کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

محمد بن حنفیه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۱ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
محمد بن حنفیه فرزند امام علی علیه السلام از خوله بنت جعفر است. کنیه او ابوالقاسم است و از شخصيت هاى برجسته عالم اسلام است.  
+
{{خوب}}
 +
'''«محمد بن حنفیه»''' (م، ۸۱ قمری) فرزند [[امام علی علیه السلام|امام علی]] (علیه‌السلام) از همسرش [[خوله حنفیه]] است. او از شخصیت‌هاى برجسته صدر [[اسلام]] به شمار می‌رود. فرقه [[کیسانیه]] در نتیجۀ اعتقاد به [[امامت]] محمد حنفیه به وجود آمدند.  
  
==ولادت==
+
==ولادت و نسب==
محمد حنيفه در عصر خلافت عمر بن خطاب (در حدود سال 16 هجرى قمرى) در [[مدينه]] منوره ديده به جهان گشود. پس از فرزندان [[حضرت فاطمه]] زهرا عليه السلام، محمد حنفيه نخستين فرزند حضرت على عليه السلام از ساير همسرانش مى باشد.
+
محمد حنیفه در حدود سال ۱۶ هجرى قمرى (در عصر خلافت [[عمر بن خطاب]]) در [[مدینه]] منوره دیده به جهان گشود. پس از فرزندان [[حضرت فاطمه]] علیها السلام، محمد حنفیه نخستین فرزند [[امام علی علیه السلام|حضرت على]] علیه السلام از سایر همسرانش مى باشد.
  
نسب مادری محمد حنفیه خوله بنت جعفر بن قيس بن مسلمه بن عبيد بن ثعلبه بن يربوع بن ثعلبه بن دول بن حنيفة بن جيم.<ref>انساب الاشراف، ص 110؛ الارشاد، ج ص 354 و كشف الغمه، ج ص 590.</ref>
+
مادر محمد حنفیه، [[خوله حنفیه|خوله]] بنت جعفر بن قیس بن مسلمه بن عبید بن ثعلبه بن یربوع بن ثعلبه بن دول بن حنیفة بن جیم.<ref>انساب الاشراف، ص ۱۱۰؛ الارشاد، ج ۱، ص ۳۵۴ و کشف الغمه، ج ۱، ص ۵۹۰.</ref>
چون نسب مادرى محمد، به حنيفه بن جيم مى رسد وى ملقب به ابن حنيفه و يا محمد بن حنيفه گرديد.
+
چون نسب مادرى محمد، به حنیفة بن جیم مى رسد، وى ملقب به ابن حنیفه گردید.
  
درباره ازدواج حضرت على عليه السلام با خوله، دو روايت ذكر شده است. بنا به روايت اول، در عصر [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله و سلم گروهى از مردم يمن و اطراف آن از دين اسلام روگردان شده و راه ارتداد را در پيش ‍ گرفتند. حضرت على عليه السلام از جانب پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ماموريت يافت براى ارشاد و تبليغ مردم و در صورت لزوم مبارزه با دشمنان و مرتدان، به اين منطقه اعزام گردد.
+
درباره [[ازدواج]] حضرت على علیه السلام با خوله حنفیه، دو روایت ذکر شده است. بنا به روایت اول، در عصر [[رسول خدا]] صلى الله علیه و آله گروهى از مردم [[یمن]] و اطراف آن از [[اسلام|دین اسلام]] روگردان شده و راه [[ارتداد]] را در پیش گرفتند. حضرت على علیه السلام از جانب پیامبر صلى الله علیه و آله ماموریت یافت براى ارشاد و تبلیغ مردم و در صورت لزوم مبارزه با دشمنان و مرتدان، به این منطقه اعزام گردد. آن حضرت پس از نبرد با «بنى زبید» گروهى از آنان را اسیر کرد که خوله نیز در میان آنان بود و در تقسیم غنایم و اسیران، وى نصیب حضرت على علیه السلام شد. خوله براى حضرت على علیه السلام پس از شهادت [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا]] علیها السلام، محمد را به دنیا آورد.  
  
آن حضرت پس از نبرد با «بنى زبيد» گروهى از آنان را اسير كرد كه خوله نيز در ميان آنان بود و در تقسيم غنايم و اسيران، وى نصيب حضرت على عليه السلام شد. خوله براى حضرت على عليه السلام پس از شهادت حضرت زهرا عليه السلام، محمد را به دنيا آورد. اما بنا به روايت ديگر در اوائل خلافت ابوبكر، در طايفه بنى اسد و بنى حنيفه به نزاع و نبرد پرداختند و در آن ميان، خوله به اسارت بنى اسد درآمد.
+
اما بنا به روایت دیگر، در اوائل خلافت [[ابوبکر]]، دو طایفه بنى اسد و بنى حنیفه به نزاع و نبرد پرداختند و در آن میان، خوله به اسارت بنى اسد درآمد. آنان، وى را به مدینه آورده و در معرض فروش قرار دادند. حضرت على علیه السلام وى را از آنان خریدارى کرد. پس از مدتى، طایفه خوله از این امر آگاهى یافته و به محضر حضرت على علیه السلام در مدینه آمدند و خواستار آزادى و بازگرداندن خوله شدند. حضرت على علیه السلام وى را آزاد کرد و سپس با پرداخت [[مهریه]]، وى را به [[ازدواج]] خویش درآورد. از آن پس «خوله» به عنوان یکى از همسران امام على بن ابى طالب علیه السلام درآمد و براى آن حضرت، محمد را به دنیا آورد که هم نام و هم [[کنیه]] رسول خدا صلى الله علیه و آله بود.<ref>انساب الاشراف، ص ۱۱۰.</ref>
  
آنان، وى را به [[مدينه]] آورده و در معرض فروش قرار دادند. حضرت على عليه السلام وى را از آنان خريدارى كرد. پس از مدتى، طايفه خوله از اين امر آگاهى يافته و به محضر حضرت على عليه السلام در مدينه آمدند و خواستار آزادى و بازگرداندن خوله شدند. حضرت على عليه السلام وى را آزاد كرد و سپس با پرداخت مهريه، وى را به ازدواج خويش درآورد.
+
==پرورش محمد بن حنفیه==
  
از آن پس «خوله» به عنوان يكى از همسران امام على بن ابى طالب عليه السلام درآمد و براى آن حضرت، محمد را به دنيا آورد كه هم نام و هم كنيه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بود.<ref>انساب الاشراف، ص 110.</ref>
+
حضرت على علیه السلام پس از فرزندانش از فاطمه زهرا علیهاالسلام که نمونه و بى همتا بوده اند، به برخى از فرزندان خود از سایر همسرانشان نیز علاوه بر محبت پدری، به خاطر [[تقوا]]، متانت و مجاهدت علاقه ویژه اى داشت. محمد بن حنیفه از جمله اینها بود.
  
==پرورش محمد بن حنفیه توسط امام علی علیه السلام==
+
در روایات چندى آمده است که حضرت على علیه السلام پیش از ازدواج با [[خوله حنفیه|خوله حنیفه]]، از [[پیامبر اسلام]] صلى الله علیه و آله اذن خواست که اگر خداوند، پسر دیگرى به وى عنایت کند، نام و کنیه اش را نام و کنیه پیامبر یعنى محمد و ابوالقاسم قرار دهد. پیامبر اکرم نیز چنین اجازه اى به حضرت على علیه السلام داد و به این صورت، نام محمد حنفیه از سوى پیامبر و امیرمؤمنان برگزیده شد.<ref>انساب الاشراف، ص ۱۱۱.</ref>
  
حضرت على عليه السلام پس از فرزندانش از فاطمه زهرا عليهاالسلام كه در انسانيت، نمونه و بى همتا بوده اند، به برخى از فرزندان خود از ساير همسرانشان نيز علاوه بر محبت پدری به خاطر [[تقوا]]، متانت و مجاهدت علاقه ويژه اى داشت. محمد بن حنيفه از جمله اينها بود.
+
از آن هنگامى که محمد حنفیه از مادرش خوله، متولد گردید، پیوسته مورد تربیت و مراقبت امیرمؤمنان علیه السلام قرار داشت. آن حضرت از وى مردى عالم، شجاع، نیرومند و مبارز ساخت که در جنگ هاى [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفین]] و [[جنگ نهروان|نهروان]] رشادت هاى ویژه اى از خود بروز داد که شگفتى دوستان و دشمنان را برانگیخت.
  
در روايات چندى آمده است كه حضرت على عليه السلام پيش از ازدواج با خوله حنيفه، از [[پيامبر اسلام]] صلى الله عليه و آله و سلم اذن خواست كه اگر خداوند، پسر ديگرى به وى عنايت كند. نام و كنيه اش را نام و كنيه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم يعنى محمد و ابوالقاسم قرار دهد.
+
حضرت على علیه السلام در اواخر عمر شریف خود پس از زخمى شدن در [[مسجد کوفه]] به دست [[ابن ملجم|عبدالرحمن بن ملجم مرادى]] و بسترى شدن در خانه، سفارش هاى چندى به اطرافیان، اصحاب و پیروان خود نمود. از جمله این که آن حضرت، سفارش هایى به دو فرزند والامقامش [[امام حسن]] علیه السلام و [[امام حسین]] علیه السلام نمود و آنان را به تقوا، پرهیز از دنیا، گفتار حق، ترحم به یتیمان، دستگیرى از مستمندان، پشتیبانى از ستمدیدگان و مبارزه با ستمکاران، عمل به کتاب خدا و موارد دیگر وصیت کرد. سپس به فرزند دیگرش محمد حنفیه فرمود: آیا تو نیز آنچه را به برادرانت سفارش کرده ام، به گوش گرفته اى؟ محمد گفت: آرى، اى پدر. حضرت فرمود: تو را نیز به مانند آنچه به برادرانت گفته ام، سفارش مى کنم و دیگر این که نسبت به برادرانت (حسن و حسین علیه السلام) تعظیم و توقیر نمایى. زیرا حق آنان بر تو بسیار است و هیچ گاه بدون مصلحت آنان، اقدام به کارى نکنى. سپس حضرت على علیه السلام به امام حسن و امام حسین علیه السلام فرمود: شما را نیز به محمد سفارش مى کنم که او برادر شما و فرزند پدرتان مى باشد. مى دانید که پدرتان وى را دوست مى دارد و به او علاقمند است.<ref>کشف الغمه، ج ۱، ص ۵۷۴.</ref>
  
پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نيز چنين اجازه اى به حضرت على عليه السلام داد و به اين صورت، نام محمد حنفيه از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و اميرمؤمنان عليه السلام برگزيده شد.<ref>انساب الاشراف، ص 111.</ref>
+
==محمد حنفیه در زمان حسنین==
  
از آن هنگامى كه محمد حنفيه از مادرش خوله، متولد گرديد پيوسته مورد تربيت و مراقبت اميرمؤمنان عليه السلام قرار داشت. آن حضرت از وى مردى عالم، شجاع، نيرومند و مبارز ساخت كه در جنگ هاى جمل و صفين رشادت هاى ويژه اى از خود بروز داد كه شگفتى دوستان و دشمنان را برانگيخت.
+
محمد بن حنفیه در ایام [[امامت]] برادرانش [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] علیه السلام و [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه السلام همیشه در کنار آنان بود و فراز و نشیب هاى روزگار و مسائل سیاسى گوناگون پس از [[شهادت امام علی علیه السلام|شهادت حضرت على]] علیه السلام او را از برادرانش جدا نکرد. او به امامت برادران بزرگوارش، همیشه واقف و خرسند بود.
  
حضرت على عليه السلام در اواخر عمر شريف خود پس از زخمى شدن در [[مسجد كوفه]] به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادى و بسترى شدن در خانه، سفارش هاى چندى به اطرافيان، اصحاب و پيروان خود به ويژه به فرزندانش نمود كه برخى از وصاياى آن حضرت، ثبت و ضبط گرديده است.
+
از محمد حنیفه نقل شده است که درباره برادرش امام حسین علیه السلام گفت: ان الحسین اعلمُنا علما، و اثقلُنا حلما، و اقربُنا من رسول الله و آله رَحِما، کان اماما فقیها... .<ref>بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۱۴۰.</ref> همانا حسین علیه السلام از جهت دانش، از همه ما داناتر و از جهت بردبارى از همه ما سنگین تر است و در انتساب به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم از همه ما به وى نزدیکتر است. او امامى است فقیه و... .
  
از جمله اين كه آن حضرت، سفارش هايى به دو فرزند والامقامش [[امام حسن]] عليه السلام و [[امام حسين]] عليه السلام نمود و آنان را به [[تقوا]]، پرهيز از دنيا، گفتار حق، ترحم به يتيمان، دستگيرى از مستمندان، پشتيبانى از ستمديدگان و مبارزه با ستمكاران، عمل به كتاب خدا و موارد ديگر وصيت كرد. سپس به فرزند ديگرش محمد حنفيه فرمود: آيا تو نيز آنچه را به برادرانت سفارش كرده ام ، به گوش گرفته اى؟ محمد گفت: آرى، اى پدر.
+
هنگامى که [[امام حسین]] علیه السلام پس از مرگ [[معاویه]]، از بیعت با [[یزید بن معاویه|یزید]] امتناع کرد و قصد خروج از مدینه را نمود، محمد حنفیه به محضر امام حسین علیه السلام رسید و در مقام خیرخواهی به آن حضرت گفت:
  
حضرت فرمود: تو را نيز به مانند آنچه به برادرانت گفته ام، سفارش مى كنم و ديگر اين كه نسبت به برادرانت (حسن و حسين عليه السلام) تعظيم و توقير نمايى. زيرا حق آنان بر تو بسيار است و هيچ گاه بدون مصلحت آنان، اقدام به كارى نكنى. سپس حضرت على عليه السلام به [[امام حسن]] و [[امام حسين]] عليه السلام فرمود: شما را نيز به محمد سفارش مى كنم كه او برادر شما و فرزند پدرتان مى باشد. مى دانيد كه پدرتان وى را دوست مى دارد و به او علاقمند است.<ref>كشف الغمه، ج 1، ص 574.</ref>
+
اى برادر تو محبوبترين مردم هستى نزد من و گرامى‏‌ترين آنها بر من و از ميان خلق خير تو را خواهم و بس و تو به نصيحت من سزاوارتر هستى تا بتوانى از يزيد بن معاويه و از شهرها دور شو و بيعت مكن و رسولان خود را سوى مردم بفرست و آنها را به خود بخوان، اگر مردم پيرو تو شدند و با تو بيعت كردند خداى را سپاس گزار و اگر مردم بر غير تو گرد آمدند دين و عقل تو كاسته نگردد و مروّت و فضل تو از ميان نرود و من مى‏‌ترسم در شهرى از شهرها داخل شوى و مردم اختلاف كنند، گروهى با تو شوند و گروهى بر تو، پس تو را پيشتر از همه به دم نيزه دهند، آن وقت كسى كه خود و پدر و مادرش بهترين همه امّت هستند خونش ضايعتر و اهلش ذليل‏تر گردند.
  
==محمد بن حنفیه پس از شهادت پدر==
+
امام حسين عليه السّلام فرمود: كجا بروم اى برادر؟ گفت: در [[مكه]] منزل گزين اگر در آن منزل آرام توانستى گرفت همان است كه مى‌‏خواهى و اگر تو را موافق نيفتاد به [[يمن]] رو اگر در آنجا آرام گرفتن توانى فبها و اگر نتوانستى به ريگستان‏ها و كوهها پناه برو از جايى به جايى رو تا ببينى كار مردم به چه منتهى مى‏‌گردد، كه تو به هر كار روى كنى رأى تو از همه كس به صواب نزديكتر است.
  
محمد حنفيه در ايام امامت برادرانش امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام هميشه در كنار آنان بود و فراز و نشيب هاى روزگار و مسائل سياسى گوناگون پس از شهادت حضرت على عليه السلام او را از برادرانش جدا نكرد. او به امامت برادران بزرگوارش، هميشه واقف و خرسند بود.
+
امام حسين عليه السّلام فرمود: اى برادر نيكخواهى كردى و مهربانى نمودى و اميدوارم رأى تو استوار و صواب باشد. امام به سوى مکه رهسپار شد و به برادرش محمد گفت: من عازم مکه معظمه گردیده ام و برادران، فرزندان و [[شیعه|شیعیان]] خود را با خویش مى برم، تو اگر مى خواهى در مدینه بمان و دیده بان و چشم من باش. هر آنچه در این جا روى مى دهد مرا باخبر گردان.<ref>دمع السجوم (ترجمه نفس المهموم)، ص61</ref> سپس امام حسین علیه السلام وصیت نامه‌اى نوشت و به محمد حنفیه سپرد و راهی مکه شد. سپس از آنجا در هشتم [[ذى الحجه]] سال ۶۰ قمرى عازم [[کوفه]] شد.<ref>منتهى الامال، ج ۱، ۲۹۸؛ الارشاد، ج ۲، ص ۳۴.</ref>
  
از محمد حنيفه نقل شده است كه درباره برادرش [[امام حسين]] عليه السلام گفت: ان الحسين اعلمنا علما، و اثقلنا حلما، و اقربنا من رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و آله رحما، كان اماما فقيها...<ref>[[بحارالانوار]]، ج 10، ص 140.</ref>
+
از اخبار دیگر برمى‌‏آید که در زمان اقامت امام حسین (ع) در مکه، محمد حنفیه نیز به آن‏جا آمده و بار دیگر برادر را از رفتن به عراق نهى کرده بود. [[سید بن طاووس]] به روایت از [[امام صادق]] (ع) مى ‏نویسد: محمد بن حنفیه در شبى که صبح آن امام حسین علیه السلام مى‌‏خواست از مکه خارج شود به نزد برادر آمد و او را از رفتن به این سفر نهى کرد و عذر و مکر و پیمان‏شکنى کوفیان را متذکر شد و گفت: «برادر جان شما مى‌‏دانید که مردم کوفه با پدر و برادرت مکر کردند و من خوف آن دارم که با تو نیز همان کنند؛ اگر صلاح بدانى در مکه باقى بمان چون تو عزیزترین و ارجمندترین افراد امت هستى.» امام در جواب فرمود: «خوف دارم که یزید بن معاویه به طور ناگهانى مرا در حرم خداوند به قتل برساند و موجب هتک حرمت این خانه شوم‏». محمد بن حنفیه گفت: «اگر از این امر خوف دارى، به سوى یمن یا بیابانى حرکت کن؛ زیرا تو در یمن محترم خواهى بود و هیچ‏کس به تو دست‏رسى نخواهد داشت. امام فرمود: «در آنچه که گفتى، فکر مى‏‌کنم‏».
  
همانا حسين عليه السلام از جهت دانش، از همه ما داناتر و از جهت بردبارى از همه ما سنگين تر است و در انتساب به پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم از همه ما به وى نزديكتر است. او امامى است فقيه و...
+
سحرگاه که امام حسین حرکت کرد و این خبر به محمد بن حنفیه رسید، او به نزد امام (ع) آمد؛ مهار ناقه‏ اى را که امام بر آن سوار بود گرفت و گفت: برادرم آیا به من قول ندادى که در پیشنهادم فکر کنى؟ امام فرمود: بلى. گفت: پس چرا در رفتن شتاب نمودى؟ فرمود: بعد از آن‏که رفتى رسول الله صلی الله علیه و آله به نزد من آمد و فرمود: «اى حسین حرکت کن که خداوند مى‌‏خواهد تو را کشته ببیند».
  
هنگامى كه [[امام حسين]] عليه السلام پس از [[مرگ]] معاويه، از بيعت با يزيد امتناع كرد و قصد خروج نمود، محمد حنفيه به محضر امام حسين عليه السلام رسيد و با او در اين كار مشورت كرد. وى، امام حسين عليه السلام را از قيام بر ضد دستگاه جبار يزيد بر حذر نمود و به آن حضرت تاكيد كرد به [[مكه]] رود و در آن جا مدتى بماند و سپس به منطقه اى هجرت كند كه مردمش خواهان وى باشند.
+
محمد بن حنفیه گفت: «انّا لله وانّا الیه راجعون. اکنون که با این حالت‏ خارج مى‌‏شوى چرا این زنان را با خود مى‌‏برى؟» امام فرمود: «رسول الله به من فرمود: خداوند مى‌‏خواهد آنان را اسیر ببیند». آنگاه با او وداع نمود و رفت.<ref>ابن ‏طاووس، لهوف، ص63- 65.</ref>
  
امام حسين عليه السلام نيز به سوى مكه رهسپار شد و به برادرش محمد گفت: من عازم مكه معظمه گرديده ام و برادران، فرزندان و شيعيان خود را با خويش مى برم، تو اگر مى خواهى در [[مدينه]] بمان و ديده بان و چشم من باش. هر آنچه در اين جا روى مى دهد مرا باخبر گردان.
+
==محمد حنفیه و امامت امام سجاد==
  
سپس امام حسين عليه السلام وصيت نامه اى نوشت و به محمد حنفيه سپرد. امام حسين عليه السلام پس از ورود به مكه خانه خدا، در هشتم [[ذى الحجه]] سال 60 قمرى عازم كوفه شد و در آنجا نيز محمد حنفيه با [[امام حسين]] عليه السلام مشورت كرد و از او خواهش نمود كه از اين سفر صرفنظر كند و به سوى كوفه نرود، چون مردم كوفه اهل وفا نيستند و با آن حضرت همان خواهند كرد كه با پدرش كردند. اما امام حسين عليه السلام تصميم خود را گرفته بود و حاضر نبود كه از رفتن به [[عراق]] صرفنظر كند. آن حضرت با وداع محمد حنفيه عازم عراق گرديد.<ref>منتهى الامال، ج 1، 298 و 321 و الارشاد، ج 2، ص 34.</ref>
+
پس از شهادت [[امام حسین]] علیه السلام، بر محمد حنفیه گمان شده بود که چون ارشد اولاد [[امیرالمومنین|امیرمؤمنان]] علیه السلام پس از حسنین علیهما السلام است و امام حسین علیه السلام نیز در ظاهر بر شخصى خاصى سفارش نکرده، پس [[امامت]] شیعیان به او منتقل شده است و هموست که جانشین برادر شهیدش امام حسین شده است. اما پس از مناظره با [[امام زین العابدین]] علیه السلام که عهده دار امامت [[شیعه|شیعیان]] بود و داورى‌خواهى آن دو از [[حجر الأسود‌‌|حجرالأسود]] در خانه خدا و گواهى حجرالأسود بر امامت زین العابدین علیه السلام، حقیقت و واقعیت بر محمد حنفیه آشکار گردید و عارف بر امامت آن حضرت شد.<ref>الاحتجاج، ج ۲، ص ۴۶.</ref> بنا به روایتى، وى پاى مبارک امام زین العابدین علیه السلام را بوسید و گفت: امامت، مخصوص تو است.<ref>منتهى الامال، ج ۲، ص ۲۳.</ref>
  
در واقع كربلا كه از بنى هاشم و فرزندان و فرزندزادگان اميرمؤمنان عليه السلام تعداد زيادى كشته و زخمى شده بودند، نامى از محمد حنفيه و فرزندانش ذكر نگرديده است. به نظر مى آيد كه محمد حنفيه و فرزندانش، امام حسين عليه السلام را از مكه معظمه به بعد، همراهى نكردند.
+
بعضی از علما، احتمال صوری بودن این منازعه را داده‌اند که ضعفای شیعه به محمد حنیفه متمایل نشوند.<ref>الخرائج و الجرائج، ج۱، ص۲۵۸؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۳۰</ref>
  
==محمد حنفیه پس از شهادت امام حسين عليه السلام==
+
==محمد حنفیه و قیام مختار==
 +
پس از شهادت [[امام حسين]](ع)، [[مختار ثقفی]] به خونخواهی امام حسين(ع) برخاست. مختار پس از آنکه از مکه به [[كوفه]] آمد و قيامش را اعلام نمود، رسماً خود را نماينده محمد حنفيه، معرفي كرد. و شيعيان امر او را، به خاطر فرمان محمد حنفيه پذيرفتند، و برای اطمينان، گروهي را به مدينه به نزد او فرستادند، تا كاملاً از ادعای مختار، مطمئن شوند.
  
محمد حنفيه پس از شهادت [[امام حسين]] عليه السلام و اهل بيت او در [[كربلا]]، بسيار اندوهگين و سوگوار بود و نفرتى تمام از دستگاه جبار امويان در او پديد آمده بود. به همين جهت قيام هايى كه پس از شهادت امام حسين عليه السلام بر ضد امويان برپا مى شد، مورد تاييد محمد حنفيه قرار مى گرفت. نمونه بارز آنها، قيام مردم [[مدينه]] به رهبرى عبدالله بن حنظله - معروف به واقعه حره - و قيام مختار در [[كوفه]] است.
+
عبدالرحمن بن شريح مي‌گويد: جمعي از سران شيعه در خانه سعد بن ابي سعر حنفي، كه از چهره‌هاي برجسته شيعه بود، جلسه‌اي تشكيل دادند. عبدالرحمن، كه از بزرگان كوفه بود، در آن جلسه چنين گفت: مختار مي‌خواهد قيام كند و ما را به همكاري و ياري خويش دعوت نموده و ما هم بيعت او را پذيرفته‌ايم، ولي نمي‌‌‌دانيم كه واقعاً او از طرف ابن حنفيّه ماموريت دارد يا خودش اين چنين تصميم گرفته است.
  
يكى از فرزندان او، به نام جعفر بن محمد در واقعه حره كه مسلم بن عقبه به فرمان يزيد بن معاويه، مردم بى گناه [[مدينه]] را قتل عام كرد، در [[ذى الحجه]] سال 63 قمرى به قتل رسيد. همچنين محمد حنفيه به خاطر پشتيبانى از قيام مختار در كوفه، سختى ها و فشارهاى زيادى از سوى عبدالله بن زبير (حاكم خود خوانده حجاز) و عاملانش تحمل نمود.
+
او پيشنهاد داد جمعي از سران شيعه به [[حجاز]] بروند و با [[اهل بيت]] پيامبر و بازماندگان امام حسين(ع) به ويژه محمد حنفيه، ديدار كنند تا قضيّه روشن شود. آن جمع پيشنهاد را پذيرفتند و به حجاز رفتند و به ملاقات محمد حنفيّه رفتند.
  
ناگفته نماند كه پس از شهادت [[امام حسين]] عليه السلام، بر محمد حنفيه گمان شده بود كه چون ارشد اولاد اميرمؤمنان عليه السلام پس از حسنين عليه السلام است و امام حسين عليه السلام نيز در ظاهر بر شخصى خاصى سفارش نكرده است، پس امامت شيعيان به او منتقل شده است و هموست كه جانشين برادر شهيدش امام حسين عليه السلام شده است.
+
اسود بن جراد كندي گويد: به ابن حنفيه گفتم: «نزد تو حاجتي داريم.» گفت: «سرّی است يا علني؟» گفتيم: سرِّ است. گفت: پس كمي صبر كنيد. وي مي گويد: اندكي گذشت تا اينكه وي به گوشه رفت و ما را پيش  خود خواند كه به طرف وي رفتيم. عبدالرحمن بن شريح سخن آغاز كرد و بعد از حمد و ستايش پروردگار، گفت: «شما خانداني هستيد كه خدا فضيلت را خاص شما كرده و به سبب پيامبري اعتبارتان داده و حقتان را بر اين امت بزرگ كرده كه هر كه منكر حقتان باشد راي خطا دارد و نصيب ناچيز. به مصيبت حسين رحمة الله عليه دچار شديد كه خاص شما بود اما مصيبت عامه مسلمانان نيز بود. مختار ثقفي به كوفه آمده و مدّعي است كه از طرف شما ماموريت دارد و ما را به كتاب خدا و [[سنت]] پيامبر و خونخواهي اهل بيت پيامبر و دفاع از مظلومان دعوت كرده است. مي‌خواستيم نظر شما را بدانيم. اگر چنين باشد، با همه وجود، از او حمايت خواهيم كرد و اگر چنين نباشد، او را ترك خواهيم نمود.
  
اما پس از مناظره با [[امام زين العابدين]] عليه السلام كه عهده دار امامت شيعيان بود و داورى خواهى آن دو از حجرالاسود در خانه خدا و گواهى حجرالاسود بر امامت زين العابدين عليه السلام، حقيقت و واقعيت بر محمد حنفيه آشكار گرديد و عارف بر امامت آن حضرت شد.<ref>الاحتجاج، ج ص 46.</ref>
+
وي در ادامه مي گويد: ما نيز يكي يكي مانند عبدالرحمن بن شريح سخناني گفتيم و محمد بن حنفيه نيز همه را گوش داد. بعد از تمام شدن سخنان ما، او گفت: «اما آنچه گفتي كه خدا فضيلت را خاص ما كرده، خدا آن را به هر كه بخواهد  مي دهد، كه خدا فضل بزرگ دارد، خدا را حمد مي كنم. اما آنچه از ابتلاي ما به مصيبت حسين گفتي، اين در كتاب خدا بود و حادثه‏ اي بود كه بر وی رقم رفته بود و كرامتي بود كه خدا به او ارزاني داشت و خداوند به واسطه اين آزمايش و ابتلا منزلت گروهي بالا برد و و برخي ديگر را به زير آورد و امر الهي مقدر و حساب شده است. اما اين كه شما گفتيد كسي شما را براي خونخواهي ما دعوت كرده است. به خدا سوگند، دوست دارم خدا به وسيله هر يك از بندگان خود كه بخواهد انتقام خون ما را از دشمنانمان بگيرد. اين نظر من است. براي خودم و شما از خدا آمرزش مي‏خواهم.»<ref>تاريخ طبري، محمدبن جرير طبري، ج 6، ص 13؛ الكامل في التاريخ، ابن اثير، ج ص 214.</ref>
  
بنا به روايتى، وى پاى مبارك امام زين العابدين عليه السلام را بوسيد و گفت: امامت، مخصوص تو است.<ref>منتهى الامال، ج 2، ص 23.</ref>
+
و به روايت [[ابن نما حلی]] وقتي انقلابی‏‌های كوفه نزد محمد بن حنفيه آمدند و به او گفتند مختار قيام كرده است، نمي ‏دانيم آيا اين قيام مورد تاييد است‏ يا نه؟ اگر مورد تاييد است ما هم وارد شويم. او گفت: «قوموا بِنا إلي امامي و امامكم علي بن الحسين؛ برخيزيد نزد امام من وامامتان [[علی بن الحسین]] برويم.» وقتي بر حضرت سجاد(ع) وارد شدند محمد بن حنفيه خدمت امام گزارش داد كه اينان با چه هدفي آمده‏‌اند».
  
==درگذشت محمد حنفیه==
+
امام سجّاد(ع) كه مصلحت را در رابطه مستقيم با اين قيام نمي ديد؛ -زيرا امام سجاد(ع)  به خاطر داشتن منصب امامت و رهبري شيعه و همچنين از اين جهت كه ولي دم شهداي كربلاست، از سوي حكومت شديداً تحت نظارت بود- به اين دليل، امام زين العابدين(ع) ضمن تاييد كلي حركت، آنان را به محمد بن حنفيه حواله داد و عموي خود را در اين امر جانشين و نماينده خود معرفي كرد و فرمود: «يا عَمُّ، لَوْ انَّ عَبْداً تَعَصَّبَ لَنا اهْلَ الْبَيْتِ لَوَجَبَ عَلَي النَّاسِ مُوَّازِنُهُ وَ قَدْ وَلَّيْتُكَ هَذَا الْامْرَ فَاصْنَعْ ما شِئْتَ»؛ عمو جان، اگر برده ‏اي هم به پشتيباني از ما اهل بيت خروج كند، بر مردم واجب است كه او را كمك كنند و من مسئوليت اين امر (ورود در قيام مختار را) به تو واگذار كردم هر گونه صلاح مي داني عمل كن. <ref>بحارالانوار، علامه مجلسي، ج45، ص365.</ref>
  
وى در اول ماه [[محرم]] سال 81 هجرى قمرى در سن 65 سالگى در خلافت عبدالملك بن مروان بدرود حيات گفت.
+
پاسخ صريح و قاطـع امام، تكليف را روشن كرد و سران [[شيعه]] شاد شدند و با خود گفتند: امام سجاد و محمد حنفيّه به ما اجازه قيام دادند. آنان به كوفه بازگشتند و مختار با بهره مندی از حمایت آنان قیام خود را آغاز نمود.<ref>سيدرضي سيدنژاد، زندگاني محمد بن حنفيه، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.</ref>
  
پس از درگذشت او، فرزندش ابوهاشم و بنا به روايتى ابان بن عثمان، والى مدينه بر وى نمازگزارد. بلاذرى به نقل از واقدى، سال وفات محمد حنفيه را، 82 قمرى ذكر كرده است.<ref>همان، ص 111.</ref>
+
==وفات محمد حنفیه==
  
درباره محل وفاتش نيز اختلاف است. برخى ايله، برخى طائف و گروهى مدينه را محل درگذشتش مى دانند. ولى ظاهرا همه اتفاق دارند بر اين كه مدفنش در قبرستان بقيع، واقع در [[مدينه]] منوره مى باشد.
+
محمد بن حنفیه در اول ماه [[ماه محرم|محرم]] سال ۸۱ هجرى قمرى در سن ۶۵ سالگى در دوره خلافت [[عبدالملک بن مروان]] بدرود حیات گفت. پس از درگذشت او، فرزندش ابوهاشم و بنا به روایتى، ابان بن عثمان، والى [[مدینه]] بر وى [[نماز میت|نماز]] گزارد. [[ابوالحسن احمد ابوجعفر بلاذری|بلاذرى]] به نقل از [[محمد بن عمر واقدی|واقدى]]، سال وفات محمد حنفیه را، ۸۲ قمرى ذکر کرده است.<ref>همان، ص ۱۱۱.</ref>
  
 +
درباره محل وفات محمد حنفیه نیز اختلاف است. برخى [[ایله]]، برخى [[طائف]] و گروهى مدینه را محل درگذشتش مى دانند. ولى ظاهرا همه اتفاق دارند بر این که مدفنش در [[بقیع|قبرستان بقیع]]، واقع در مدینه منوره مى باشد.
  
==فرزندان==
+
محمد حنفیه داراى ۲۴ فرزند بود که ۱۴ تن پسر و ۱۰ تن دختر بودند. اعقاب وى از دو پسرش على و جعفر مى باشد.<ref> منتهى الامال، ج ۱، ص ۱۸۶.</ref>
محمد حنفيه داراى 24 فرزند است كه 14 تن پسر و 10 تن دختر بودند. اعقاب وى از دو پسرش على و جعفر مى باشد.<ref> منتهى الامال، ج ص 186.</ref>
 
  
==كيسانيه==
+
==فرقه کیسانیه==
  
برخى از شيعيان، پس از شهادت امام حسين عليه السلام اعتقاد به امامت محمد حنفيه پيدا كرده و به «كيسانيه» معروف شدند. اين مذاهب، نخستين انشعابى بود كه در ميان شيعيان اميرمؤمنان عليه السلام و پيروان اهل بيت عليه السلام به وجود آمد.
+
چنانکه گفته شد، برخى از [[شیعه|شیعیان]]، پس از شهادت [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه السلام اعتقاد به [[امامت]] محمد حنفیه پیدا کرده و به «[[کیسانیه]]» معروف شدند. این مذهب، نخستین انشعابى بود که در میان شیعیان [[امیرالمومنین|امیرمؤمنان]] علیه السلام و پیروان [[اهل البیت|اهل بیت]] علیه السلام به وجود آمد.
  
كيسانيه معتقد بودند كه محمد حنفيه، امام چهارم شيعيان و همان مهدى موعود است كه در كوه هاى رضوى (كوهستانى در يمن) جاى كرده است و روزى ظهور خواهد نمود.<ref>شيعه در اسلام، ص 33.</ref>
+
کیسانیه معتقد بودند که محمد حنفیه، امام چهارم شیعیان و همان مهدى موعود است که در کوه هاى رضوى (کوهستانى در [[یمن]]) جاى کرده است و روزى ظهور خواهد نمود.<ref>شیعه در اسلام، ص ۳۳.</ref> گرچه مدتى براى این مذاهب انحرافى، پیروانى در عالم [[اسلام]] به وجود آمد ولى خوشبختانه هم اکنون، این مذهب منقرض شده و اثرى از آن نیست.
 
 
گرچه مدتى براى اين مذاهب انحرافى، پيروانى در عالم اسلام به وجود آمد ولى خوشبختانه هم اكنون، اين مذهب منقرض شده و اثرى از آن نيست.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
روز شمار تاریخ اسلام، سید تقی واردی، جلد اول (ماه محرم) (نقل با تلخیص).
 
  
 +
* اللهوف على قتلى الطفوف‏، سيد بن طاووس‏، تهران، نشر جهان،‏ 1348 ش‏.
 +
* دمع السجوم (ترجمه نفس المهموم شيخ عباس قمى)، علامه شعرانى‏، قم، هجرت‏، 1381 ش‏.
 +
* روزشمار تاریخ اسلام، سید تقی واردی، جلد اول (ماه محرم).
 +
* زندگانی محمد بن حنفيه، سيدرضی سيدنژاد، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
 +
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= متوسط
 +
|رده= دارد
 +
}}
 
[[رده:وابستگان امام علی علیه السلام]]
 
[[رده:وابستگان امام علی علیه السلام]]
 
[[رده:امامزادگان]]
 
[[رده:امامزادگان]]
 +
[[رده:مدفونین در بقیع]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۲:۴۵

«محمد بن حنفیه» (م، ۸۱ قمری) فرزند امام علی (علیه‌السلام) از همسرش خوله حنفیه است. او از شخصیت‌هاى برجسته صدر اسلام به شمار می‌رود. فرقه کیسانیه در نتیجۀ اعتقاد به امامت محمد حنفیه به وجود آمدند.

ولادت و نسب

محمد حنیفه در حدود سال ۱۶ هجرى قمرى (در عصر خلافت عمر بن خطاب) در مدینه منوره دیده به جهان گشود. پس از فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام، محمد حنفیه نخستین فرزند حضرت على علیه السلام از سایر همسرانش مى باشد.

مادر محمد حنفیه، خوله بنت جعفر بن قیس بن مسلمه بن عبید بن ثعلبه بن یربوع بن ثعلبه بن دول بن حنیفة بن جیم.[۱] چون نسب مادرى محمد، به حنیفة بن جیم مى رسد، وى ملقب به ابن حنیفه گردید.

درباره ازدواج حضرت على علیه السلام با خوله حنفیه، دو روایت ذکر شده است. بنا به روایت اول، در عصر رسول خدا صلى الله علیه و آله گروهى از مردم یمن و اطراف آن از دین اسلام روگردان شده و راه ارتداد را در پیش گرفتند. حضرت على علیه السلام از جانب پیامبر صلى الله علیه و آله ماموریت یافت براى ارشاد و تبلیغ مردم و در صورت لزوم مبارزه با دشمنان و مرتدان، به این منطقه اعزام گردد. آن حضرت پس از نبرد با «بنى زبید» گروهى از آنان را اسیر کرد که خوله نیز در میان آنان بود و در تقسیم غنایم و اسیران، وى نصیب حضرت على علیه السلام شد. خوله براى حضرت على علیه السلام پس از شهادت حضرت زهرا علیها السلام، محمد را به دنیا آورد.

اما بنا به روایت دیگر، در اوائل خلافت ابوبکر، دو طایفه بنى اسد و بنى حنیفه به نزاع و نبرد پرداختند و در آن میان، خوله به اسارت بنى اسد درآمد. آنان، وى را به مدینه آورده و در معرض فروش قرار دادند. حضرت على علیه السلام وى را از آنان خریدارى کرد. پس از مدتى، طایفه خوله از این امر آگاهى یافته و به محضر حضرت على علیه السلام در مدینه آمدند و خواستار آزادى و بازگرداندن خوله شدند. حضرت على علیه السلام وى را آزاد کرد و سپس با پرداخت مهریه، وى را به ازدواج خویش درآورد. از آن پس «خوله» به عنوان یکى از همسران امام على بن ابى طالب علیه السلام درآمد و براى آن حضرت، محمد را به دنیا آورد که هم نام و هم کنیه رسول خدا صلى الله علیه و آله بود.[۲]

پرورش محمد بن حنفیه

حضرت على علیه السلام پس از فرزندانش از فاطمه زهرا علیهاالسلام که نمونه و بى همتا بوده اند، به برخى از فرزندان خود از سایر همسرانشان نیز علاوه بر محبت پدری، به خاطر تقوا، متانت و مجاهدت علاقه ویژه اى داشت. محمد بن حنیفه از جمله اینها بود.

در روایات چندى آمده است که حضرت على علیه السلام پیش از ازدواج با خوله حنیفه، از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله اذن خواست که اگر خداوند، پسر دیگرى به وى عنایت کند، نام و کنیه اش را نام و کنیه پیامبر یعنى محمد و ابوالقاسم قرار دهد. پیامبر اکرم نیز چنین اجازه اى به حضرت على علیه السلام داد و به این صورت، نام محمد حنفیه از سوى پیامبر و امیرمؤمنان برگزیده شد.[۳]

از آن هنگامى که محمد حنفیه از مادرش خوله، متولد گردید، پیوسته مورد تربیت و مراقبت امیرمؤمنان علیه السلام قرار داشت. آن حضرت از وى مردى عالم، شجاع، نیرومند و مبارز ساخت که در جنگ هاى جمل و صفین و نهروان رشادت هاى ویژه اى از خود بروز داد که شگفتى دوستان و دشمنان را برانگیخت.

حضرت على علیه السلام در اواخر عمر شریف خود پس از زخمى شدن در مسجد کوفه به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادى و بسترى شدن در خانه، سفارش هاى چندى به اطرافیان، اصحاب و پیروان خود نمود. از جمله این که آن حضرت، سفارش هایى به دو فرزند والامقامش امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام نمود و آنان را به تقوا، پرهیز از دنیا، گفتار حق، ترحم به یتیمان، دستگیرى از مستمندان، پشتیبانى از ستمدیدگان و مبارزه با ستمکاران، عمل به کتاب خدا و موارد دیگر وصیت کرد. سپس به فرزند دیگرش محمد حنفیه فرمود: آیا تو نیز آنچه را به برادرانت سفارش کرده ام، به گوش گرفته اى؟ محمد گفت: آرى، اى پدر. حضرت فرمود: تو را نیز به مانند آنچه به برادرانت گفته ام، سفارش مى کنم و دیگر این که نسبت به برادرانت (حسن و حسین علیه السلام) تعظیم و توقیر نمایى. زیرا حق آنان بر تو بسیار است و هیچ گاه بدون مصلحت آنان، اقدام به کارى نکنى. سپس حضرت على علیه السلام به امام حسن و امام حسین علیه السلام فرمود: شما را نیز به محمد سفارش مى کنم که او برادر شما و فرزند پدرتان مى باشد. مى دانید که پدرتان وى را دوست مى دارد و به او علاقمند است.[۴]

محمد حنفیه در زمان حسنین

محمد بن حنفیه در ایام امامت برادرانش امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام همیشه در کنار آنان بود و فراز و نشیب هاى روزگار و مسائل سیاسى گوناگون پس از شهادت حضرت على علیه السلام او را از برادرانش جدا نکرد. او به امامت برادران بزرگوارش، همیشه واقف و خرسند بود.

از محمد حنیفه نقل شده است که درباره برادرش امام حسین علیه السلام گفت: ان الحسین اعلمُنا علما، و اثقلُنا حلما، و اقربُنا من رسول الله و آله رَحِما، کان اماما فقیها... .[۵] همانا حسین علیه السلام از جهت دانش، از همه ما داناتر و از جهت بردبارى از همه ما سنگین تر است و در انتساب به پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم از همه ما به وى نزدیکتر است. او امامى است فقیه و... .

هنگامى که امام حسین علیه السلام پس از مرگ معاویه، از بیعت با یزید امتناع کرد و قصد خروج از مدینه را نمود، محمد حنفیه به محضر امام حسین علیه السلام رسید و در مقام خیرخواهی به آن حضرت گفت:

اى برادر تو محبوبترين مردم هستى نزد من و گرامى‏‌ترين آنها بر من و از ميان خلق خير تو را خواهم و بس و تو به نصيحت من سزاوارتر هستى تا بتوانى از يزيد بن معاويه و از شهرها دور شو و بيعت مكن و رسولان خود را سوى مردم بفرست و آنها را به خود بخوان، اگر مردم پيرو تو شدند و با تو بيعت كردند خداى را سپاس گزار و اگر مردم بر غير تو گرد آمدند دين و عقل تو كاسته نگردد و مروّت و فضل تو از ميان نرود و من مى‏‌ترسم در شهرى از شهرها داخل شوى و مردم اختلاف كنند، گروهى با تو شوند و گروهى بر تو، پس تو را پيشتر از همه به دم نيزه دهند، آن وقت كسى كه خود و پدر و مادرش بهترين همه امّت هستند خونش ضايعتر و اهلش ذليل‏تر گردند.

امام حسين عليه السّلام فرمود: كجا بروم اى برادر؟ گفت: در مكه منزل گزين اگر در آن منزل آرام توانستى گرفت همان است كه مى‌‏خواهى و اگر تو را موافق نيفتاد به يمن رو اگر در آنجا آرام گرفتن توانى فبها و اگر نتوانستى به ريگستان‏ها و كوهها پناه برو از جايى به جايى رو تا ببينى كار مردم به چه منتهى مى‏‌گردد، كه تو به هر كار روى كنى رأى تو از همه كس به صواب نزديكتر است.

امام حسين عليه السّلام فرمود: اى برادر نيكخواهى كردى و مهربانى نمودى و اميدوارم رأى تو استوار و صواب باشد. امام به سوى مکه رهسپار شد و به برادرش محمد گفت: من عازم مکه معظمه گردیده ام و برادران، فرزندان و شیعیان خود را با خویش مى برم، تو اگر مى خواهى در مدینه بمان و دیده بان و چشم من باش. هر آنچه در این جا روى مى دهد مرا باخبر گردان.[۶] سپس امام حسین علیه السلام وصیت نامه‌اى نوشت و به محمد حنفیه سپرد و راهی مکه شد. سپس از آنجا در هشتم ذى الحجه سال ۶۰ قمرى عازم کوفه شد.[۷]

از اخبار دیگر برمى‌‏آید که در زمان اقامت امام حسین (ع) در مکه، محمد حنفیه نیز به آن‏جا آمده و بار دیگر برادر را از رفتن به عراق نهى کرده بود. سید بن طاووس به روایت از امام صادق (ع) مى ‏نویسد: محمد بن حنفیه در شبى که صبح آن امام حسین علیه السلام مى‌‏خواست از مکه خارج شود به نزد برادر آمد و او را از رفتن به این سفر نهى کرد و عذر و مکر و پیمان‏شکنى کوفیان را متذکر شد و گفت: «برادر جان شما مى‌‏دانید که مردم کوفه با پدر و برادرت مکر کردند و من خوف آن دارم که با تو نیز همان کنند؛ اگر صلاح بدانى در مکه باقى بمان چون تو عزیزترین و ارجمندترین افراد امت هستى.» امام در جواب فرمود: «خوف دارم که یزید بن معاویه به طور ناگهانى مرا در حرم خداوند به قتل برساند و موجب هتک حرمت این خانه شوم‏». محمد بن حنفیه گفت: «اگر از این امر خوف دارى، به سوى یمن یا بیابانى حرکت کن؛ زیرا تو در یمن محترم خواهى بود و هیچ‏کس به تو دست‏رسى نخواهد داشت. امام فرمود: «در آنچه که گفتى، فکر مى‏‌کنم‏».

سحرگاه که امام حسین حرکت کرد و این خبر به محمد بن حنفیه رسید، او به نزد امام (ع) آمد؛ مهار ناقه‏ اى را که امام بر آن سوار بود گرفت و گفت: برادرم آیا به من قول ندادى که در پیشنهادم فکر کنى؟ امام فرمود: بلى. گفت: پس چرا در رفتن شتاب نمودى؟ فرمود: بعد از آن‏که رفتى رسول الله صلی الله علیه و آله به نزد من آمد و فرمود: «اى حسین حرکت کن که خداوند مى‌‏خواهد تو را کشته ببیند».

محمد بن حنفیه گفت: «انّا لله وانّا الیه راجعون. اکنون که با این حالت‏ خارج مى‌‏شوى چرا این زنان را با خود مى‌‏برى؟» امام فرمود: «رسول الله به من فرمود: خداوند مى‌‏خواهد آنان را اسیر ببیند». آنگاه با او وداع نمود و رفت.[۸]

محمد حنفیه و امامت امام سجاد

پس از شهادت امام حسین علیه السلام، بر محمد حنفیه گمان شده بود که چون ارشد اولاد امیرمؤمنان علیه السلام پس از حسنین علیهما السلام است و امام حسین علیه السلام نیز در ظاهر بر شخصى خاصى سفارش نکرده، پس امامت شیعیان به او منتقل شده است و هموست که جانشین برادر شهیدش امام حسین شده است. اما پس از مناظره با امام زین العابدین علیه السلام که عهده دار امامت شیعیان بود و داورى‌خواهى آن دو از حجرالأسود در خانه خدا و گواهى حجرالأسود بر امامت زین العابدین علیه السلام، حقیقت و واقعیت بر محمد حنفیه آشکار گردید و عارف بر امامت آن حضرت شد.[۹] بنا به روایتى، وى پاى مبارک امام زین العابدین علیه السلام را بوسید و گفت: امامت، مخصوص تو است.[۱۰]

بعضی از علما، احتمال صوری بودن این منازعه را داده‌اند که ضعفای شیعه به محمد حنیفه متمایل نشوند.[۱۱]

محمد حنفیه و قیام مختار

پس از شهادت امام حسين(ع)، مختار ثقفی به خونخواهی امام حسين(ع) برخاست. مختار پس از آنکه از مکه به كوفه آمد و قيامش را اعلام نمود، رسماً خود را نماينده محمد حنفيه، معرفي كرد. و شيعيان امر او را، به خاطر فرمان محمد حنفيه پذيرفتند، و برای اطمينان، گروهي را به مدينه به نزد او فرستادند، تا كاملاً از ادعای مختار، مطمئن شوند.

عبدالرحمن بن شريح مي‌گويد: جمعي از سران شيعه در خانه سعد بن ابي سعر حنفي، كه از چهره‌هاي برجسته شيعه بود، جلسه‌اي تشكيل دادند. عبدالرحمن، كه از بزرگان كوفه بود، در آن جلسه چنين گفت: مختار مي‌خواهد قيام كند و ما را به همكاري و ياري خويش دعوت نموده و ما هم بيعت او را پذيرفته‌ايم، ولي نمي‌‌‌دانيم كه واقعاً او از طرف ابن حنفيّه ماموريت دارد يا خودش اين چنين تصميم گرفته است.

او پيشنهاد داد جمعي از سران شيعه به حجاز بروند و با اهل بيت پيامبر و بازماندگان امام حسين(ع) به ويژه محمد حنفيه، ديدار كنند تا قضيّه روشن شود. آن جمع پيشنهاد را پذيرفتند و به حجاز رفتند و به ملاقات محمد حنفيّه رفتند.

اسود بن جراد كندي گويد: به ابن حنفيه گفتم: «نزد تو حاجتي داريم.» گفت: «سرّی است يا علني؟» گفتيم: سرِّ است. گفت: پس كمي صبر كنيد. وي مي گويد: اندكي گذشت تا اينكه وي به گوشه رفت و ما را پيش خود خواند كه به طرف وي رفتيم. عبدالرحمن بن شريح سخن آغاز كرد و بعد از حمد و ستايش پروردگار، گفت: «شما خانداني هستيد كه خدا فضيلت را خاص شما كرده و به سبب پيامبري اعتبارتان داده و حقتان را بر اين امت بزرگ كرده كه هر كه منكر حقتان باشد راي خطا دارد و نصيب ناچيز. به مصيبت حسين رحمة الله عليه دچار شديد كه خاص شما بود اما مصيبت عامه مسلمانان نيز بود. مختار ثقفي به كوفه آمده و مدّعي است كه از طرف شما ماموريت دارد و ما را به كتاب خدا و سنت پيامبر و خونخواهي اهل بيت پيامبر و دفاع از مظلومان دعوت كرده است. مي‌خواستيم نظر شما را بدانيم. اگر چنين باشد، با همه وجود، از او حمايت خواهيم كرد و اگر چنين نباشد، او را ترك خواهيم نمود.

وي در ادامه مي گويد: ما نيز يكي يكي مانند عبدالرحمن بن شريح سخناني گفتيم و محمد بن حنفيه نيز همه را گوش داد. بعد از تمام شدن سخنان ما، او گفت: «اما آنچه گفتي كه خدا فضيلت را خاص ما كرده، خدا آن را به هر كه بخواهد مي دهد، كه خدا فضل بزرگ دارد، خدا را حمد مي كنم. اما آنچه از ابتلاي ما به مصيبت حسين گفتي، اين در كتاب خدا بود و حادثه‏ اي بود كه بر وی رقم رفته بود و كرامتي بود كه خدا به او ارزاني داشت و خداوند به واسطه اين آزمايش و ابتلا منزلت گروهي بالا برد و و برخي ديگر را به زير آورد و امر الهي مقدر و حساب شده است. اما اين كه شما گفتيد كسي شما را براي خونخواهي ما دعوت كرده است. به خدا سوگند، دوست دارم خدا به وسيله هر يك از بندگان خود كه بخواهد انتقام خون ما را از دشمنانمان بگيرد. اين نظر من است. براي خودم و شما از خدا آمرزش مي‏خواهم.»[۱۲]

و به روايت ابن نما حلی وقتي انقلابی‏‌های كوفه نزد محمد بن حنفيه آمدند و به او گفتند مختار قيام كرده است، نمي ‏دانيم آيا اين قيام مورد تاييد است‏ يا نه؟ اگر مورد تاييد است ما هم وارد شويم. او گفت: «قوموا بِنا إلي امامي و امامكم علي بن الحسين؛ برخيزيد نزد امام من وامامتان علی بن الحسین برويم.» وقتي بر حضرت سجاد(ع) وارد شدند محمد بن حنفيه خدمت امام گزارش داد كه اينان با چه هدفي آمده‏‌اند».

امام سجّاد(ع) كه مصلحت را در رابطه مستقيم با اين قيام نمي ديد؛ -زيرا امام سجاد(ع) به خاطر داشتن منصب امامت و رهبري شيعه و همچنين از اين جهت كه ولي دم شهداي كربلاست، از سوي حكومت شديداً تحت نظارت بود- به اين دليل، امام زين العابدين(ع) ضمن تاييد كلي حركت، آنان را به محمد بن حنفيه حواله داد و عموي خود را در اين امر جانشين و نماينده خود معرفي كرد و فرمود: «يا عَمُّ، لَوْ انَّ عَبْداً تَعَصَّبَ لَنا اهْلَ الْبَيْتِ لَوَجَبَ عَلَي النَّاسِ مُوَّازِنُهُ وَ قَدْ وَلَّيْتُكَ هَذَا الْامْرَ فَاصْنَعْ ما شِئْتَ»؛ عمو جان، اگر برده ‏اي هم به پشتيباني از ما اهل بيت خروج كند، بر مردم واجب است كه او را كمك كنند و من مسئوليت اين امر (ورود در قيام مختار را) به تو واگذار كردم هر گونه صلاح مي داني عمل كن. [۱۳]

پاسخ صريح و قاطـع امام، تكليف را روشن كرد و سران شيعه شاد شدند و با خود گفتند: امام سجاد و محمد حنفيّه به ما اجازه قيام دادند. آنان به كوفه بازگشتند و مختار با بهره مندی از حمایت آنان قیام خود را آغاز نمود.[۱۴]

وفات محمد حنفیه

محمد بن حنفیه در اول ماه محرم سال ۸۱ هجرى قمرى در سن ۶۵ سالگى در دوره خلافت عبدالملک بن مروان بدرود حیات گفت. پس از درگذشت او، فرزندش ابوهاشم و بنا به روایتى، ابان بن عثمان، والى مدینه بر وى نماز گزارد. بلاذرى به نقل از واقدى، سال وفات محمد حنفیه را، ۸۲ قمرى ذکر کرده است.[۱۵]

درباره محل وفات محمد حنفیه نیز اختلاف است. برخى ایله، برخى طائف و گروهى مدینه را محل درگذشتش مى دانند. ولى ظاهرا همه اتفاق دارند بر این که مدفنش در قبرستان بقیع، واقع در مدینه منوره مى باشد.

محمد حنفیه داراى ۲۴ فرزند بود که ۱۴ تن پسر و ۱۰ تن دختر بودند. اعقاب وى از دو پسرش على و جعفر مى باشد.[۱۶]

فرقه کیسانیه

چنانکه گفته شد، برخى از شیعیان، پس از شهادت امام حسین علیه السلام اعتقاد به امامت محمد حنفیه پیدا کرده و به «کیسانیه» معروف شدند. این مذهب، نخستین انشعابى بود که در میان شیعیان امیرمؤمنان علیه السلام و پیروان اهل بیت علیه السلام به وجود آمد.

کیسانیه معتقد بودند که محمد حنفیه، امام چهارم شیعیان و همان مهدى موعود است که در کوه هاى رضوى (کوهستانى در یمن) جاى کرده است و روزى ظهور خواهد نمود.[۱۷] گرچه مدتى براى این مذاهب انحرافى، پیروانى در عالم اسلام به وجود آمد ولى خوشبختانه هم اکنون، این مذهب منقرض شده و اثرى از آن نیست.

پانویس

  1. پرش به بالا انساب الاشراف، ص ۱۱۰؛ الارشاد، ج ۱، ص ۳۵۴ و کشف الغمه، ج ۱، ص ۵۹۰.
  2. پرش به بالا انساب الاشراف، ص ۱۱۰.
  3. پرش به بالا انساب الاشراف، ص ۱۱۱.
  4. پرش به بالا کشف الغمه، ج ۱، ص ۵۷۴.
  5. پرش به بالا بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۱۴۰.
  6. پرش به بالا دمع السجوم (ترجمه نفس المهموم)، ص61
  7. پرش به بالا منتهى الامال، ج ۱، ۲۹۸؛ الارشاد، ج ۲، ص ۳۴.
  8. پرش به بالا ابن ‏طاووس، لهوف، ص63- 65.
  9. پرش به بالا الاحتجاج، ج ۲، ص ۴۶.
  10. پرش به بالا منتهى الامال، ج ۲، ص ۲۳.
  11. پرش به بالا الخرائج و الجرائج، ج۱، ص۲۵۸؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۳۰
  12. پرش به بالا تاريخ طبري، محمدبن جرير طبري، ج 6، ص 13؛ الكامل في التاريخ، ابن اثير، ج 4، ص 214.
  13. پرش به بالا بحارالانوار، علامه مجلسي، ج45، ص365.
  14. پرش به بالا سيدرضي سيدنژاد، زندگاني محمد بن حنفيه، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
  15. پرش به بالا همان، ص ۱۱۱.
  16. پرش به بالا منتهى الامال، ج ۱، ص ۱۸۶.
  17. پرش به بالا شیعه در اسلام، ص ۳۳.

منابع

  • اللهوف على قتلى الطفوف‏، سيد بن طاووس‏، تهران، نشر جهان،‏ 1348 ش‏.
  • دمع السجوم (ترجمه نفس المهموم شيخ عباس قمى)، علامه شعرانى‏، قم، هجرت‏، 1381 ش‏.
  • روزشمار تاریخ اسلام، سید تقی واردی، جلد اول (ماه محرم).
  • زندگانی محمد بن حنفيه، سيدرضی سيدنژاد، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.