و بزرگى در آسمانها و زمين مخصوص اوست و اوست خداى عزيز و حكيم.
نکته ها
در آغاز سوره كه سخن از نزول قرآن و نعمت‌ها بود، خداوند، عزيز و حكيم معرّفى شده بود، «تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ» و در پايان نيز كه سخن از كيفر مسخره‌كنندگان است، تعبير عزيز و حكيم آمده است. شايد اشاره به اين باشد كه نعمت‌ها، كيفرها، مهرها و قهرها همه برخاسته از قدرت و حكمت الهى است.
پیام ها
1- تنها خداوند، شايسته‌ى بزرگى و حمد و ستايش است. «فَلِلَّهِ الْحَمْدُ»
2- پروردگار آسمانها و زمين و همه هستى، همان خداى يكتاست. فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِ ... رَبِ ... رَبِ
جلد 8 - صفحه 544
3- آسمانها و زمين و همه چيز تحت تربيت الهى و رو به رشد است. رَبِّ السَّماواتِ ...
4- عزّت و قدرت خداوند همراه با حكمت و كاردانى اوست. «الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ»
چون تهديد بندگان از روز معاد لطفى است از جانب حق تعالى كه مقرب
جلد 12 - صفحه 63
بندگان است به طاعت و مبعد ايشان است از معصيت، پس آن موجب شكر گزارى و مستلزم سپاسدارى حضرت بارى باشد لذا مى‌فرمايد:
فَلِلَّهِ الْحَمْدُ: پس براى خداست بخاصه همه ثناها و ستايشها، رَبِّ السَّماواتِ: آن خدائى كه پروردگار آسمانها است، وَ رَبِّ الْأَرْضِ: و پروردگار زمينها، رَبِّ الْعالَمِينَ: تربيت كننده عالميان است از جن و انس، وحش و طيور و ساير حيوانات و نباتات و جمادات و عالم علوى و سفلى.
و اما آنانكه كافر شدند خدا بآنها گويد آيا پس نبود آيتهاى من كه خوانده ميشد بر شما پس سركشى و تكبّر كرديد و بوديد گروهى گناهكاران
و چون گفته شد همانا وعده خدا حق است و قيامت نيست شكى در آن گفتيد نميدانيم چيست قيامت گمان نميكنيم مگر گمان ضعيفى و نيستيم ما يقين دارندگان
و ظاهر شد براى آنها بديهاى آنچه كردند و احاطه نمود بآنها جزاى آنچه بودند كه بآن استهزاء مينمودند
و گفته شود كه امروز واگذاريم شما را همچنانكه واگذارديد
جلد 4 صفحه 643
ملاقات امروزتان را و جاى شما آتش است و نباشد برايتان يارى كنندگانى
اين براى آنست كه شما گرفتيد آيتهاى خدا را باستهزاء و فريب داد شما را زيور زندگانى دنيا پس امروز بيرون آورده نميشوند از آن و نه بآنها دستور رسد كه عذرخواهى نمايند
پس مر خدا را است ستايش پروردگار آسمانها و پروردگار زمين پروردگار جهانيان
و براى او است بزرگى و بزرگوارى در آسمانها و زمين و او است ارجمند درست‌كردار.
تفسير
بيان حال كفّار مسبوق بذكر است در قيامت كه بعد از اتمام حجّت از خدا و پيغمبر صلى اللّه عليه و اله بر آنها بتلاوت آيات قرآن و ظهور اعجاز آن براى آنان باز اصرار بر كفر و معصيت داشتند در دنيا و صريحا اظهار شك و ترديد در معاد مينمودند و آنروز قبح اعمال آنها برايشان آشكار ميگردد بلكه بصور قبيحه مجسّم ميشود و جزاى كردارشان كه استهزاء بآيات الهيّه بود بر آنها احاطه مينمايد و آن عذابهاى گوناگون جهنّم است و از طرف خداوند بآنها گفته ميشود امروز ما شما را بحال شخص فراموش شده واگذار در جهنّم مينمائيم چنانچه شما هم در دنيا امروز را بحال فراموشى واگذار نموديد و تهيّه و تداركى براى آن نديديد و اعتنائى بآن نداشتيد جايگاه ابدى شما آتش جهنّم است و هيچ ناصر و معينى نداريد كه بتواند با شما مختصر كمكى كند چون شما در دنيا به پيغمبر و ائمه اطهار استهزاء مينموديد و زيور و زينت زندگانى دو روزه دنيا شما را فريب داده بود و كاملا سرگرم بجمال بى‌مثال او شده بوديد و ابدا بياد آخرت نبوديد پس آنان امروز بايد بدانند كه ديگر از آتش بيرون نمى‌آيند و تا خدا خدائى ميكند بايد بسوزند و بسازند و ديگر جاى توبه و انابه و عذرخواهى براى آنها باقى نمانده لذا در اين باب بآنها پيشنهادى نميشود و بهيچ وجه پوزش آنها پذيرفته نخواهد شد پس بايد دانست كه ستايش و پرستش لايق و سزاوار خداوندى است كه خالق و مربّى و نگهدار عالم و عالميان و منعم حقيقى ايشان است نه غير او و بزرگى و بزرگوارى و فرمانروائى زيبنده و در خور او است نه جز او چون آثار قدرت و عظمت او در تمام عالم ظاهر و هويدا است و كسى را نميرسد كه در برابر بزرگى و عظمت او تكبّر و بزرگ منشى نمايد و اگر بنمايد در جهنّم جايگير خواهد شد چنانچه در حديث قدسى بآن اشاره
جلد 4 صفحه 644
شده است و خداوند عزيز است كه هيچ كس هيچ وقت بر او غالب نشود و حكيم است كه جز بر وفق حكمت و مصلحت حكم نكند پس حمد و ثناى او واجب و تكبير و تعظيم او لازم و اطاعت و عبادت او فرض و حتم است و در ثواب الاعمال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه هر كس سوره جاثيه را قرائت نمايد ثوابش آنستكه هرگز آتش جهنّم را نمى‌بيند و زفير و شهيق آنرا نميشنود و با محمّد صلّى اللّه عليه و آله محشور خواهد بود فالحمد و الشكر للّه ربّ العالمين.
پس مختص بذات مقدس اوست جنس حمد که پروردگار و مالك آسمانها و پروردگار زمين است پروردگار عالمين جميع عوالم.
جلد 16 - صفحه 131
فَلِلّه‌ِ الحَمدُ وجه اختصاص بذات مقدس او براي اينکه است که تمام افعال او تكوينا و تشريعا دنيوية و اخروية درست و بجا موافق حكم و مصالح است از خلق و رزق، و اماته و احياء، و غني و فقر، و عزت و ذلت و صحت و مرض، و ثواب و عقاب، و ارسال رسل و انزال كتب، و جعل احكام، و عفو و غفران تماما از روي حكمت و مصلحت است، و شرح معني حمد و فرق با مدح و شكر و وجه اختصاص باو و معني محمّد و احمد و محمود و معني مقام محمود در سوره مباركه حمد مفصلا بيان شد.
رَبِّ السَّماواتِ عالم بالا از كرات جويه و عرش و كرسي و لوح و قلم و بيت المعمور و سدرة المنتهي و جنت و نار و انوار و ارواح و سرادقات و ملائكه.
وَ رَبِّ الأَرض‌ِ از جمادات و نباتات و حيوانات و معادن و غير اينها تمام مخلوق او و مملوك اوست و مربي تمام آنهاست.
رَبِّ العالَمِين‌َ جن و انس و ما يري و ما لا يري تمام در قبضه قدرت او است.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 36)- در پایان این سوره برای تکمیل بحث توحید و معاد که بیشترین مباحث این سوره را در بر می‌گرفت، ضمن دو آیه وحدت ربوبیت و عظمت خداوند و قدرت و حکمت او را بیان کرده و پنج وصف از صفات خدا را منعکس می‌سازد، نخست می‌گوید: «پس تمام حمد و ستایش مخصوص خداست» (فَلِلَّهِ الْحَمْدُ).
چرا که او «پروردگار همه آسمانها، و پروردگار زمین، و پروردگار همه جهانیان است» (رَبِّ السَّماواتِ وَ رَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعالَمِینَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
