البیان شهید اول (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
کتاب '''البیان''' تالیف محمد بن جمال الدین مکی عاملی (معروف به [[شهید اول]])، دائرة المعارفی در [[فقه]] [[شیعه]] به شمار می رود.
+
کتاب «'''البیان»''' تألیف [[شهید اول]] (م، ۷۸۶ ق)، در موضوع [[فقه]] [[شیعه]] است. این کتاب، دائرةالمعارف مختصرى از [[فتوا|فتاواى]] فقهاى بزرگ قبل از شهید اول بشمار می‌رود.
 +
{{مشخصات کتاب
  
==معرفی اجمالی کتاب==
+
|عنوان=
  
كتاب حاضر كه بيشتر به سبك فقه فتوايى نوشته شده دائرة المعارفى از فتاواى فقهاى بزرگ قبل از مؤلف است كه غالباً بدون تصريح به نام آنان با الفاظى مثل قيل و نظائر آن مطرح شده‌اند.
+
|تصویر=[[پرونده:البیان.jpg|240px|وسط]]
  
از آن جايى كه اين كتاب در اواخر عمر شريف مؤلف نوشته شده و وى موفق به تكميل مطالب آن نشده است فقط كتاب‌هاى طهارت، صلاة، زكات، خمس را به پايان رسانيده است و چند سطرى نيز از كتاب صوم را به رشته تحرير درآورده است.
+
|نویسنده=شهید اول
  
اين كتاب كه از نظر حجم كوچك مى‌نمايد، داراى محتوايى عميق مى‌باشد و مؤلف كتاب توانسته است بين دقت و عمق مطالب و متن روان جمع نموده و در همان حال با خوددارى از ذكر تفضيلى اقوال و نظريات فقهاء، مباحث ضرورى و مورد نياز را مطرح نمايد.
+
|موضوع=فقه‌ شیعه
  
به همين دليل يكى از منابع [[بحارالأنوار]] كه از آن بسيار نقل شده، همين كتاب بوده و در موارد نادرى نيز در وسائل الشيعة و مستدركات الوسائل از آن نقل شده است.
+
|زبان=عربی
  
شهيد اول در مقدمه كتاب درباره آن مى‌نويسد: أما بعد فإن الأدلّة العقليّة والنقليّة متطابقة على شرف العلوم و من أهمها معرفة شرع الحيّ القيّوم و هذا «البيان» كامل بالمهم منه و المحتوم على طريقة العترة.
+
|تعداد جلد=۱
  
ناشرين كتاب موجود با گردآورى فهارست متنوع و مهمى همچون آيات [[قرآن كريم]]، [[احاديث]] شريفه، اسماء معصومين عليهم السلام، اعلام، اماكن و بقاع، مصادر تحقيق، موضوعات و بخصوص فهرست اعلام و حواشى مختصرى كه به بيان زندگى‌نامه آنان پرداخته شده، بر ارزش اين كتاب گرانقدر افزوده است.
+
|عنوان افزوده1=تحقیق
  
==ویژگی های کتاب==
+
|افزوده1=محمد الحسون
  
كتاب البيان برخلاف الدروس و ذكرى الشيعة بسيار مختصر و به صورت [[فقه]] رساله‌اى نوشته شده و در مواردى كه اقوال فقها در آن مطرح شده به صورت مبهم و با لفظ قيل بيان شده كه خواننده را در بدست آوردن مأخذ اقوال و نظريات دچار مشكل مى‌كند.
+
|عنوان افزوده2=
  
هم‌چنين به روايات به صورت مبهم و بدون ذكر نام راوى و با عبارت «روى» استدلال شده است و به صحيحه بودن يا ضعف روايت اشاره‌اى نشده است.
+
|افزوده2=
  
گاهى به نام بعضى از فقها در كتاب اشاره شده كه عبارتند از: ابن ابى عقيل، ابن جنيد، سلار بن عبدالعزيز، [[شيخ صدوق]]، [[شيخ مفيد]]، [[سيد مرتضى]]، [[شيخ طوسى]]، ابن براج، ابن حمزه، ابن زهره، قطب الدين راوندى، محقق حلى و [[علامه حلى]].
+
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38941/البيان  البیان]
  
در بين اين اسامى به ترتيب تكرار نظريات آنان، شيخ طوسى، ابن جنيد، ابن ابى عقيل، شيخ صدوق، شيخ مفيد و سيد مرتضى بيش از ديگران مطرح شده‌اند.
+
}}
 +
==مؤلف==
 +
«محمد بن مکی عاملی» معروف به «[[شهید اول]]» (۷۳۴-۷۸۶ ق)، از فقهای نامدار [[شیعه]] در قرن هشتم هجری و شاگرد [[فخر المحققین|فخرالمحققین حلی]] است و خود از اساتید [[فاضل مقداد|فاضل مقداد سیوری]] و [[علی بن خازن|علی بن خازن حائری]] می باشد.
  
يكى از مهم‌ترين ويژگى‌هاى كتاب بيان نظريات بزرگانى همچون ابوعلى فرزند شيخ طوسى، الجعفى، ابن جنيد و ابن براج در كتاب الروضة است كه در ديگر كتب فقهى كمتر ديده مى‌شود.
+
علاوه بر «البیان»، برخی دیگر از مهمترین آثار او عبارتند از: [[اللمعه الدمشقیه|اللمعة الدمشقیة]]، [[ذکری الشیعه فی احکام الشریعه (کتاب)|ذکرى الشیعة]]، [[الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه]]، [[المزار (کتاب)|المزار]] و [[الدرة الباهرة من الاصداف الطاهرة]].
  
در كتاب البيان نام كتاب‌هاى فقهى و حديثى كمتر ذكر شده است و به نام معدودى از آنان اشاره شده كه عبارتند از:
+
شهید اول در [[دمشق]] بر اثر عداوت و حسادت دشمنان شیعه به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید.
  
* الإستبصار، تهذيب الأحكام، الخلاف، النهاية از شيخ طوسى‌
+
==معرفی کتاب==
* الروضة از ابن برّاج‌
 
* المعتبر از محقق حلى‌
 
* الوسيلة إلى نيل الفضيلة‌
 
* فقه القرآن از راوندى‌
 
* مختلف الشيعة، تحرير الأحكام، تذكرة الفقهاء از علامه حلى
 
  
==بخش های کتاب==
+
کتاب حاضر که بیشتر به سبک [[فقه]] فتوایى نوشته شده، دائرة المعارفى از [[فتوا|فتاواى]] فقهاى بزرگ قبل از [[شهید اول]] است که غالباً بدون تصریح به نام آنان با الفاظى مثل قیل و نظائر آن مطرح شده‌اند.
  
كتاب البيان شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، [[زكات]]، [[خمس]] و قسمتى مختصر از صوم مى‌باشد كه با عناوينى مثل طرف، فصل، مقصد، مقدمه، قسم، ركن تقسيم شده است.
+
از آن جایى که این کتاب در اواخر عمر شریف مؤلف نوشته شده و وى موفق به تکمیل مطالب آن نشده است، فقط کتاب‌هاى طهارت، صلاة، زکات و خمس را به پایان رسانیده و چند سطرى نیز از کتاب صوم را به رشته تحریر درآورده است.
  
كتاب طهارت شامل 5 قسمت است كه با عنوان (طرف) نام‌گذارى شده كه عبارتند از:
+
این کتاب که از نظر حجم کوچک مى‌نماید، داراى محتوایى عمیق مى‌باشد و مؤلف کتاب توانسته است بین دقت و عمق مطالب و متن روان جمع کرده و در همان حال با خوددارى از ذکر تفصیلى اقوال و نظریات فقهاء، مباحث ضرورى و مورد نیاز را مطرح نماید. به همین دلیل، یکى از منابع [[بحارالأنوار]] که از آن بسیار نقل کرده، همین کتاب بوده و در موارد نادرى نیز در [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل الشیعة]] و مستدرکات الوسائل از آن نقل شده است.
  
* آنچه طهارت براى آن مشروع باشد‌.
+
شهید اول در مقدمه کتاب درباره آن مى‌نویسد: أما بعد فإن الأدلّة العقلیة والنقلیة متطابقة على شرف العلوم و من أهمها معرفة شرع الحی القیوم و هذا «البیان» کامل بالمهم منه و المحتوم على طریقة العترة.
* اسباب طهارت‌
 
* كيفيت طهارت‌
 
* نجاسات‌
 
* آبها.
 
  
كتاب صلاة از 5 مقدمه و 6 مقصد تشكيل مى‌شود، مقدمات عبارتند از:
+
==ویژگی‌های کتاب==
  
* اوقات نماز‌
+
کتاب «البیان» برخلاف دو کتاب «[[الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة (کتاب)|الدروس]]» و «[[ذکری الشیعه فی احکام الشریعه (کتاب)|ذکرى الشیعة]]» مؤلف، بسیار مختصر و به صورت [[فقه]] رساله‌اى نوشته شده و در مواردى که اقوال [[فقها]] در آن مطرح شده به صورت مبهم و با لفظ قیل بیان شده که خواننده را در بدست آوردن مأخذ اقوال و نظریات دچار مشکل مى‌کند. همچنین به روایات به صورت مبهم و بدون ذکر نام راوى و با عبارت «رُوى» استدلال شده است و به صحیح یا ضعیف بودن روایت اشاره‌اى نشده است.
* قبله‌
 
* لباس نمازگزار‌
 
* مكان نمازگزار‌
 
* اذان و اقامه‌
 
  
و مقاصد آن عبارتند از:
+
گاهى به نام بعضى از فقها در کتاب اشاره شده که عبارتند از: [[ابن ابی عقیل عمانی|ابن ابى عقیل]]، [[ابن جنید اسکافی|ابن جنید]]، [[سلار دیلمی|سلار بن عبدالعزیز]]، [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]]، [[سید مرتضى]]، [[شیخ طوسى]]، [[ابن براج]]، [[ابن حمزه]]، [[ابن زهره]]، [[قطب راوندى|قطب الدین راوندى]]، [[محقق حلى]] و [[علامه حلى]]. در بین این اسامى به ترتیب تکرار نظریات آنان، شیخ طوسى، ابن جنید، ابن ابى عقیل، شیخ صدوق، شیخ مفید و سید مرتضى بیش از دیگران مطرح شده‌اند.
  
* افعال نماز‌
+
یکى از مهمترین ویژگى‌هاى کتاب، بیان نظریات بزرگانى همچون [[ابو علی طوسی|ابوعلى طوسی]] فرزند شیخ طوسى، ابن جنید و ابن براج در کتاب الروضة است که در دیگر کتب فقهى کمتر دیده مى‌شود.
* نماز جماعت‌
 
* [[احكام]] خلل در نماز‌
 
* نماز قضا‌
 
* نماز شكسته‌
 
  
كتاب زكات از 4 ركن تشكيل شده است كه عبارتند از:
+
در کتاب البیان نام کتاب‌هاى فقهى و [[حدیث|حدیثى]] کمتر ذکر شده است و به نام معدودى از آنان اشاره شده که عبارتند از: [[الاستبصار (کتاب)|الإستبصار]]، [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب الأحکام]]، الخلاف و [[النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب)|النهایة]] از شیخ طوسى‌؛ الروضة از ابن برّاج‌؛ المعتبر از محقق حلى‌؛ الوسیلة إلى نیل الفضیلة‌؛ [[فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام (کتاب)|فقه القرآن]] از راوندى‌؛ [[مختلف الشیعه (کتاب)|مختلف الشیعة]]، [[تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه (کتاب)|تحریر الأحکام]] و تذکرة الفقهاء از علامه حلى.
  
* بر چه كسانى زكات واجب است‌.
+
==محتوای کتاب==
* محل زكات
 
* مستحق زكات
 
* چه كسى بايد زكات بپردازد.
 
  
==نُسخ مورد اعتماد==
+
کتاب «البیان» شامل کتاب‌هاى طهارت، صلاة، [[زکات]]، خمس و قسمتى مختصر از صوم مى‌باشد که با عناوینى مثل طرف، فصل، مقصد، مقدمه، قسم، رکن تقسیم شده است.
  
در چاپ كتاب موجود از سه نسخه خطى و دو نسخه چاپى استفاده شده كه عبارتند از:
+
* کتاب طهارت شامل ۵ قسمت است که با عنوان «طرف» نام‌گذارى شده که عبارتند از: آنچه طهارت براى آن مشروع باشد‌، اسباب طهارت‌، کیفیت طهارت‌، نجاسات‌، آبها.
 
+
* کتاب صلاة از ۵ مقدمه و ۶ مقصد تشکیل مى‌شود، مقدمات عبارتند از: اوقات نماز‌، قبله‌، لباس نمازگزار‌، مکان نمازگزار‌، اذان و اقامه‌، و مقاصد آن  عبارتند از: افعال نماز‌، نماز جماعت‌، [[احکام]] خلل در نماز‌، نماز قضا‌، نماز شکسته‌.
# نسخه خطى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، در ضمن مجموعه‌اى از كتاب‌ها، با شماره 2750، مربوط به سال 882 ق. اين نسخه از نسخه‌اى كه با نسخه اصل مقابله شده گرفته شده است و با رمز (أ) مشخص شده است. (تاريخ تأليف اين كتاب در كتاب «مقدمه‌اى بر فقه شيعه» 822 ق مى‌باشد).
+
* کتاب زکات از ۴ رکن تشکیل شده است که عبارتند از: بر چه کسانى زکات واجب است‌، محل زکات، مستحق زکات، چه کسى باید زکات بپردازد.
# نسخه خطى مدرسه نواب صفوى در مشهد مقدس در ضمن مجموعه‌اى از 8 كتاب فقهى مربوط به قرن نهم، اين نسخه با رمز (ج) مشخص شده است.
 
# نسخه خطى كتابخانه آيت الله نجفى مرعشى در ضمن مجموعه‌اى از كتاب ها، مربوط به سال 843 ق. اين نسخه با رمز (ب) مشخص شده است و اما دو نسخه چاپ سنگى مربوط به سال‌هاى 1319 ق و 1332 ق مى‌باشد. در چاپ كتاب موجود از روش تلفيق بين نسخه‌هاى خطى استفاده شده و هيچ نسخه‌اى به عنوان اصل در تصحيح و تحقيق كتاب استفاده نشده است.
 
 
 
هم‌چنين در بدست آوردن مآخذ و منابع اقوال و نظريات بزرگانى همچون ابن جنيد، ابن ابى عقيل و بعضى از نظريات على بن بابويه و سيد مرتضى از كتاب مختلف الشيعة به عنوان منبع و مأخذ استفاده شده است.
 
 
 
==وضعیت نشر==
 
 
 
اولين چاپ كتاب در سال 1319 ق بوده كه چاپ پر غلطى بوده است و بعدها در سال 1322 ق اين كتاب تجديد چاپ شده است كه غلط هاى اين چاپ از چاپ قبلى نيز بيشتر بوده است.
 
 
 
كتاب موجود در سال 1412 ق به وسيله مؤسسه بنياد فرهنگى امام مهدى عليه السلام در چاپخانه صدر در [[قم]] چاپ شده است. محقق و مصحح آن حجت الاسلام شيخ محمد حسون بوده و حجت الاسلام سيد جواد شهرستانى نيز در تصحيح كتاب زحمات زيادى كشيده‌اند.
 
 
 
==نسخه‌ها==
 
 
 
در الذريعة جلد 3 صفحه 174، به 4 نسخه اشاره شده كه عبارتند از:
 
 
 
* نسخه كتابخانه سيد حسن صدرالدين مربوط به سال 966 ق‌.
 
* نسخه كتابخانه حسينيه شوشترى‌ها، مربوط به سال 947 ق‌.
 
* نسخه شيخ شكور مربوط به سال 993 ق‌.
 
* نسخه آستان قدس رضوى، مربوط به سال 967 ق.
 
 
 
در كتاب «مقدمه‌اى بر فقه شيعه» صفحه 136 به 7نسخه خطى كه متعلق به كتابخانه‌هاى مجلس آيت الله مرعشى، نواب صفوى، عمومى اصفهان، دانشگاه تهران و حسينيه شوشترى‌ها است اشاره نموده است كه قديم‌ترين نسخه آن مربوط به كتابخانه مجلس شوراى اسلامى است كه مربوط به سال 822 ق مى‌باشد.
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع فقه اهل البیت 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی "البیان".
 
  
[[رده:منابع فقهی]]
+
* [[نرم افزار جامع فقه اهلبیت (علیهم السلام) ۲|نرم افزار جامع فقه اهل البیت]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 +
[[رده:منابع فقهی]][[رده:منابع فقه شیعه]][[رده:آثار شهید اول]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۵۲

کتاب «البیان» تألیف شهید اول (م، ۷۸۶ ق)، در موضوع فقه شیعه است. این کتاب، دائرةالمعارف مختصرى از فتاواى فقهاى بزرگ قبل از شهید اول بشمار می‌رود.

البیان.jpg
نویسنده شهید اول
موضوع فقه‌ شیعه
زبان عربی
تعداد جلد ۱
تحقیق محمد الحسون

البیان

مؤلف

«محمد بن مکی عاملی» معروف به «شهید اول» (۷۳۴-۷۸۶ ق)، از فقهای نامدار شیعه در قرن هشتم هجری و شاگرد فخرالمحققین حلی است و خود از اساتید فاضل مقداد سیوری و علی بن خازن حائری می باشد.

علاوه بر «البیان»، برخی دیگر از مهمترین آثار او عبارتند از: اللمعة الدمشقیة، ذکرى الشیعة، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، المزار و الدرة الباهرة من الاصداف الطاهرة.

شهید اول در دمشق بر اثر عداوت و حسادت دشمنان شیعه به شهادت رسید.

معرفی کتاب

کتاب حاضر که بیشتر به سبک فقه فتوایى نوشته شده، دائرة المعارفى از فتاواى فقهاى بزرگ قبل از شهید اول است که غالباً بدون تصریح به نام آنان با الفاظى مثل قیل و نظائر آن مطرح شده‌اند.

از آن جایى که این کتاب در اواخر عمر شریف مؤلف نوشته شده و وى موفق به تکمیل مطالب آن نشده است، فقط کتاب‌هاى طهارت، صلاة، زکات و خمس را به پایان رسانیده و چند سطرى نیز از کتاب صوم را به رشته تحریر درآورده است.

این کتاب که از نظر حجم کوچک مى‌نماید، داراى محتوایى عمیق مى‌باشد و مؤلف کتاب توانسته است بین دقت و عمق مطالب و متن روان جمع کرده و در همان حال با خوددارى از ذکر تفصیلى اقوال و نظریات فقهاء، مباحث ضرورى و مورد نیاز را مطرح نماید. به همین دلیل، یکى از منابع بحارالأنوار که از آن بسیار نقل کرده، همین کتاب بوده و در موارد نادرى نیز در وسائل الشیعة و مستدرکات الوسائل از آن نقل شده است.

شهید اول در مقدمه کتاب درباره آن مى‌نویسد: أما بعد فإن الأدلّة العقلیة والنقلیة متطابقة على شرف العلوم و من أهمها معرفة شرع الحی القیوم و هذا «البیان» کامل بالمهم منه و المحتوم على طریقة العترة.

ویژگی‌های کتاب

کتاب «البیان» برخلاف دو کتاب «الدروس» و «ذکرى الشیعة» مؤلف، بسیار مختصر و به صورت فقه رساله‌اى نوشته شده و در مواردى که اقوال فقها در آن مطرح شده به صورت مبهم و با لفظ قیل بیان شده که خواننده را در بدست آوردن مأخذ اقوال و نظریات دچار مشکل مى‌کند. همچنین به روایات به صورت مبهم و بدون ذکر نام راوى و با عبارت «رُوى» استدلال شده است و به صحیح یا ضعیف بودن روایت اشاره‌اى نشده است.

گاهى به نام بعضى از فقها در کتاب اشاره شده که عبارتند از: ابن ابى عقیل، ابن جنید، سلار بن عبدالعزیز، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضى، شیخ طوسى، ابن براج، ابن حمزه، ابن زهره، قطب الدین راوندى، محقق حلى و علامه حلى. در بین این اسامى به ترتیب تکرار نظریات آنان، شیخ طوسى، ابن جنید، ابن ابى عقیل، شیخ صدوق، شیخ مفید و سید مرتضى بیش از دیگران مطرح شده‌اند.

یکى از مهمترین ویژگى‌هاى کتاب، بیان نظریات بزرگانى همچون ابوعلى طوسی فرزند شیخ طوسى، ابن جنید و ابن براج در کتاب الروضة است که در دیگر کتب فقهى کمتر دیده مى‌شود.

در کتاب البیان نام کتاب‌هاى فقهى و حدیثى کمتر ذکر شده است و به نام معدودى از آنان اشاره شده که عبارتند از: الإستبصار، تهذیب الأحکام، الخلاف و النهایة از شیخ طوسى‌؛ الروضة از ابن برّاج‌؛ المعتبر از محقق حلى‌؛ الوسیلة إلى نیل الفضیلة‌؛ فقه القرآن از راوندى‌؛ مختلف الشیعة، تحریر الأحکام و تذکرة الفقهاء از علامه حلى.

محتوای کتاب

کتاب «البیان» شامل کتاب‌هاى طهارت، صلاة، زکات، خمس و قسمتى مختصر از صوم مى‌باشد که با عناوینى مثل طرف، فصل، مقصد، مقدمه، قسم، رکن تقسیم شده است.

  • کتاب طهارت شامل ۵ قسمت است که با عنوان «طرف» نام‌گذارى شده که عبارتند از: آنچه طهارت براى آن مشروع باشد‌، اسباب طهارت‌، کیفیت طهارت‌، نجاسات‌، آبها.
  • کتاب صلاة از ۵ مقدمه و ۶ مقصد تشکیل مى‌شود، مقدمات عبارتند از: اوقات نماز‌، قبله‌، لباس نمازگزار‌، مکان نمازگزار‌، اذان و اقامه‌، و مقاصد آن عبارتند از: افعال نماز‌، نماز جماعت‌، احکام خلل در نماز‌، نماز قضا‌، نماز شکسته‌.
  • کتاب زکات از ۴ رکن تشکیل شده است که عبارتند از: بر چه کسانى زکات واجب است‌، محل زکات، مستحق زکات، چه کسى باید زکات بپردازد.

منابع