الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة (کتاب)
«الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة»، تألیف سید على‌خان شیرازى (متوفى ۱۱۲۰ ق)، شامل معرفى بزرگان و علما و شعراى شیعه از عصر صحابه تا دوره صفویه، در دوازده طبقه است.
 | |
| نویسنده | سید علی خان مدنی |
| موضوع | زندگینامه بزرگان شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
محتویات
مؤلف
سید علی بن احمد حسینی مدنی شیرازی مشهور به "سید علی خان کبیر" (۱۱۲۰-۱۰۵۲ ق) از علمای بزرگ شیعه در اوایل قرن دوازدهم هجری است. علامه محمدباقر مجلسی از شاگردان مبرّز اوست.
سید علی خان علاوه بر فقه و اصول و حکمت الهی، در ادبیات عرب و علم لغت نیز متبحر بود. از مشهورترین آثار او کتاب "ریاض السالکین" در شرح "صحیفه سجادیه" است.
معرفی کتاب
آقا بزرگ تهرانی در «الذریعة»، از این کتاب با عناوین «الدرجات الرفیعة فی طبقات الامامیة»، «طبقات الإمامیه و الشیعة» و «طبقات الشیعة» نام برده و نیز با عنوان «رجال السید علی» فهرست نموده است.
این کتاب، مشتمل بر دوازده طبقه مختلف از شخصیت های گوناگون شیعی است که عبارت اند از: طبقه اوّل: صحابیان؛ طبقه دوم: تابعیان؛ طبقه سوم: محدّثانی که از ائمه معصوم(ع) روایت آورده اند؛ طبقه چهارم: محدّثان و مفسران و فقها؛ طبقه پنجم: حکما و متکلّمان؛ طبقه ششم: علمای عرب؛ طبقه هفتم: سادات صفوی؛ طبقه هشتم: ملوک و سلاطین؛ طبقه نهم: امرا؛ طبقه دهم: وزرا؛ طبقه یازدهم: شعرا؛ طبقه دوازدهم: نساء.
اما بنابر آنچه که محقّق کتاب در مقدمه خود آورده، ایشان از این کتاب، تنها به مطالب طبقه اوّل و قسمتی از طبقه چهارم و یازدهم دسترسی پیدا کرده، و در چاپ کتاب نیز بر همین مقدار اکتفا نموده است.
از آنجا که کتاب حاضر، یک‌صد سال پس از کتاب «مجالس المؤمنین» قاضى نورالله شوشترى تألیف شده، سبک و سیاق آن به کتاب مذکور نزدیک است.
محتوای کتاب
چنانکه گفته شد، از طبقات مذکور، تنها طبقه اول و بخشى از طبقه چهارم و یازدهم در نُسَخ باقى مانده و باقى طبقات موجود نیست. مصنّف در بررسی هر شخصیت، ضمن معرّفی زندگینامه و تاریخ حیات، اقدام به بیان اقوال علما در مورد آن شخصیت نموده است.
الف. طبقه اول کتاب مشتمل بر چهار مقدمه و دو باب است؛ در مقدمه اول، ابتدا تعریفى از صحابه آمده است. نویسنده، معتقد است که صحابى بر کسى اطلاق مى‌شود که پیامبر اکرم(ص) را درحالى‌که مؤمن به آن حضرت است ملاقات کند و مسلمان بمیرد و مراد از دیدار اعم از مجالست و راه رفتن و رسیدن آن دو به دیگرى است؛ ولو اینکه با وى سخن نگفته باشد. نویسنده در مقدمه دوم، حکم صحابه را بیان کرده است؛ صحابه نیز در بحث عدالت حکم غیر صحابه را دارند و به صِرف صحابى بودن، حکم به ایمان و عدالت شخص نمى‌شود و نجات از عقاب و غضب جبار حاصل نمى‌گردد. تنها کسانى که علم به عدالت و ایمان آنها و محافظت بر وصیت رسول‌الله(ص) درباره اهل بیت(ع) داریم، مانند: سلمان، ابوذر و عمار، حکم به عدالتشان مى‌شود. در مقدمه سوم نیز ملاک ردّ و قبولى صحابه ذکر شده است. همچنین در مقدمه چهارم به این واقعیت که بسیارى از صحابه در خلافت ابوبکر و برخى در خلافت امام على(ع) دچار تزلزل شدند و راهى نیز براى استقصاء تمامى آنها نیست، اشاره شده است.
باب اول از طبقه اول، به معرفى صحابه سادات بنى‌هاشم اختصاص دارد که با ذکر احوال ابوطالب، حمزة بن عبدالمطلب، جعفر بن ابى‌طالب و عباس بن عبدالمطلب آغاز و به جعفر بن ابى‌سفیان بن حرث بن عبدالمطلب ختم شده است. در باب دوم نیز صحابه شیعه از غیر بنى‌هاشم مانند سلمان فارسى، مقداد بن اسود و ابوذر غفارى گردآورى شده است. نویسنده درباره برخى از صحابه مانند سلمان، مفصل نوشته و درباره برخى چون ابن شداد بن عمیر قرشى تنها توانسته دو سطر مطلب فراهم کند.
ب. در طبقه چهارم در یک باب، تعدادى از محدثین، مفسرین و فقهاى علوى شیعه ذکر شده است. در ابتداى این اسامى نیز مى‌توان سید مرتضى و سید رضى را مشاهده نمود.
ج. در طبقه یازدهم، تنها به شش تن از شعراى شیعه اشاره شده است که نابغه جعدى، ابوفراس، ابومنهل و ابوصخر از آن جمله‌اند. نویسنده ضمن اشاره به شرح حال این شعرا، به ابیات و اشعار متعددى از آنها نیز اشاره کرده است.
منابع
- "الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة"، ویکی نور.
- مأخذشناسی رجال شیعه، رسول طلاییان، ص ۱۲۹-۱۳۰.
