آیه 2 سوره مؤمنون

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
مشاهده آیه در سوره

الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ

مشاهده آیه در سوره


<<1 آیه 2 سوره مؤمنون 3>>
سوره : سوره مؤمنون (23)
جزء : 18
نزول : مکه

ترتیل

ترجمه (مکارم شیرازی)

ترجمه های فارسی

آنان که در نماز خود خاضع و خاشعند.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

—those who are humble in their prayers,

معانی کلمات آیه

  • خاشعون: خشوع: تذلل و تواضع. خواه تواضع قلبى باشد مانند أَنْ تَخْشَعَ‏ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ‏ حديد/ 16 يا تواضع ظاهرى مانند وَ خَشَعَتِ الْأَصْواتُ لِلرَّحْمنِ‏ طه/ 108 خاشِعَةً أَبْصارُهُمْ‏ قلم/ 43.[۱]

نزول

شأن نزول آیات 1 تا 11:[۲]

محمد بن العباس بعد از دو واسطه از عیسى بن داود او از امام کاظم علیه‌السلام نقل نماید که فرمود: این آیات درباره رسول خدا صلی الله علیه و آله و امام على علیه‌السلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام و امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام نازل گردیده است.[۳]

ابوهریرة گوید: هنگامى که رسول خدا صلى الله علیه و آله نماز می‌خواند، چشم خود را به طرف آسمان متوجه می‌کرد سپس آیه 2 نازل گردید و بعد از نزول آیه پیامبر هنگام اداى نماز سر خود را به زیر افکند.[۴]

و نیز گویند: رسول خدا صلی الله علیه و آله در هنگام نماز به اطراف خود نیز توجه می‌نمود، چنان که از ابن سیرین نیز مرسلا روایت گردیده است و سپس آیه 2 نازل گردیده.[۵]

شیخ بزرگوار ما بدون ذکر عنوان شأن و نزول گوید: پیامبر هنگام نماز چشم خود را به طرف آسمان متوجه می‌کرد و وقتى که آیه 2 نازل گردید، نظر خود را به طرف پائین و به سمت مصلى متوجه نمود که علامت خضوع و خشوع در نماز بوده است.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)


سیمای سوره‌ى مؤمنون‌

اين سوره كه يكصد وهجده آيه دارد، در مكّه نازل شده است.

با توجّه به بيان سيماى مؤمنان و آثار و نشانه‌هاى ايمان در آيات ابتدايى اين سوره، نام «مؤمنون» براى آن انتخاب گرديده است. البتّه سرگذشت پيامبرانى چون حضرت نوح، هود، موسى و عيسى عليهم السلام و پاسخ اقوام مختلف به دعوت آنان در ادامه آمده است.

در فضيلت تلاوت اين سوره، امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد: تداوم بر تلاوت اين سوره خصوصاً در روزهاى جمعه، مايه‌ى سعادت دنيا و آخرت و همنشينى با پيامبران الهى در فردوس برين مى‌گردد. «1»

«1». تفسير مجمع‌البيان.

جلد 6 - صفحه 80


بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

به نام خداوند بخشنده مهربان‌

قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ «1»

قطعاً مؤمنان رستگار شدند.

الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ «2»

همان كسانى كه در نمازشان خشوع دارند.

نکته ها

در قرآن، يازده مورد كلمه‌ى فلاح (رستگارى) با كلمه‌ى‌ «لَعَلَّ»* (شايد) همراه است: «لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» لكن در سه مورد بدون اين كلمه و به طور حتمى مطرح شده است، يكى در همين سوره ويكى در سوره‌ى شمس: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها» وديگرى در سوره‌ى اعلى: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى». از مقايسه اين سه مورد با يكديگر، روشن مى‌شود كه ايمان و تزكيه داراى جوهر واحدى هستند.

برترين و آخرين هدف تمام برنامه‌هاى اسلام، فلاح و رستگارى است. در بسيارى از آيات قرآن از تقوا سخن گفته شده و هدف از احكام دين هم رسيدن به تقواست: «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» «1»* و آخرين هدف تقوا نيز فلاح است: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» «2»* جالب است كه مهم‌ترين و آخرين هدف دين اسلام در اوّلين شعار آن آمده است: «قولوا لا اله الا الله تفلحوا» به يگانگى خداوند ايمان آوريد و «لا اله الا الله» بگوييد تا رستگار شويد.

هر شبانه روز، در اذان و اقامه‌ى نمازهاى يوميّه جمله‌ى «حى على الفلاح» را بيست بار بر زبان مى‌آوريم و هدف نهائى را با فرياد رسا اعلام مى‌كنيم، تا راه را گم نكنيم.

اسلام مى‌گويد: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ»، «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى» «3» كسانى رستگارند كه ايمان و

«1». بقره، 183.

«2». آل‌عمران، 130.

«3». اعلى، 14.

جلد 6 - صفحه 81

تزكيه‌ى نفس داشته باشند، ولى كفر مى‌گويد: «قَدْ أَفْلَحَ الْيَوْمَ مَنِ اسْتَعْلى‌» «1» فرعون مى‌گفت: امروز هر كس زور و برترى دارد رستگار است.

كلمه‌ى «فلاح» به معناى رستن است، شايد دليل اينكه به كشاورز، «فَلّاح» مى‌گويند آن باشد كه وسيله‌ى رستن دانه را فراهم مى‌كند. دانه كه در خاك قرار مى‌گيرد با سه عمل خود را نجات مى‌دهد و به فضاى باز مى‌رسد: اوّل آنكه ريشه‌ى خود را به عمق زمين بند مى‌كند.

دوّم اينكه مواد غذايى زمين را جذب مى‌كند. سوّم آنكه خاك‌هاى مزاحم را دفع مى‌كند.

آرى، انسان هم براى رهايى خود و رسيدن به فضاى باز توحيد و نجات از تاريكى‌هاى مادّيات و هوسها و طاغوت‌ها بايد مثل دانه همان سه عمل را انجام دهد: اوّل ريشه‌ى عقايد خود را از طريق استدلال محكم كند. دوّم از امكانات خدادادى آنچه را براى تكامل و رشد معنوى اوست جذب كند. سوّم تمام دشمنان و مزاحمان را كنار زند و هر معبودى جز خدا را با كلمه «لا اله» دفع كند تا به فضاى باز توحيدى برسد.

شخصى در حال نماز با ريش خود بازى مى‌كرد، پيامبراكرم صلى الله عليه و آله فرمود: اگر او در دل خشوع داشت، در عمل اين گونه نماز نمى‌خواند. «2»

امام صادق عليه السلام فرمود: مراد از خشوع در نماز، فرونهادن چشم است. «3»

چه كسانى رستگارند؟

1. عابدان. «وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» «4» پروردگارتان را پرستش كنيد، شايد رستگار شويد.

2. آنان كه اعمالشان ارزشمند وسنگين است. «فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» «5»*

3. دورى كنندگان از بخل. «وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» «6»* 4. حزب اللّه. «أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» «7» حزب خدا رستگارند.

5. اهل ذكركثير. «وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» «8»* خدارا بسيار يادكنيد تا رستگار شويد.

«1» طه 64

«2» تفسير كنزالدقائق‌

«3» بحار ج 81 ص 264

«4» حج 77

«5» اعراب 8

«6» حشر 9

«7». مجادله، 22.

«8». انفال، 45.

جلد 6 - صفحه 82

6. تقوا پيشگان. «فَاتَّقُوا اللَّهَ يا أُولِي الْأَلْبابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» «1» اى خردمندان! تقوا پيشه كنيد تا رستگار شويد.

7. مجاهدان. «وَ جاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» «2» در راه خدا جهاد كنيد تا رستگار شويد.

8. توبه كنندگان. «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» «3» اى اهل ايمان! همگى توبه كنيد تا رستگار شويد.

پیام ها

1- رستگارى مؤمنان حتمى است. «قَدْ أَفْلَحَ»

2- ايمان، شرايط و نشانه‌هايى دارد. الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ‌ ...

3- نماز، در رأس برنامه‌هاى اسلامى است. «فِي صَلاتِهِمْ»

4- در نماز، حالت وكيفيّت مهم است. «خاشِعُونَ»

پانویس

  1. پرش به بالا تفسير احسن الحديث، سید علی اکبر قرشی، ج‏7، ص97
  2. پرش به بالا محمدباقر محقق،‌ نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص 553و554.
  3. پرش به بالا البرهان فی تفسیر القرآن.
  4. پرش به بالا المستدرک از حاکم و تفسیر ابن مردویه.
  5. پرش به بالا تفسیر ابن مردویه و سنن سعید بن منصور.

منابع

آرشیو عکس و تصویر