فاضل مقداد: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (مهدی موسوی صفحهٔ فاضل مقـداد را به فاضل مقداد منتقل کرد)
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
شرف الدين ابو عبد اللّه مقداد بن عبد اللّه حلّى اسدى سيورى ، فقيه ، متكلّم ، مفسّر و حديث پژوه نامدار شيعه در قرن هشتم و نهم هجرى است که او رابه سبب انتساب به قریه ٔ سیور، فاضل سیوری نیز گفته اند.  
+
'''«مقداد بن عبداللّه سيورى حلّى»''' معروف به «فاضل مقداد» (متوفای ۸۲۶ ق)، [[فقیه|فقیه]]، متکلّم و مفسّر نامدار [[شیعه|شیعه]] در قرن نهم هجرى و از شاگردان [[شهید اول]] است. وی جامع علوم عقلی و نقلی بود و در رشته‌های مختلف [[علوم اسلامی]]، مثل: [[کلام]]، [[فقه]]، [[تفسیر]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[قرآن]]، [[حدیث]] و ادبیات تألیفاتی ارزشمند از خود به یادگار گذاشته که مشهورترین آنها «[[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان فی فقه القرآن]]» و «[[نضد القواعد فی شرح القواعد|نضد القواعد الفقهية]]» می‌باشد.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
|نام شخصیت = فاضل مقداد
 +
|نام کامل = مقداد بن عبداللّه سيورى
 +
|تصویر=
 +
|زادروز = قرن هشتم قمری
 +
|زادگاه = سیور، [[حله]]
 +
|وفات = ۸۲۶ قمری
 +
|مدفن = [[نجف]]
 +
|اساتید = [[شهید اول]]، [[فخر المحققین|فخرالمحققین حلی]]، سید ضیاءالدین عبدالله الاعرجی، سید عمیدالدین،...
 +
|شاگردان = [[ابن فهد حلی|ابن فهد حلی]]، حسن بن محمد نجفی، ظهیرالدین بن الحسام، علی بن الحسن بن علاله، علی تولینی نحاریری عاملی، محمد بن شجاع القطان،...
 +
|آثار = [[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان فی فقه القرآن]]، [[نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية (کتاب)|نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية]]، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه،...
 +
}}
 +
==ولادت و خاندان==
  
−
== معرفی اجمالی فاضل مقداد ==
+
فاضل مقداد فرزند ‌عبدالله بن محمد، حدود نیمه قرن هشتم هجری در قریه سُیور واقع در نزدیکی شهر [[حله]] [[عراق]]، متولد شد و به اعتبار محل تولدش به «فاضل سُیُوری» نیز مشهور است.<ref> بهجه الامال، ج ۷، ص ۹۳ و ریحانه الادب، ج ۴، ص ۲۸۳.</ref> جد مادری فاضل مقداد، رکن‌الدین محمد فرزند علی استرآبادی جرجانی، مترجم «فصول نصیریه» [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر]]، از فارسی به عربی است. فاضل مقداد، در کتاب‌های «ارشاد الطالبین» و «الانوار الجلالیه» خود، با لفظ «جدی» و «الجدالحمید»، به این مسأله تصریح می‌کند.<ref> اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، مقدمه، ط-بح.</ref> او از متکلمان بزرگ و شاگرد [[علامه حلی]] بود.
  
−
فاضل مقداد دانشمندی محقق، پژوهشگری ژرف‌اندیش، صاحب نظری توانا در دانش‌ها [[كلام]]، [[فقه]]، [[اصول]]، ‌معانی بیان، [[قرآن]]، [[حدیث]] و منطق و دارای تألیفات ارزشمندی است كه نزد دانشمندان شیعه و سنی شهرتی فراوان دارد.
+
خاندان مقداد از دانشمندان عرب [[نجف]] اشرف هستند، که نسب آن‌ها به قبیله [[قبيله بنى اسد|بنی‌اسد]] می‌رسد. اهالی بنی اسد که [[شیعه]] بودند، نزدیک رود [[فرات]] عراق می‌زیستند. از میان این طایفه دانشمندان، ادیبان و امیران فراوانی برخاسته‌اند. بسیاری از دانشمندان [[حله]] نیز این طایفه هستند. بسیاری از خانواده‌های مقیم نجف اشرف از جمله خانواده مقدادی منتسب به این طایفه هستند. از این رو فاضل مقداد را «فاضل مقداد اسدی» نیز گفته‌اند.<ref> ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۷۷.</ref>
  
−
نكته مهم و قابل توجه در مورد این دانشمند آن است كه وی با این كه نزد دانشمندان اسلامی، شهرتی خاص دارد و او را به علم، ‌فضل و عظمتشأن می‌ستایند، كتاب‌های متنوعش را در اقصی نقاط كشورهای اسلامی شناسانده‌اند و در برابر علو مرتبت او سر تعظیم فرود آورده‌اند ولی از شرح حال وی به ویژه از دوران كودكی كیفیت تحصیل، ویژگی‌های اخلاقی، خدمات فرهنگی و اجتماعی، تعداد دقیق استادان و شاگردان و دیگر شئون زندگی وی مطالب زیادی در دست نیست و برخی نویسندگان تنها به این كه او «سیوری»، «اسدی»، «غروی»، شاگرد [[شهید اول]] و دارای چند اثر و شاگرد می‌باشد، بسنده كرده‌اند.<ref> كنز العرفان، ج 1، مقدمه، ص 4.</ref>
+
==تحصیلات و استادان==
  
−
حتی شرح حال نویسان بعضی از آثار ارزشمند وی مثل «اللوامع الالهیه» و «نضد القواعد» را نام نبرده‌اند. از این رو، نویسنده «بهجه الامال» می‌گوید: «عجب آن است كه شرح حال نویسان این مرد، لوامع و نضد القواعد را از جمله كتاب‌های او ذكر نكرده‌اند».<ref> بهجه الامال، ج7، ص91.</ref>
+
فاضل مقداد تحصیلات مقدماتی [[علوم اسلامی]] را در شهرهای [[حله]] و [[بغداد]] به پایان رساند و برای ادامه تحصیل، به شهر مقدس [[نجف]] اشرف رفت و تحصیلات عالی [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و [[کلام]] را در آن حوزه دنبال نمود.<ref> مفاخر الاسلام، ج ۴، ص ۳۷۹.</ref> وی از دانش و معارف فقیهان و دانشمندان بزرگ آن دیار مقدس، بهره‌های فراوان برد.<ref> ماضی النجف و حاضرها، ج ۱،‌ ص ۸۵ و ج ۳، ص ۳۸۰.</ref> فاضل مقداد با کوشش فراوان در راه تحقیق، پژوهش و طی مراحل اعلای دانش و فضل، جامع علوم عقلی و نقلی شد و به درجه عالی [[اجتهاد]] رسید و متصدی مقام [[مرجعیت]] تقلید گشت.<ref> کنز العرفان، ج ۱، ص ۴ (مقدمه)؛ نضد القواعد، ص ۷، (مقدمه).</ref>
  
−
نیز كسانی كه با لقب‌های گوناگون كه ناشی از جنبه‌های تخصصی فاضل مقداد در دانش‌های مختلف اسلامی می‌باشد، وی را مورد ستایش قرار داده‌اند، تنها به چند عنوان و لقب كوتاه كه در مجموع یك سطر هم نمی‌شود، اكتفا كرده‌اند. بیشتر شرح ‌حال ‌نگاران كه نام وی را در كتاب خود ذكر كرده‌اند، همان عنوان‌ها و لقب‌ها را بدون كم و كاست تكرار كرده‌اند و چیزی در ابعاد شخصیتی وی نگفته‌اند.<ref> ر.ك: الكنی والالقاب، ج 3، ص 7؛ روضات الجنات، ج 7، ص 171؛ ریحانه الادب، ج 4، ص 282؛ مستدرك الوسایل، ج 3، ص 431؛ لؤلؤ البحرین، ص 172 و تنقیح المقال، ج 3، ص 245.</ref>
+
در کتاب‌های معتبر علم تراجم، غیر از [[شهید اول]]، شیخ و استادی برای فاضل مقداد ذکر نکرده‌اند. بعضی از شرح حال نویسان معاصر در کتاب‌های خود، یادآور شده‌اند که [[فخر المحققین|فخرالمحققین حلی]] (فرزند [[علامه حلی]])، سید ضیاءالدین عبدالله الاعرجی و سید عمیدالدین از استادان و [[مشایخ]] فاضل مقداد بوده‌اند.<ref> ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰.</ref>
  
−
باز جای شكرش باقی است كه تألیفات فاضل مقداد كه نام وی در اول آن‌ها آمده است، هنوز در مجامع علمی و كتابخانه‌های بزرگ و كوچك، مرجع پژوهشگران و محققان علوم اسلامی می‌باشد. از این رو، مخفی بودن تاریخ ولادت و... چیزی از كمالات و فضیلت‌های این بزرگ مرد عالم فقاهت را كم نمی‌كند.
+
فاضل مقداد از مشهورترین شاگردان و تربیت یافتگان مکتب فقهی شهید اول است<ref> الکنی والالقاب، ج ۳، ص ۷؛ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۱؛ ریاض العلماء، ج ۵، ص ۲۱۶؛ ریحانه الادب، ج ۴، ص ۲۸۳؛ فوائد الرضویه، ص ۲۶۷؛ الامل الامل، ج ۲، ص ۳۲۵؛ لغتنامه دهخدا، ج ۱۰، ص ۱۴۹۴۲ و تنقیح المقال، ج ۳، ص ۳۴۵.</ref> که از او [[حدیث]] نقل کرده است. وی بسیاری از آثار خود را در شرح و تکمیل و آراء و نظرات فقهی شهید اول، ‌به رشته تحریر درآورده است، مثل: کتاب «قواعد الفقهیه» که آن را به نحو خوبی ترتیب و دسته‌بندی کرده و اسم آن را «[[نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية (کتاب)|نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية]]» گذاشته است. او همچنین مجموعه پرسش‌های خود را از شهید اول در «المسائل المقدادیه» گردآوری نمود.<ref> روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۵ و کنز العرفان، ج ۱، مقدمه، ص ۶.</ref>
  
−
==خاندان==
+
==تدریس و شاگردان==
  
−
فاضل مقداد یا فاضل سُیوری از فقیهان بزرگ قرن نهم هجری است. پدرش، ‌عبدالله بن محمد، جدش محمد فرزند حسین، جد اعلای او حسین فرزند محمد و كنیه‌اش، ابوعبدالله است.<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 171؛ [[ریحانه الادب]]، ج 4، ص 282؛ ریاض العلما، ج 5، ص 216 و الكنی والالقاب، ج 3، ص 7.</ref>
+
فاضل مقداد پس از سال‌ها تحصیل و پژوهش، جزو دانشمندان بزرگ [[شیعه]] شد. شهرت علم و کمال او، آفاق را پر کرد. از این رو گروه گروه از پویندگان دانش و جویندگان فضل و کمال ‌به وی روی آورده، پروانه‌وار گرد شمع وجودش جمع شده و ‌از نور فقه، نظریات و تحقیقات علمی آن فاضل بزرگ استفاده نمودند. تا جایی که بسیاری از فقیهان و [[محدث|محدثان]] از مکتب فقهی و علمی وی فارغ التحصیل شده به درجه [[اجتهاد]] رسیدند و جمعی نیز از وی نقل روایت کردند.
  
−
جد مادری فاضل مقداد، ركن‌الدین محمد فرزند علی استرآبادی جرجانی، مترجم «فصول نصیریه» خواجه نصیر، از فارسی به عربی است. فاضل مقداد، در كتاب‌های «ارشاد الطالبین» و «الانوار الجلالیه» خود، با لفظ «جدی» و «الجدالحمید»، به این مسأله تصریح می‌كند.<ref> اللوامع الالهیه فی المباحث الكلامیه، مقدمه، ط-بح.</ref>
+
شرح حال نویسان نام شاگردان وی را یک جا ذکر نکرده‌اند بلکه به مناسبت‌های مختلف همراه شرح حال دیگر دانشمندان به نحوی به شاگردی آن‌ها نزد فاضل مقداد اشاره کرده‌اند:
  
−
ركن الدین محمد استرآبادی از متكلمان بزرگ و شاگرد [[علامه حلی]] بود. وی دارای آثار فراوانی است، ‌از جمله: روضه المحققین، الارشارات فی علم البلاغه (المعانی والبیان والبدیع)؛ اشراق اللاهوت فی شرح الیاقوت فی علم الكلام والمباحث العربیه فی شرح الكافیه الحاجبیه.<ref> [[اعیان الشیعه]]، ج 9، ص 425.</ref>
+
#[[ابن فهد حلی|احمد بن محمد بن فهد حلی]] (متوفی: ۸۴۱) وی عالمی زاهد، فقیهی بزرگ و نویسنده کتاب فقهی «المذهب البارع» است.<ref> ریاض العلماء، ج ۴، ص ۲۸۱؛ طرائف المقال، ج ۲، ص ۴۲۳ و ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰.</ref>
 +
#حسن بن راشد حلی: وی فقیه، شاعر و ادیب بود. او قصیده‌هایی در شرح الفیه [[شهید اول]] سروده که به نام «الجمانه البهیه فی نظم الالفیه» شهرت دارد. حسن بن راشد زمان وفات فاضل مقداد را سال ۸۲۶ هـ.ق و مدفن او را مقابر [[نجف]] اشرف معرفی کرده است.<ref> کنز العرفان، ج ۱، مقدمه، ص ۹؛ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۱ و ماضی النجف، ج ۳، ‌ص ۳۸۰.</ref>
 +
#حسن بن محمد بن حسن نجفی، نویسنده تفسیر «عیون التفاسیر».
 +
#حسین بن فخرالدین بن سفرالله، معروف به علاءالدین مظفر قمی.
 +
#سیف الدین شغرابی.
 +
#شرف الدین مکی.
 +
#ظهیرالدین بن الحسام: وی عالمی فاضل، ‌عابدی فقیه و از مشایخ بزرگ زمان خویش بود. او منسوب به عامل (از شهرهای لبنان) است.<ref> ریاض العلما، ج ۳، ص ۵۵؛ ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰ و التنقیح الرائع (مقدمه)، ص ۳.</ref>
 +
#عبدالله بن مقداد: وی فرزند فاضل مقداد است. پدرش در سال ۷۹۴ هـ.ق کتاب «الاربعون حدیثاً» را برای او تألیف کرد.<ref> روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۱؛ ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰ و ریاض العلماء، ج ۵، ص ۲۱۷.</ref>
 +
#علی بن الحسن بن علاله یا «علا»؛ فاضل مقداد از او با عناوین «شیخ صالح»، «عالم» و «فاضل» یاد کرده و در سال ۸۲۲ هـ.ق به او دو بار اجازه روایت داده و متن این دو اجازه‌نامه را در پشت کتاب‌های «الاربعون حدیثاً» و «رساله آداب الحج» نوشته است.<ref> ریاض العلما، ج ۳، ص ۴۰۸؛ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۱ و ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰.</ref>
 +
#علی تولینی نحاریری عاملی: وی معروف به زین‌الدین، نویسنده کتاب «الکفایه فی الفقه»، یکی از فقیهان و دانشمندان بزرگ نجف بود. او از فاضل مقداد و جمال الدین احمد، فرزند علی عیناثی عاملی نقل روایت می‌کند.<ref> ریاض العلما، ج ۳، ص ۳۸۰.</ref>
 +
#علی بن عبدالعالی المیسی العاملی: وی ملقب به نورالدین، از شاگردان و راویان فاضل مقداد است.<ref> الاجازه الکبیره، ص ۳۴۱ و مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۴۳۱.</ref>
 +
#سید رضی‌الدین بن عبدالملک، الواعظ القمی.
 +
#محمد بن شجاع القطان الانصاری الحلی: وی ملقب به شمس‌الدین و معروف به ابن قطان است. در کتاب‌های فقهی، نظرات فقهی وی مورد توجه فقیهان واقع شده است. او آثار متعددی در [[فقه]] و [[اخلاق]] دارد، مثل:‌ «معالم‌الدین فی فقه آل یاسین» در موضوع فقه و «نهج العرفان فی احکام الایمان» در موضوع اخلاق. دانشمندان علم تراجم، تألیفات او را نشانه فضل و علو مرتبت علمی او دانسته‌اند و او را ستوده‌اند.<ref> لؤلؤالبحرین، ص ۱۷۲؛ اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۳۶۳؛ بحارالانوار، ج ۱۰۵، ص ۳۶؛ ‌روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۳؛ الکنی والالقاب، ج ۳، ص ۷؛ ریاض العلماء، ج ۵، ‌ص ۱۰۸ و...</ref>
  
−
خاندان مقداد از دانشمندان عرب [[نجف]] اشرف هستند، كه نسب آن‌ها به قبیله بنی‌اسد می‌رسد. اهالی بنی اسد كه شیعه بودند، نزدیك رود فرات عراق می‌زیستند. از میان این طایفه دانشمندان، ادیبان و امیران فراوانی برخاسته‌اند. بسیاری از دانشمندان حله نیز این طایفه هستند. بسیاری از خانواده‌های مقیم [[نجف]] اشرف از جمله خانواده مقدادی منتسب به این طایفه هستند. از این رو فاضل مقداد را «فاضل مقداد اسدی» نیز گفته‌اند.<ref> ماضی النجف، ج 3، ص 377.</ref>
+
==آثار و تألیفات==
  
−
==لقب‌ها==
+
فاضل مقداد در سایه نبوغ و علوم سرشار خود، کتاب‌های فراوانی را به رشته تحریر درآورد که از زمان خویش تاکنون، جزو ذخیره‌های علمی جهان اسلام بشمار می‌رود.<ref> مفاخر اسلام، ج ۴، ص ۳۷۹.</ref> وی پژوهشگر، ژرف‌اندیش، نویسنده، ادیب، نظریه‌پرداز، نوآور و دارای ذوقی لطیف و ذهنی تیزبین بود. از این رو، تألیف‌های وی در نهایت نیکویی بیان، اتقان و استحکام معنا می‌باشد. او در تألیفات خود، از آخرین دستاوردهای تحقیقاتی و پژوهش خود که شامل روش‌های نوین علمی به ویژه در رشته‌های فقه و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] می‌باشد، استفاده کرده است. آثار ارزشمند او جزو منابع معتبر و مهم فقهی، [[قرآن|قرآنی]]، ادبی و روایی است و مورد استفاده عالمان و فقیهان است.<ref> کنز العرفان، مقدمه، ص ۱۰.</ref>
  
−
وی به اعتبار محل تولدش به «سُیُوری» مشهور است.<ref> بهجه الامال، ج 7، ص 93 و ریحانه الادب، ج 4، ص 283.</ref> سُیُور قریه‌ای است واقع در نزدیكی شهر حله عراق. از آنجا كه «سیور» از توابع حله است، او به حلی هم منتسب شده است.<ref> الكنی والالقاب، ج 3، ص 7؛ ریاض العلما، ج 5، ص 216 و مفاخر الاسلام، ج 4، ‌ص 379.</ref>
+
فاضل مقداد پژوهش‌های فراوان در علم [[کلام]] انجام داد. وی از جمله کسانی است که ارکان این علم را استوار و در تهذیب و تنقیح آن از افکار نادرست، کوشش‌های بسیاری نمود. او برای علم کلام، که علم [[جهان بینی]] است، ارزش فوق‌العاده‌ای قائل بود. وی بیش از پژوهش در مسائل فرعی به پژوهش در مسائل کلامی و تألیف کتاب در آن زمینه‌ها می‌پردازد. وی در ابتدای کتاب «الانوار الجلالیه» به این مطلب چنین تصریح می‌کند: از آن جا که علم کلام در بین دانش‌ها، از نظر دلیل و برهان مطمئن‌تر و از نظر بیان، روشن‌تر و از نظر موضوع، شریف‌تر و از نظر اصول و فروع، کامل‌تر است. ‌تقدم آن بر سایر دانش‌ها، لازم و ضروری است.<ref> اللوامع الالهیه.</ref> نیز در مقدمه کتاب فقهی «[[نضد القواعد]]»، بعد از آن که علم کلام را از موهبت‌های بزرگ خداوندی می‌شمارد، می‌گوید: «بعد از آن که خداوند توفیق نوشتن کتاب «اللوامع الالهیه فی مباحث الکلامیه» را به من داد لازم دیدم که باید به دنبال آن به نوشتن کتاب در مورد مسائل فقهی و [[فروع دین]] که یکی از دو موهبت بزرگ خداوند است، ‌بپردازم».<ref> نضد القواعد، ص ۴.</ref>
  
−
به وی «مشهدی» و «غروی» نیز گفته می‌شود. چون حضرت [[امام علی]] علیه السلام در [[نجف]] به شهادت رسید و «مشهد» در زبان عربی به معنای محل شهادت است. نجف اشرف در بین مردم [[عراق]]، به «مشهد» مشهور است. از آن جا كه فاضل مقداد در نجف اشرف سكونت داشت و در همان جا وفات كرد به «مشهدی» و «غروی» شهرت پیدا كرد.<ref> اللوامع الالهیه، ص بح و روضات الجنات، ج 7، ص 171.</ref>
+
آثار وی که بسیاری از آن‌ها هنوز چاپ نشده و به صورت [[نسخه خطی|نسخه‌های خطی]] در کتابخانه‌های معتبر بزرگ موجودند،<ref> نضد القواعد، مقدمه، ص ۱۲.</ref> عبارتند از:
  
−
فقیهان و دانشمندان اسلامی لقب‌های فراوانی به مقداد سیوری داده‌اند. آنان به اعتبار فضل، علم، و نقش مؤثر وی در احیا و پاسداری از فرهنگ دین او را «فاضل»، «شرف الدین»، «علامه»، «محقق»، «مدقق» و... نامیده‌اند.<ref> ریحانه الادب، ج 4، ‌ص 282؛ ارشاد الطالبین، ص 8 (مقدمه)؛ تنقیح المقال، ج 3، ص 245؛ الكنی والالقاب، ج 3، ص 7؛ روضات الجنات، ج 7، ص 171 و...</ref>
+
#[[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان فی فقه القرآن]]: این فقیه بزرگ، [[قرآن]] را به عنوان یکی از منابع مهم فقه استدلالی و [[احکام شرعی]] قرار داد. از این رو، کتاب ارزشمند «کنز العرفان» را که موضوع آن «[[آیات الاحکام]]» است، نگارش کرد.<ref> لؤلؤ البحرین، ص ۱۷۳.</ref> این کتاب از مشهورترین کتاب‌های فقهی و قرآنی در طول چهار قرن اخیر است.
 +
#ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین: که شرح «نهج المسترشدین» نوشته [[علامه حلی]] است. این اثر کلامی در سال ۷۹۲ هـ.ق به پایان رسیده است. این کتاب یکی از منابع کتاب «[[اثبات الهداة (کتاب)|اثبات الهداه]]»، نوشته [[شیخ حر عاملی]] و کتاب «[[بحارالانوار]]» نوشته [[علامه مجلسی]]، می‌باشد.
 +
#الاعتماد فی شرح رساله واجب الاعتقاد
 +
#الانوار الجلالیه فی شرح الفصول النصیریه: «فصول نصیریه» اثر [[خواجه نصیرالدین طوسی]] کتابی است کوچک در موضوع اصول عقاید و با زبان فارسی. این کتاب به وسیله محمد رکن‌الدین جرجانی استرآبادی، جد مادری فاضل مقداد از فارسی به عربی برگردانده شده و فاضل مقداد آن را شرح کرده است.<ref> نضد القواعد، مقدمه، ص ۱۲.</ref>
 +
#تجوید البراعه فی شرح تجرید البلاغه
 +
#تفسیر مغمضات القرآن
 +
#التنقیح الرائع من المختصر الشرائع: نویسنده [[روضات الجنات]] بر این باور است که کتاب فقهی «التنقیح الرائع» یکی از متقن‌ترین کتاب‌های فقه استدلالی است.<ref> روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۲.</ref>
 +
#جامع الفوائد فی تلخیص [[قواعد الأحکام (کتاب)|القواعد]]
 +
#رساله فی وجوب مراعاة العداله فی من یأخذ حجة النیابه
 +
#شرح «الالفیه» [[شهید اول]]
 +
#شرح سی فصل خواجه نصیر در علم نجوم و تقویم
 +
#شرح «[[مبادی الوصول الی علم الاصول (کتاب)|مبادی الاصول]]» [[علامه حلی]]
 +
#اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه: نویسنده‌ [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]] در مورد کتاب «اللوامع الالهیه» فاضل مقداد، می‌گوید: این کتاب از بهترین کتاب‌هایی است که در فن [[علم کلام|کلام]]، از جهت نظم ظاهری و استحکام باطنی، نوشته شده است. کتاب «التنقیح الرائع» وی نیز از متین‌ترین کتاب‌های فقه استدلالی، دارای بیان شیوا و مشتمل بر اطلاعات مفید و ارزنده است.<ref> روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۲.</ref>
 +
#المسائل المقدادیه؛ که شامل مجموعه پرسش‌های فاضل مقداد از استادش [[شهید اول]] است.
 +
#[[النافع یوم الحشر فی شرح «الباب الحادی عشر» (کتاب)|النافع یوم الحشر فی شرح باب حادی عشر]]: که شرح کتاب «[[باب حادی عشر (کتاب)|باب حادی عشر]]» [[علامه حلی]] (متوفی: ۷۲۶ هـ.ق) است. از این شرح، ‌ترجمه‌های متعددی به فارسی صورت گرفته که معروفترین آن‌ها، «الجامع فی ترجمه النافع»، است که توسط محمدعلی حسینی شهرستانی (متوفی: ۱۳۴۴ هـ.ق) انجام شده است. همچنین این شرح به زبان انگلیسی برگردانده شده که در سال ۱۹۲۸ م در شهر لندن چاپ شده است.<ref> النافع یوم الحشر، مقدمه، ص ۱۶ و ۱۷.</ref>
 +
#[[نضد القواعد فی شرح القواعد|نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية]]؛ در شرح کتاب «قواعد الفقهیه» شهید اول است.
 +
#التحفه الناجیه فی التقربات الالهیه
 +
#رساله آداب الحج
 +
#الفتاوی المتفرقه
 +
#الاربعون حدیثاً
 +
#الادعیه الثلاثون.
  
−
==تحصیلات==
+
==مدرسه مقداد سیوری==
  
−
فاضل مقداد تحصیلات مقدماتی [[علوم اسلامی]] را در شهرهای حله و [[بغداد]] به پایان رساند و برای ادامه تحصیل، به شهر مقدس نجف اشرف رفت و تحصیلات عالی [[فقه]] و [[اصول]] و [[كلام]] را در آن حوزه دنبال نمود.<ref> مفاخر الاسلام، ج 4، ص 379.</ref> وی از دانش و معارف فقیهان و دانشمندان بزرگ آن دیار مقدس، بهره‌های فراوان برد.<ref> ماضی النجف و حاضرها، ج 1،‌ ص 85 و ج 3، ص 380.</ref>
+
فاضل مقداد علاوه بر تألیف کتاب، تربیت شاگردان و عهده‌دار بودن ریاست دینی و [[مرجعیت]] عامه، که هر کدام از آن منشأ اثرهای فراوان در رشد و بالندگی فرهنگ دینی بود، مدرسه علمیه‌ای را در شهر [[نجف]] اشرف بنا کرد. این مدرسه در قرن نهم و دهم به «[[مدرسه مقداد سیوری (سلیمیه)|مدرسه مقداد سُیوری]]» معروف بود. دلیل این مسأله، تاریخ و مکان استنساخ کتاب «[[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]]» [[شیخ طوسی]] است. در انتهای [[نسخه خطی|نسخه‌ای خطی]] از این کتاب آمده است: «استنساخ این کتاب، روز شنبه ۱۲ [[جمادی الاول]]، سال ۸۳۳ هـ.ق بدست نیازمند به رحمت پروردگار و شفاعتش عبدالوهاب، فرزند محمد، فرزند جعفر، ‌فرزند محمد، فرزند جعفر، فرزند علی، فرزند سیوری اسدی، در شهر مقدس نجف که سلام و درود بر ساکنانش باد و در مدرسه «مقداد سیوری» به پایان یافت.  
  
−
فاضل مقداد با كوشش فراوان در راه تحقیق، پژوهش و طی مراحل اعلای دانش و فضل، جامع علوم عقلی و نقلی شد و به درجه عالی [[اجتهاد]] رسید و متصدی مقام مرجعیت تقلید گشت.<ref> كنز العرفان، ج 1، ص 4 «مقدمه» و نضد القواعد، ص 7، (مقدمه).</ref>
+
این مدرسه در محله «مشراق»، یکی از محله‌های معروف نجف ‌و روبروی [[مسجد]] «اصاغه» قرار دارد. مدرسه تا سال‌های آخرین قرن دهم آباد بود و پس از آن رو به ویرانی رفت، تا این که «سلیم خان شیرازی» در سال ۱۲۵۰ هـ.ق آن را از نو بنا کرد و به همین سبب به مدرسه سلیمیه معروف شد. آخرین بازسازی این مدرسه، ‌همان طوری که در سر درِ آن نوشته شده در سال ۱۳۴۰ هـ.ق توسط سید ابوالقاسم وکیل انجام شده است.<ref> ماضی النجف، ج ۳، ‌ص ۳۷۹؛ موسوعه العتبات المقدسه، ج ۷، ص ۱۳۰؛ مراقد المعارف، ج ۲، ص ۳۳۴ و التنقیح الرائع، مقدمه، ص ۳۲.</ref>
−
فاضل مقداد ، شاگرد شهيد اوّل بوده است . سيف الدين شفرابى ،  شرف الدين مكّى ، حسين بن علاء الدين مظفّر قمى ، تاج الدين حسن بن راشد ( / حسن بن محمّد بن راشد) حلّى ، محمّد بن شجاع قطّان حلّى ، احمد بن فهد حلّى (م ۸۴۱ ق) و قاسم الدين  از روايت كنندگان از او هستند .
 
  
−
حسن بن راشد حلّى ، شاگرد فاضل مقداد ، استاد خود را شخصيتى مسلّط به علوم بسيار ، فقيه ، متكلّم ، اصولى ، نحوى و منطقى و داراى تأليفات نيكو معرّفى كرده است . كتاب هاى مقداد سيورى ، غالباً كلامى و فقهى اند . دو اثر حديثى خطّى ازاو مى شناسيم كه عبارت اند از :
+
این مدرسه که از قدیمی‌ترین مدرسه‌های دینی [[حوزه علمیه]] نجف اشرف است، ‌در سال آخر عمر فاضل مقداد توسط وی بنا شده است. بنابراین سال ساخت و اتمام آن ۸۲۶ هـ.ق خواهد بود. این مدرسه که به مدرسه سلیمیه معروف است، مدرسه‌ای است کوچک دارای ۱۲ حجره و اکنون خوابگاه طلبه‌های مهاجر از سایر کشورهای اسلامی به [[عراق]] است.<ref> ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۷۹ و موسوعه النجف الاشرف، ج ۶، ص ۴۱۳.</ref>
−
۱ . الأدعية الثلاثون ، ۲ . الأربعون حديثاً .
 
  
−
==استادان و مشایخ==
+
==در منظر عالمان==
  
−
در كتاب‌های معتبر علم تراجم، غیر از شهید اول (محمد بن جمال الدین مكی)، شیخ و استادی برای فاضل مقداد ذكر نكرده‌اند. بعضی از شرح حال نویسان معاصر در كتاب‌های خود، یادآور شده‌اند كه فخرالمحققین (محمد بن حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی)، سید ضیاءالدین عبدالله الاعرجی و سید عمیدالدین از استادان و مشایخ فاضل مقداد بوده‌اند.<ref> ماضی النجف، ج 3، ص 380.</ref>
+
فاضل مقداد نزد دانشمندان اسلامی، به ویژه فقیهان و مفسران، دارای مقام و منزلت خاصی است. آنان، او را به سبب جامعیتش در علوم عقلی و نقلی با القاب و اوصاف زیبا ستوده‌اند. [[محمدتقی شوشتری|محقق تستری]]،<ref> مقابیس الانوار، ص ۱۴.</ref> [[محدث نوری]]،<ref> مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۴۳۱.</ref> [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|محمدباقر خوانساری]]،<ref> مقابیس الانوار، ص ۱۴.</ref> [[شیخ عباس قمی]]<ref> مستدرک الوسایل، ج ۳، ص ۴۳۱.</ref> و [[محمدعلی مدرس تبریزی|محمدعلی مدرس]]<ref> ریحانه الادب، ج ۴، ‌ص ۲۸۲.</ref> او را فاضل، فقیه، متکلم، دقیق، دانشمند هوشمند، جمال دین، و پژوهشگری بزرگ معرفی کرده‌اند.
  
−
فاضل مقداد از مشهورترین شاگردان و تربیت یافتگان مكتب فقهی شهید اول است.<ref> الكنی والالقاب، ج 3، ص 7؛ روضات الجنات، ج 7، ص 171؛ ریاض العلماء، ج 5، ص 216؛ ریحانه الادب، ج 4، ص 283؛ فوائد الرضویه، ص 267؛ الامل الامل، ج 2، ص 325؛ لغتنامه دهخدا، ج 10، ص 14942 و تنقیح المقال، ج 3، ص 345.</ref> كه از او [[حدیث]] نقل كرده است وی بسیاری از آثار خود را در شرح و تكمیل و آراء و نظرات فقهی شهید اول، ‌به رشته تحریر درآورده است، مثل: كتاب «قواعد الفقهیه» كه آن را به نحو خوبی ترتیب و دسته‌بندی كرده و اسم آن را «نضدالقواعد» گذاشته است. او مجموعه پرسش‌های خود را از شهید اول در «المسائل المقدادیه» گردآوری نمود.<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 15 و كنز العرفان، ج 1، مقدمه، ص 6.</ref>
+
[[علامه مجلسی]] در [[بحارالانوار]] می‌گوید: «شیخ بزرگ مقداد، فرزند عبدالله از فقیهان بزرگ است و تألیف‌های او در نهایت ارزش و شهرت است».<ref> بحارالانوار، ج ۱، ص ۴۱.</ref>
  
−
==تألیفات==
+
شاگردش، حسن بن راشد حلی، می‌گوید: «شیخ ما پیشوا، علامه اعظم ابوعبدالله مقداد که خداوند چهره او را نورانی کرده است. مردی است باکمال، دارای صدایی رسا، زبانی برّا در گفتار بلیغ و سخنور و در علوم فراوانی متخصص است. وی فقیهی متکلم، اصولی، نحوی و منطقی است که کتاب تألیف کرد و خوب هم تألیف کرد».<ref> روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۵ (پاورقی).</ref>
  
−
فاضل مقداد در سایه نبوغ و علوم سرشار خود، كتاب‌های فراوانی را به رشته تحریر درآورد كه از زمان خویش تاكنون، جزو ذخیره‌های علمی جهان اسلام بشمار می‌رود.<ref> مفاخر اسلام، ج 4، ص 379.</ref> وی پژوهشگر، ژرف‌اندیش، نویسنده، ادیب، نظریه‌پردازی، نوآور و دارای ذوقی لطیف و ذهنی تیزبین بود. از این رو، تألیف‌های وی در نهایت نیكویی بیان، اتقان و استحكام معنا می‌باشد. او در تألیفات خود، از آخرین دستاوردهای تحقیقاتی و پژوهش خود كه شامل روش‌های نوین علمی به ویژه در رشته‌های فقه و تفسیر می‌باشد، استفاده كرده است. آثار ارزشمند او جزو منابع معتبر و مهم فقهی، قرآنی، ادبی و روایی است و مورد استفاده عالمان و فقیهان است.<ref> كنز العرفان، مقدمه، ص 10.</ref>
+
وی نه تنها نزد دانشمندان [[شیعه]]، مقام و منزلت خاصی دارد، بلکه نزد دانشمندان [[اهل سنت]] نیز دارای موقعیت و شهرت فوق العاده‌ای است. نویسنده التفسیر والمفسرون، از دانشمندان اهل سنت، کتاب ارزشمند «[[کنز العرفان فی فقه القرآن]]» فاضل مقداد را در کنار سایر کتاب‌هایی که در مورد آیات الاحکام نوشته شده است در فصلی جداگانه متذکر شده و بعد از ذکر مشخصات و اوصاف وی در مورد آن کتاب به بحث و نقد و نظر پرداخته است.<ref> التفسیر والمفسرون، ج ۲، ‌ص ۴۶۵.</ref>
  
−
[[علامه مجلسی]]، در «[[بحارالانوار]]» دو كتاب «كنز العرفان فی فقه القرآن» و «ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین» فاضل مقداد را از جمله منابع خود در تألیف و تدوین بحارالانوار، شمرده و آن‌ها را از كتاب‌های كلامی بسیار نافع، به ویژه در بحث امامت می‌داند.<ref> [[بحارالانوار]]، ج 107، ص 169.</ref> [[شیخ حر عاملی]] كتاب «ارشاد الطالبین» را یكی از منابع كتاب «اثبات الهداه» معرفی كرده است.<ref> ارشاد الطالبیین، ص 25، مقدمه.</ref>
+
زرکلی نویسنده [[الاعلام (کتاب)|الاعلام]] می‌گوید: شرف دین ابوعبدالله مقداد حلی اسدی نجفی عالمی متکلم، معروف به فاضل سیوری از شاگردان [[شهید اول]] و از استادان حسن بن راشد حلی و شیخ زین‌الدین ابن علاء است. فاضل سیوری از بزرگان متکلمین و از پرچمداران پژوهش است. او نقش مهمی در علوم [[تفسیر]]، [[کلام]]، [[فقه]]، [[حدیث]] و... دارد.<ref> اعلام زرکلی، ج ۷، ص ۲۸۲.</ref>
  
−
نویسنده‌ روضات الجنات در مورد كتاب «اللوامع الالهیه» فاضل مقداد، می‌گوید: این كتاب از بهترین كتاب‌هایی است كه در فن كلام، از جهت نظم ظاهری و استحكام باطنی، نوشته شده است. كتاب «التنقیح الرائع» وی نیز از متین‌ترین كتاب‌های فقه استدلالی، دارای بیان شیوا و مشتمل بر اطلاعات مفید و ارزنده است.<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 172.</ref>
+
==وفات و مدفن==
  
−
آثار وی كه بسیاری از آن‌ها هنوز چاپ نشده و به صورت نسخه‌های خطی در كتابخانه‌های معتبر بزرگ موجودند،<ref> نضد القواعد، مقدمه، ص 12.</ref> عبارتند از:
+
شیخ حسن به راشد حلی بر پشت نسخه‌ای از کتاب «القواعد الفقهیه» [[شهید اول]]، تاریخ وفات فاضل مقداد را چنین نوشته بود: «شیخ ما، پیشوای اعظم علامه ابوعبدالله مقداد فرزند عبدالله، سیوری که خداوند چهره او را در [[نجف]] اشرف نورانی کرده بود بر شرفش برترین درودها و کامل‌ترین سلام‌ها، روز یکشنبه ۲۶ [[جمادی الثانی]] سال ۸۲۶ هـ.ق وفات کرد و در یکی از قبرستان‌های نجف اشرف، به خاک سپرده شد».<ref> ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۱.</ref>
  
−
# آداب الحج
+
سن فاضل مقداد را تا وقت وفات، حدود ۸۰ سال تخمین زده‌اند؛ چرا که [[فخر المحققین|فخرالمحققین]] فرزند علامه حلی و استاد شهید اول، در سال ۷۷۱ هـ.ق درگذشته است و فاضل مقداد همان طور که در کتاب «الاعتماد شرح رساله واجب الاعتقاد» تصریح کرده، ‌فخرالمحققین را درک کرده است و آن کتاب را در زمان حیات جناب فخر نوشته است، بین وفات فخرالمحققین و شیخ مقداد ۵۵ سال فاصله است. از طرفی، بعید به نظر می‌رسد که وی «رساله واجب الاعتقاد» را پیش از ۲۰ سالگی شرح و تبیین کرده باشد. بنابراین، می‌توان گفت که وی نزدیک به ۸۰ سال زندگی کرد.<ref> ارشاد الطالبین، (مقدمه)، ص ۲۱.</ref>
−
# الاربعون حدیثاً
 
−
# الادعیه الثلاثون
 
−
# ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین
 
−
# الاعتماد فی شرح رساله واجب الاعتقاد
 
−
# الانوار الجلالیه فی شرح الفصول النصیریه
 
−
# تجوید البراعه فی شرح تجرید البلاغه
 
−
# تفسیر مغمضات القرآن
 
−
# التنقیح الرائع من المختصر الشرائع
 
−
# جامع الفوائد فی تلخیص القواعد
 
−
# رساله فی وجوب مراعاه العداله فی من یأخذ حجه النیابه
 
−
# شرح الالفیه للشهید
 
−
# شرح سی فصل خواجه نصیر در علم نجوم و تقویم
 
−
# شرح مبادی الاصول للعلامه
 
−
# الفتاوی المتفرقه
 
−
# [[کنز العرفان فی فقه القرآن]]
 
−
# اللوامع الالهیه فی المباحث الكلامیه
 
−
# المسائل المقدادیه
 
−
# النافع یوم الدین فی شرح باب حادی عشر
 
−
# نضد القواعد فی شرح القواعد؛<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 171؛ ریحانه الادب، ج 4، ‌ص 283؛ فوائد الرضویه، ص 667؛ الامل الامل، ج 2، ص 325‌؛ ایضاح المكنون، ص 229؛ بهجه المقال، ج 7، ص 90؛ ریاض العلما، ج 5، ص 217؛ الكنی والالقاب، ج 3، ص 7؛ الذریعه، ج 18، ص 159 و تنقیح المقال، ج 3، ‌ص 245.</ref>
 
−
# التحفه الناجیه فی التقربات الالهیه.<ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص 153.</ref>
 
  
−
این عالم فرزانه بر بلندای قله معارف دینی قرار گرفته است و فقیهان و دیگر اندیشمندان دین در برابر اندیشه‌های نوگرایانه او سر تعظیم و تكریم فرود آورده‌اند. بهترین دلیل بر این مدعا، تألیف‌ها و تصنیف‌های ارزشمند این دانشمند گرانمایه است كه پر از پژوهش‌های دقیق و نوآوری‌های فراوان است. وی جامع علوم عقلی و نقلی و در رشته‌های مختلف علوم، مثل: [[كلام]]، [[فقه]]، [[تفسیر]]، [[اصول]]، [[حدیث]]، معانی و بیان، اثرهای جاودانی از خود به یادگار گذاشته است.
+
مکان دفنِ وی به طور دقیق معلوم نیست. عده‌ای از دانشمندان از جمله حسن بن راشد حلی در متن فوق محل دفن وی را در قبرستان‌های نجف دانسته‌اند. منظور از قبرستان‌های نجف همان مقبره بزرگ [[وادی السلام]] است که محل دفن بزرگان و اولیای الهی می‌باشد.<ref> همان، واللوامع الالهیه، (مقدمه) ص مط.</ref> اما نویسنده [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]] در این مورد می‌گوید: «گمان قوی دارم که بقعه واقع در دشت «شهروان بغداد» که در میان اهالی آن سامان، به مقبره مقداد معروف است، مدفن همین فاضل مقداد باشد که در آن جا وفات یافته است و یا به حسب وصیت خودش در آن جا دفن شده است؛ چرا که آن جا محل عبور و تعدد زایرین [[عتبات عالیات]] است. و اما این مقبره نمی‌تواند قبر [[مقداد بن اسود|مقداد بن اسود کندی]] از [[صحابی|اصحاب]] پیامبر صلی الله علیه و آله (و از خواص [[امام علی]] علیه السلام) باشد؛ چرا که او بنابر شواهد تاریخی در قبرستان [[بقیع]] واقع در [[مدینه]] (در سال ۳۳ هـ.ق) دفن شده است.<ref> روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۵.</ref>
  
−
فاضل مقداد پژوهش‌های فراوان در علم كلام انجام داد. وی از جمله كسانی است كه اركان این علم را استوار و در تهذیب و تنقیح آن از افكار نادرست، كوشش‌های بسیاری نمود. او برای علم كلام، كه علم جهان بینی است، ارزش فوق‌العاده‌ای قائل بود. وی بیش از پژوهش در مسائل فرعی به پژوهش در مسائل كلامی و تألیف كتاب در آن زمینه‌ها می‌پردازد.
+
شهروان یا شهرابان دارای نخلستان‌ها و باغ‌های فراوان، در ۱۰۱ کیلومتری شرق [[بغداد]] واقع شده بود و دانشمندان زیادی منسوب به آن هستند.<ref> معجم البلدان، ج ۳، ‌ص ۳۷۵.</ref> این مکان در مسیر قافله‌ها و زایرین عتبات عالیات از طرف ایران، افغانستان و سایر کشورهای دور دست شرق، به عراق قرار دارد.<ref> مراقد المعارف، ج ۲، ص ۳۳۲.</ref> بر روی مرقدی که منسوب به فاضل مقداد است بقعه‌ای بلند، سفید و قدیمی ساخته شده که جلوه خاصی به این شهر کوچک داده است و محل [[زیارت]] علاقه‌مندان به عالمان و فقیهان [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام می‌باشد. این مرقد آن چنان نزد اهالی آن سامان و سایر جاها مشهور است که دیگر نام شهر، از شهروان به «مقدادیه» نقل پیدا کرده است و هم‌اکنون به «المقدادیه» معروف است.<ref> همان، ص ۳۳۰.</ref>
−
 
 
−
وی در ابتدای كتاب «الانوار الجلالیه» به این مطلب چنین تصریح می‌كند: از آن جا كه علم كلام در بین دانش‌ها، از نظر دلیل و برهان مطمئن‌تر و از نظر بیان، روشن‌تر و از نظر موضوع، شریف‌تر و از نظر اصول و فروع، كامل‌تر است. ‌تقدم آن بر سایر دانش‌ها، لازم و ضروری است.<ref> اللوامع الالهیه.</ref> نیز در مقدمه كتاب فقهی «نضد القواعد»، بعد از آن كه علم كلام را از موهبت‌های بزرگ خداوندی می‌شمارد، می‌گوید: «بعد از آن كه خداوند توفیق نوشتن كتاب «اللوامع الالهیه فی مباحث الكلامیه» را به من داد لازم دیدم كه باید به دنبال آن به نوشتن كتاب در مورد مسائل فقهی و فروع دین كه یكی از دو موهبت بزرگ خداوند است، ‌بپردازم».<ref> نضد القواعد، ص 4.</ref>
 
−
 
 
−
فاضل مقداد در زمینه علم كلام، ‌اثرهای متعددی دارد كه شرح حال نویسان و دانشمندان علوم مختلف آن‌ها را توصیف كرده و یا منبع كتاب‌های خود قرار داده‌اند.<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 172 و ریاض العلما، ج 5، ‌ص 216.</ref>
 
−
 
 
−
آثار كلامی فاضل مقداد عبارتند از:
 
−
 
 
−
# النافغ یوم الحشر: كه شرح «باب حادی عشر» علامه حلی (متوفی: 726 هـ.ق) است شرح‌های بسیار بر باب حادی عشر علامه حلی نوشته شده است كه از میان آن‌ها شرح فاضل مقداد بیش از دیگر شرح‌ها، مورد توجه اهل علم و تدریس در حوزه‌های علمیه قرار گرفته<ref> موسوعه النجف الاشرف، ج 6، ص 293 و 325 و 369.</ref> و بارها چاپ شده است. از این شرح، ‌ترجمه‌های متعددی به فارسی صورت گرفته كه معروفترین آن‌ها، «الجامع فی ترجمه النافع»، است كه توسط محمدعلی حسینی شهرستانی (متوفی: 1344 هـ.ق) انجام شده است. همچنین این شرح به زبان انگلیسی برگردانده شده كه در سال 1928 م در شهر لندن چاپ شده است.<ref> النافع یوم الحشر، مقدمه، ص 16 و 17.</ref>
 
−
# الانوار الجلالیه: این كتاب شرح «فضول نصیریه» فصول نصیریه كتابی است كوچك در موضوع اصول عقاید و با زبان فارسی نگارش شده است و مؤلف آن خواجه نصیرالدین طوسی است. این كتاب به وسیله محمد ركن‌الدین جرجانی استرآبادی، جد مادری فاضل مقداد از فارسی به عربی برگردانده شده و فاضل مقداد آن را شرح كرده است.<ref> نضد القواعد، مقدمه، ص 12.</ref>
 
−
# ارشاد الطالبین: كه شرح «نهج المسترشدین» نوشته [[علامه حلی]] است. این اثر كلامی در سال 792 هـ.ق به پایان رسیده است. این كتاب یكی از منابع كتاب «اثبات الهداه»، نوشته [[شیخ حر عاملی]]<ref> اثبات الهداه، ج 1، ‌ص 29.</ref> و كتاب «[[بحارالانوار]]» نوشته [[علامه مجلسی]]،<ref> بحارالانوار، ج 107، ص 169.</ref> می‌باشد.
 
−
# اللوامع الالهیه.<ref> روضات الجنات، ج 7، ‌ص 172 و ریاض العلماء، ج 5، ص 216.</ref>
 
−
 
 
−
آثار فقهی فاضل مقداد عبارتند از:
 
−
 
 
−
# رساله آداب الحج
 
−
# نضد القواعد
 
−
# جامع الفوائد فی تلخیص القواعد
 
−
# كنز العرفان فی فقه القرآن
 
−
# التنقیح الرائع من المختصر النافع
 
−
 
 
−
نویسنده روضات الجنات بر این باور است كه كتاب فقهی «التنقیح الرائع» یكی از متقن‌ترین كتاب‌های فقه استدلالی است.<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 172.</ref> مهمترین نكته در مورد این فقیه بزرگ، آن است كه وی [[قرآن]] را به عنوان یكی از منابع مهم فقه استدلالی و [[احكام]] شرعی قرار داد. از این رو، كتاب ارزشمند «كنز العرفان فی فقه القرآن» را كه موضوع آن «آیات الاحكام» است، نگارش كرد.<ref> لؤلؤ البحرین، ص 173.</ref> این كتاب از مشهورترین كتاب‌های فقهی و قرآنی در طول چهار قرن اخیر است. فقیهان اسلام در موضوع آیات الاحكام، كتاب‌های زیادی نوشته‌اند.
 
−
 
 
−
از آن جهت شهرت، اشتیاق فقیهان و [[قرآن]] شناسان به آن به اندازه كتاب «كنز العرفان» فاضل مقداد، مورد توجه قرار نگرفته است.<ref> كنز العرفان، ج 1،‌ مقدمه، ص 15.</ref> آیت الله مرعشی نجفی در مقدمه كتاب «مسالك الافهام»، كتاب «كنز العرفان» او را در میان ده‌ها كتاب نوشته شده در موضوع آیات الاحكام، از بهترین كتاب‌های نوشته شده در بین شیعه و سنی می‌داند.<ref> مسالك الافهام، ج 1، ص 7.</ref>
 
−
 
 
−
این كتاب ارزشمند مانند سایر كتاب‌های فقهی فاضل مقداد، از جمله منابع فقهی و روایی و تفسیری كتاب‌های فقه استدلالی مثل «ریاض المسائل» سید علی طباطبایی<ref> ریاض المسائل، ج 1، ‌ص 1.</ref> و كتاب‌های روایی، مثل «بحارالانوار» علامه مجلسی<ref> بحارالانوار، ج 107، ص 169.</ref> می‌باشد.
 
−
 
 
−
كنز العرفان همانند تفسیر مجمع البیان طبرسی، نزد فقیهان و مفسران شیعی، جایگاه و منزلت خاصی دارد و نزد فقیهان و مفسران سنی، دارای شهرت بسیاری است. نویسنده «التفسیر والمفسرون» از دانشمندان اهل سنت، كتاب كنز العرفان را در ردیف كتاب‌هایی كه در موضوع آیات الاحكام توسط بزرگان اهل سنت نوشته شده است آورده و آن را معرفی كرده است. وی بعد از ذكر كتاب‌های احكام القرآن أبی عبدالله قرطبی، ابن عربی اندلسی مالكی، جرصاص ضفی و كیاهراسی شافعی، به معرفی و نقد این كتاب می‌پردازد. <ref> التفسیر والمفسرون، ج 2، ص 425.</ref>
 
−
 
 
−
==مدرسه مقداد سُیُوری==
 
−
 
 
−
فاضل مقداد علاوه بر تألیف كتاب، تربیت شاگردان و عهده‌دار بودن ریاست دینی و مرجعیت عامه، كه هر كدام از آن منشأ اثرهای فراوان در رشد و بالندگی فرهنگ دینی بود، مدرسه علمیه‌ای را در شهر [[نجف]] اشرف بنا كرد. این مدرسه در قرن نهم و دهم به مدرسه «مقداد سیوری» معروف بود. دلیل این مسأله، تاریخ و مكان استنساخ كتاب «مصباح المتهجد» [[شیخ طوسی]] است.
 
−
 
 
−
در انتهای نسخه‌ای خطی از این كتاب آمده است: «استنساخ این كتاب، روز شنبه 12 [[جمادی الاول]]، سال 833 هـ.ق بدست نیازمند به رحمت پروردگار و شفاعتش عبدالوهاب، فرزند محمد، فرزند جعفر، ‌فرزند محمد، فرزند جعفر، فرزند علی، فرزند سیوری اسدی، در شهر مقدس نجف كه سلام و درود بر ساكنانش باد و در مدرسه «مقداد سیوری» به پایان یافت.
 
−
 
 
−
این مدرسه در محله «مشراق»، یكی از محله‌های معروف نجف ‌و روبروی مسجد «اصاغه» قرار دارد. مدرسه تا سال‌های آخرین قرن دهم آباد بود و پس از آن رو به ویرانی رفت، تا این كه «سلیم خان شیرازی» در سال 1250 هـ.ق آن را از نو بنا كرد و به همین سبب به مدرسه سلیمیه معروف شد. آخرین بازسازی این مدرسه، ‌همان طوری كه در سر درِ آن نوشته شده در سال 1340 هـ.ق توسط سید ابوالقاسم وكیل انجام شده است.<ref> ماضی النجف، ج 3، ‌ص 379؛ موسوعه العتبات المقدسه، ج 7، ص 130؛ مراقد المعارف، ج 2، ص 334 و التنقیح الرائع، مقدمه، ص 32.</ref>
 
−
 
 
−
این مدرسه كه از قدیمی‌ترین مدرسه‌های دینی [[حوزه علمیه]] [[نجف]] اشرف است، ‌در سال آخر عمر فاضل مقداد توسط وی بنا شده است. بنابراین سال ساخت و اتمام آن 826 هـ.ق خواهد بود. این مدرسه كه به مدرسه سلیمیه معروف است، مدرسه‌ای است كوچك دارای 12 حجره و اكنون خوابگاه طلبه‌های مهاجر از سایر كشورهای اسلامی به عراق است.<ref> ماضی النجف، ج 3، ص 379 و موسوعه النجف الاشرف، ج 6، ص 413.</ref>
 
−
 
 
−
==شاگردان==
 
−
 
 
−
فاضل مقداد پس از سال‌ها تحصیل و پژوهش، جزو دانشمندان بزرگ شیعه شد. شهرت علم و كمال او، آفاق را پر كرد. از این رو گروه گروه از پویندگان دانش و جویندگان فضل و كمال ‌به وی روی آورده، پروانه‌وار گرد شمع وجودش جمع شده. ‌از نور فقه، نظریات و تحقیقات علمی آن فاضل بزرگ استفاده نمودند. تا جایی كه بسیاری از فقیهان و محدثان از مكتب فقهی و علمی وی فارغ التحصیل شده به درجه اجتهاد رسیدند و جمعی نیز از وی نقل روایت كردند.
 
−
 
 
−
شرح حال نویسان نام شاگردان وی را یك جا ذكر نكرده‌اند بلكه به مناسبت‌های مختلف همراه شرح حال دیگر دانشمندان به نحوی به شاگردی آن‌ها نزد فاضل مقداد اشاره كرده‌اند:
 
−
 
 
−
# جمال الدین احمد فرزند محمد فرزند فهد حلی (متوفی: 841) وی عالمی زاهد، فقیهی بزرگ و نویسنده كتاب فقهی «المذهب البارع» است.<ref> ریاض العلماء، ج 4، ص 281؛ طرائف المقال، ج 2، ص 423 و ماضی النجف، ج 3، ص 380.</ref>
 
−
# حسن بن راشد حلی: وی فقیه، شاعر و ادیب بود. او دارای قصیده‌هایی در تاریخ پادشاهان، خلفا و تاریخ قاهره است. او قصیده‌هایی در شرح الفیه [[شهید اول]] سروده كه به نام «الجمانه البهیه فی نظم الالفیه» شهرت دارد. حسن بن راشد، معروف به تاج الدین و منسوب به حلی است. او زمان وفات فاضل مقداد را سال 826 هـ.ق و مدفن او را مقابر [[نجف]] اشرف معرفی كرده است.<ref> كنز العرفان، ج 1، مقدمه، ص 9؛ روضات الجنات، ج 7، ص 171 و ماضی النجف، ج 3، ‌ص 380.</ref>
 
−
# حسن بن محمد بن حسن نجفی، نویسنده تفسیر «عیون التفاسیر».<ref> مفسران شیعه، ص 118.</ref>
 
−
# حسین بن فخرالدین بن سفرالله، معروف به علاءالدین مظفر قمی.<ref> ماضی النجف، ج 3، ص 380 و التنقیح الرائع، ‌مقدمه، ص 29.</ref>
 
−
# سیف الدین شغرابی.<ref> ریاض العلما، ج 5،‌ ص 216 و مفاخر الاسلام، ج 4، ‌ص 382.</ref>
 
−
# شرف الدین مكی.<ref> روضات الجنات، ج 2، ص 330 و ماضی النجف، ج 3، ص 380.</ref>
 
−
# ظهیرالدین بن الحسام: وی عالمی فاضل، ‌عابدی فقیه و از مشایخ بزرگ زمان خویش بود. او منسوب به عامل (از شهرهای لبنان) است.<ref> ریاض العلما، ج 3، ص 55؛ ماضی النجف، ج 3، ص 380 و التنقیح الرائع (مقدمه)، ص 3.</ref>
 
−
# عبدالله بن مقداد: وی فرزند فاضل مقداد است. پدرش در سال 794 هـ.ق كتاب «الاربعون حدیثاً» را برای او تألیف كرد.<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 171؛ ماضی النجف، ج 3، ص 380 و ریاض العلماء، ج 5، ص 217.</ref>
 
−
# علی بن الحسن بن علاله یا «علا» یا «علالا»؛ فاضل مقداد از او با عناوین «شیخ صالح»، «عالم» و «فاضل» یاد كرده و در سال 822 هـ.ق به او دو بار اجازه روایت داده و متن این دو اجازه‌نامه را در پشت كتاب‌های «الاربعون حدیثاً» و «رساله آداب الحج» نوشته است.<ref> ریاض العلما، ج 3، ص 408؛ روضات الجنات، ج 7، ص 171 و ماضی النجف، ج 3، ص 380.</ref>
 
−
# علی تولینی نحاریری عاملی: وی معروف به زین‌الدین، نویسنده كتاب «الكفایه فی الفقه»، یكی از فقیهان و دانشمندان بزرگ [[نجف]] بود. او از فاضل مقداد و جمال الدین احمد، فرزند علی عیناثی عاملی نقل روایت می‌كند.<ref> ریاض العلما، ج 3، ص 380.</ref>
 
−
# علی بن عبدالعالی المیسی العاملی: وی ملقب به نورالدین، از شاگردان و راویان فاضل مقداد است.<ref> الاجازه الكبیره، ص 341 و مستدرك الوسائل، ج 3، ص 431.</ref>
 
−
# سید رضی‌الدین بن عبدالملك، الواعظ القمی.<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 174 و ماضی النجف، ج 3، ص 380.</ref>
 
−
# شیخ قاسم الدین.<ref> ماضی النجف، ج 3، ص 380؛ التنقیح الرائع، ص 30 و ریاض العلما، ج 1، ص 183.</ref>
 
−
# محمد بن شجاع القطان الانصاری الحلی: وی ملقب به شمس‌الدین و معروف به ابن قطان است. در كتاب‌های فقهی، نظرات فقهی وی مورد توجه فقیهان واقع شده است. او آثار متعددی در [[فقه]] و [[اخلاق]] دارد، مثل:‌ «معالم‌الدین فی فقه آل یاسین» در موضوع فقه و «نهج العرفان فی احكام الایمان» در موضوع اخلاق، او این اثر را در سال 819 هـ.ق تألیف كرده است. دانشمندان علم تراجم، تألیفات او را نشانه فضل و علو مرتبت علمی او دانسته‌اند و او را ستوده‌اند.<ref> لؤلؤالبحرین، ص 172؛ اعیان الشیعه، ج 9، ص 363؛ بحارالانوار، ج 105، ص 36؛ ‌روضات الجنات، ج 7، ص 173؛ و الكنی والالقاب، ج 3، ص 7؛ ریاض العلماء، ج 5، ‌ص 108 و...</ref>
 
−
 
 
−
==دیدگاه‌ها==
 
−
 
 
−
فاضل مقداد نزد دانشمندان اسلامی، به ویژه فقیهان و مفسران، دارای مقام و منزلت خاصی است. آنان، او را به سبب جامعیتش در علوم عقلی و نقلی با القاب و اوصاف زیبا ستوده‌اند. محقق تستری،<ref> مقابیس الانوار، ص 14.</ref> [[محدث نوری]]،<ref> مستدرك الوسائل، ج 3، ص 431.</ref> محمدباقر خوانساری،<ref> مقابیس الانوار، ص 14.</ref> [[شیخ عباس قمی]]<ref> مستدرك الوسایل، ج 3، ص 431.</ref> و محمدعلی مدرس<ref> ریحانه الادب، ج 4، ‌ص 282.</ref> او را فاضل، فقیه، متكلم، دقیق، دانشمند هوشمند، جمال دین، و پژوهشگری بزرگ معرفی كرده‌اند.
 
−
 
 
−
[[علامه مجلسی]] در [[بحارالانوار]] می‌گوید: «شیخ بزرگ مقداد، فرزند عبدالله از فقیهان بزرگ است و تألیف‌های او در نهایت ارزش و شهرت است».<ref> [[بحارالانوار]]، ج 1، ص 41.</ref>
 
−
 
 
−
شاگردش، حسن بن راشد حلی، می‌گوید: «شیخ ما پیشوا، علامه اعظم ابوعبدالله مقداد كه خداوند چهره او را نورانی كرده است. مردی است باكمال، دارای صدایی رسا، زبانی برّا در گفتار بلیغ و سخنور و در علوم فراوانی متخصص است. وی فقیهی متكلم، اصولی، نحوی و منطقی است كه كتاب تألیف كرد و خوب هم تألیف كرد».<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 175 (پاورقی).</ref>
 
−
 
 
−
وی نه تنها نزد دانشمندان [[شیعه]]، مقام و منزلت خاصی دارد، بلكه نزد دانشمندان اهل سنت نیز دارای موقعیت و شهرت فوق العاده‌ای است. نویسنده التفسیر والمفسرون، از دانشمندان اهل سنت، كتاب ارزشمند «كنز العرفان فی فقه القرآن» فاضل مقداد را در كنار سایر كتاب‌هایی كه در مورد آیات الاحكام نوشته شده است در فصلی جداگانه متذكر شده و بعد از ذكر مشخصات و اوصاف وی در مورد آن كتاب به بحث و نقد و نظر پرداخته است.<ref> التفسیر والمفسرون، ج 2، ‌ص 465.</ref>
 
−
 
 
−
نویسنده الاعلام می‌گوید: شرف دین ابوعبدالله مقداد حلی اسدی نجفی عالمی متكلم، معروف به فاضل سیوری از شاگردان [[شهید اول]] و از استادان حسن بن راشد حلی و شیخ زین‌الدین ابن علاء است. فاضل سیوری از بزرگان متكلمین و از پرچمداران پژوهش است. او نقش مهمی در علوم تفسیر، [[كلام]]، [[فقه]]، [[حدیث]] و... دارد.<ref> اعلام زركلی، ج 7، ص 282.</ref>
 
−
 
 
−
==وفات==
 
−
 
 
−
زمان وفات فاضل مقداد، همانند زمان تولدش برای شرح حال نویسان مجهول بود ولی بعد از جستجو و كاوش‌های فراوان این مسأله برای آن‌ها معلوم شد. اولین كسی كه به این حقیقت پی برد، جستجوگر و پژوهشگر دانشمند شیخ محمد سماوی نجفی، نویسنده الطلیعه (متوفی: 1371 هـ.ق) بود كه تاریخ وفات فاضل مقداد را كه توسط شاگرد فاضل مقداد؛ شیخ حسن به راشد حلی بر پشت نسخه‌ای از كتاب «القواعد» شهید اول نوشته شده بود، بدست آورد.
 
−
 
 
−
وی تاریخ وفات فاضل مقداد را چنین نوشته بود: «شیخ ما، پیشوای اعظم علامه ابوعبدالله مقداد فرزند عبدالله، سیوری كه خداوند چهره او را در [[نجف]] اشرف نورانی كرده بود بر شرفش برترین درودها و كامل‌ترین سلام‌ها روز یكشنبه 26 [[جمادی الثانی]] سال 826 هـ.ق وفات كرد و در یكی از قبرستان‌های نجف اشرف، به خاك سپرده شد».<ref> ماضی النجف، ج 3، ص 381.</ref>
 
−
 
 
−
مكان دفنِ وی هنوز به طور دقیق معلوم نشده است. عده‌ای از دانشمندان از جمله حسن بن راشد حلی در متن فوق محل دفن وی را در قبرستان‌های نجف دانسته‌اند. منظور از قبرستان‌های نجف همان مقبره بزرگ وادی السلام است كه محل دفن بزرگان و اولیای الهی می‌باشد.<ref> همان، واللوامع الالهیه، (مقدمه) ص مط.</ref>
 
−
 
 
−
نویسنده روضات الجنات در این مورد می‌گوید: «گمان قوی دارم كه بقعه واقع در دشت «شهروان بغداد» كه در میان اهالی آن سامان، به مقبره مقداد معروف است. مدفن همین فاضل مقداد باشد كه در آن جا وفات یافته است و یا به حسب وصیت خودش در آن جا دفن شده است؛ چرا كه آن جا محل عبور و تعدد زایرین عتبات عالیات است. و اما این مقبره نمی‌تواند قبر مقداد بن اسود كندی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله (و از خواص [[امام علی]] علیه السلام) باشد؛ چرا كه او بنابر شواهد تاریخی در قبرستان بقیع واقع در [[مدینه]] (در سال 33 هـ.ق) دفن شده است.<ref> روضات الجنات، ج 7، ص 175.</ref>
 
−
 
 
−
شهروان یا شهرابان دارای نخلستان‌ها و باغ‌های فراوان، در 101 كیلومتری شرق [[بغداد]] واقع شده بود و دانشمندان زیادی منسوب به آن هستند.<ref> معجم البلدان، ج 3، ‌ص 375.</ref> این مكان در مسیر قافله‌ها و زایرین عتبات عالیات از طرف ایران، افغانستان و سایر كشورهای دور دست شرق، به عراق قرار دارد.<ref> مراقد المعارف، ج 2، ص 332.</ref>
 
−
 
 
−
بر روی مرقدی كه منسوب به فاضل مقداد است. بقعه‌ای بلند، سفید و قدیمی ساخته شده است كه جلوه خاصی به این شهر كوچك داده است و محل [[زیارت]] علاقه‌مندان به عالمان و فقیهان اهل بیت علیهم‌السلام می‌باشد. این مرقد آن چنان نزد اهالی آن سامان و سایر جاها مشهور است كه دیگر نام شهر، از شهروان به «مقدادیه» نقل پیدا كرده است و هم‌اكنون به «المقدادیه» معروف است.<ref> همان، ص 330.</ref>
 
−
 
 
−
سن فاضل مقداد را تا وقت وفات، حدود 80 سال تخمین زده‌اند؛ چرا كه فخرالمحققین فرزند علامه حلی استاد شهید اول، در سال 771 هـ.ق درگذشته است و فاضل مقداد همان طور كه در كتاب «الاعتماد شرح رساله واجب الاعتقاد» تصریح كرده، ‌فخرالمحققین را درك كرده است و آن كتاب را در زمان حیات جناب فخر نوشته است، بین وفات فخرالمحققین و شیخ مقداد 55 سال فاصله است. از طرفی، بعید به نظر می‌رسد كه وی «رساله واجب الاعتقاد» را پیش از 20 سالگی شرح و تبیین كرده باشد. بنابراین، می‌توان گفت كه وی نزدیك به 80 سال زندگی كرد.<ref> ارشاد الطالبین، (مقدمه)، ص 21.</ref>
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
−
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
−
*تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 3، زندگی نامه "فاضل مقـداد" از علي كرجي.
 
−
 
−
*الیاس پوراکبر،فاضل مقداد (م ۸۲۶ ق) ،تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری،قم1385،چاپ اوّل،صفحه 38،در دسترس در[http://www.hadith.net/n144-e2059-p38.html پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، حدیث نت]، بازیابی: 26 بهمن 1392.
 
−
 
−
'''پيوندها'''
 
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35932&scope=To7aJ9yLnligFIYD4lvQWQILADADRHEMILADADRHEM&flowLastAction=view&from=search&query=%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%AF&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه 1]'''
+
*[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۳، زندگی نامه "فاضل مقداد" از علی کرجی.
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35742&scope=To7aJ9yLnlirFvOXgC2cGAILADADRHEMILADADRHEM&flowLastAction=view&from=search&query=%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%AF&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه 2]'''
+
*تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری، الیاس پوراکبر، قم ۱۳۸۵، در دسترس در [http://www.hadith.net/n144-e2059-p38.html حدیث نت].
  
 
[[رده:علمای قرن نهم]]
 
[[رده:علمای قرن نهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۳۹

«مقداد بن عبداللّه سيورى حلّى» معروف به «فاضل مقداد» (متوفای ۸۲۶ ق)، فقیه، متکلّم و مفسّر نامدار شیعه در قرن نهم هجرى و از شاگردان شهید اول است. وی جامع علوم عقلی و نقلی بود و در رشته‌های مختلف علوم اسلامی، مثل: کلام، فقه، تفسیر، اصول، قرآن، حدیث و ادبیات تألیفاتی ارزشمند از خود به یادگار گذاشته که مشهورترین آنها «کنز العرفان فی فقه القرآن» و «نضد القواعد الفقهية» می‌باشد.

نام کامل مقداد بن عبداللّه سيورى
زادروز قرن هشتم قمری
زادگاه سیور، حله
وفات ۸۲۶ قمری
مدفن نجف

Line.png

اساتید

شهید اول، فخرالمحققین حلی، سید ضیاءالدین عبدالله الاعرجی، سید عمیدالدین،...

شاگردان

ابن فهد حلی، حسن بن محمد نجفی، ظهیرالدین بن الحسام، علی بن الحسن بن علاله، علی تولینی نحاریری عاملی، محمد بن شجاع القطان،...

آثار

کنز العرفان فی فقه القرآن، نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه،...

ولادت و خاندان

فاضل مقداد فرزند ‌عبدالله بن محمد، حدود نیمه قرن هشتم هجری در قریه سُیور واقع در نزدیکی شهر حله عراق، متولد شد و به اعتبار محل تولدش به «فاضل سُیُوری» نیز مشهور است.[۱] جد مادری فاضل مقداد، رکن‌الدین محمد فرزند علی استرآبادی جرجانی، مترجم «فصول نصیریه» خواجه نصیر، از فارسی به عربی است. فاضل مقداد، در کتاب‌های «ارشاد الطالبین» و «الانوار الجلالیه» خود، با لفظ «جدی» و «الجدالحمید»، به این مسأله تصریح می‌کند.[۲] او از متکلمان بزرگ و شاگرد علامه حلی بود.

خاندان مقداد از دانشمندان عرب نجف اشرف هستند، که نسب آن‌ها به قبیله بنی‌اسد می‌رسد. اهالی بنی اسد که شیعه بودند، نزدیک رود فرات عراق می‌زیستند. از میان این طایفه دانشمندان، ادیبان و امیران فراوانی برخاسته‌اند. بسیاری از دانشمندان حله نیز این طایفه هستند. بسیاری از خانواده‌های مقیم نجف اشرف از جمله خانواده مقدادی منتسب به این طایفه هستند. از این رو فاضل مقداد را «فاضل مقداد اسدی» نیز گفته‌اند.[۳]

تحصیلات و استادان

فاضل مقداد تحصیلات مقدماتی علوم اسلامی را در شهرهای حله و بغداد به پایان رساند و برای ادامه تحصیل، به شهر مقدس نجف اشرف رفت و تحصیلات عالی فقه و اصول و کلام را در آن حوزه دنبال نمود.[۴] وی از دانش و معارف فقیهان و دانشمندان بزرگ آن دیار مقدس، بهره‌های فراوان برد.[۵] فاضل مقداد با کوشش فراوان در راه تحقیق، پژوهش و طی مراحل اعلای دانش و فضل، جامع علوم عقلی و نقلی شد و به درجه عالی اجتهاد رسید و متصدی مقام مرجعیت تقلید گشت.[۶]

در کتاب‌های معتبر علم تراجم، غیر از شهید اول، شیخ و استادی برای فاضل مقداد ذکر نکرده‌اند. بعضی از شرح حال نویسان معاصر در کتاب‌های خود، یادآور شده‌اند که فخرالمحققین حلی (فرزند علامه حلی)، سید ضیاءالدین عبدالله الاعرجی و سید عمیدالدین از استادان و مشایخ فاضل مقداد بوده‌اند.[۷]

فاضل مقداد از مشهورترین شاگردان و تربیت یافتگان مکتب فقهی شهید اول است[۸] که از او حدیث نقل کرده است. وی بسیاری از آثار خود را در شرح و تکمیل و آراء و نظرات فقهی شهید اول، ‌به رشته تحریر درآورده است، مثل: کتاب «قواعد الفقهیه» که آن را به نحو خوبی ترتیب و دسته‌بندی کرده و اسم آن را «نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية» گذاشته است. او همچنین مجموعه پرسش‌های خود را از شهید اول در «المسائل المقدادیه» گردآوری نمود.[۹]

تدریس و شاگردان

فاضل مقداد پس از سال‌ها تحصیل و پژوهش، جزو دانشمندان بزرگ شیعه شد. شهرت علم و کمال او، آفاق را پر کرد. از این رو گروه گروه از پویندگان دانش و جویندگان فضل و کمال ‌به وی روی آورده، پروانه‌وار گرد شمع وجودش جمع شده و ‌از نور فقه، نظریات و تحقیقات علمی آن فاضل بزرگ استفاده نمودند. تا جایی که بسیاری از فقیهان و محدثان از مکتب فقهی و علمی وی فارغ التحصیل شده به درجه اجتهاد رسیدند و جمعی نیز از وی نقل روایت کردند.

شرح حال نویسان نام شاگردان وی را یک جا ذکر نکرده‌اند بلکه به مناسبت‌های مختلف همراه شرح حال دیگر دانشمندان به نحوی به شاگردی آن‌ها نزد فاضل مقداد اشاره کرده‌اند:

  1. احمد بن محمد بن فهد حلی (متوفی: ۸۴۱) وی عالمی زاهد، فقیهی بزرگ و نویسنده کتاب فقهی «المذهب البارع» است.[۱۰]
  2. حسن بن راشد حلی: وی فقیه، شاعر و ادیب بود. او قصیده‌هایی در شرح الفیه شهید اول سروده که به نام «الجمانه البهیه فی نظم الالفیه» شهرت دارد. حسن بن راشد زمان وفات فاضل مقداد را سال ۸۲۶ هـ.ق و مدفن او را مقابر نجف اشرف معرفی کرده است.[۱۱]
  3. حسن بن محمد بن حسن نجفی، نویسنده تفسیر «عیون التفاسیر».
  4. حسین بن فخرالدین بن سفرالله، معروف به علاءالدین مظفر قمی.
  5. سیف الدین شغرابی.
  6. شرف الدین مکی.
  7. ظهیرالدین بن الحسام: وی عالمی فاضل، ‌عابدی فقیه و از مشایخ بزرگ زمان خویش بود. او منسوب به عامل (از شهرهای لبنان) است.[۱۲]
  8. عبدالله بن مقداد: وی فرزند فاضل مقداد است. پدرش در سال ۷۹۴ هـ.ق کتاب «الاربعون حدیثاً» را برای او تألیف کرد.[۱۳]
  9. علی بن الحسن بن علاله یا «علا»؛ فاضل مقداد از او با عناوین «شیخ صالح»، «عالم» و «فاضل» یاد کرده و در سال ۸۲۲ هـ.ق به او دو بار اجازه روایت داده و متن این دو اجازه‌نامه را در پشت کتاب‌های «الاربعون حدیثاً» و «رساله آداب الحج» نوشته است.[۱۴]
  10. علی تولینی نحاریری عاملی: وی معروف به زین‌الدین، نویسنده کتاب «الکفایه فی الفقه»، یکی از فقیهان و دانشمندان بزرگ نجف بود. او از فاضل مقداد و جمال الدین احمد، فرزند علی عیناثی عاملی نقل روایت می‌کند.[۱۵]
  11. علی بن عبدالعالی المیسی العاملی: وی ملقب به نورالدین، از شاگردان و راویان فاضل مقداد است.[۱۶]
  12. سید رضی‌الدین بن عبدالملک، الواعظ القمی.
  13. محمد بن شجاع القطان الانصاری الحلی: وی ملقب به شمس‌الدین و معروف به ابن قطان است. در کتاب‌های فقهی، نظرات فقهی وی مورد توجه فقیهان واقع شده است. او آثار متعددی در فقه و اخلاق دارد، مثل:‌ «معالم‌الدین فی فقه آل یاسین» در موضوع فقه و «نهج العرفان فی احکام الایمان» در موضوع اخلاق. دانشمندان علم تراجم، تألیفات او را نشانه فضل و علو مرتبت علمی او دانسته‌اند و او را ستوده‌اند.[۱۷]

آثار و تألیفات

فاضل مقداد در سایه نبوغ و علوم سرشار خود، کتاب‌های فراوانی را به رشته تحریر درآورد که از زمان خویش تاکنون، جزو ذخیره‌های علمی جهان اسلام بشمار می‌رود.[۱۸] وی پژوهشگر، ژرف‌اندیش، نویسنده، ادیب، نظریه‌پرداز، نوآور و دارای ذوقی لطیف و ذهنی تیزبین بود. از این رو، تألیف‌های وی در نهایت نیکویی بیان، اتقان و استحکام معنا می‌باشد. او در تألیفات خود، از آخرین دستاوردهای تحقیقاتی و پژوهش خود که شامل روش‌های نوین علمی به ویژه در رشته‌های فقه و تفسیر می‌باشد، استفاده کرده است. آثار ارزشمند او جزو منابع معتبر و مهم فقهی، قرآنی، ادبی و روایی است و مورد استفاده عالمان و فقیهان است.[۱۹]

فاضل مقداد پژوهش‌های فراوان در علم کلام انجام داد. وی از جمله کسانی است که ارکان این علم را استوار و در تهذیب و تنقیح آن از افکار نادرست، کوشش‌های بسیاری نمود. او برای علم کلام، که علم جهان بینی است، ارزش فوق‌العاده‌ای قائل بود. وی بیش از پژوهش در مسائل فرعی به پژوهش در مسائل کلامی و تألیف کتاب در آن زمینه‌ها می‌پردازد. وی در ابتدای کتاب «الانوار الجلالیه» به این مطلب چنین تصریح می‌کند: از آن جا که علم کلام در بین دانش‌ها، از نظر دلیل و برهان مطمئن‌تر و از نظر بیان، روشن‌تر و از نظر موضوع، شریف‌تر و از نظر اصول و فروع، کامل‌تر است. ‌تقدم آن بر سایر دانش‌ها، لازم و ضروری است.[۲۰] نیز در مقدمه کتاب فقهی «نضد القواعد»، بعد از آن که علم کلام را از موهبت‌های بزرگ خداوندی می‌شمارد، می‌گوید: «بعد از آن که خداوند توفیق نوشتن کتاب «اللوامع الالهیه فی مباحث الکلامیه» را به من داد لازم دیدم که باید به دنبال آن به نوشتن کتاب در مورد مسائل فقهی و فروع دین که یکی از دو موهبت بزرگ خداوند است، ‌بپردازم».[۲۱]

آثار وی که بسیاری از آن‌ها هنوز چاپ نشده و به صورت نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های معتبر بزرگ موجودند،[۲۲] عبارتند از:

  1. کنز العرفان فی فقه القرآن: این فقیه بزرگ، قرآن را به عنوان یکی از منابع مهم فقه استدلالی و احکام شرعی قرار داد. از این رو، کتاب ارزشمند «کنز العرفان» را که موضوع آن «آیات الاحکام» است، نگارش کرد.[۲۳] این کتاب از مشهورترین کتاب‌های فقهی و قرآنی در طول چهار قرن اخیر است.
  2. ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین: که شرح «نهج المسترشدین» نوشته علامه حلی است. این اثر کلامی در سال ۷۹۲ هـ.ق به پایان رسیده است. این کتاب یکی از منابع کتاب «اثبات الهداه»، نوشته شیخ حر عاملی و کتاب «بحارالانوار» نوشته علامه مجلسی، می‌باشد.
  3. الاعتماد فی شرح رساله واجب الاعتقاد
  4. الانوار الجلالیه فی شرح الفصول النصیریه: «فصول نصیریه» اثر خواجه نصیرالدین طوسی کتابی است کوچک در موضوع اصول عقاید و با زبان فارسی. این کتاب به وسیله محمد رکن‌الدین جرجانی استرآبادی، جد مادری فاضل مقداد از فارسی به عربی برگردانده شده و فاضل مقداد آن را شرح کرده است.[۲۴]
  5. تجوید البراعه فی شرح تجرید البلاغه
  6. تفسیر مغمضات القرآن
  7. التنقیح الرائع من المختصر الشرائع: نویسنده روضات الجنات بر این باور است که کتاب فقهی «التنقیح الرائع» یکی از متقن‌ترین کتاب‌های فقه استدلالی است.[۲۵]
  8. جامع الفوائد فی تلخیص القواعد
  9. رساله فی وجوب مراعاة العداله فی من یأخذ حجة النیابه
  10. شرح «الالفیه» شهید اول
  11. شرح سی فصل خواجه نصیر در علم نجوم و تقویم
  12. شرح «مبادی الاصول» علامه حلی
  13. اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه: نویسنده‌ روضات الجنات در مورد کتاب «اللوامع الالهیه» فاضل مقداد، می‌گوید: این کتاب از بهترین کتاب‌هایی است که در فن کلام، از جهت نظم ظاهری و استحکام باطنی، نوشته شده است. کتاب «التنقیح الرائع» وی نیز از متین‌ترین کتاب‌های فقه استدلالی، دارای بیان شیوا و مشتمل بر اطلاعات مفید و ارزنده است.[۲۶]
  14. المسائل المقدادیه؛ که شامل مجموعه پرسش‌های فاضل مقداد از استادش شهید اول است.
  15. النافع یوم الحشر فی شرح باب حادی عشر: که شرح کتاب «باب حادی عشر» علامه حلی (متوفی: ۷۲۶ هـ.ق) است. از این شرح، ‌ترجمه‌های متعددی به فارسی صورت گرفته که معروفترین آن‌ها، «الجامع فی ترجمه النافع»، است که توسط محمدعلی حسینی شهرستانی (متوفی: ۱۳۴۴ هـ.ق) انجام شده است. همچنین این شرح به زبان انگلیسی برگردانده شده که در سال ۱۹۲۸ م در شهر لندن چاپ شده است.[۲۷]
  16. نضد القواعد الفقهية على مذهب الامامية؛ در شرح کتاب «قواعد الفقهیه» شهید اول است.
  17. التحفه الناجیه فی التقربات الالهیه
  18. رساله آداب الحج
  19. الفتاوی المتفرقه
  20. الاربعون حدیثاً
  21. الادعیه الثلاثون.

مدرسه مقداد سیوری

فاضل مقداد علاوه بر تألیف کتاب، تربیت شاگردان و عهده‌دار بودن ریاست دینی و مرجعیت عامه، که هر کدام از آن منشأ اثرهای فراوان در رشد و بالندگی فرهنگ دینی بود، مدرسه علمیه‌ای را در شهر نجف اشرف بنا کرد. این مدرسه در قرن نهم و دهم به «مدرسه مقداد سُیوری» معروف بود. دلیل این مسأله، تاریخ و مکان استنساخ کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسی است. در انتهای نسخه‌ای خطی از این کتاب آمده است: «استنساخ این کتاب، روز شنبه ۱۲ جمادی الاول، سال ۸۳۳ هـ.ق بدست نیازمند به رحمت پروردگار و شفاعتش عبدالوهاب، فرزند محمد، فرزند جعفر، ‌فرزند محمد، فرزند جعفر، فرزند علی، فرزند سیوری اسدی، در شهر مقدس نجف که سلام و درود بر ساکنانش باد و در مدرسه «مقداد سیوری» به پایان یافت.

این مدرسه در محله «مشراق»، یکی از محله‌های معروف نجف ‌و روبروی مسجد «اصاغه» قرار دارد. مدرسه تا سال‌های آخرین قرن دهم آباد بود و پس از آن رو به ویرانی رفت، تا این که «سلیم خان شیرازی» در سال ۱۲۵۰ هـ.ق آن را از نو بنا کرد و به همین سبب به مدرسه سلیمیه معروف شد. آخرین بازسازی این مدرسه، ‌همان طوری که در سر درِ آن نوشته شده در سال ۱۳۴۰ هـ.ق توسط سید ابوالقاسم وکیل انجام شده است.[۲۸]

این مدرسه که از قدیمی‌ترین مدرسه‌های دینی حوزه علمیه نجف اشرف است، ‌در سال آخر عمر فاضل مقداد توسط وی بنا شده است. بنابراین سال ساخت و اتمام آن ۸۲۶ هـ.ق خواهد بود. این مدرسه که به مدرسه سلیمیه معروف است، مدرسه‌ای است کوچک دارای ۱۲ حجره و اکنون خوابگاه طلبه‌های مهاجر از سایر کشورهای اسلامی به عراق است.[۲۹]

در منظر عالمان

فاضل مقداد نزد دانشمندان اسلامی، به ویژه فقیهان و مفسران، دارای مقام و منزلت خاصی است. آنان، او را به سبب جامعیتش در علوم عقلی و نقلی با القاب و اوصاف زیبا ستوده‌اند. محقق تستری،[۳۰] محدث نوری،[۳۱] محمدباقر خوانساری،[۳۲] شیخ عباس قمی[۳۳] و محمدعلی مدرس[۳۴] او را فاضل، فقیه، متکلم، دقیق، دانشمند هوشمند، جمال دین، و پژوهشگری بزرگ معرفی کرده‌اند.

علامه مجلسی در بحارالانوار می‌گوید: «شیخ بزرگ مقداد، فرزند عبدالله از فقیهان بزرگ است و تألیف‌های او در نهایت ارزش و شهرت است».[۳۵]

شاگردش، حسن بن راشد حلی، می‌گوید: «شیخ ما پیشوا، علامه اعظم ابوعبدالله مقداد که خداوند چهره او را نورانی کرده است. مردی است باکمال، دارای صدایی رسا، زبانی برّا در گفتار بلیغ و سخنور و در علوم فراوانی متخصص است. وی فقیهی متکلم، اصولی، نحوی و منطقی است که کتاب تألیف کرد و خوب هم تألیف کرد».[۳۶]

وی نه تنها نزد دانشمندان شیعه، مقام و منزلت خاصی دارد، بلکه نزد دانشمندان اهل سنت نیز دارای موقعیت و شهرت فوق العاده‌ای است. نویسنده التفسیر والمفسرون، از دانشمندان اهل سنت، کتاب ارزشمند «کنز العرفان فی فقه القرآن» فاضل مقداد را در کنار سایر کتاب‌هایی که در مورد آیات الاحکام نوشته شده است در فصلی جداگانه متذکر شده و بعد از ذکر مشخصات و اوصاف وی در مورد آن کتاب به بحث و نقد و نظر پرداخته است.[۳۷]

زرکلی نویسنده الاعلام می‌گوید: شرف دین ابوعبدالله مقداد حلی اسدی نجفی عالمی متکلم، معروف به فاضل سیوری از شاگردان شهید اول و از استادان حسن بن راشد حلی و شیخ زین‌الدین ابن علاء است. فاضل سیوری از بزرگان متکلمین و از پرچمداران پژوهش است. او نقش مهمی در علوم تفسیر، کلام، فقه، حدیث و... دارد.[۳۸]

وفات و مدفن

شیخ حسن به راشد حلی بر پشت نسخه‌ای از کتاب «القواعد الفقهیه» شهید اول، تاریخ وفات فاضل مقداد را چنین نوشته بود: «شیخ ما، پیشوای اعظم علامه ابوعبدالله مقداد فرزند عبدالله، سیوری که خداوند چهره او را در نجف اشرف نورانی کرده بود بر شرفش برترین درودها و کامل‌ترین سلام‌ها، روز یکشنبه ۲۶ جمادی الثانی سال ۸۲۶ هـ.ق وفات کرد و در یکی از قبرستان‌های نجف اشرف، به خاک سپرده شد».[۳۹]

سن فاضل مقداد را تا وقت وفات، حدود ۸۰ سال تخمین زده‌اند؛ چرا که فخرالمحققین فرزند علامه حلی و استاد شهید اول، در سال ۷۷۱ هـ.ق درگذشته است و فاضل مقداد همان طور که در کتاب «الاعتماد شرح رساله واجب الاعتقاد» تصریح کرده، ‌فخرالمحققین را درک کرده است و آن کتاب را در زمان حیات جناب فخر نوشته است، بین وفات فخرالمحققین و شیخ مقداد ۵۵ سال فاصله است. از طرفی، بعید به نظر می‌رسد که وی «رساله واجب الاعتقاد» را پیش از ۲۰ سالگی شرح و تبیین کرده باشد. بنابراین، می‌توان گفت که وی نزدیک به ۸۰ سال زندگی کرد.[۴۰]

مکان دفنِ وی به طور دقیق معلوم نیست. عده‌ای از دانشمندان از جمله حسن بن راشد حلی در متن فوق محل دفن وی را در قبرستان‌های نجف دانسته‌اند. منظور از قبرستان‌های نجف همان مقبره بزرگ وادی السلام است که محل دفن بزرگان و اولیای الهی می‌باشد.[۴۱] اما نویسنده روضات الجنات در این مورد می‌گوید: «گمان قوی دارم که بقعه واقع در دشت «شهروان بغداد» که در میان اهالی آن سامان، به مقبره مقداد معروف است، مدفن همین فاضل مقداد باشد که در آن جا وفات یافته است و یا به حسب وصیت خودش در آن جا دفن شده است؛ چرا که آن جا محل عبور و تعدد زایرین عتبات عالیات است. و اما این مقبره نمی‌تواند قبر مقداد بن اسود کندی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله (و از خواص امام علی علیه السلام) باشد؛ چرا که او بنابر شواهد تاریخی در قبرستان بقیع واقع در مدینه (در سال ۳۳ هـ.ق) دفن شده است.[۴۲]

شهروان یا شهرابان دارای نخلستان‌ها و باغ‌های فراوان، در ۱۰۱ کیلومتری شرق بغداد واقع شده بود و دانشمندان زیادی منسوب به آن هستند.[۴۳] این مکان در مسیر قافله‌ها و زایرین عتبات عالیات از طرف ایران، افغانستان و سایر کشورهای دور دست شرق، به عراق قرار دارد.[۴۴] بر روی مرقدی که منسوب به فاضل مقداد است بقعه‌ای بلند، سفید و قدیمی ساخته شده که جلوه خاصی به این شهر کوچک داده است و محل زیارت علاقه‌مندان به عالمان و فقیهان اهل بیت علیهم‌السلام می‌باشد. این مرقد آن چنان نزد اهالی آن سامان و سایر جاها مشهور است که دیگر نام شهر، از شهروان به «مقدادیه» نقل پیدا کرده است و هم‌اکنون به «المقدادیه» معروف است.[۴۵]

پانویس

  1. ↑ بهجه الامال، ج ۷، ص ۹۳ و ریحانه الادب، ج ۴، ص ۲۸۳.
  2. ↑ اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، مقدمه، ط-بح.
  3. ↑ ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۷۷.
  4. ↑ مفاخر الاسلام، ج ۴، ص ۳۷۹.
  5. ↑ ماضی النجف و حاضرها، ج ۱،‌ ص ۸۵ و ج ۳، ص ۳۸۰.
  6. ↑ کنز العرفان، ج ۱، ص ۴ (مقدمه)؛ نضد القواعد، ص ۷، (مقدمه).
  7. ↑ ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰.
  8. ↑ الکنی والالقاب، ج ۳، ص ۷؛ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۱؛ ریاض العلماء، ج ۵، ص ۲۱۶؛ ریحانه الادب، ج ۴، ص ۲۸۳؛ فوائد الرضویه، ص ۲۶۷؛ الامل الامل، ج ۲، ص ۳۲۵؛ لغتنامه دهخدا، ج ۱۰، ص ۱۴۹۴۲ و تنقیح المقال، ج ۳، ص ۳۴۵.
  9. ↑ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۵ و کنز العرفان، ج ۱، مقدمه، ص ۶.
  10. ↑ ریاض العلماء، ج ۴، ص ۲۸۱؛ طرائف المقال، ج ۲، ص ۴۲۳ و ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰.
  11. ↑ کنز العرفان، ج ۱، مقدمه، ص ۹؛ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۱ و ماضی النجف، ج ۳، ‌ص ۳۸۰.
  12. ↑ ریاض العلما، ج ۳، ص ۵۵؛ ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰ و التنقیح الرائع (مقدمه)، ص ۳.
  13. ↑ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۱؛ ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰ و ریاض العلماء، ج ۵، ص ۲۱۷.
  14. ↑ ریاض العلما، ج ۳، ص ۴۰۸؛ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۱ و ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۰.
  15. ↑ ریاض العلما، ج ۳، ص ۳۸۰.
  16. ↑ الاجازه الکبیره، ص ۳۴۱ و مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۴۳۱.
  17. ↑ لؤلؤالبحرین، ص ۱۷۲؛ اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۳۶۳؛ بحارالانوار، ج ۱۰۵، ص ۳۶؛ ‌روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۳؛ الکنی والالقاب، ج ۳، ص ۷؛ ریاض العلماء، ج ۵، ‌ص ۱۰۸ و...
  18. ↑ مفاخر اسلام، ج ۴، ص ۳۷۹.
  19. ↑ کنز العرفان، مقدمه، ص ۱۰.
  20. ↑ اللوامع الالهیه.
  21. ↑ نضد القواعد، ص ۴.
  22. ↑ نضد القواعد، مقدمه، ص ۱۲.
  23. ↑ لؤلؤ البحرین، ص ۱۷۳.
  24. ↑ نضد القواعد، مقدمه، ص ۱۲.
  25. ↑ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۲.
  26. ↑ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۲.
  27. ↑ النافع یوم الحشر، مقدمه، ص ۱۶ و ۱۷.
  28. ↑ ماضی النجف، ج ۳، ‌ص ۳۷۹؛ موسوعه العتبات المقدسه، ج ۷، ص ۱۳۰؛ مراقد المعارف، ج ۲، ص ۳۳۴ و التنقیح الرائع، مقدمه، ص ۳۲.
  29. ↑ ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۷۹ و موسوعه النجف الاشرف، ج ۶، ص ۴۱۳.
  30. ↑ مقابیس الانوار، ص ۱۴.
  31. ↑ مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۴۳۱.
  32. ↑ مقابیس الانوار، ص ۱۴.
  33. ↑ مستدرک الوسایل، ج ۳، ص ۴۳۱.
  34. ↑ ریحانه الادب، ج ۴، ‌ص ۲۸۲.
  35. ↑ بحارالانوار، ج ۱، ص ۴۱.
  36. ↑ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۵ (پاورقی).
  37. ↑ التفسیر والمفسرون، ج ۲، ‌ص ۴۶۵.
  38. ↑ اعلام زرکلی، ج ۷، ص ۲۸۲.
  39. ↑ ماضی النجف، ج ۳، ص ۳۸۱.
  40. ↑ ارشاد الطالبین، (مقدمه)، ص ۲۱.
  41. ↑ همان، واللوامع الالهیه، (مقدمه) ص مط.
  42. ↑ روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۷۵.
  43. ↑ معجم البلدان، ج ۳، ‌ص ۳۷۵.
  44. ↑ مراقد المعارف، ج ۲، ص ۳۳۲.
  45. ↑ همان، ص ۳۳۰.

منابع

  • گلشن ابرار، جلد ۳، زندگی نامه "فاضل مقداد" از علی کرجی.
  • تاريخ حديث شيعه در سده های هشتم تا یازدهم هجری، الیاس پوراکبر، قم ۱۳۸۵، در دسترس در حدیث نت.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=فاضل_مقداد&oldid=144383»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا