Indeed We have made it a punishment for the wrongdoers.
Surely We have made it to be a trial to the unjust.
Lo! We have appointed it a torment for wrong-doers.
For We have truly made it (as) a trial for the wrong-doers.
معانی کلمات آیه
«فِتْنَةً»: زحمت و محنت. رنج و عذاب. مراد این است که دوزخیان وادار به خوردن چنین درخت بدبو و تلخی میشوند که به جای این که وسیله راحت باشد، باعث عذاب و رنج بیشتر میگردد. ممکن است (فِتْنَةً) را به معنی آزمایش دانست. در این صورت اشاره به این است که زقّوم در دنیا وسیله آزمایش ستمگران کفرپیشه است. چرا که کافران گفته و میگویند: مگر درخت در آتش میروید؟!
آيا آن (نعمتهاى بهشتى) براى پذيرايى بهتر است يا درخت زقوم؟ همانا ما درخت زقوم را وسيلهى شكنجه و درد و رنج ستمگران (كافران) قرار دادهايم. همانا اين درخت از عمق دوزخ مىرويد.
جلد 8 - صفحه 34
نکته ها
«نزل» به پذيرايى از مهمان، هنگام نزول و ورود گفته مىشود.
«زقوم» گياه زهردارى است كه در باديهها مىرويد و اگر برگش كنده شود از جاى آن شيرهاى بيرون مىآيد كه به هر جاى بدن برسد ورم مىكند. در سورهى دخان آيهى 43 مىفرمايد: «إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ طَعامُ الْأَثِيمِ كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ كَغَلْيِ الْحَمِيمِ» زقوم، خوراك گناهكاران است كه مثل فلز گداخته در درون آنان جوشان است، همچون جوشيدن آب داغ.
پیام ها
1- نمونههاى لطف يا قهر الهى را با يكديگر مقايسه كنيم تا بهتر عمل كنيم.
2- انسان فطرتاً طالب خير و دنبال بهترينهاست. ذلِكَ خَيْرٌ ... أَمْ
3- اهل بهشت مهمان خدا هستند. «نُزُلًا»
4- ستمگرانى كه در دنيا دلها را مىسوزانند، در قيامت با طعامى سوزان پذيرايى خواهند شد. «فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ»
5- با ارادهى الهى، در قعر آتش درخت مىرويد. «شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنَّا جَعَلْناها فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ (63)
إِنَّا جَعَلْناها: ما قرار داديم درخت زقوم را كه طعام اهل جهنم است، فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ: ابتلا و امتحان در دنيا براى ستمكاران تا انكار ايشان آن را مزيد بر عقاب آنها باشد، و بدانند ذات قادر متعال كه تمام اشياء در حيطه تصرف و اراده او است البته قدرت دارد كه شجرهاى از جنس آتش در جهنم بروياند براى كفار. ابن الزبعرى صناديد قريش را گفت: اين شخص مىترساند ما را به زقوم، و آن به لغت بربر و افريقيه مسكه و خرما باشد. ابو جهل برخاست و اكابر عرب را به خانه برد و كنيزان را گفت: «زقينا» ما را زقوم ده. كنيز زبده و خرما آورد، أبو جهل گفت: بخوريد زقومى است كه پيغمبر ما را مىترساند. «1» خداى متعال آيه نازل فرمود: زقوم آن نيست كه ايشان گمان مىبرند:
پس همانا آنها هر آينه خورندگانند از آن پس پركنندگانند از آن شكمها را
پس همانا براى آنها است بر روى آن هر آينه آميختهاى از آب گرم
پس همانا بازگشت آنها بسوى دوزخ است
همانا آنها يافتند پدرانشان را گمراهان
پس آنها در پيروى كارهاى آنان شتابان ميشوند.
تفسير
ظاهرا آيه اوّل نقل كلام اهل بهشت است در ضمن آيات سابقه چنانچه بيان شد و محتمل است كلام الهى باشد از قبل خود يعنى براى مانند اين نعيم كه در آيات اولئك لهم رزق معلوم تا كأنّهنّ بيض مكنون ذكر شد بايد كار كنند كاركنان و در هر حال خداوند ميفرمايد آيا اين نعيم مذكور در آيات سابقه مفصّلا خوب است كه تشريفات ورودى مهمان باشد يا درخت زقّوم كه در مقابل آن تشريفات ورودى كه براى اهل بهشت تهيّه شده بود براى اهل جهنّم تهيّه شده و پذيرائيهاى بعدى هر يك از دو دسته هم بهمين مناسبت خواهد بود و گفته شده زقوم نام درختى است كه در نهامه ميرويد و داراى برگهاى كوچك تلخ بدبو است و در مجمع نقل نموده كه قريش وقتى آيه انّ شجرة الزّقوم طعام الأثيم را شنيدند گفتند ما چنين درختى را نمىشناسيم و ابو جهل گفت محمد گمان ميكند آتش درخت ميروياند در صورتى كه درخت را ميسوزاند پس نازل شد انّا جعلناها فتنة
جلد 4 صفحه 434
للظّالمين يعنى ما آن درخت را موجب آزمايش كفّار قرار داديم كه بدون تأمّل در قدرت خدا آنرا منكر شدند و موجب مزيد عذاب آخرت آنها گرديد پس فتنه هم بمعناى امتحان و هم بمعناى عذاب اينجا مناسب است علاوه بر آنكه چنين نزل يعنى تهيّه بدوى براى وارد بخودى خود هم عذاب و بلا است و اگر اين شأن نزول نبود حمل بر عذاب و بلا ميشد و گفته شده چون آنها اظهار عدم اطّلاع از چنين درختى نمودند خدا آنرا معرّفى فرموده كه آن درختى است كه از ته جهنّم بيرون مىآيد و شاخههايش بلند ميشود و بتمام طبقات جهنّم ميرسد و چون از آتش ميرويد در آتش نميسوزد و ميوه آن در وقت طلوع از شاخه مانند سرهاى شياطين است و اين يك نوع تشبيه لطيفى از امر حسّى است بامر خيالى مانند تشبيه سر نيزه بدندان غول در شعر امرء القيس يا روى خوب برخسار پرى كه رايج است با آنكه نه غول را كسى ديده نه پرى را شياطين را هم نمىبينند ولى در عالم خيال صورت قبيحى براى آنها تصوّر مينمايند كه ترس آور است و كفّار قبل از ورود بجهنّم از شدّت گرسنگى شكم را از آن پر ميكنند و عطش بر آنها غلبه مينمايد پس مدّتى تشنه ميمانند تا مايعى مركّب از چرك و خون بد بوى مشوب و مخلوط بزرداب جوشانى بآنها داده ميشود كه امعائشان متلاشى ميگردد و بعدا بجايگاه خودشان از جهنّم منتقل خواهند شد و گناه آنها آنستكه ديدند پدرانشان در ضلالت و گمراهى كفر و شرك بسر ميبرند و بدون تأمّل و تفكر و تحقيق و تدقيق تقليد از آنها نمودند و در پيروى آنها شتابان شدند مانند آنكه كسى آنها را تعقيب نموده و بسرعت ميراند بسوى آن و گفته شده حميم جاى مخصوصى دارد خارج از جهنّم آنها را مانند شتر ميبرند بر سر آن مايع جوشان و سيراب نموده بجهنّم برميگردانند بدليل قول خداوند هذه جهنّم الّتى يكذّب بها المجرمون يطوفون بينها و بين حميم آن پناه مىبريم بخداى مهربان.
(آیه 63)- سپس قرآن به بعضی از ویژگیهای این گیاه پرداخته، میگوید: «ما آن را مایه درد و رنج ظالمان قرار دادیم» (إِنَّا جَعَلْناها فِتْنَةً لِلظَّالِمِینَ).
اشاره به این که آنها هنگامی که نام «زقوم» را شنیدند به سخریه و استهزا پرداختند و از این رو وسیلهای برای آزمایش این ستمگران شد.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: