اعراب القرآن (نحاس) (کتاب)

معرفی اجمالی کتاب

اعراب القرآن به زبان عربى مى‌باشد و اولين كتابى است كه در زمينه نحو قرآن با اين عمق و سطح علمى بدست ما رسيده است. تمامى قرآن را در بر دارد و به مباحث اعراب كامل قرآن، قرائتهايى كه نياز به تبيين اعرابى دارد، اختلاف نحويين و معانى مختلف وجوه نحوى و شرح آنها، پرداخته است. به لغات و ديدگاه‌هاى مختلف آن نيز اشاراتى دارد. وى اقوال بسيارى از علماى لغت را كه از اساتيد خود يا كتب آنها ديده بود، نقل مى‌نمايد. موقف و موضع او تماما موقف مكتب اهل بصره است، آنان عبارتند از: ابو عمرو بن العلاء، يونس، قطرب، اخفش، ابو عبيده ابن الاعرابى، مازنى، ابو حاتم سجستانى، زجاج، خليل بن احمد و سيبويه. از ميان كوفيون به اقوال اين افراد بيشتر مى‌پردازد: كسائى، ثعلب، فراء و ابن سكيت. او در جاى جاى كتابش به رد آراى مكتب كوفه در اعراب قرآن پرداخته است. با اين حال در پاره‌اى از موارد نيز آراء مكتب بصره را نپذيرفته است.

شواهد مؤلف در اين كتاب 1- اشعار موثق( 602 شاهد)، از شعراى عصر جاهلى، اسلامى و اموى، 2- احاديث معتبر نبوى( 168 شاهد) 3- امثال و اقوال ديگر، مى‌باشد. ضوابطى نيز كه در زمينه قراءات رعايت نموده، عبارتند از:

1) موافقت قاريان با علم عربى، 2) آنچه مورد توافق جماعت و عامه است. 3) موافقت قاريان با رسم الخط مصحف. ابو جعفر در تأليف كتاب خود پيش از هر چيز از آثار سيبويه و كتاب العين( خليل بن احمد)، مسائل الكبر( اخفش سعيد بن سعده)، معانى القرآن( زجاج)، معانى القرآن، المصادر، المقصور و الممدود( فرّاء م 207 ق)، كتاب القراآت( ابو عبيده قاسم بن سلام م 224 ق)، الغريب المصنف( ابو عبيد)، كتاب القراآت( ابن سعدان نحوى، م 231 ق) بهره گرفته است. در كنار آن، از اساتيد خود نيز نقل مى‌نمايد مانند: بكر بن سهل دمياطى، نسائى، طحاوى، ابو الحسن احمد بن سعيد دمشقى، ابو القاسم عبد الله بن محمد بغوى و تفسير طبرى.

ابن نحاس،« معانى القرآن» را پيش از« اعراب القرآن» نوشته است، بنابر اين در موارد زيادى به آن احاله مى‌نمايد .

بخش های کتاب

نویسنده مطالب را با عنوان« شرح اعراب سورة...» آغاز مى‌كند، سپس قطع يا آيه مورد نظر را به ترتيب مصحف آورده، كلمات و جمله‌ها را يكى پس از ديگرى از جهت اعراب بررسى مى‌نمايد و وجوه گوناگون آن را بيان مى‌دارد، و در جاى خود به قرائت كلمه نيز مى‌پردازد.

ترجمه، شرح، تعلیقات و... بر کتاب

اين كتاب قبلا به كوشش زهير غازى زاهد تصحيح و مقدمه نويسى شده و از سوى« عالم الكتاب» در بيروت در سال 1408 ق 1988 م در چهار مجلد به طبع رسيده است. نسخه حاضر با تصحيح، تعليق، پاورقى و مقدمه نويسى عبد المنعم خليل ابراهيم در 5 مجلد به قطع وزيرى از سوى منشورات محمد على بيضون، دار الكتب العلميه بيروت در چاپ اول به سال 1421 ق و 2001 م، عرضه شده است. محقق، بعد از مقدمه‌اى در زندگينامه و تأليفات ابن نحاس، تاريخچه‌اى از مباحث اعراب القرآن و مشهورترين مؤلفين اين علم بيان داشته است. مؤلف نيز در مقدمه‌اى كوتاه موارد بحث شده در كتاب را همراه با روش خود، متذكر شده است.

پاورقى‌ها توسط محقق انجام گرفته و شامل ذكر منابع اقوال، قرائتها، شواهد و رجال شناسى‌مى‌باشد. فهرست محتويات هر جلد در آخر آن قرار دارد. و فهرستى از مصطلحات به كار برده در كتاب ابتداى جلد اول مى‌باشد.

منابع

• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع التفاسیر نور 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی "اعراب القرآن".

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن	(اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن	آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن	تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی	تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
	دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن	تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن