و کافران (چون مشاهده عذاب کنند با حسرت و ندامت) گویند: پروردگارا، آن دو گروه از جنّ و انس را که ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا آنها را زیر پا بیفکنیم تا پست و ذلیلترین مردم شوند.
و کافران می گویند: پروردگارا! آنان که از گروه جنّ و انس ما را گمراه کردند، به ما نشان بده تا زیر پای خود گذاریم، برای اینکه از پست ترینان شوند.
و كسانى كه كفر ورزيدند گفتند: «پروردگارا، آن دو [گمراهگرى] از جن و انس كه ما را گمراه كردند به ما نشان ده تا آنها را زير قدمهايمان بگذاريم تا زبون شوند.»
كافران گويند: اى پروردگار ما، آن دو تن را از جن و انس كه ما را گمراه كردند به ما بنمايان، تا پاى بر سر آنها نهيم تا از ما فروتر روند.
کافران گفتند: «پروردگارا! آنهایی که از جنّ و انس ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا زیر پای خود نهیم (و لگدمالشان کنیم) تا از پست ترین مردم باشند!»
The faithless will say, ‘Our Lord! Show us those who led us astray from among jinn and humans so that we may trample them under our feet, so that they may be among the lowermost!’
And those who disbelieve will say: Our Lord! show us those who led us astray from among the jinn and the men that we may trample them under our feet so that they may be of the lowest.
And those who disbelieve will say: Our Lord! Show us those who beguiled us of the jinn and humankind. We will place them underneath our feet that they may be among the nethermost.
And the Unbelievers will say: "Our Lord! Show us those, among Jinns and men, who misled us: We shall crush them beneath our feet, so that they become the vilest (before all)."
معانی کلمات آیه
«الأسْفَلِینَ»: پائینترین افراد و پستترین مردم از لحاظ مکانت و منزلت و مقام و مکان. این سخن بیانگر شدّت خشم کافران بر سردستگان و رهبران کفر و معصیت است.
و كسانى كه كفر ورزيدند گفتند: «پروردگارا! آن جن و انسى كه ما را گمراه كردند به ما نشان ده تا آنها را زير قدمهايمان بگذاريم (و لگد مالشان كنيم) تا از پستترين افراد باشند.»
جلد 8 - صفحه 335
پیام ها
1- كفّار در قيامت خواهان شناسايى عاملان گمراهى خويش براى انتقام از آنان هستند. «رَبَّنا أَرِنَا»
2- كفر، ضلالت و گمراهى است. قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا ... أَضَلَّانا
3- كفّار در قيامت، جرم خود را به گردن ديگران مىاندازند. «أَضَلَّانا»
4- جن و انس در انحراف بشر نقش دارند. «أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ»
5- رهبران گمراه كنندهاى كه در دنيا روى دست و چشم ديگران قرار داشتند، پيروانشان در قيامت، آرزوى زير پا گذاشتن آنان را خواهند داشت. «نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا»
وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا: و گويند آنانكه كافر شدند در زمانى كه معذب باشند در جهنم، رَبَّنا أَرِنَا الَّذَيْنِ: پروردگار ما بنما به ما دو نفر را كه، أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ: گمراه كردند ما را و از دين حق برگردانيدند از جن و انس، يعنى بنماى گمراه كنندگان ما را از شياطين جن كه اغواى ابليس اندو شياطين انس كه رؤساى ما بودند. از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه:
شيطان جن ابليس است كه پيشواى جميع ابالسه و مؤسس كفر و شرك است، و شيطان انس قابيل است كه محدث قتل باشد «2». نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا: تا قرار
«1» منهج الصادقين (چ 1333 علمى) ج 8 ص 181.
«2» مجمع البيان ج 5 ص 12.
جلد 11 - صفحه 367
دهيم ايشان را زير پاهاى خود لگدكوب كنيم و از ايشان انتقام كشيم، يا آنكه آنان را در دركه زيرين جهنم درآيم، لِيَكُونا مِنَ الْأَسْفَلِينَ: تا آنكه باشند از جمله فروتران در دركه.
و گفتند آنها كه كافر شدند گوش ندهيد به اين قرآن و بيهوده گوئى كنيد در ميان آن شايد شما غالب شويد
پس هر آينه ميچشانيم البته بآنان كه كافر شدند عذاب سختى را و هر آينه جزا دهيمشان بدترين جزاى آنچه بودند كه بجا مىآوردند
اين جزاى دشمنان خدا است كه آتش است براى آنها در آن جاى اقامت هميشگى است بپاداش آنچه بودند كه آيتهاى ما را انكار ميكردند
و گفتند آنها كه كافر شدند پروردگارا بنما بما آن دو كس را كه گمراه كردند ما را از جن و انس تا قرار دهيم آن دو را زير قدمهامان تا باشند از پستترين كسان
همانا آنانكه گفتند پروردگار ما خدا است پس ايستادگى كردند نازل ميشوند برايشان ملائكه كه مترسيد و اندوهگين مشويد و مژده باد شما را به بهشتى كه وعده داده ميشديد.
تفسير
كفار قريش وقتى مىديدند پيغمبر صلى اللّه عليه و اله با آن لحن دلربا و صوت جانفزا تلاوت قرآن ميفرمايد بطوريكه قلوب صافيه مجذوب و مرعوب و طالب حق و معرض از باطل مىگردند برفقا و اتباع خودشان ميگفتند گوش ندهيد بآن و سخنان بيهوده و لغوى از نظم و نثر و غيرها بر سبيل استهزاء و سخريه داخل كنيد در قرآن تا رونق تلاوت آن كاسته شود و از تأثير بيفتد شايد شما غالب شويد بر او و نگذاريد رسوم شما را از بين ببرد و ظاهرا اين وقتى بوده كه از معارضه با قرآن عاجز شده بودند و از راه هو و جنجال ميخواستند مبارزه نمايند ولى
جلد 4 صفحه 556
بعضى و الغوافيه را بمعارضه با قرآن بخرافات از قصص و حكايات تفسير نمودهاند و قمى ره فرموده يعنى بگردانيد آنرا سخريه و لغو در هر حال خداوند ميفرمايد پس ميچشانيم بطور حتم بآنان كه كافر شدند عذاب شديدى را در دنيا بكشتن و اسير و ذليل نمودن يا در آخرت بدخول در جهنم و البته مجازات مينمائيم آنها را ببدترين جزا بر بدترين اعمال آنها كه كفر و شرك و استهزاء بخدا و پيغمبر است اين بدترين جزا جزاى دشمنان خدا است كه آتش جهنم است و براى آنها در آن آتش خانه و مقرّ هميشگى است بپاداش انكارشان آيات الهيه را با عجز از معارضه و علم به بودن آن از جانب خداوند و در آن مقرّ دائمى كه در آتش براى آنها است از خداوند مىخواهند كه بآنان بنماياند ابليس ابليسها و قابيل پسر آدم عليه السّلام را كه آن دو نفر از جن و انس معصيت خدا را در زمين بدعتگذارى نمودند چنانچه از امير المؤمنين در مجمع نقل نموده و فرموده بعضى گفتهاند مراد كسانى هستند كه موجب گمراهى شدند از جنس جن و انس نه دو شخص معيّن و از بعضى روايات استفاده ميشود كه آيه شامل است كسانى را كه موجب گمراهى خلق شدند در غصب مقام خلافت از جن و انس و در هر حال مقصود آنها از شناختن آن دو نفر معيّن يا دو جنس مضلّ از جن و انس آنستكه آن دو را در زير پاى خودشان لگدمال نمايند و بقعر جهنم برسانند تا انتقام خودشان را از آن دو كشيده باشند و بعذاب سختترى از عذاب خودشان گرفتار كرده باشند و باسفل السافلين رسانده باشند در جاى و مكان و ذلّت و هوان اين حال كفار و فجار و مخالفان انبياء و اولياء است ولى اهل توحيد و استقامت در دين و ولايت امير المؤمنين و ائمه معصومين بمقتضاى روايات عديده در وقت جان دادن نازل ميشوند بر ايشان ملائكه رحمت و ميگويند نترسيد از آتيه خودتان و محزون نباشيد بر گذشته و آنچه از شما فوت شده از ثواب و باقى مانده از اعقاب و بدانيد كه ثبات قدم شما در دين و ولايت ائمه طاهرين تمام امور سابقه و لاحقه شما را كفايت و اصلاح نموده و خواهد نمود و بشارت باد بر شما بدخول در بهشت و نعيم جاودانى آن كه در دنيا بتوسط انبياء و اولياء بشما وعده داده مىشد و شمهاى از اين مقال در آيات آتيه بيايد انشاء اللّه تعالى.
(آیه 29)- از آنجا که انسان وقتی به بلائی مبتلا میشود مخصوصا اگر بلای سخت و سنگینی باشد به فکر مسبب اصلی میافتد، تا او را پیدا کند و انتقام خود را از او بگیرد، گاه میخواهد اگر دستش برسد عامل اصلی را قطعه قطعه کند، لذا آیه شریفه به چنین حالتی که برای کفار در دوزخ پیدا میشود اشاره کرده، میفرماید:
«و کافران میگویند: پروردگارا! آنهایی را که از جن و انس ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا آنها را زیر پای خود نهیم (و لگدمالشان کنیم!) تا از پستترین مردم باشند»! (وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا رَبَّنا أَرِنَا الَّذَیْنِ أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا لِیَکُونا مِنَ الْأَسْفَلِینَ). همان کسانی که به ما میگفتند: گوش به سخنان محمد ندهید.
ج4، ص309
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: