یا آن خدایی که آسمانها و زمین را خلق کرده و از آسمان برای شما باران فرستاد تا به آن درختان و باغ و بستانها را در کمال سبزی و خرمی رویاندیم که هرگز شما (از پیش خود) قادر بر رویانیدن آن درختان نبودید؟ آیا با وجود خدای یکتا خدایی هست؟ (هرگز خدایی نیست) بلکه این مشرکان (از نادانی) روی (از خدا) میگردانند.
[آیا آن شریکان انتخابی شما بهترند] یا آنکه آسمان ها و زمین را آفرید، و برای شما از آسمان آبی نازل کرد که به وسیله آن باغ هایی خرم و با طراوت رویاندیم، که رویاندن درختانش در قدرت شما نیست؛ آیا با خدا معبودی دیگر هست [که شریک در قدرت و ربوبیت او باشد؟ نه، نیست]، بلکه آنان مردمی منحرف اند [که برای او شریک می گیرند.]
[آيا آنچه شريك مىپندارند بهتر است] يا آن كس كه آسمانها و زمين را خلق كرد و براى شما آبى از آسمان فرود آورد، پس به وسيله آن، باغهاى بهجتانگيز رويانيديم. كار شما نبود كه درختانش را برويانيد. آيا معبودى با خداست؟ [نه،] بلكه آنان قومى منحرفند.
يا آن كسى كه آسمانها و زمين را آفريد و از آسمان برايتان آب فرستاد، و بدان بوستانهايى خوشمنظر رويانيديم كه شما را توان رويانيدن درختى از آن نيست. آيا با وجود اللّه خداى ديگرى هست؟ نه، آنها مردمى هستند از حق منحرف.
(آیا بتهایی که معبود شما هستند بهترند) یا کسی که آسمانها و زمین را آفریده؟! و برای شما از آسمان، آبی فرستاد که با آن، باغهایی زیبا و سرورانگیز رویاندیم؛ شما هرگز قدرت نداشتید درختان آن را برویانید! آیا معبود دیگری با خداست؟! نه، بلکه آنها گروهی هستند که (از روی نادانی، مخلوقات را) همطراز (پروردگارشان) قرار میدهند!
Is He who created the heavens and the earth, and sends down for you water from the sky, whereby We grow delightful gardens, whose trees you could never cause to grow...? What! Is there a god besides Allah? Indeed, they are a lot who equate [others with Allah].
Nay, He Who created the heavens and the earth, and sent down for you water from the cloud; then We cause to grow thereby beautiful gardens; it is not possible for you that you should make the trees thereof to grow. Is there a god with Allah? Nay! they are people who deviate.
Is not He (best) Who created the heavens and the earth, and sendeth down for you water from the sky wherewith We cause to spring forth joyous orchards, whose trees it never hath been yours to cause to grow. Is there any Allah beside Allah? Nay, but they are folk who ascribe equals (unto Him)!
Or, Who has created the heavens and the earth, and Who sends you down rain from the sky? Yea, with it We cause to grow well-planted orchards full of beauty of delight: it is not in your power to cause the growth of the trees in them. (Can there be another) god besides Allah? Nay, they are a people who swerve from justice.
معانی کلمات آیه
بهجة: ذاتَ بَهْجَةٍ: شادى آور. بهجت: خوش منظر كه بيننده را شاد مىكند. فعل آن از باب «كرم يكرم» است.
يعدلون: آن از عدول است يعنى از حق عدول مىكنند، به نظر بعضى: غير خدا را با خدا برابر مىكنند.[۱]
كيست كه آسمانها و زمين را آفريد؟ و از آسمان براى شما آب فرستاد، پس به وسيلهى آن، باغهايى بهجتانگيز رويانيد؛ كار شما نبود كه درختانش را برويانيد، آيا معبودى با خداست؟ (نه) بلكه آنان قومى منحرفند.
نکته ها
«حَدائِقَ»، جمع «حديقه»، به معناى باغى است كه ديوار داشته باشد، نظير حدقهى چشم.
پیام ها
1- تفكّر در آفرينش، بهترين راه وصول به خداست. «أَمَّنْ خَلَقَ»
2- هر درخت و گياهى كه مىرويد، زير نظر خداوند و با ارادهى اوست. «فَأَنْبَتْنا»
3- اعمال قدرت الهى، از طريق اسباب عادّى است. «فَأَنْبَتْنا بِهِ»
4- زيبايى دلانگيز، يك ارزش است. «ذاتَ بَهْجَةٍ»
5- طورى سخن بگوييم كه همه بفهمند. (خواصّ و اسرار گياهان را همه
جلد 6 - صفحه 442
نمىفهمند، ولى شادابى وزيبايى سبزه وگلها را همه درك مىكنند. «حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ»
6- وقتى به قدرت خدا پى مىبريم كه به ناتوانى خود- حتّى براى روياندن يك درخت- پى ببريم. «ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا»
7- با سؤالهاى پيامدار، وجدانها را بيدار كنيم. أَمَّنْ خَلَقَ ... أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ
8- جلوى شبهات را بگيريد. آفرينش آسمانها و زمين، مدعى ندارد، ولى كشت و زرع، مدعى دارد. بعضى مىگويند: ما منطقه را سبز و آباد كرديم. و لذا خداوند مىفرمايد: «ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها» و در جاى ديگر مىفرمايد:
«أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ» «1» آيا شما كشت و زراعت مىكنيد يا ما؟
9- توحيد، راه مستقيم و شرك، راه انحرافى است. «يَعْدِلُونَ»
بعد از آن، تعداد «1» خيرات و منافع خود مىفرمايد كه از آثار رحمت واسعه الهى و دال است بر وحدانيت و قدرت قاهره سبحانى تا بندگان از باديه جهالت و ضلالت به شاهراه هدايت و سعادت ارشاد شوند.
نوع اول، آنچه متعلق است به خلق آسمانها:
أَمَّنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ: آيا كيست كه به قدرت كامله بيافريد آسمانها و زمينها را كه اصول كائنات و مبادى و منافع هستند (استفهام تقريرى است) يعنى آيا ذاتى كه خلق آسمان و زمين فرموده، بهتر است براى ستايش و پرستش يا جمادى كه بر هيچ چيز قادر نيست؛ البته قابل ستايش و پرستش ذاتى است كه خلق آسمان و زمين فرمود. وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً: و نازل فرمود از آسمان آب باران را به حكمت بالغه، فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ: پس برويانيديم به آن آب بوستانهاى صاحب زينت و طراوت. ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها:
«1» تعداد- برشمردن.
جلد 10 - صفحه 67
نيست و نباشد شما را قدرت آنكه برويانيد درختان از بوستانها.
پس بر سبيل استفهام انكارى فرمايد: أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ: آيا هست با خداى به حق خداى ديگرى، يعنى نيست در عالم خدائى قابل ستايش و پرستش مگر ذات اللّه كه جامع تمام صفات كماليه و منزه از كليه نقايص و سزاوار پرستش خواهد بود.
بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ: بلكه مشركان گروهى هستند كه ميل مىكنند از راه حق كه توحيد است، يا عديل و شريك مىسازيد براى خداى به حق.
تنبيه: ظهور بوستانهاى مرتب شده به انواع گلها و رياحين و درختان به انواع مختلفه و طباع متشتّته از مواد متشابه به سبب نزول باران مقدّر شده، هر آينه آگاهى است بر آنكه قادرى در عالم وجود نخواهد بود كه بتواند چنين قدرت تامّه به عرصه ظهور جلوه دهد مرگ ذات يگانه خداى خالق آسمان و زمين كه موجودات در حيطه تصرف او باشند، و فطرت سليم بر اين مطلب گواهى است، لذا بر سبيل استفهام انكارى فرمايد: آيا اين خدا خداى ديگرى باشد، يعنى نيست و نبوده و نخواهد بود خدائى مگر ذات خلّاق عالم، و مشركين و كفار از راه حق عدول كنند كه غير را ستايش نمايند.
و فرستاديم لوط را هنگاميكه گفت به قومش آيا ميكنيد كار زشت را با آنكه شما مىبينيد
آيا هر آينه شما ميآئيد نزد مردان از روى شهوت بجاى زنان بلكه شما گروهى هستيد كه نادانى ميكنيد
پس نبود جواب قومش مگر آنكه گفتند بيرون كنيد آل لوط را از بلد خودتان همانا ايشان مردمانى هستند كه ميخواهند پاك باشند
پس رهانيديم او و اهلش را مگر زنش كه مقدّر كرديم او را كه باشد از بازماندگان
و بارانديم بر آنها بارانى پس بد بود باران بيم داده شدگان
بگو ستايش مر خدا را است و سلام بر بندگانش كه برگزيد آيا خدا بهتر است يا آنچه براى او شريك قرار ميدهند
آيا كيست كه آفريد آسمانها و زمين را و فرو فرستاد براى شما از آسمان آبى پس رويانيديم بآن باغهاى خرّم نباشد براى شما كه برويانيد درخت آنها را آيا معبودى است با خدا بلكه آنهايند گروهى كه عدول ميكنند
آيا كيست كه گردانيد زمين را قرارگاه و قرار داد در ميانش نهرها و قرار داد برايش كوههاى ثابت و قرار داد ميان دو دريا حائلى آيا خدائى است با خدا بلكه بيشترشان نميدانند.
تفسير
خداوند متعال عطف فرمود بر قصه حضرت صالح قصه حضرت لوط
جلد 4 صفحه 158
پيغمبر را باين تقريب كه و فرستاديم لوط را بر قومش به پيغمبرى وقتى كه بآنها فرمود بر سبيل انكار كه آيا شما مرتكب كار زشت لواط ميشويد با آنكه ميدانيد و مىبينيد زشتى و كثافت و خباثت آنرا يا در مرئى و منظر يكديگر اقدام باين عمل ناشايسته مينمائيد و آن عمل ناشايسته كه قابل انكار است آنستكه شما از روى شهوت ميآئيد نزد مردان و نميرويد نزد زنان با آنكه خداوند آنها را براى اين عمل خلق فرموده براى شما شما راه را گم كرده و بجهالت و نادانى افتادهايد و پاك را گذارده پليد را اختيار نمودهايد و قوم در جواب عاجز مانده ناچار گفتند لوط و كسانش را از بلد خودتان بيرون كنيد كه آنها مردمانى هستند كه ميخواهند پاك و پاكيزه و منزّه و مقدّس باشند گويا مقصودشان تمسخر و استهزاء بود و خداوند او و كسانش را از ميان آنها بيرون برد و از شرّشان نجات داد و از عذاب خلاص فرمود مگر زن او را كه با آنها همدست بود و در ميان آنها باقى ماند و بعذاب گرفتار گرديد و خداوند باران بدى از سنگ بر آنها نازل فرمود كه همه هلاك شدند با آنكه قبلا بآن بيم داده شده بودند و شرح اين قضايا مكرر ذكر شده است و بعضى قدرنا بتخفيف قرائت نمودهاند و براى اداء شكر اين نعمت كه غلبه دوستان خدا بر دشمنان او است بحبيب خود دستور فرموده كه حمد خدا را بجا آورد و تحيّت و سلام فرمايد بر بندگان برگزيده خدا كه اكمل افراد ايشان اهل بيت اطهارند و بعدا فرموده حال ببينيد اى شنوندگان اين قضاياى تاريخى آيا خداى يگانه بهتر است براى ستايش و پرستش يا بتهاى بى شعور بى كاره كه قادر بر هيچ امرى نيستند و نتوانستند پرستش كنندگان خود را از عذاب خدا نجات دهند و تشركون بتاء نيز قرائت شده و بنابراين خطاب بمشركين مكه است كه براى الزام آنها ذكر شده و نيز فرموده آيا كسيكه آسمانها و زمين پر وسعت و نعمت را خلق فرموده و باران رحمتش را از آسمان بر شما فرود آورده و بوستانهاى خرّم خوش منظر با بهجت و طراوت را بآن براى شما ايجاد و احداث فرموده كه شما هيچ يك درخت از آنرا نمىتوانيد بخودى خود برويانيد آيا ميشود با چنين خدائى خداى ديگرى باشد با آنكه واضح است كه همه كار يك مدير و لوازم يك اداره است بلكه معلوم است كه اهل شرك عدول نمودند از حق بباطل آيا
