیدالمرسلین شیخ محمد بن قولویه الجمال من اجلّة رواة اخبار ائمة الاخیار صلوات الله و سلامه علیهم».
مشایخ و استادان
برخی مشایخ روایی محمد بن قولویه که از آنان احادیث امامان معصوم (علیهم السلام) را شنیده و نقل کرده است، افراد ذیل هستند:
- سعد بن عبدالله اشعری قمی؛ رئیس طائفه اشعری و فقیه سرشناس آنان است. او مهمترین استاد و شیخ روایت محمد بن قولویه است که همه کتاب هایش را بر او خوانده و تعلیم داده است.
- حسین بن حسن بن ابان، او را از اصحاب امام حسن عسکری(علیه السلام) دانسته اند.
- محمد بن یحیی عطار قمی (زنده قبل ۳۰۰ ق)
- عبدالله بن جعفر حمیری (زنده در ۳۲۰ ق)
- احمد بن ادریس قمی (متوفای ۳۰۶ ق)از اصحاب امام حسن عسکری(ع)
- علی بن ابراهیم قمی (زنده در ۳۰۷ ق)
- محمد بن حسن صفار قمی (متوفای ۲۹۰ ق)
- احمد بن محمد بن عیسی اشعری (زنده در ۲۷۴ ق)
- حسین بن سعید اهوازی (زنده در ۳۰۰ ق)
شاگردان و راویان
شاگردان گرانمایه‌ای از محضر محمد بن قولویه بهره جستند که هر کدام به سهم خود، نقش بسزایی در رساندن احادیث ناب اهل بیت علیهم‌السلام به گوش مشتاقان آن خاندان با فضیلت داشتند. از جمله ایشان عبارتند از:
- محمد بن عمر کَشّی؛ شیخ ابوعمرو کشی، محدث و رجالی نامدار شیعه در قرن چهارم هجری و از شاگردان محمد بن قولویه و محمد بن مسعود عیاشی است. شیخ کشی در علم رجال و حدیث متبحر بود و شهرت او بیشتر بخاطر کتاب «رجال کشی» می‌باشد.
- جعفر بن محمد قولویه، دومین شاگرد بزرگ محمد بن قولویه، فرزند عالمش جعفر بن قولویه صاحب کتاب ارزشمند «کامل الزیارات» است. او که به اختصار «ابن قولویه» خوانده می‌شود، شاگرد شیخ کلینی و استاد شیخ مفید محسوب می‌گردد.
- ابوالحسین علی بن محمد بن قولویه، فرزند دیگر محمد. کتاب «فضل العلم و آدابه» از آثار اوست. برادرش جعفر، در کتاب کامل الزیارات، هفت روایت از او نقل کرده است.
- ابوالحسن محمد بن معقل قرمیسنی، که شیخ مفید به واسطه او از محمد بن قولویه روایت نقل کرده است.
در نظر علمای رجال
- نجاشی در رجال خود، او را از نیکان (خِیار) یاران سعد بن عبدالله اشعری قمی برشمرده است.[۳]
- عنایت الله قهپایی در مجمع الرجال خود، عبارت نجاشی را گویای توثیق او دانسته است.
- در نقد الرجال تفرشی هم این گویایی به صورت مستدل بیان شده: «اصحاب سعد چنان که فهمیده می شود بیشترشان از معتمدانند؛... از اینرو این سخن که محمد بن قولویه از خِیار اصحاب سعد است، بر توثیق او دلالت می کند.[۴]
- شیخ مفید در شعری که در معرفی استادش (جعفر بن محمد قولویه) سروده، او را فرزند صالح مورد اعتماد دانسته است.[۵]
- صاحب معالم و صاحب مدارک هم به صحت حدیث او تصریح نموده اند.[۶]
- در معجم رجال الحدیث دلیل دیگری بر ثقاوت او آورده شده است: پسرش جعفر از او روایات بسیاری در کامل الزیارات نقل کرده است و این در حالی بوده که او خود را ملزم دانسته که در این کتاب به جز از معتمدان، به نقل روایت نپردازد.[۷]
آثار و روایات
روایات بسیاری از محمد بن قولویه در کتب فقهی و رجالی شیعه وجود دارد. چهل و دو روایت رجالی که به نقل ابوعمرو کشی از محمد بن قولویه در کتاب اختیار معرفة الرجال گرد آمده، با توجه به شمار اندک روایات رجالی شیعه، محمد بن قولویه جایگاه ویژه ای در علم رجال یافته است. نزدیک به سی تن از راویان برجسته در این روایات شناسانده شده است.
