رجال نجاشی (کتاب)

نویسنده	احمد بن علی نجاشی
موضوع	علم الرجال
زبان	عربی
تعداد جلد	1
تحقيق‌	موسيی الشبیری الزنجانی
رجال نجاشی

این کتاب که نام کامل آن "فهرست اسماء مصنفی الشیعه " است. اثر ابوالعباس احمد بن علیّ بن احمد بن عباس نجاشی اسدی كوفی می باشد که به عنوان بهترین منبع اولیه رجال شیعه قلمداد شده و شامل تاریخ فقیهان و راویان است .

معرفی اجمالی کتاب

این کتاب از گرانبهاترین آثار شیعی در فن علم رجال و محور وتکیه گاه علمای این رشته و پژوهشگران حوزه علوم اسلامی است . « رجال نجاشی » یکی از چهار کتاب اصلی رجالی شیعه است . هر محقق و عالمی که در دانش شناخت راویان تحقیق و کتابی نوشته است ، به تعریف و تمجید از این اثر ماندگار برآمده است .

رجال نجاشى در بر دارندۀ نام و شرح حال 1269 نفر از روات و مؤلفين شيعه است كه در اين بين بعضى در چند سطر و بعضى در يك يا چند صفحه ترجمه شده‌اند.

کتاب شناس معروف ، علامه آقابزرگ تهرانی می نویسد : « رجال نجاشی ، در بین چهار کتاب اصول رجالی ، مهم ترین کتاب است ؛ نظیر کافی در بین چهار کتاب حدیثی . این اثر از دانشمند آگاه ونقاد ، ابوالعباس نجاشی از فرزندان عبدالله نجاشی است ، همو که امام صادق علیه السلام رساله اهوازیه را برایش نوشت . » .

علامه حلی می نویسد :

« کتاب رجال از نجاشی است که ما در کتاب رجال خودمان ، خلاصة الاقوال و دیگر کتاب ها از آن اثر بهره برده و مطالب زیادی را نقل کرده ایم . »

رجالی دیگر ، علامه مامقانی می نویسد : « کتاب مشهور نجاشی در موضوع رجال است . تمام بزرگان و دانشمندانی که زندگی وی را یادآور شده اند بر ستایش از آن برآمده اند . »

شهید قاضی نورالله شوشتری می نویسد : « بسیاری از مطالب کتاب مجالس المؤمنین را از کتاب رجال نجاشی استفاده نموده ام . » در كتاب حاضر ابتدا مؤلفين هم عصر پيامبر صلى الله عليه و آله يا نزديك به زمان ايشان ذكر شده‌اند، سپس بقيۀ مؤلفين بر اساس حروف الفباء آمده‌اند. البته در ترتيب افراد فقط حرف اول نام لحاظ شده و ترتيب حروف ديگر نام و نام پدر و... رعايت نشده است.

مولى عناية الله قهپايى كتاب را بر اين اساس مرتب نمود تا استفاده از آن آسانتر شود و فوايدى نيز به آن افزود كه متأسفانه نسخۀ آن موجود نيست و چاپ حاضر كتاب بر اساس همان ترتيب مؤلف است.

اين كتاب از جمله اصول اوليه رجال است كه نجاشى آن را به عنوان فهرستى براى اسامى مؤلفين شيعه تأليف كرده، لذا در آن تنها نام بزرگانى را آورده كه كتاب و اثرى از خود به يادگار گذاشته‌اند.

انگيزۀ نگارش

نجاشى در مقدمه كتاب هدف تأليف اين كتاب را چنين بيان كرده كه: « من شنيدم كه سيد شريف- سيد مرتضى علم الهدى- گفته عده‌اى از مخالفين مذهب شيعه چنين سرزنش كرده‌اند كه شما پيشينه و عالمى در شيعه نداريد كه تأليف و تصنيف نموده باشند... من نيز به خاطر رد اين كلام دست به تأليف زدم و تا آنجا كه توان داشتم نام مؤلفين شيعه را جمع نمودم». اين كلام نجاشى نشانگر بالاترين درجات غيرت دينى است كه فردى مى‌تواند داشته باشد.

ارزش کتاب

اين كتاب جزء اصول اوليه رجال است و مرجعى مهم در تشخيص وثاقت و اعتبار گذشتگان مى‌باشد. و بنا به نظر شيخ آقا بزرگ تهرانى مانند كافى در بين كتب اربعه است. در معارضه، قول و نظر او مقدم بر نظر ديگران است و ديگران با او قابل مقايسه نيستند. اهميت اين كتب به قدرى است كه هر كس در رجال و تراجم دست به قلم برده ناگزير به استفاده از نجاشى و كشى و شيخ طوسى است.

ويژگی هاى كتاب

1- از جمله نكات مهم كتاب آن است كه شخص از حيث مذهب و اعتبار و وثاقت بررسى شده و علاوه بر آن نام تأليفات و كتاب هاى او نيز ذكر شده است.

2- اين كتاب مهمترين منبع براى بررسى اسناد و وثاقت و اعتبار روات است و عمده‌ترين منبع در جرح و تعديل راويان مى‌باشد.

3- هدف اصلى كتاب، چنان كه ذكر شد، شناساندن مؤلفين شيعه و كتاب هايشان است. بنا بر اين راويانى كه تأليف نداشته‌اند در اين كتاب ذكر نشده‌اند.

4- در اين كتاب همۀ مؤلفين شيعه تا آن زمان ذكر نشده‌اند و در مقابل، عده‌اى از غير شيعيان كه براى شيعه تأليفى داشته‌اند در اين كتاب معرفى شده‌اند.

5- در ضمن بيان شرح حال عده‌اى از افراد، جرح و تعديل روات ديگر و سلسله اسناد اين افراد هم آمده است. مانند توثيق عام حلبيون( نجاشى شماره 229) و...

6- نجاشى تنها به اسم يا كنيه اكتفا نكرده; بلكه لقب ها و اسماء و كنيه‌هاى مختلف يك راوى را بيان كرده است.

7- تاريخ هايى مانند ولادت و وفات و تاريخ گرفتن اجازه و... در بسيارى موارد ذكر شده است.

8- اعتماد بزرگان بر كتابى يا عرضۀ آن كتاب بر معصوم نيز در بعضى موارد تذكر داده شده.

تقدم بر فهرست شيخ طوسى

از جمله نكات قابل توجه در اين كتاب آن است كه اين كتاب مقدم بر فهرست شيخ طوسى است زيرا:

1- تاريخ تأليف آن بعد از فهرست شيخ است و در اواخر عمر نجاشى نوشته شده در حالى كه فهرست شيخ مربوط به اوايل عمر او بوده.

2- شيخ در علوم مختلف تاليف دارد و قدرت علمى او در چندين علم تقسيم شده، لذا نقض و ايراد بر او نيز فراوان است; اما نجاشى تمام همّ خويش را در اين علم به كار گرفته است.

3- نجاشى به علم انساب بسيار مسلط بوده و براى شناخت رجال، شناخت انساب يك مسئله لازم است.

4- بسيارى از روات در آن زمان از كوفه و اطراف آن بوده‌اند و نجاشى كه خودش كوفى است آنها را بهتر مى‌شناسد.

5- نجاشى با ابن الغضائرى كه استاد اين فن بوده مأنوس بوده و از او استفادۀ فراوان كرده است.

6- نجاشى بسيارى از علماى رجال را ديده كه شيخ آنها را نديده است.

تاريخ تأليف

با توجه به تاريخ هاى موجود در كتاب، چنين بدست مى‌آيد كه نجاشى كتاب خويش را بين سالهاى 419 تا 436 هجرى نوشته است. از جمله اينكه تاريخ وفات محمد بن عبد الملك تبان( متوفاى 419 هجرى) در متن كتاب آمده و هنگام ذكر نام سيد مرتضى علم الهدى( متوفاى 436 هجرى)، از او با تعبير« أطال الله بقاءه» و« أدام توفيقه» ياد كرده است.

وضعیت نشر

کتاب حاضر توسط ج‍ام‍ع‍ه‌ م‍درس‍ي‍ن‌ ح‍وزه‌ علم‍ي‍ه‌ ق‍م‌، م‍وس‍س‍ه‌ ن‍ش‍ر اس‍لام‍ي منتشر شده است.

منابع

• محمدحسن امانی، نجاشی راوی شناس بزرگ. مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی: قم، 1376: (23 اردیبهشت 1391)
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع فقه اهل البیت 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی "فهرست أسماء مصنفي الشيعة".

متن کتاب رجال نجاشی

رجال نجاشی