عاص بن وائل
«عاص بن وائل سهمی» -پدر عمرو عاص- از مشرکان قبیله قریش و از تیره سهم بود.[۱] او از جمله کسانی است که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله را بسیار مورد اذیت و استهزاء خود قرار میداد.[۲] مفسران، شأن نزول برخی آیات قرآن را در مورد او دانستهاند.
دشمنی عاص با پیامبر اسلام
دشمنی عاص بن وائل با پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآله) به حدی بود که وی در هر اجتماعی که علیه پیامبر برگزار میشد، حضور مییافت؛ لذا زمانی که تعدادی از کفار به خانه ابوطالب رفتند و از پیامبر خواستند تا در قبال مال و مقام از دعوت خود دست بکشد، عاص نیز با آنها همراه بود و پیامبر در جواب آنها فرمود: «اگر خورشید را در دست راست و ماه را در دست چپ من قرار دهید از دعوت خود دست نخواهم کشید».[۳]
عاص چند ماهی پس از هجرت پیامبر به مدینه در سن هشتاد و پنج سالگی مرد.[۴] در مورد مرگ عاص بن وائل سخنان متفاوتی وجود دارد؛ در نقلی آمده است که خر یا قاطری به او لگد زد و در اثر آن ضربت هلاک شد.[۵] و یا گفته شده: او برای انجام کاری به کدا (کوهی در ارتفاعات مکه) رفت، سنگی که روی آن نشسته بود از زیرش غلطید و از کوه پرت شد و به شدت آسیب دید و ناله میکرد که پروردگار محمد مرا کشت و در اثر همان حادثه مرد.[۶]
از عاص فرزندانی نیز باقی ماندند که در تاریخ نام آنها آمده است، معروفترین آنها عمرو بن عاص مشاور معاویه است،[۷] که بعدها به حکومت مصر نیز رسید.
عاص در شأن نزول آیات
مفسّران و محقّقان اسلامی، نزول آیه «اِنَّا کَفَیْناکَ الْمُسْتَهْزِئینَ» (سوره حجر، آیه ۹۵) را درباره عاص بن وائل سهمی و دیگر مشرکان دانستهاند که پیوسته پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله را استهزا مى کردند.[۸]
بسیاری از مفسّران نیز، شأن نزول «سوره کوثر» را در جواب عاص بن وائل دانستهاند؛ چنانکه می فرماید: «إنّ شانِئکَ هو الأبتَر» (سوره کوثر، آیه ۳).[۹] ابن عباس میگوید: «عاص بن وائل که از سران مشرکان بود، با پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) هنگام خارج شدن از مسجدالحرام برخورد کرد و مدتی با یکدیگر صحبت کردند. گروهی از سران قریش در مسجد نشسته بودند و این منظره را از دور مشاهده کردند، هنگامی که عاص بن وائل وارد مسجد شد، به او گفتند: با که صحبت میکردی؟ گفت با این مرد «ابتر»! این تعبیر را به خاطر این انتخاب کرد که عبداللَّه پسر پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) -که از حضرت خدیجه متولد شده بود- از دنیا رفته بود، و عرب کسی را که پسر نداشت ابتر (بدون عقب) مینامید».[۱۰]
همچنین آیه «وَقَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّىٰ تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعًا...» و گفتند: ما به تو ایمان نمی آوریم، مگر آنکه از این سرزمین [خشک و سوزان مکه] چشمه ای پر آب و جوشان روان سازی!... (سوره اسراء، آیه ۹۰) را درباره بهانهجویی عاص و دیگر سران شرک و جدال بیهوده آنان با پیامبر صلى الله علیه وآله دانسته اند.[۱۱] شیخ طوسى از قول ابن عباس می گوید: این آیات درباره اقوامى نازل گردیده که در مقام اقتراح با رسول خدا صلى الله علیه وآله بوده و به او گفته بودند، ما هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد و نبوت تو تصدیق نخواهیم نمود، تا از براى ما چیزهایى که میخواهیم انجام بدهى. اینان ابوسفیان، ولید بن مغیره، ابوجهل، امیة بن خلف، عاص بن وائل و... از جماعت قریش بودند.[۱۲]
و در برخی از منابع، عاص را جزو افرادی چون ولید بن مغیره، اسود بن مطلب و امیة بن خلف دانستهاند که به پیامبر پیشنهاد دادند تا او خدای آنها را بپرستد و آنها نیز خدای او را بپرستند؛ که در جواب این افراد، خداوند «سوره کافرون» را نازل فرمود.[۱۳]
بهعلاوه مفسران، شأن نزول برخی آیات دیگر را نیز درباره کارها و مواضع قبیح عاص بن وائل بیان کرده اند.[۱۴]
پانویس
- ↑ السّیرة النبویه، ابن هشام، ج۲، ص۴۰۹؛ جمهرة انساب العرب، ص ۱۶۳.
- ↑ السّیرة النبویه، ابن هشام، ج۲، ص۴۰۹.
- ↑ مطهر مقدسی، البدء و التاریخ، ج۴، ص۱۴۶-۱۴۷.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۳۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۷۴۱.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۲۷۹؛ طبری، جامع البیان، ج۸، جزء ۱۴، ص ۹۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۶، ص۵۳۳؛ فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج۱۹، ص۱۶۵.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ج۴، ص۸۰۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۹-۱۰، ص۸۳۶.
- ↑ واحدی نیشابوری، اسباب نزول القرآن، ص۴۹۴؛ ابن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، ج۸، ص۴۷۷.
- ↑ جامع البیان، ج۹، جزء ۱۵، ص ۲۰۵؛ مجمع البیان، ج۵-۶، ص۶۷۸.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی، ص ۵۱۲.
- ↑ ابن هشام حمیری، السیرة النبویة، ج۱، ص۳۶۲؛ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات.
- ↑ سهل بن عبدالله تستری، تفسیر التستری، ص۲۰۶.
منابع
- "عاص بن وائل سهمی"، پایگاه اسلام کوئست.
- فرهنگ قرآن، اکبر هاشمی، ج۱۹، ص۴۹۲.
- نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، محمدباقر محقق.
