شهدای کربلا

این مقاله حاصل همکاری و مشارکت جمعی از اعضای دانشنامه اسلامی در نسخه پیشین دانشنامه است. به هنگامی که اطلاعات دانشنامه از نرم افزار پیشین به نرم افزارکنونی منتقل شد آخرین ویرایش آنجا به عنوان اولین نسخه در نرم افزار جدید ثبت شد. چنانچه علاقه مندید نام کاربری که تدوین کننده این مقاله در نسخه پیشین بوده یا بیشترین مشارکت را در تهیه آن داشته است را بدانید به صفحه مشارکت کنندگان در نسخه پیشین مراجعه کنید

غیر از امام حسین (ع) و بنی هاشم، شهدایی که نام آنها در زیارت ناحیه مقدسه و برخی منابع دیگر آمده، 82 نفرند و غیر از آنان، نام 29 نفر دیگر در منابع متاخر آمده است.

شهدای کربلا از اولاد 'ابی طالب' که نام آنها در زیارت 'ناحیه' آمده، 17 نفر و از اولاد ابی طالب که نام آنها در زیارت 'ناحیه' نیامده، 13 نفر است که سه کودک نیز از بنی هاشم شهید شدند و از میان این 33 نفر، 10 نفر از فرزندان امیرالمومنین(ع)، چهار نفر از فرزندان امام حسن(ع)، سه نفر از فرزندان سیدالشهدا(ع)، 12 نفر از فرزندان عقیل و چهار نفر نیز از فرزندان جعفر بودند.

تعداد شهدای کوفه و از یاران امام 138 نفر بود که 14 نفر از آنان را غلامان تشکیل می دادند.

شهدایی که سرهای آنها بین قبایل تقسیم و از کربلا به کوفه برده شد، 78 نفر بودند.

امام حسین(ع) بر بالین هفت نفر از شهدا یعنی 'مسلم بن عوسجه'، 'حر'، 'واضح رومی'، 'جون'، 'عباس'، 'علی اکبر(ع)' و 'قاسم' پیاده رفتند.

در روز عاشورا 'علی اکبر(ع)'، 'عباس(ع)' و 'عبدالرحمن بن عمیر' را قطعه قطعه کردند و سر سه شهید را به جانب امام حسین (ع) انداختند که این سه نفر عبارتند بودند از: 'عبدالله بن عمیر کلبی'، 'عمرو بن جناده' و 'عابس بن ابی شبیب شاکری'.

مادر 9 نفر از شهدای کربلا در روز عاشورا حضور داشتند و شاهد شهادت پسران خود بودند.

اسامی این مادران عبارت است از:‌ 'رباب' مادر 'علی اصغر(ع)'، حضرت زينب كبرى(س) مادر 'محمد' و 'عون'، 'رمله' مادر قاسم بن حسن، 'بنت شلیل جیلیه' مادر عبد الله بن حسن، 'رقیه' دختر امیرالمومنین (ع) و مادر 'عبد الله بن مسلم بن عقیل' و مادران 'محمدبن ابی سعیدبن عقیل'، 'عمرو بن جنادة الانصاری'، 'عبداللّه بن وهب کلبی' بنا به روایتی که ثابت نیست 'لیلا' مادر علی اکبر(ع).

پنج کودک به نام های علی اصغر علیه السلام (عبدالله) شیرخوار امام حسین(ع)، 'عبدالله بن حسن'، 'محمدبن ابی سعیدبن عقیل'، 'قاسم بن حسن' و 'عمرو بن جناده انصاری' در کربلا شهید شدند.

پنج نفر از شهدای کربلا به نام های 'انس بن حرث کاهلی'، 'حبیب بن مظاهر'، 'مسلم بن عوسجه'، 'هانی بن عروه' و' عبداللّه بن بقطر عمیری' از اصحاب رسول خدا (ص) بودند.

همچنین َدر رکاب سیدالشهدا (ع) 15 غلام شهید شدند که این افراد عبارت بودند از 'نصر' و 'سعد' از غلامان امام علی(ع)، 'منجح' غلام امام مجتبی(ع)، 'اسلم' و 'قارب' غلامان امام حسین(ع)، 'حرث' غلام حمزه، 'جون' غلام ابوذر غفاری، 'رافع' غلام مسلم ازدی، 'سعد' غلام عمر صیداوی، 'سالم' غلام بنی المدینه، 'سالم' غلام عبدی، 'شوذب' غلام شاکر، 'شیب' غلام حرث جابری، 'واضح' غلامِ حرث سلمانی.

بر این تعداد، 'سلمان' غلام امام حسین(ع)، که در 'بصره' به شهادت رسید نیز باید اضافه شود.

'سواربن منعم' و 'موقع بن ثمامه صیداوی' دو نفر از یاران امام حسین(ع) بودند که در روز عاشورا اسیر و شهید شدند.

چهار نفر از یاران امام حسین (ع) نیز در کربلا پس از شهادت آن حضرت به شهادت رسیدند که اینان 'سعد بن الحرث' و برادرش 'ابوالحتوف'، 'سوید بن ابى مطاع' (که مجروح بود) و 'محمد بن ابى سعید بن عقیل' بودند.

هفت نفر شامل علی اکبر(ع)، 'عبدالله بن حسین'، 'عمروبن جناده'، 'عبدالله بن یزید'، 'عبیدالله بن یزید'، 'مجمع بن عائذ' و 'عبدالرحمن بن مسعود' در حضور پدر خود شهید شدند.

تنها زنی که در کربلا شهید شد ام وهب همسر عبدالله بن عمیر کلبی بود.

شهیدان بنی هاشم علیهم‌السلام‌‌ در کربلا

ردیف	نام شهید	نسبت با امام حسین علیه السلام‌‌ و خلاصه‌ای از شرح حال او
1	امام حسین علیه السلام	فرزند: حضرت امام علی علیه السلام ‌‌و حضرت فاطمه الزهرا سلام الله علیها/ قاتل: شمر بن ذی الجوشن لعنت الله علیه/ سن هنگام شهادت: 63 سال/ نقل شده است که امام علیه السلام ‌‌هزار و نهصد و پنجاه تن از آن لشگر را به درک فرستاد. ابتدا شخصی به نام مالک بن یسر (لعین) ضربتی بر سر امام علیه السلام ‌‌زد. سپس صالح بن وهب المزنی (لعین) ضربه‌ی دیگری بر پهلوی امام زد بعد شمر دستور داد پیکر امام علیه السلام‌ ‌را تیرباران نمودند، ابوایوب غنوی (لعین) تیری بر گلویش زد، حصین بن تمیم (لعین) تیری بر دهانش زد، زرعة بن شریک (لعین) تیری بر دست چپش و آن را قطع نمود، و کس دیگری بر پشتش زخمی زد، سنان ملعون نیزه بر گلو و سینه مبارکش فرونمود، سپس تیر دیگری بر امام علیه السلام‌‌ زدند که امام علیه السلام ‌‌افتاد، بعد خولی ملعون خواست سر امام علیه السلام‌‌ را جدا کند که لرزه بر اندامش افتاد و نتوانست، آن گاه شمر لعین سر ایشان را از بدنش جدا نمود و لعنة الله علی القوم الظالمین.
2	علی اکبر	فرزند: امام حسین علیه السلام‌‌/ نام مادر: لیلی، شبیه‌ترین مردم در خَلق و خُلق به پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، در سن ایشان اختلاف است. هنگام شهادت 18 یا 19 یا 25 ساله بوده‌اند. به صورت گروهی او را به شهادت رساندند.
3	محمد بن عبد الله بن جعفر	فرزند: جعفر بن ابیطالب‌‌/ قاتل: عامر بن نَهشل تمیمی/ پسرعموی امام علیه السلام‌‌
4	عون بن عبد الله بن جعفر	فرزند: جعفر بن ابیطالب/ قاتل: عبدالله بن قُطنة/ پسرعموی امام علیه السلام‌‌
5	عبد الرحمن بن عقیل	فرزند: عقیل بن ابیطالب/ قاتل: عثمان بن خالد جُهنی/ پسرعموی امام علیه السلام‌‌
6	جعفر بن عقیل	فرزند: عقیل بن ابیطالب/ قاتل: بُشر بن سَوط همدانی/ پسرعموی امام علیه السلام‌‌
7	محمد بن مسلم بن عقیل	فرزند: عقیل بن ابیطالب/ قاتل: ابومرهم ازدی و لَقیظ بن اَیاس جُهنی/ خواهرزاده‌ی امام علیه السلام‌‌
8	محمد بن ابی سعید بن عقیل	فرزند: ابی سعید ابن عقیل/ قاتل: ولَقیظ بن یاسر جُهنی
9	قاسم بن حسن	فرزند: امام حسن علیه السلام‌‌/ قاتل: عمرو بن سعد ازدی/ برادرزاده‌ی امام علیه السلام‌‌
10	عبد الله بن حسن	فرزند: امام حسن علیه السلام‌‌/ قاتل:ابجربن کعب و حرمله (لعین)/ عبدالله کودک بود چون دید دشمنان گرداگرد امام علیه السلام‌‌ را محاصره نموده‌اند، ابجر بن کعب (لعین) چون می‌خواست امام را بکشد ایشان دست خود را سپر نموده، دستش قطع شد و در دامان امام علیه السلام ‌‌افتاد و حرمله با تیری ایشان را به شهادت رسید.
11	ابو بکر بن حسن	فرزند: امام حسن علیه السلام‌‌/ قاتل: عبدالله بن عُقبهی غنویّ/ برادرزاده‌ی امام علیه السلام‌‌
12	عبد الله بن علی	فرزند: امام علی علیه السلام‌‌ و ام البنین سلام الله علیها/ قاتل: هانی بن ثبیت حضرمیّ/ برادر امام حسین علیه السلام‌‌، برادر حضرت ابوالفضل علیه السلام‌‌
13	جعفر بن علی	فرزند: امام علی علیه السلام‌‌ و ام البنین سلام الله علیها/ قاتل: هانی بن ثبیت حضرمیّ یا خولی اصبحیّ/ برادر امام حسین علیه السلام‌‌، سن هنگام شهادت 25 ساله/ برادر حضرت ابوالفضل علیه السلام‌‌
14	عثمان بن علی	فرزند: امام علی علیه السلام‌‌ و ام البنین سلام الله علیها/ قاتل: خولی اصبحی و مردی از قبیله بنی دارم/ برادر امام حسین علیه السلام‌‌، برادر حضرت ابوالفضل علیه السلام‌‌
15	حضرت ابوالفضل العباس بن علی/ قمر بنی هاشم/ سقا و علمدار کربلا	فرزند: امام علی علیه السلام ‌و ام البنین سلام الله علیها/ قاتل: نوفل الازرق و زید بن ورقا/ برادر امام حسین علیه السلام‌‌ سن هنگام شهادت 34 ساله
16	علی بن الحسین بن علی علی اصغر	فرزند: امام حسین علیه السلام‌‌/ قاتل: حرملة بن کاهل اسدی لعنت الله علیه، هنگام شهادت کودکی شیرخواره بود. امام دو دست خود را زیر خون گلویش گرفت تا پر شد سپس به جانب آسمان افکند و فرمود: سهل است بر من هر مصیبتی، خدایا شاهد باش.
17	عبد الله بن مسلم بن عقیل	فرزند: مسلم بن عقیل/ نام مادر: رقیه دختر حضرت علی علیه السلام‌‌/ قاتل: عمرو بن صبیح و شخص دیگری، خواهرزاده‌ی امام حسین علیه السلام‌‌
18	مسلم بن عقیل	فرزند: عقیل، سفیر امام علیه السلام ‌‌که در کوفه، از بلندای مسجد به پایین او را انداختند. ایشان پسرعموی حضرت امام علیه السلام ‌‌هستند و پس از شهادتش دو فرزند خردسال دیگرش توسط کوفیان به طمع جایزه کشته شدند.

یاران امام حسین علیه السلام در روز عاشورا

ردیف	نام شهید	خلاصه‌ای از شرح حال
1	حر بن یزید الریاحی	در روز عاشورا تحت تاثیر سخنان امام علیه السلام‌‌ توبه نمود و از یاران ایشان شد.
2	نعیم بن عجلان الانصاری
3	عمران بن کعب بن حارثة الاشجعی
4	حنظلة بن عمرو الشیبانی
5	قاسط بن زهیر التغلبی
6	مقسط بن زهیر التغلبی
7	کنانة بن عتیق التغلبی	ازبزرگان، قاریان و عابدان کوفه.
8	عمرو بن ضبیعة بن قیس التّمیمی	شجاع بود، ابتدا با عمر سعد بود سپس داخل در سپاه امام شد.
9	ضرغامة بن مالک	برخی گفته‌اند که او پس از نماز ظهر شهید شده است.
10	عامر بن مسلم العبدی	از شیعیان بصره بودند.
11	سالم آزاد شده عامر عبدی
12	سیف بن مالک العبدی	برخی گفته‌اند که او پس از نماز ظهر شهید شده است.
13	عبد الرحمن الارحبی	یا همان قیس بن مسهر صیداوی، سفیر امام علیه السلام ‌‌به کوفه که در راه کوفه دستگیر و در کوفه از بالای مسجد به پایین پرتابش کردند.
14	حباب بن عامر الشعبی	از شیعیان کوفه است.
15	عمرو بن عبد الله الجندعی	در کربلا زخمی شد اقوامش او را نجات دادند اما یک سال بعد شهید شد.
16	حلاس بن عمرو الراسبی	از سرداران لشگر امام علی علیه السلام ‌‌در کوفه بود و از اهالی کوفه.
17	نعمان بن عمرو الراسبی	از اهالی کوفه بود و برادر حُلاس بن عمروالازدی الرّاسبی.
18	سوار بن منعم النهمی	در کربلا زخمی و اسیر شد قومش او را شفاعت نمودند، شش ماه بعد شهید شد.
19	عمار بن ابى سلامه دالانى	از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌ بود.
20	زاهر بن عمرو الکندی	غلام عمروبن الحَمق بود. پس از مرگ عمرو تا روز عاشورا در خدمت امام علیه السلام ‌‌بود.
21	جبلة بن علی الشیبانی	از شجاعان اهل کوفه بود.
22	مسعود بن الحجاج التیمی	از شجاعان اهل کوفه بود.
23	عبد الرحمن بن مسعود التیمی	از شجاعان اهل کوفه بود. فرزند مسعود.
24	زهیر بن بشر الخثعمی
25	عمار بن حسان الطائی	از شیعیان و مخلصین امام علیه السلام‌‌.
26	مسلم بن کثیر الازدی	از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌.
27	زهیر بن سلیم الازدی	شب عاشورابه اردوی امام پیوست.
28	عبد الله بن یزید العبدی	از شیعیان بصره.
29	عبید الله بن یزید العبدی	از شیعیان بصره، برادر عبدالله.
30	جندب بن حجیر الخولانی	از اصحاب امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌.
31	جنادة بن کعب الانصاری	از اهالی مکه با اهل و عیال آمده بود.
32	عمرو بن جنادة الانصاری	پسر جَنادة.
33	سالم بن عمروق	از مشاهیر و شجاعان
34	قاسم بن حبیب الازدی	از مشاهیر و شجاعان
35	بکر بن حی التیمی	از مشاهیر و شجاعان
36	جوین بن مالک التمیمی
37	امیة بن سعد الطایی
38	عبدالله بن بشر
39	بشربن عمرو	از مشاهیر و شجاعان
40	حجاج بن بدر السعدی	حامل نامه مسعود ابن عمرو، و از اهالی بصره.
41	قعنب بن عمرو نمری بصریّ
42	عائذ بن مجمع العائذی
43	اسلم ترکی	پدرش ترک بود و کاتب امام علیه السلام‌‌.
44	قارب بن عبدالله دئلی	مادرش کنیز امام علیه السلام‌‌ بود.
45	مُنجـِح بن سَهم	غلام امام حسن علیه السلام‌‌
46	سعد بن الحارث الانصاری	غلام امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌
47	نصر	غلام امیرالمومنین علی علیه السلام‌‌
48	حارث بن نبهان	غلام حمزه علیه السلام‌‌
49	عبد الله بن عمیر بن جناب الکلبی
50	بریر بن خضیر الهمدانی	مردی زاهد و عابد و سید قاریان قرآن، بزرگ اهالی کوفه.
51	وهب بن عبد الله كلبى	تنها زن شهید در کربلا همسر ایشان بود.
52	همسر وهب بن عبدالله حباب کلبی	تنها زن شهید در روز عاشورا که بر بالین همسرش به شهادت رسید.
53	عمرو بن خالد الصیداوی
54	عمرو بن خالد الازدی
55	سعد بن حنظله تمیمی	از بزرگان لشگر امام علیه السلام‌‌
56	عمیر بن عبدالله مذجحی
57	نافع بن هلال الجملی	از شجاعان لشگر امام علیه السلام ‌‌و ماهر در تیراندازی.
58	مسلم بن عوسجه	از شجاعان نامی روزگار، نماینده مسلم بن عقیل علیه السلام‌‌
59	ابوثمامه صیداوی (عمرو بن عبدالله)
60	حبیب بن مظاهر اسدى
61	جابربن عروه غفاریّ
62	سعید بن عبد الله الحنفی	درنماز ظهر رو به دشمن ایستادند تا امام علیه السلام‌ ‌نماز بخواند شجاع، از بزرگان کوفه.
63	زهیر بن القین البجلی	فرمانده سمت راست سپاه امام.
64	سعیدبن عبدالله	از بزرگان شیعه کوفه، در نماز ظهر عاشورا پیش روی امام ایستاد.
65	عبد الله بن عروة الغفاری	از شجاعان و اشراف کوفه
66	عبد الرحمن بن عروة الغفاری	از شجاعان و اشراف کوفه
67	سیف بن الحارث بن سریع الجابری
68	عبدالله بن الحارث بن السریع
69	حنظلة بن اسعد اشبامی	از بزرگان شیعه و شجاعان و فصحا اهل شام
70	عابس بن ابی شبیب الشاکری
71	شوذب	از متقدمین شیعه، حافظ حدیث و حامل آن
72	عابس	از رجال شیعه، رئیس، شجاع، خطیب، عابد، متهجد
73	ابی الشّهثاء البَهدلیّ الکـِندیّ	شجاع، تیراندازی ماهر، از هر صد تیرش شاید پنج تیر به خطا می‌رفت.
74	جَون، مولی ابوذر غفاری	غلام سیاه‌پوست ابوذر غفاری.
75	غلام ترکی	غلام ترک حضرت سیدالشهدا که بسیار قوی و نیرومند بود.
76	عمرو بن قرظة الانصاری	از صحابه بزرگ حضرت علی علیه السلام‌‌ بود.
77	سوید بن عمرو بن ابی المطاع	مردی شریف النسب، زاهد و کثیرالصلاة بود.