تفسیر فرات کوفی (کتاب)

نویسنده	ابي ‌القاسم‌ فرات‌ ابراهيم‌ بن‌ فرات‌ الكوفي‌
موضوع	تفاسیر شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
تحقيق‌	محمدالكاظم‌
کتاب تفسیر فرات الكوفى

مؤلف

ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات كوفى (متوفى اوایل قرن چهارم).

وى از اعلام عصر غیبت صغری و استاد محدثان زمان خود بود. او در عصر ثقه الاسلام شیخ كلینى و ابن عقده مى زیسته و زادگاه وى كوفه بوده كه در آن عصر مركز دانش و نقل حدیث و ثقل دانشمندان بشمار مى رفته است.

با نگاهى به زندگى و مشایخ و اسانید حدیثى وى روشن مى گردد كه وى زیدى مذهب بوده است؛ گرچه روایاتى از امام باقر علیه السلام و حضرت امام صادق علیه السلام نقل مى كند؛ همچنان كه بسیارى از روایات صدوق به فرات مى رسد ولذا احتمال داده شده كه وى شیعه اثنی عشرى باشد، اما در آغاز زیدى بوده است. در هر حال، با این كه این كتاب عمدتاً در فضایل اهل بیت علیهم السلام گردآورى شده، اما نكته اى دال بر دوازده امامى بودنش یافت نشده است.

معرفی اجمالی

تفسير، با مقدمه‌ى كوتاهى آغاز می ‌شود سپس با جمله‌ى« اما بعد هذا تفسير آيات القرآن مروى عن الأئمة عليهم السلام» به 9 روايت در معرفى قرآن می پردازد. طبق ترقيم مصحح محترم كتاب، تفسير فرات داراى 777 روايت می باشد. كتاب( با اندكى آشفتگى) به ترتيب فعلى سوره‌ها تنظيم شده است، بدون اينكه در تفسير آيات ترتيبى رعايت شده باشد. برخى از سوره‌ها هم تفسير نشده‌اند: الدخان، التغابن، نوح، المزمل، الإنفطار، البروج، الطارق، الاعلى، العلق، القارعة، الهمزة، الفيل، قريش، الماعون و المسد. اكثر روايات نقل شده در تفسير، ناظر به مقام والاى اهلبيت( عليهم السلام) می باشد و در اين ميان،« ولايت حضرت امير المؤمنين( عليه السلام)» بيش از ديگران مورد توجه قرار گرفته است. البته اين اهتمام بيشتر به پنج تن آل عبا منعطف است و با توجه به گرايش احتمالى مولف به زيديه، تا امام سجاد( عليه السّلام) نيز كاملا مشهود است ولى در مورد ساير امامان( عليهم السلام) حجم روايات بسيار اندك می نمايد.

اين تفسير به علل پيشگفته، كمتر در مجامع روايى و تفسيرى اماميه مطرح بوده است. تا قبل از مرحوم مجلسى در كتاب بحار الانوار، چندان اعتنايى به اين تفسير نبود. ابو القاسم، عبيد اللّه بن عبد اللّه بن احمد حسكانى معروف به حاكم حسكانى و مولف كتاب« شواهد التنزيل» تنها كسى است كه فراوان از تفسير فرات نقل می كند.

غير از مرحوم مجلسى، شيخ حر عاملى در« وسايل الشيعة»، شيخ صدوق در« علل الشرايع» و« عيون اخبار الرضا» و« فضايل الاشهر الثلاثة» و« كمال الدين( يا اكمال الدين)» و« معانى الاخبار»، سيد عبد الكريم بن طاووس در« فرحة الغرى»، قطب الدين راوندى در« قصص الانبياء» و سيد بن طاووس در« مهج الدعوات» و« اليقين» از ابو القاسم فرات بن ابراهيم بن فرات كوفى و يا تفسيرش نقل می كنند.

كتاب را ابو الخير، مقداد بن على حجازى مدنى از ابو القاسم، عبد الرحمن بن محمد بن عبد الرحمن حسينى( يا حسنى) از فرات نقل كرده است.( همو، ص 621 و 46) مشكل حذف اسانيد كتاب و ذكر آن در برخى نسخ، از معضلات تصحيح آن به شمار می رود، به حدى كه می بايست دو كتاب به نام تفسير فرات پنداشت، يكى اصل كتاب با اسانيد و راويان و ديگرى گزيده‌اى از تفسير!

چاپ‌هاى تفسير

اين تفسير چندين بار با تصحيحات مختلف به طبع رسيده است:

- با تصحيح محمد كاظم، وزارت ارشاد اسلامى، تهران 1369 ش، در 720 صفحه,

- با تصحيح محمد على اردوبادى، مطبعه‌ى حيدريه، نجف اشرف 1354 ش، در 224 صفحه,-؟، مكتبه‌ى داورى، قم بى تا, -؟، نشر ضياء القرآن، لاهور پاكستان بى‌تا( شيخ محمد حسين بكائى، ج 6، ص 2393),

ترجمه ‌هاى تفسير فرات‌

عليرغم اهميت اين كتاب در تفسير و روايات، كمتر مورد توجه مترجمان قرار گرفته است: - ترجمه‌ى اردو: مولانا ملك محمد شريف( م 1983 م)، مكتبة السجاد، ملتان پاكستان 1398 ق, - ترجمه‌ى اردو: همو، انتشارات منظور پرنتينك، ملتان پاكستان بى تا( شيخ محمد حسين بكائى، ج 6، ص 2393),,

منابع

• محمدرضا ضميري، کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، صفحه 495-496.
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.

پيوندها

کتاب تفسیر فرات الكوفى

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی