منابع و پی نوشتهای متوسط
شناسه ناقص است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

محمد بن قولویه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{خوب}}
 +
'''«محمد بن قولویه قمی»''' از فقها و محدثین موثق [[شیعه]] در قرن سوم هجری و از شاگردان [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] است. [[جعفر بن محمد قولویه]] صاحب «[[كامل الزیارات|کامل الزیارات]]»، فرزند اوست که روایات بسیاری را از پدر بزرگوارش در آن کتاب معتبر روایت کرده است.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = محمد بن قولویه قمی
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه =
 +
|وفات =  ۳۰۱ قمری
 +
|مدفن =  [[قم]]
 +
|اساتید =  [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]، [[حسن بن متیل قمی]]، [[محمد بن یحیی عطار قمی]]، [[عبدالله بن جعفر حمیری]]، [[احمد بن ادریس قمی]]،...
 +
|شاگردان = [[ابوعمرو کشی|محمد بن عمر کشی]]، [[جعفر بن محمد قولویه]]، علی بن محمد بن قولویه، محمد بن معقل قرمیسنی،...
 +
|آثار =
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
ابوجعفر (ابوالقاسم) محمد بن جعفر بن قولویه<ref> لفظ "ابن قولویه" هنگامی‌ که مطلق باشد، منظور [[جعفر بن محمد بن قولویه]] است و ضبط آن قولویه می باشد. (ریحانةالادب، میرزا محمدعلی مدرس، ج 8، ص 162)</ref>، از محدثان [[شیعه]] در قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. درباره زمان تولد و جزییات زندگی وی اطلاعات چندانی در دست نیست. با توجه به اینکه زمان وفات او را سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ قمری نوشته اند، احتمالاً ولادت او مربوط به اوایل قرن سوم است. و از آنجایی که برخی منابع او را قمی توصیف کرده اند، می توان دریافت که مدت زیادی در [[قم]] سکونت داشته است.
  
 +
محمد بن جعفر بن قولویه در طول زندگی، برای جمع‌آوری [[احادیث]] [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام، به سفرهای متعددی دست زد. در اثنای این مسافرت‌ها و هجرت‌ها به ملاقات بزرگان [[اهل سنت]] نیز رفت و احادیثی را از آنان استماع نمود.<ref> ریحانةالادب، ج 8، ص 163.</ref>
  
 +
محمد بن قولویه قمی پس از سال‌ها تربیت شاگردان و مسافرت در پی بدست آوردن احادیث [[اهل بیت]] علیهم‌السلام، سرانجام در شهر [[قم]] - آخرین شهری که پذیرای آن [[محدث]] بزرگ بود - در سال 299 یا 301 هجری دعوت حق را لبیک گفت. مرقد شریف این عالم جلیل‌القدر، در شهر مقدس قم، خیابان آیت الله مرعشی نجفی مقابل مدرسه آیت الله گلپایگانی و نزدیک بقعه [[علی بن حسین بن بابویه قمی]] پدر [[شیخ صدوق]] واقع شده است. بر سنگ [[قبر]] نیز این جملات با خطی زیبا نوشته شده است: «هو الحی الذی لایموت، قد ارتحل عن دارالغفلة والغرور الی عالم البهجة والسرور العطریف المعتمد و منبع العلم والحکم و مجمع الفضل والکرم الامام العالم والفاضل الفخام والمقتدی الانام والمرجع الخواص والعوام والراوی للاحادیث النبویه علی مبلّغها الف الف سلام و تحیة الجامع لمرتبة العلم والعمل والخادم لعلوم سیدالمرسلین شیخ محمد بن قولویه الجمال من اجلّة رواة اخبار ائمة الاخیار صلوات الله و سلامه علیهم».
  
 +
==مشایخ و استادان==
  
'''منبع:''' ستارگان حرم، شماره 1
+
برخی [[مشایخ]] روایی محمد بن قولویه که از آنان احادیث [[امامان معصوم]] (علیهم السلام) را شنیده و نقل کرده است، افراد ذیل هستند:
  
'''نویسنده:''' محمدرضا حیدریان
+
*[[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]؛ رئیس طائفه اشعری و فقیه سرشناس آنان ‌است. او مهمترین استاد و شیخ روایت محمد بن قولویه است که همه کتاب هایش را بر او خوانده و تعلیم داده است.
  
سخن از محدثی گرانقدر است، گرچه از شخصیت باعظمتش، در کتب رجالی به گونه‌ای مفصل ذکری به میان نیامده، ولی شأن و منزلتش بر اهل نظر پوشیده نیست. از میان علماء، بسیاری زبان به تعریف و تمجیدش گشوده‌اند. ما در این نوشتار سعی داریم در حد توان خویش، با معرفی اساتید و شاگردان این محدث بلندمرتبه و انسان الهی، او را هر چه بیشتر به جامعه بشناسانیم و قدمی ‌هر چند ناچیز در مسیر آشنا ساختن مردم عالم‌ دوست با عالمان و محدثان اسلامی ‌برداریم. به امید این که مقبول درگاه احدیت قرار گیرد.
+
*[[حسن بن متیل قمی]]
  
'''خاندان پاک'''
+
*حسین بن حسن بن ابان، او را از اصحاب [[امام حسن عسکری]](علیه السلام) دانسته اند.
  
نامش محمد و کنیه‌اش ابوجعفر یا ابوالقاسم است. وی از جمله محدثین و فقهای نامدار [[شیعه]] و از موثقین علماء به شمار می‌رود. مرحوم محمد بن جعفر بن قولویه<ref> لفظ ابن قولویه هنگامی‌ که مطلق باشد؛ جعفر بن محمد بن قولویه است و ضبط آن، قولویه است. (ریحانةالادب، ج 8، ص 162)</ref> از شاگردان و راویان خاص سعد بن عبدالله اشعری قمی ‌است که سالیان دراز از محضر استاد بهره جست و توشه و زاد راه خویش را، از آن خرمن معرفت برگرفت. آنگاه خود به پرورش شاگردان پرداخت. خاندان او، از جمله خاندان‌های دانش‌پرور و عالمان روزگار بودند از و آن سلاله پاک، خیرات فراوانی به جامعه تشیع رسید و شیعیان از ایشان بهره‌های فراوانی بردند.
+
*[[محمد بن یحیی عطار قمی]] (زنده قبل ۳۰۰ ق)
  
محمد بن قولویه در طول زندگی، برای جمع‌آوری [[احادیث]] اهل بیت علیهم‌السلام و رساندن آن به گوش مشتاقان و شیفتگان سخن [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام، به سفرهای متعددی دست زد. در اثنای این مسافرت‌ها و هجرت‌های فی سبیل الله به ملاقات بزرگان اهل سنت نیز رفت و احادیثی را از آنان استماع نمود.<ref> ریحانةالادب، میرزا محمدعلی مدرس، ج 8، ص 163.</ref>
+
*[[عبدالله بن جعفر حمیری]] (زنده در ۳۲۰ ق)
  
'''در محضر استاد'''
+
*[[احمد بن ادریس قمی]] (متوفای ۳۰۶ ق)از اصحاب امام حسن عسکری(ع)
  
از جمله اساتید محمد بن قولویه، سعد بن عبدالله اشعری قمی ‌است که در این فراز با نگاهی گذرا به زندگانی او، سعی خواهیم کرد بهتر به این مسئله پی ببریم که محمد بن قولویه محضر چه بزرگانی را درک نموده است. سعد بن عبدالله آخرین دانشمند نامدار اواخر سده سوم هجری در خاندان بزرگ اشعری دیده به جهان گشود و از خود آثاری گران‌مایه و شاگردانی بزرگ به یادگار نهاد.<ref> مفاخر الاسلام، علی دوانی، ج 2، ص 138.</ref>
+
*[[علی بن ابراهیم قمی]] (زنده در ۳۰۷ ق)
  
مرحوم نجاشی از وی این گونه یاد می‌کند: ابوالقاسم سعد بن عبدالله ابی‌خلف اشعری قمی، رئیس طائفه اشعری و فقیه سرشناس آنان است. وی احادیث فراوانی از عامه شنیده و در پی یافتن احادیث اهل بیت، سفرهایی نموده و از بزرگان اهل سنت که با ایشان ملاقات کرده‌اند؛ می‌توان حسن بن عرفه، محمد بن عبدالملک دقیقی، ابوحاتم رازی و عباس برفقی را نام برد.<ref> رجال النجاشی، ص 177.</ref>
+
*[[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار قمی]] (متوفای ۲۹۰ ق)
  
از افتخارات سعد بن عبدالله تشرفش به محضر [[امام حسن عسکری]] علیه‌السلام است و علماء بزرگواری، در کتاب‌های مختلف به این مسئله اشاره نموده‌اند.<ref> رجال النجاشی، ص 126؛ وقایع الاّیام، ص 83؛ تحفة الاحباب، ص 121؛ ریحانة الادب، ج 1، ص 76.</ref> سعد بن عبدالله با دستان پرتوان خویش، آثاری گرانسنگ به رشته تحریر درآورد که در اینجا به معرفی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم:
+
*[[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]] (زنده در ۲۷۴ ق)
  
* 1- کتاب الرحمة که خود شامل چندین کتاب است. (کتاب طهارت، کتاب صلوة، کتاب زکوة، کتاب صوم و کتاب حج)؛
+
*[[حسین بن سعید اهوازی]] (زنده در ۳۰۰ ق)
  
* 2- کتاب الضیاء (در امامت)؛
+
==شاگردان و راویان==
  
* 3- کتاب مقالات امامیه.<ref> فهرست [[شیخ طوسی]]، ص 75.</ref>
+
شاگردان گرانمایه‌ای از محضر محمد بن قولویه بهره جستند که هر کدام به سهم خود، نقش بسزایی در رساندن [[احادیث]] ناب [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام به گوش مشتاقان آن خاندان با فضیلت داشتند. از جمله ایشان عبارتند از:
  
سعد نزد بسیاری از علماء و محدثین نیمه دوم سده سوم هجری، زانوی ادب بر زمین زد و از محضر آنان بهره‌های زیادی برد. وی از استادان [[شیعه]] و سنی نیز اجازاتی کسب نمود. از میان اساتید عامه ایشان می‌توان به حسن بن عرفه، محمد بن عبدالملک دقیقی، ابوحاتم رازی و عباس برفقی اشاره کرد و از اساتید و مشایخ سعد که از فقها و محدثین شیعه بودند؛ احمد بن حسین بن سعید اهوازی، احمد بن محمد بن عیسی، احمد بن اسحاق قمی، سهل بن یسع، عبدالله بن جعفر حمیری و محمد بن اسماعیل بن بزیع را نام برد.<ref> معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خویی، ج 8، ص 80.</ref>
+
*[[ابوعمرو کشی|محمد بن عمر کَشّی]]؛ شیخ ابوعمرو کشی، محدث و رجالی نامدار شیعه در قرن چهارم هجری و از شاگردان محمد بن قولویه و [[محمد بن مسعود عیاشی]] است. شیخ کشی در [[علم رجال]] و [[حدیث]] متبحر بود و شهرت او بیشتر بخاطر کتاب «[[رجال کشی]]» می‌باشد.
  
سعد شاگردان بزرگواری چون محمد بن قولویه، علی بن بابویه قمی، محمد بن موسی بن المتوکل و... را تربیت نمود که هر کدام ستاره‌ای درخشان در آسمان تشیع گشتند.<ref> همان، ج 8، ص 81.</ref> در مورد تاریخ وفات این محدث بزرگ، نظرها متفاوت است و آن را بین سال‌های 299 تا 301 هجری دانسته‌اند.
+
*[[جعفر بن محمد قولویه]]، دومین شاگرد بزرگ محمد بن قولویه، فرزند عالمش جعفر بن قولویه صاحب کتاب ارزشمند «[[كامل الزیارات|کامل الزیارات]]» است. او که به اختصار «ابن قولویه» خوانده می‌شود، شاگرد [[شیخ کلینی]] و استاد [[شیخ مفید]] محسوب می‌گردد.  
  
'''شاگردان برجسته محمد بن قولویه'''
+
*ابوالحسین علی بن محمد بن قولویه، فرزند دیگر محمد. کتاب «فضل العلم و آدابه» از آثار اوست. برادرش جعفر، در کتاب کامل الزیارات، هفت روایت از او نقل کرده است.
  
شاگردان گرانمایه‌ای از محضر محمد بن قولویه بهره جستند که هر کدام به سهم خود، نقش بسزایی در رساندن [[احادیث]] ناب اهل بیت علیهم‌السلام به گوش مشتاقان آن خاندان با فضیلت داشتند. در اینجا نگاهی کوتاه به زندگی دو تن از آنان خواهیم افکند.
+
*ابوالحسن محمد بن معقل قرمیسنی، که [[شیخ مفید]] به واسطه او از محمد بن قولویه روایت نقل کرده است.
  
'''<I>1- محمد بن عمرو بن عبدالعزیز کشی:</I>'''
+
==در نظر علمای رجال==
 +
*[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] در رجال خود، او را از نیکان (خِیار) یاران [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] برشمرده است.<ref>رجال النجاشی، ص123.</ref>  
  
وی از دانشمندان نامی ‌نیمه اول سده چهارم هجری است که در شهر کش از شهرهای ماوراءالنهر، دیده به جهان گشود و بیشتر اساتیدش نیز از همان ناحیه بوده‌اند. ابوالعباس نجاشی دانشمند رجالی، او را مورد اعتماد دانسته و درباره‌اش می‌گوید: او مصاحب عیاشی<ref> محمد بن مسعود سمرقندی، معروف به نجاشی.</ref> بود و از وی استفاده‌های فراوان برد و در حقیقت، از مکتب او برخاست.<ref> رجال النجاشی، ص 372.</ref>
+
*[[عنایت الله قهپایی]] در [[مجمع الرجال]] خود، عبارت نجاشی را گویای توثیق او دانسته است.  
  
شیخ ابوعمرو کشی در کتاب رجال خویش، بسیاری از اساتیدش را معرفی و روایاتی را نیز از آنان بیان کرده است. افرادی مثل محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی، محمد ین قولویه، جعفر بن محمد بن قولویه، عثمان بن... کشی، سعد بن صباح کشی، احمد بن قرشی و... که از بزرگان و فقهای سده سوم و اوایل سده چهارم هجری، محسوب می‌شدند.<ref> مفاخر الاسلام، علی دوانی، ج 3، ص 70.</ref>
+
*در [[نقد الرجال]] تفرشی هم این گویایی به صورت مستدل بیان شده: «اصحاب سعد چنان که فهمیده می‏ شود بیشترشان از معتمدانند؛... از این‏رو این سخن که محمد بن قولویه از خِیار اصحاب سعد است، بر توثیق او دلالت می‏ کند.<ref>نقد الرجال، ج2، ص329.</ref>  
  
از میان شاگردان رجالی این دانشمند عالی‌قدر به معرفی دو تن از برجسته‌ترین ایشان، هارون بن موسی تلعکبری و ابواحمد حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی، اکتفا می‌کنیم.
+
*[[شیخ مفید]] در شعری که در معرفی استادش ([[جعفر بن محمد قولویه]]) سروده، او را فرزند صالح مورد اعتماد دانسته است.<ref>بهجةالمقال فی شرح زبدةالمقال، ج6، ص338.</ref>
  
'''<I>2- جعفر بن محمد قولویه:</I>'''
+
*[[صاحب معالم]] و [[صاحب مدارک]] هم به صحت [[حدیث]] او تصریح نموده ‏اند.<ref>منتقی الجمال، ج1، ص56؛ مدارک الاحکام، ج1، ص59.</ref>  
  
دومین شاگرد بزرگ محمد بن قولویه، فرزند دانشمندش جعفر بن قولویه است که در سال 224 هجری در شهر سرمن رای (سامرا) به دنیا آمد<ref> رجال النجاشی، ص 122.</ref> و در میان اهل رجال، گوی سبقت از پدر ربوده و آوازه‌اش از او بلندتر گشت. او که به اختصار ابن قولویه خوانده می‌شود؛ از مفاخر فقها محدثین پیشین ماست و استاد [[شیخ مفید]] محسوب می‌گردد. او کتاب‌های بسیاری نوشت و شیعه از چرخش قلمش، استفاده فراوان برد. جعفر بن محمد، دست پرورده پدر دانشمند و فاضل بود.
+
*در [[معجم رجال الحدیث]] دلیل دیگری بر ثقاوت او آورده شده است: پسرش جعفر از او روایات بسیاری در [[کامل الزیارات]] نقل کرده است و این در حالی بوده که او خود را ملزم دانسته که در این کتاب به جز از معتمدان، به نقل روایت نپردازد.<ref>معجم رجال الحدیث، ج17، ص167.</ref>
  
[[ابن شهر آشوب]] در کتاب معالم العلماء درباره‌اش نوشته: جعفر بن محمد بن قولویه ابوالقاسم، از کلینی و ابن عقده نقل روایت کرده و کتاب‌های مداواة الحسد لحیاة الابد، الجمعه والجماعه، الفطره، کتاب الصرف و... از اوست.<ref> معالم العلماء، ابن شهر آشوب، ص 30.</ref>
+
==آثار و روایات==
  
یکی از کتاب‌های معروف جعفر بن محمد بن قولویه، کتاب شریف و ذی قیمت؛ کامل الزیارات است. مرحوم [[علامه امینی]] در مقدمه خود در این کتاب، در مورد ارزش و اهمیت آن نوشته: کامل الزیارات از کتاب‌های قدیمی‌ معروف است و [[شیخ طوسی]]، در کتاب تهذیب و همین طور سایر محدثین از آن نقل کرده‌اند. [[شیخ حر عاملی]] آن را از مصادر کتابش، [[وسائل الشیعه]] قرار داده و از کتب مورد اعتماد دانسته است.<ref> مفاخر الاسلام، علی دوانی، ج 3، ص 136.</ref>
+
روایات بسیاری از محمد بن قولویه در کتب فقهی و رجالی شیعه وجود دارد. چهل و دو روایت رجالی که به نقل [[ابوعمرو کشی]] از محمد بن قولویه در کتاب [[اختیار معرفة الرجال]] گرد آمده، با توجه به شمار اندک روایات رجالی شیعه، محمد بن قولویه جایگاه ویژه ‏ای در [[علم رجال]] یافته است. نزدیک به سی تن از راویان برجسته در این روایات شناسانده شده است.
  
کامل الزیارات داری 108 باب است که نویسنده، باب آغازین را به ثواب [[زیارت]] رسول اکرم صلی الله علیه و آله، [[امیرالمومنین]] علیه‌السلام و حسنین علیهم‌السلام اختصاص داده است. آخرین باب کتاب نیز مختص نوادر زیارات است. این کتاب ارزشمند، تنها کتابی است که از ابن قولویه به یادگار مانده و باعث معروفیتش گشته، آن چنان که تا نام کامل الزیارات آورده می‌شود؛ نام ابن قولویه در کنار آن ذکر می‌گردد. اهمیت این کتاب به خاطر احادیثی است که با اسناد معتبر، در آن گردآوری شده و به عنوان مأخذی قابل اطمینان، مورد استفاده اهل قلم قرار گرفته است.  
+
روایات [[الأمالى شیخ مفید (کتاب)|امالی]] [[شیخ مفید]] از محمد بن قولویه نیز هرچند کم ‏شمارند و به پانزده روایت هم نمی ‏رسد، ولی از نفاست درخوری برخوردارند.  
  
از استادان جعفر بن محمد می‌توان به پدر گرانقدرش محمد بن قولویه، ثقة الاسلام کلینی، علی بن بابویه و برادرش علی بن محمد بن قولویه اشاره کرد.<ref> معجم الرجال الحدیث، سید ابوالقاسم خویی، ج 4، ص 329.</ref> جعفر بن محمد با تربیت شاگردانی مثل ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان المفید، حسین بن عبیدالله غضائری و احمد بن عبدول که بعدها از علماء و مفاخر [[اسلام]] گردیدند؛ برگ‌هایی زرین به دیباچه زندگی خود افزود.<ref> فهرست شیخ طوسی، ص 42.</ref> سرانجام چراغ حیات این راوی بزرگ در سال 368 یا 369 هجری رو به خاموشی نهاد و در بقعه مطهره کاظمیه پایین پای حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام به خاک سپرده شد. در زمان حاضر، قبر وی در کنار قبر شاگرد بزرگوارش [[شیخ مفید]] واقع شده است.<ref> همان.</ref>
+
شمار روایات محمد بن قولویه در کتاب روایی فقهی [[وسائل الشیعه]] هشتاد و هشت روایت است. بررسی اجمالی این روایات، شخصیت فقهی این راوی را نمودار می ‏سازد.
  
'''لبیک‌ گوی دعوت حق'''
+
===برگزیده‌ای از روایات===
  
محمد بن قولویه پس از سال‌ها تربیت شاگردان و مسافرت در پی بدست آوردن [[احادیث]] اهل بیت سرانجام در شهر [[قم]] - آخرین شهری که پذیرای آن محدث بزرگ بود - در سال 299 یا 301 هجری دعوت حق را لبیک گفت و دوستدارانش را با غمی ‌سنگین تنها گذاشت.
+
یکی از منابع اصلی کتاب [[کامل الزیارات]]، که از جمله متون قدیمی و مهم شیعه محسوب می ‏شود، روایات انبوهی است که [[جعفر بن محمد بن قولویه]] از پدر بزرگوارش «محمد بن قولویه» شنیده و شمار آنها بالغ بر 257 [[حدیث]] است. اکثر روایات یاد شده در دو زمینه فرهنگ [[شهادت در راه خدا|شهادت]] و فرهنگ [[زیارت]] است، که در هر دوی این زمینه‏ ها، [[امام حسین]] علیه‏ السلام برجستگی خاصی دارد. برخی از این احادیث چنین است:
 
 
هم اکنون مرقد شریف این عالم جلیل‌القدر، در شهر مقدس قم، خیابان آیت الله مرعشی نجفی مقابل مدرسه آیت الله گلپایگانی و نزدیک بقعه علی بن بابویه واقع شده و در کمال سادگی و به دور از هر گونه زرق و برقی زیارتگاه عالمان و فرهیختگان است سادگی این مکان همواره به جذابیتی آرام‌بخش انسان را به سمت خود جذب می‌کند. بر سنگ قبر نیز این جملات با خطی زیبا نوشته شده است: هو الحی الذی لایموت، قدرا تحل عن دارالغفلة والغرور الی عالم البهجة والسرور العطریف المعتمد و منبع العلم والحکم و مجمع الفضل والکرم الامام العالم والفاضل الفخام والمقتدی الانام والمرجع الخواص والعوام والراوی للاحادیث النبویه علی مبلّغها الف الف سلام و تحیه الجامع لمرتبة العلم والعمل والخادم لعلوم سیدالمرسلین شیخ محمد بن قولویه الجمال من اجله رواة اخبار ائمة الاخیار صلوات الله و سلامه علیهم از این دار فانی به عالم جاودانی پیوست.
 
 
 
'''گل‌گشت در گلستان'''
 
 
 
پایان کلام را به نقل احادیثی زینت می‌بخشیم که از فرزند محمد بن قولویه (جعفر بن قولویه) به ما رسیده است.
 
  
 
'''وفای به عهد'''
 
'''وفای به عهد'''
  
جعفر بن محمد بن قولویه عن ابیه و اخیه و علی بن الحسین و محمد بن الحسن کلهم عن احمد بن ادریس عن ابی عبدالله بن موسی عن الوشاء قال: سمعت الرضا علیه‌السلام یقول، ان لکل امام عهداً فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد زیارة قبورهم...
+
«جعفر بن محمد بن قولویه عن ابیه و اخیه و علی بن الحسین و محمد بن الحسن کلهم عن احمد بن ادریس عن ابی عبدالله بن موسی عن الوشاء قال: سمعت الرضا علیه‌السلام یقول: ان لکل امام عهداً فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد زیارة قبورهم...؛ جعفر بن محمد از پدرش محمد بن قولویه با چند واسطه از [[امام رضا]] علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: برای هر امامی‌ در گردن دوستداران و پیروانش عهدی است که از وفای به عهد آنان زیارت قبر ائمه است».<ref> منتخب کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 212؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص 444، ح 2.</ref>
 
 
جعفر بن محمد از پدرش محمد بن قولویه با چند واسطه از [[امام رضا]] علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: برای هر امامی‌ در گردن دوستداران و پیروان عهدی است که از وفای به عهد آنان زیارت قبر ائمه است.<ref> منتخب کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 212؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص 444، ح 2.</ref>
 
  
 
'''ثواب زیارت امام حسین علیه‌السلام'''
 
'''ثواب زیارت امام حسین علیه‌السلام'''
  
جعفر بن محمد از پدر بزرگوارش نقل می‌کند که [[امام صادق]] علیه‌السلام در ضمن حدیثی فرمودند: «من زار قبر الحسین علیه‌السلام عارفاً بحقه کتب الله له ثواب الف حجة مقبولة و غفرله ما تقدم من ذنبه و ما تأخّر؛ هر کس قبر حسین بن علی را در حالی که عارف به حق امام است؛ زیارت کند. خداوند متعال ثواب هزار [[حج]] قبول شده را برای او قرار می‌دهد و تمام گناهان گذشته و آینده او، آمرزیده خواهد شد».<ref> [[وسائل الشیعه]]، ج 14، ص 445، ح 1.</ref>
+
جعفر بن محمد از پدر بزرگوارش نقل می‌کند که [[امام صادق]] علیه‌السلام در ضمن حدیثی فرمودند: «من زار قبر الحسین علیه‌السلام عارفاً بحقه کتب الله له ثواب الف حجة مقبولة و غفر له ما تقدم من ذنبه و ما تأخّر؛ هر کس قبر [[امام حسین علیه السلام|حسین بن علی]] را در حالی که عارف به حق امام است زیارت کند، خداوند متعال ثواب هزار [[حج]] قبول شده را برای او قرار می‌دهد و تمام گناهان گذشته و آینده او، آمرزیده خواهد شد».<ref> وسائل الشیعه، ج 14، ص 445، ح 1.</ref>
  
 
'''تولد دوباره'''
 
'''تولد دوباره'''
  
جعفر بن محمد از محمد بن قولویه نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «من اغتسل من ماء الفرات و زار قبر الحسین علیه‌السلام کان کیوم ولدته امه صفرا من الذنوب؛ هر کس در آب فرات غسل کند و قبر حسین علیه‌السلام را زیارت کند؛ مثل آن روزی است که از مادر متولد شده و از گناهان پاک است».<ref> همان، ج 14، ص 485، ح 7.</ref>
+
جعفر بن محمد از محمد بن قولویه نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «من اغتسل من ماء الفرات و زار قبر الحسین علیه‌السلام کان کیوم ولدته امه صفرا من الذنوب؛ هر کس در آب [[فرات]] غسل کند و قبر حسین علیه‌السلام را زیارت کند؛ مثل آن روزی است که از مادر متولد شده و از گناهان پاک است».<ref> همان، ج 14، ص 485، ح 7.</ref>
  
خداوند متعال روح این محدث گرانسنگ را با ارواح پاک دیگر علماء و بزرگان درگذشته، محشور گرداند.
+
==پانویس==
 +
<references />
  
==پانویس ==
+
==منابع==
<references />
+
*[[ستارگان حرم]]، محمدرضا حیدریان، شماره 1.
[[رده: علمای قرن چهارم]]
+
*"شرح حال و آثار محمد بن قولویه"، حسن ایدرم، مجله نامه قم، بهار 1380، شماره 13.
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= متوسط
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 +
 
 +
[[رده: علمای قرن سوم]][[رده: علماء شیعه]][[رده: محدثان]][[رده: راویان حدیث]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۰۲

«محمد بن قولویه قمی» از فقها و محدثین موثق شیعه در قرن سوم هجری و از شاگردان سعد بن عبدالله اشعری قمی است. جعفر بن محمد قولویه صاحب «کامل الزیارات»، فرزند اوست که روایات بسیاری را از پدر بزرگوارش در آن کتاب معتبر روایت کرده است.

نام کامل محمد بن قولویه قمی
وفات ۳۰۱ قمری
مدفن قم

Line.png

اساتید

سعد بن عبدالله اشعری قمی، حسن بن متیل قمی، محمد بن یحیی عطار قمی، عبدالله بن جعفر حمیری، احمد بن ادریس قمی،...

شاگردان

محمد بن عمر کشی، جعفر بن محمد قولویه، علی بن محمد بن قولویه، محمد بن معقل قرمیسنی،...


زندگی‌نامه

ابوجعفر (ابوالقاسم) محمد بن جعفر بن قولویه[۱]، از محدثان شیعه در قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. درباره زمان تولد و جزییات زندگی وی اطلاعات چندانی در دست نیست. با توجه به اینکه زمان وفات او را سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ قمری نوشته اند، احتمالاً ولادت او مربوط به اوایل قرن سوم است. و از آنجایی که برخی منابع او را قمی توصیف کرده اند، می توان دریافت که مدت زیادی در قم سکونت داشته است.

محمد بن جعفر بن قولویه در طول زندگی، برای جمع‌آوری احادیث اهل بیت علیهم‌السلام، به سفرهای متعددی دست زد. در اثنای این مسافرت‌ها و هجرت‌ها به ملاقات بزرگان اهل سنت نیز رفت و احادیثی را از آنان استماع نمود.[۲]

محمد بن قولویه قمی پس از سال‌ها تربیت شاگردان و مسافرت در پی بدست آوردن احادیث اهل بیت علیهم‌السلام، سرانجام در شهر قم - آخرین شهری که پذیرای آن محدث بزرگ بود - در سال 299 یا 301 هجری دعوت حق را لبیک گفت. مرقد شریف این عالم جلیل‌القدر، در شهر مقدس قم، خیابان آیت الله مرعشی نجفی مقابل مدرسه آیت الله گلپایگانی و نزدیک بقعه علی بن حسین بن بابویه قمی پدر شیخ صدوق واقع شده است. بر سنگ قبر نیز این جملات با خطی زیبا نوشته شده است: «هو الحی الذی لایموت، قد ارتحل عن دارالغفلة والغرور الی عالم البهجة والسرور العطریف المعتمد و منبع العلم والحکم و مجمع الفضل والکرم الامام العالم والفاضل الفخام والمقتدی الانام والمرجع الخواص والعوام والراوی للاحادیث النبویه علی مبلّغها الف الف سلام و تحیة الجامع لمرتبة العلم والعمل والخادم لعلوم سیدالمرسلین شیخ محمد بن قولویه الجمال من اجلّة رواة اخبار ائمة الاخیار صلوات الله و سلامه علیهم».

مشایخ و استادان

برخی مشایخ روایی محمد بن قولویه که از آنان احادیث امامان معصوم (علیهم السلام) را شنیده و نقل کرده است، افراد ذیل هستند:

  • سعد بن عبدالله اشعری قمی؛ رئیس طائفه اشعری و فقیه سرشناس آنان ‌است. او مهمترین استاد و شیخ روایت محمد بن قولویه است که همه کتاب هایش را بر او خوانده و تعلیم داده است.
  • حسین بن حسن بن ابان، او را از اصحاب امام حسن عسکری(علیه السلام) دانسته اند.

شاگردان و راویان

شاگردان گرانمایه‌ای از محضر محمد بن قولویه بهره جستند که هر کدام به سهم خود، نقش بسزایی در رساندن احادیث ناب اهل بیت علیهم‌السلام به گوش مشتاقان آن خاندان با فضیلت داشتند. از جمله ایشان عبارتند از:

  • ابوالحسین علی بن محمد بن قولویه، فرزند دیگر محمد. کتاب «فضل العلم و آدابه» از آثار اوست. برادرش جعفر، در کتاب کامل الزیارات، هفت روایت از او نقل کرده است.
  • ابوالحسن محمد بن معقل قرمیسنی، که شیخ مفید به واسطه او از محمد بن قولویه روایت نقل کرده است.

در نظر علمای رجال

  • در نقد الرجال تفرشی هم این گویایی به صورت مستدل بیان شده: «اصحاب سعد چنان که فهمیده می‏ شود بیشترشان از معتمدانند؛... از این‏رو این سخن که محمد بن قولویه از خِیار اصحاب سعد است، بر توثیق او دلالت می‏ کند.[۴]
  • در معجم رجال الحدیث دلیل دیگری بر ثقاوت او آورده شده است: پسرش جعفر از او روایات بسیاری در کامل الزیارات نقل کرده است و این در حالی بوده که او خود را ملزم دانسته که در این کتاب به جز از معتمدان، به نقل روایت نپردازد.[۷]

آثار و روایات

روایات بسیاری از محمد بن قولویه در کتب فقهی و رجالی شیعه وجود دارد. چهل و دو روایت رجالی که به نقل ابوعمرو کشی از محمد بن قولویه در کتاب اختیار معرفة الرجال گرد آمده، با توجه به شمار اندک روایات رجالی شیعه، محمد بن قولویه جایگاه ویژه ‏ای در علم رجال یافته است. نزدیک به سی تن از راویان برجسته در این روایات شناسانده شده است.

روایات امالی شیخ مفید از محمد بن قولویه نیز هرچند کم ‏شمارند و به پانزده روایت هم نمی ‏رسد، ولی از نفاست درخوری برخوردارند.

شمار روایات محمد بن قولویه در کتاب روایی فقهی وسائل الشیعه هشتاد و هشت روایت است. بررسی اجمالی این روایات، شخصیت فقهی این راوی را نمودار می ‏سازد.

برگزیده‌ای از روایات

یکی از منابع اصلی کتاب کامل الزیارات، که از جمله متون قدیمی و مهم شیعه محسوب می ‏شود، روایات انبوهی است که جعفر بن محمد بن قولویه از پدر بزرگوارش «محمد بن قولویه» شنیده و شمار آنها بالغ بر 257 حدیث است. اکثر روایات یاد شده در دو زمینه فرهنگ شهادت و فرهنگ زیارت است، که در هر دوی این زمینه‏ ها، امام حسین علیه‏ السلام برجستگی خاصی دارد. برخی از این احادیث چنین است:

وفای به عهد

«جعفر بن محمد بن قولویه عن ابیه و اخیه و علی بن الحسین و محمد بن الحسن کلهم عن احمد بن ادریس عن ابی عبدالله بن موسی عن الوشاء قال: سمعت الرضا علیه‌السلام یقول: ان لکل امام عهداً فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد زیارة قبورهم...؛ جعفر بن محمد از پدرش محمد بن قولویه با چند واسطه از امام رضا علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: برای هر امامی‌ در گردن دوستداران و پیروانش عهدی است که از وفای به عهد آنان زیارت قبر ائمه است».[۸]

ثواب زیارت امام حسین علیه‌السلام

جعفر بن محمد از پدر بزرگوارش نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام در ضمن حدیثی فرمودند: «من زار قبر الحسین علیه‌السلام عارفاً بحقه کتب الله له ثواب الف حجة مقبولة و غفر له ما تقدم من ذنبه و ما تأخّر؛ هر کس قبر حسین بن علی را در حالی که عارف به حق امام است زیارت کند، خداوند متعال ثواب هزار حج قبول شده را برای او قرار می‌دهد و تمام گناهان گذشته و آینده او، آمرزیده خواهد شد».[۹]

تولد دوباره

جعفر بن محمد از محمد بن قولویه نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «من اغتسل من ماء الفرات و زار قبر الحسین علیه‌السلام کان کیوم ولدته امه صفرا من الذنوب؛ هر کس در آب فرات غسل کند و قبر حسین علیه‌السلام را زیارت کند؛ مثل آن روزی است که از مادر متولد شده و از گناهان پاک است».[۱۰]

پانویس

  1. لفظ "ابن قولویه" هنگامی‌ که مطلق باشد، منظور جعفر بن محمد بن قولویه است و ضبط آن قولویه می باشد. (ریحانةالادب، میرزا محمدعلی مدرس، ج 8، ص 162)
  2. ریحانةالادب، ج 8، ص 163.
  3. رجال النجاشی، ص123.
  4. نقد الرجال، ج2، ص329.
  5. بهجةالمقال فی شرح زبدةالمقال، ج6، ص338.
  6. منتقی الجمال، ج1، ص56؛ مدارک الاحکام، ج1، ص59.
  7. معجم رجال الحدیث، ج17، ص167.
  8. منتخب کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 212؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص 444، ح 2.
  9. وسائل الشیعه، ج 14، ص 445، ح 1.
  10. همان، ج 14، ص 485، ح 7.

منابع

  • ستارگان حرم، محمدرضا حیدریان، شماره 1.
  • "شرح حال و آثار محمد بن قولویه"، حسن ایدرم، مجله نامه قم، بهار 1380، شماره 13.


مسابقه از خطبه ۱۱۱ نهج البلاغه