آیه 29 سوره فتح
<<28 | آیه 29 سوره فتح | 29>> | ||||||||||||||
|
محتویات
ترجمه های فارسی
محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلم) فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قویدل و سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند، آنان را در حال رکوع و سجود نماز بسیار بنگری که فضل و رحمت خدا و خشنودی او را میطلبند، بر رخسارشان از اثر سجده نشانههای نورانیّت پدیدار است. این وصف حال آنها در کتاب تورات و انجیل مکتوب است که (مثل حال آن رسول) به دانهای ماند که چون نخست سر از خاک برآورد جوانه و شاخهای نازک و ضعیف باشد بعد از آن قوّت یابد تا آنکه ستبر و قوی گردد و بر ساق خود راست و محکم بایستد که دهقانان را (در تماشای خود) حیران کند (همچنین محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم و اصحابش از ضعف به قوّت رسند) تا کافران عالم را (از قدرت و قوّت خود) به خشم آرند. خدا وعده فرموده که هر کس از آنها ثابت ایمان و نیکوکار شود گناهانش ببخشد و اجر عظیم عطا کند.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
- اشداء: شديد، سخت، محكم جمع آن شداد و اشداء است.
- رحماء: جمع رحيم.
- ركع: جمع راكع سجد: جمع ساجد است.
- سيماهم: سيما: علامت و نشانه.
- شطئه: شطأ: جوانه (شاخه كوچك).
- آزره: أزر: نيرو، محكمى «أزره» آن را نيرومند گردانيد.
- سوقه: (بضم اول) جمع ساق.
- زراع: جمع زارع.[۱]
نزول
حریز از امام صادق علیهالسلام روایت کند که این قسمت از آیه «ذلِک مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ» درباره یهود و نصارى نازل شده زیرا خداوند صفات محمد و اصحاب و یاران و نیز هجرت او را در تورات و انجیل و زبور بیان داشته بود.[۲]
و نیز از رسول خدا صلى الله علیه و آله درباره این قسمت از آیه «وَعَدَاللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً» سؤال کردند که درباره چه کسى نازل شده است.
فرمود: در روز قیامت لوائى از نور سفید برپا میگردد و منادى ندا کند که على سید و آقاى مؤمنین از جاى برخیزد و این لواء را در دست بگیرد. امیرالمؤمنین على از جا برمیخیزد و لواء را در دست گرفته در حالتى که در تحت لواء مزبور جمیع سابقین اولین از مهاجرین و انصار خواهند بود و به وسیله لوائى که در دست على است به سوى جنت و بهشت راهنمائى خواهند گردید[۳] چنان که حدیث مزبور مرفوعاً از ابن عباس نیز روایت و نقل شده است.[۴]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً «29»
محمّد، رسول خداست و كسانى كه با او هستند، بر كفّار، سخت و در ميان خودشان مهربانند. آنان را پيوسته در ركوع و سجود مىبينى، كه فضل و رضوان را از خدا مىجويند، نشانه آنان در رخسارشان از اثر سجود نمايان است. اين
جلد 9 - صفحه 147
است وصف ايشان در تورات و وصف آنان در انجيل، مانند زراعتى است كه جوانه را از زمين خارج كرده، پس آن را نيرو داده تا سخت شود و بر ساقهى خود بايستد، آن گونه كه كشاورزان را به شگفتى و شادى وامىدارد. تا خداوند به واسطه مؤمنان كفّار را به خشم آورد، ولى خداوند به كسانى از كفّار كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دهند، وعده آمرزش و پاداشى بزرگ داده است.
نکته ها
«ركع» جمع «راكع» به معناى ركوع كننده و «سجد» جمع «ساجد» به معناى سجده كننده است. اين دو كلمه براى كسانى به كار مىرود كه بسيار اهل سجده و ركوع و نماز باشند و بر آن مداومت كنند.
«سوق» به معناى ساق پا و ساقه گياه، «شطأ» به معناى جوانه گياه، «آزر» به معناى تقويت و كمك و «فَاسْتَغْلَظَ» از غلظت به معناى سفت و محكم شدن مىباشد.
در آغاز سوره، پيامبر صلى الله عليه و آله مورد خطاب بود، «إِنَّا فَتَحْنا لَكَ» در پايان سوره نيز محور آن، رسول خدا است. «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ»
در اين آيه، شيوهى ارتباطات يك مؤمن ترسيم شده است:
رابطه با بيگانگان. «أَشِدَّاءُ» شدت و سختى.
با خودىها. «رُحَماءُ» محبت و مهربانى.
با خداوند. «رُكَّعاً سُجَّداً» عبوديت و بندگى.
با خود. «يَبْتَغُونَ» تلاش و كوشش و اميد به فضل خدا.
تشبيه جامعه اسلامى به مزرعه كشاورزى، قابل دقت است زيرا:
الف. كشت، از درون زمين است، عقيده نيز از درون انسان است.
ب. كشت، در محيط مناسب رشد مىكند، جامعه اسلامى هم نياز به زمينههاى مناسب دارد.
ج. كشت، داراى رشد طبيعى و تدريجى و اصيل و ثابت است، رشد امت اسلامى نيز مراحل و ثبوت و اصالت دارد.
در نوشتن صلحنامه حديبيّه، همين كه حضرت على عليه السلام نوشتند: محمّد رسول اللّه، نماينده
جلد 9 - صفحه 148
كفّار اصرار كرد كه اين كلمه بايد حذف شود، امام على عليه السلام از حذف لقبِ «رسول اللّه» ناراحت بود ولى خداوند به جاى آن در متن قرآن فرمود: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ»
ياران پيامبر، در جستجوى دنيا و آخرتند، «فضل» به نعمتها و امكانات مادى، و «رضوان» به نعمتها و امور معنوى گفته مىشود. شايد هم مقصود اين باشد كه ياران پيامبر براى كار خود ارزشى قائل نيستند، بلكه به فضل او دلبستهاند نه به اعمال خود.
اين آيه، هم به نشانههاى ظاهرى مؤمن اشاره كرده كه خضوع و خشوع در گفتار و رفتار است، «سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ» و هم به استوارى و ريشهدار بودن عقيده در دل و جان مؤمن كه همواره در حال رشد و گسترش است. كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ ...
در انجيل متى مىخوانيم: بار ديگر مثلى براى ايشان زد و گفت: ملكوت آسمان مثل دانه خردلى است كه شخصى گرفته در مزرعه خويش بكارد. هر چند دانه خردل از ساير دانهها كوچكتر است، ولى چون نمو كند، بزرگترين بقول (سبزيجات) و درختى مىشود چنان كه مرغان هوا در شاخههايش آشيانه مىگيرند. «1»
امام صادق عليه السلام در بيان آيه «سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ»، فرمودند: مراد آثار شب زندهدارى است. «هو السهر فى الصلاة» «2»
اسلام دين جامع است؛ در خط سياسى «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ» و در اخلاق اجتماعى، «رُحَماءُ بَيْنَهُمْ» و در بعد معنوى «تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً» است.
پیام ها
1- وعدههاى الهى شفاف است. (آن پيامبرى كه مكتبش بر تمام اديان غالب مىشود، محمّد رسول اللّه است.) أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى ... مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ...
2- جهانى شدن مكتب اسلام، به رهبرى الهى و يارانى صادق نيازمند است. لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ ... مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ
3- يكى از ابزار و شيوههاى تربيت، معرّفى الگوهاست. «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ»
«1». انجيل متى، باب 13، شماره 31 و 32.
«2». من لايحضر، ج 1، ص 229.
جلد 9 - صفحه 149
4- ايمان به رسول خدا، «آمنوا به» گام اول است، مهمترين گام، همراهى با رسول است. «وَ الَّذِينَ مَعَهُ»
5- مسلمانان بايد در برابر دشمن؛ خشونت، قاطعيّت، صلابت و شدّت داشته و در برابر ديگر مؤمنان؛ رأفت، مودّت، رحمت و عطوفت، مهر و احساسات داشته باشند. «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ»
6- بىتفاوتى ممنوع، مسلمان بايد مظهر حبّ و بغض باشد. «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ»
7- ملاك مهر و قهر، ايمان و كفر است، نه قوم و قبيله و مال و ثروت. «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ»
8- عبادت، براى ياران پيامبر يك سيره دائمى است، نه يك عمل موسمى. «تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً»
9- در جامعه اسلامى، بايد نماز ظهور و بروز داشته باشد، نه مخفى و پنهان. «تَراهُمْ»
10- ركوع و سجود در نماز، داراى محوريّت است. «رُكَّعاً سُجَّداً»
11- عبادتى مورد ستايش است كه همراه با كثرت و مداومت باشد. «رُكَّعاً سُجَّداً»
12- بخشهايى از تورات و انجيل فعلى، دست نخورده و تحريف نشده است، لذا قرآن در مواردى به آنها استناد مىكند. ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ ... الْإِنْجِيلِ
13- در كتب آسمانى قبل نيز پيشگويىهايى بوده است. در تورات و انجيل، سيماى ياران پيامبر اسلام مطرح شده است. ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ ... الْإِنْجِيلِ
14- مثالهاى كتب آسمانى، طبيعى، همهجايى، همه فهم، در دسترس و قابل تجربه است. كَزَرْعٍ أَخْرَجَ ...
15- رشدى پايدار است كه طبيعى، مستقل و تدريجى باشد. كَزَرْعٍ أَخْرَجَ ...
16- جامعه اسلامى بايد خودكفا، مستحكم و مستقل باشد تا روى پاى خود بايستد. «فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ»
جلد 9 - صفحه 150
17- دين از سياست جدا نيست. در كنار ركوع و سجود، موضعگيرىهاى قاطع و دشمن شكن لازم است. رُكَّعاً سُجَّداً ... لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ
18- رشد كمى و كيفى مسلمانان، كفّار را عصبانى مىكند. أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ ... لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ
19- ركوع و سجود و همگامى با رسول خدا كافى نيست، بايد تمام آن امور برخاسته از ايمان و عمل صالح باشد تا اجر عظيم دريافت شود. «الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً»
20- پاداش مؤمنان راستين در وهم نگنجد. «أَجْراً عَظِيماً»
21- دفع ضرر، مقدّم بر كسب منفعت است. (اول «مَغْفِرَةً» بعد «اجر عظيم»)
«والحمدللّه ربّ العالمين»
پانویس
- پرش به بالا ↑ تفسير احسن الحديث، سید علی اکبر قرشی، ج10، ص258
- پرش به بالا ↑ تفسیر على بن ابراهیم.
- پرش به بالا ↑ کتاب امالى از شیخ طوسى.
- پرش به بالا ↑ موفق بن احمد از عامه.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.