روایات امالی شیخ مفید از محمد بن قولویه نیز هرچند کم شمارند و به پانزده روایت هم نمی رسد، ولی از نفاست درخوری برخوردارند.
شمار روایات محمد بن قولویه در کتاب روایی فقهی وسائل الشیعه هشتاد و هشت روایت است. بررسی اجمالی این روایات، شخصیت فقهی این راوی را نمودار می سازد.
برگزیده‌ای از روایات
یکی از منابع اصلی کتاب کامل الزیارات، که از جمله متون قدیمی و مهم شیعه محسوب می شود، روایات انبوهی است که جعفر بن محمد بن قولویه از پدر بزرگوارش «محمد بن قولویه» شنیده و شمار آنها بالغ بر 257 حدیث است. اکثر روایات یاد شده در دو زمینه فرهنگ شهادت و فرهنگ زیارت است، که در هر دوی این زمینه ها، امام حسین علیه السلام برجستگی خاصی دارد. برخی از این احادیث چنین است:
وفای به عهد
«جعفر بن محمد بن قولویه عن ابیه و اخیه و علی بن الحسین و محمد بن الحسن کلهم عن احمد بن ادریس عن ابی عبدالله بن موسی عن الوشاء قال: سمعت الرضا علیه‌السلام یقول: ان لکل امام عهداً فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد زیارة قبورهم...؛ جعفر بن محمد از پدرش محمد بن قولویه با چند واسطه از امام رضا علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: برای هر امامی در گردن دوستداران و پیروانش عهدی است که از وفای به عهد آنان زیارت قبر ائمه است».[۸]
ثواب زیارت امام حسین علیه‌السلام
جعفر بن محمد از پدر بزرگوارش نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام در ضمن حدیثی فرمودند: «من زار قبر الحسین علیه‌السلام عارفاً بحقه کتب الله له ثواب الف حجة مقبولة و غفر له ما تقدم من ذنبه و ما تأخّر؛ هر کس قبر حسین بن علی را در حالی که عارف به حق امام است زیارت کند، خداوند متعال ثواب هزار حج قبول شده را برای او قرار می‌دهد و تمام گناهان گذشته و آینده او، آمرزیده خواهد شد».[۹]
تولد دوباره
جعفر بن محمد از محمد بن قولویه نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «من اغتسل من ماء الفرات و زار قبر الحسین علیه‌السلام کان کیوم ولدته امه صفرا من الذنوب؛ هر کس در آب فرات غسل کند و قبر حسین علیه‌السلام را زیارت کند؛ مثل آن روزی است که از مادر متولد شده و از گناهان پاک است».[۱۰]
پانویس
- ↑ لفظ "ابن قولویه" هنگامی که مطلق باشد، منظور جعفر بن محمد بن قولویه است و ضبط آن قولویه می باشد. (ریحانةالادب، میرزا محمدعلی مدرس، ج 8، ص 162)
- ↑ ریحانةالادب، ج 8، ص 163.
- ↑ رجال النجاشی، ص123.
- ↑ نقد الرجال، ج2، ص329.
- ↑ بهجةالمقال فی شرح زبدةالمقال، ج6، ص338.
- ↑ منتقی الجمال، ج1، ص56؛ مدارک الاحکام، ج1، ص59.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج17، ص167.
- ↑ منتخب کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 212؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص 444، ح 2.
- ↑ وسائل الشیعه، ج 14، ص 445، ح 1.
- ↑ همان، ج 14، ص 485، ح 7.
منابع
- ستارگان حرم، محمدرضا حیدریان، شماره 1.
- "شرح حال و آثار محمد بن قولویه"، حسن ایدرم، مجله نامه قم، بهار 1380، شماره 13.