جلد 4 صفحه 159
كسيكه زمين را قابل سكونت و قرارگاه بنى آدم قرار داد و وسائل معيشت آنها را در آن فراهم فرمود بجريان نهرها در خلال و جوانب و اطراف آن و احداث كوههاى بلند براى سنگينى و آرامى زمين و استخراج معادن و جريان آب و امثال اين منافع و قرار داد ميان دو دريا و مجمع دو آب شور و شيرين مانع و حائل كه مخلوط بيكديگر نميشوند و شما آنرا مشاهده ميكنيد چنانچه در سوره فرقان گذشت آيا چنين خدائى شريك دارد و چنين قدرتى محتاج بكمك است و سزاوار است كه جمادات را با او شريك در پرستش قرار داد البته بيشتر كسانى كه مشرك ميباشند نميدانند ادلّه توحيد را و از اين معانى غافلند و بعضى هم از باب تعصّب و عناد بكفر و الحاد تشبّث نمودهاند و عدول از غيبت بتكلم در فأنبتنا براى تأكيد اختصاص فعل است بذات احديّت و لذا بعدا صريحا از غير نفى فرموده است.
(بَل هُم قَومٌ يَعدِلُونَ) دانسته و فهميده عدول از حق و پرستش خداوند يكتا ميكنند و توجه و پرستش بباطل مينمايند.
166
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 60)- با این همه باز مشرک میشوید! در آیه قبل- بعد از ذکر بخشهای تکان دهندهای از زندگی پنج پیامبر بزرگ- سؤال کوتاه و پر معنایی مطرح شد که «آیا خداوند با این همه قدرت و توانایی بهتر است یا بتهای بیارزشی که آنها ساختهاند».
از اینجا به بعد به شرح آن سؤال پرداخته و ضمن پنج آیه که با پنج سؤال حساب شده شروع میشود مشرکان را تحت باز پرسی و محاکمه قرار میدهد، و روشنترین دلائل توحید را ضمن اشاره به دوازده نمونه از مواهب بزرگ خداوند بیان میکند.
نخست به خلقت آسمانها و زمین و نزول باران و برکات ناشی از آن پرداخته چنین میگوید: آیا بتهایی که معبود شما هستند بهترند «یا کسی که آسمانها و زمین را آفریده و برای شما از آسمان آبی فرستاد پس با آن باغهای زیبا و سرورانگیز
در دنباله آیه روی سخن را به بندگان کرده، میگوید: «شما قدرت نداشتید که درختان این باغهای زیبا را برویانید» (ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها).
کار شما تنها بذرافشانی و آبیاری است، اما کسی که حیات را در دل این بذر آفریده، و به نور آفتاب و قطرات حیاتبخش باران و ذرات خاک فرمان میدهد که این دانهها را برویانید، تنها خداست.
به تعبیر دیگر: توحید در خلقت (توحید خالق) و توحید در ربوبیت (توحید تدبیر کننده این جهان) پایهای برای «توحید معبود» شمرده شده است.
و لذا در پایان آیه میگوید: «آیا معبود دیگری با خداست» (أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ).
«بلکه آنها گروهی هستند که (از روی نادانی، مخلوقات را) هم طراز (پروردگارشان) قرار میدهند» (بَلْ هُمْ قَوْمٌ یَعْدِلُونَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: