روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (کتاب)

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از نرم افزار های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

نویسنده	شهاب الدين محمود الالوسي البغدادي
موضوع	تفسیر اهل سنت
زبان	عربی
تعداد جلد	16

معرفى تفسير و روش آن‌

روح المعانى گسترده‌ترين تفسير و جامع‌ترين آن در نوع خود، ميان اهل سنت مى‌باشد. جامع آراء گذشتگان از روايت و درايت بوده، اقوال آنان را با كمال امانت و عنايت، بيان داشته، خلاصه‌اى از تفاسير پيش از خود محسوب مى‌گردد، از تفسير ابن عطيه گرفته تا تفسير ابو حيان، كشاف، ابو السعود، بيضاوى، فخر رازى و ديگران را، استفاده فراوان نموده است. ضمن نقل آنها نظر به نقادى نيز داشته است. بيش از همه از تفسير فخر رازى بهره برده و احيانا بخشهايى از منقولات رازى را نقد كرده است، بويژه در مسائل فقهيه كه آلوسى حنفى مذهب بوده است. تفسيرى است عقلى و اجتهادى كه روش بلاغى، بيانى و ادبى را پيش مى‌گيرد. آلوسى در تفسير درباره مسائل اصول و فروع، نسبت به مذهب سلف تعصّب ورزيده و آشكارا آن را بيان مى‌دارد، به همين علت در بسيارى از موارد، ادب نويسندگى را رعايت ننموده است، به معتزله و شيعه بسيار مى‌تازد از جمله ذيل آيه 15 سوره بقره ج 1 ص 148 كه به زمخشرى مى‌تازد. وى شيوه بدبينى به شيعه و تهمت‌هاى نارواى سلف خويش را دنبال كرده، در هر مناسبت، تهمتهايى بيان نموده كه در كلام گذشتگان نبوده است. مانند، سوره ساختگى« الولاية» كه نويسنده زردشتى« دبستان المذاهب» بى جهت آن را به شيعه نسبت داده و در هيچيك از منابع شيعه يافت نشده است، آلوسى با كمال جسارت آن را به« ابن شهر آشوب» نسبت مى‌دهد و مى‌گويد: « آن را در كتاب« مثالب» آورده است» ج 1 ص 23 فائده ششم از مقدمه با بررسى دو نسخه خطى از كتاب« مثالب» در كتابخانه‌هاى هند اثرى از آن يافت نشد، بلكه در بخشى از كتاب، مسأله تحريف با انكار شديد، مطرح شده بود. وى مسائل فقهى را هم به طور گسترده بيان مى‌كند و آراى فقها و مناقشات و مجادلات آنان را يادآور مى‌شود، چنانكه از تفسير به كتاب فقه تبديل مى‌شود مانند آيه 236 سوره بقره. در مسائل كلامى هم سخن را به درازا مى‌كشاند و تعصب خود را نيز ابراز مى‌دارد. در تفسير آياتى كه متعلق به طبيعت و آسمانها و زمين مى‌باشد، با نقل كلام اهل حكمت و هيئت چنان كلام را بسط مى‌دهد كه از مدار تفسير خارج مى‌شود و نظر خود را به اثبات مى‌رساند، مانند آيات 38- 39 و 40 از سوره يس، و آيه 12 سوره طلاق. اسرائيليات و روايات دروغ و جعلى، يكى از مشكلات برخى تفاسير پيشينيان بوده است، آلوسى در اين باب ضمن نقل آنها، به نقد و بحث مى‌پردازد و دروغ بودن آنها را آشكار مى‌سازد مانند آيه 12 سوره مائده و رواياتى كه بغوى در اين مورد نقل مى‌كند. آلوسى متعرض قراءات نيز مى‌گردد، امّا مقيد به متواتر بودن آنها نيست. همچنانكه مناسبات بين سور و آيات را نيز بيان مى‌دارد. در روح المعانى، اسباب النزول آيات، مورد توجه قرار مى‌گيرد. در بحثهاى نحوى نيز آلوسى سخن را به دراز مى‌كشاند و جاى جاى تفسير آشكار است. وى از تفسير رمزى و عرفانى نيز چشم نمى‌پوشد و پس از تفسير ظاهرى آيات، در حدّ توان به آن مى‌پردازد، در اين مورد از تفاسير نيشابورى، قشيرى، ابن عربى و مانند آن، بهره مى‌گيرد و گاهى نيز در وادى خيال و وهم سرگردان مى‌ماند. خلاصه اينكه، روح المعانى، دايرة المعارف تفسيرى طولانى و مفصل است كه تقريبا از حجم و حدود تفسيرى خارج شده است. مى توان گفت: تفسير آلوسى، گسترده‌ترين تفسيرى است كه پس از فخر رازى به شيوه كهن ظهور يافته است، بلكه نسخه دوم تفسير رازى است ولى با اندكى تغيير. روش كلى وى در ورود به تفسير بدينگونه است كه: ابتدا به نام سوره، مكى، مدنى بودن و اقوال موجود در اين قسمت، مى‌پردازد، سپس به ذكر فضل سوره و خواص آن همت مى‌گمارد، بعد از آن تفسير سوره را آيه به آيه و كلمه به كلمه، بيان مى‌دارد، كه در آن به لغت، ادبيات، قرائت، مناسبت بين آيات و سور و اسباب نزول، مى‌پردازد و در مباحث لغوى و ادبى به اشعار عرب استشهاد فراوان دارد.

تأليفاتى درباره آلوسى و روح المعانى‌

درباره آلوسى و تفسير وى مقالات فراوانى نگاشته شده و در كتب متعددى در كنار بررسى تفاسير مختلف به آن پرداخته‌اند. امّا بطور مستقل دو اثر تماما درباره وى و تفسير اوست: - الآلوسى مفسرا. محسن عبد الحميد. بغداد، چاپ اول در سال 1388 ه 1968 م به عنوان رساله فوق ليسانس دانشكده ادبيات دانشگاه قاهره، چاپخانه معارف. - ذكرى ابو الثناء الآلوسى. عباس الغراوى، بغداد، شركت تجارت، 1377 ه. 1958 ميلادى‌

نسخه شناسى‌

تفسير روح المعانى بارها به چاپ رسيده است برخى چاپها در سالهاى 1301 و 1310 قمرى معادل 1883 و 1893 بوده است. اين نسخه در 16 جلد شامل يك جلد فهارس و 15 جلد در بردارنده 30 جزء قرآن در قطع وزيرى با تحقيق على عبد البارى عطيه به عنوان چاپ اول به سال 1415 هجرى و 1994 م از طرف دار الكتب العلميه بيروت به بازار عرضه شده است. فهرستى از مطالب هر جلد بر اساس آيات نيز در آخر آن راهنماى محققين خواهد بود. اين نسخه فاقد پاورقى مى‌باشد.

منابع مقاله‌

1. دايرة المعارف بزرگ اسلامى زير نظر كاظم موسوى بجنوردى ج 2 ص 180
2. تفسير و مفسران آيت الله معرفت ج 2 ص 301
3. المفسرون حياتهم و منهجهم سيد محمد على ايازى ص 480
4. التفسير و المفسرون دكتر محمد حسين ذهبى ج 1 ص 352
5. الامام الآلوسى محمد على قطب انتشارات دار الفكر العربى‌
6. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى به كوشش بهاء الدين خرمشاهى ج 1 ص 703

منابع

• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی