و او خدایی است که نخست خلایق را بیافریند و آنگاه (به عالم معاد) باز گرداند و این اعاده (مثل ایجاد) بر او بسیار سهل و آسان است و آن ذات یکتا را در آسمانها و زمین مظهر و مثالی عالیتر (از حد وصف و تعقل) است و مقتدر کامل و دانا (به حقایق امور) تنها اوست.
و اوست که مخلوقات را می آفریند سپس آنان را [پس از مرگشان] باز می گرداند؛ و این [کار] برای او آسان تر است. و برترین وصف ها در آسمان ها و زمین ویژه اوست؛ و او توانای شکست ناپذیر و حکیم است.
و اوست آن كس كه آفرينش را آغاز مىكند و باز آن را تجديد مىنمايد؛ و اين [كار] بر او آسانتر است. و در آسمانها و زمين نمونه والا[ى هر صفت برتر] از آن اوست، و اوست شكستناپذير سنجيدهكار.
اوست كه موجودات را مىآفريند، سپس آنها را بازمىگرداند. و اين كار بر او آسانتر است. او راست صفت برترى در آسمانها و زمين و اوست پيروزمند و حكيم.
او کسی است که آفرینش را آغاز میکند، سپس آن را بازمیگرداند، و این کار برای او آسانتر میباشد؛ و برای اوست توصیف برتر در آسمانها و زمین؛ و اوست توانمند و حکیم!
It is He who originates the creation, and then He will bring it back—and that is more simple for Him. His is the loftiest description in the heavens and the earth, and He is the All-mighty, the All-wise.
And He it is Who originates the creation, then reproduces it, and it is easy to Him; and His are the most exalted attributes in the heavens and the earth, and He is the Mighty, the Wise.
He it is Who produceth creation, then reproduceth it, and it is easier for Him. His is the Sublime Similitude in the heavens and the earth. He is the Mighty, the Wise.
It is He Who begins (the process of) creation; then repeats it; and for Him it is most easy. To Him belongs the loftiest similitude (we can think of) in the heavens and the earth: for He is Exalted in Might, full of wisdom.
معانی کلمات آیه
اهون: آسانتر. هون بفتح اول به معنى آسانى است «هان عليه الامر سهل».
المثل: اين كلمه به معنى صفت، دليل، عبرت، علامت، حديث و مانند آنست، مراد از آن در آيه معناى اول مىباشد.[۱]
نزول
عکرمة گوید: کفار از موضوع احیاء موتى و زنده شدن مردم پس از مرگ در شگفتى و تعجب افتاده بودند سپس این آیه نازل گردید.[۲]
و او كسى است كه آفرينش را آغاز مىكند، سپس آن را (باز مىگرداند و) تجديد مىكند و اين كار براى او (از آفرينش نخستين) آسانتر است، و قدرت برتر در آسمانها و زمين مخصوص اوست؛ و او غلبهناپذير و دانا به حقايق امور است.
نکته ها
مراد از «مَنْ فِي السَّماواتِ» يا فرشتگانى هستند كه مطيع فرمان خدايند و يا موجوداتِ صاحب شعور ديگرى كه هنوز براى بشر شناخته نيست.
«1». بقره، 260.
جلد 7 - صفحه 194
پیام ها
1- در جهان بينى الهى، همهى هستى آگاهانه و خاضعانه، تسليم و سرسپردهى خداى متعال هستند. «كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ»
2- خداوند در همه چيز يكتاست:
در مالكيّت: «لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ»
در عبادت: «كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ»
در خالقيّت: «هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ»
در كمالات: «وَ لَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلى»
3- توجّه به آفرينش ابتدايى، كليد آشنايى با معاد است. «يَبْدَؤُا- ثُمَّ يُعِيدُهُ»
4- مطابق فهم مردم سخن بگوييد. (با اين كه براى خداوند هيچ كارى سختتر و يا آسانتر از كار ديگر نيست ولى باز هم كلمهى «أَهْوَنُ» به كار رفته است.)
5- صفات خداوند از تصوّر و قلم و بيان انسان، برتر است. «وَ لَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلى»
6- هيچ كس و هيچ چيز را با خداوند مقايسه نكنيد. «وَ لَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلى»
وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ: و خدا آن ذاتى است كه ايجاد فرمايد خلق را به قدرت كامله و حكمت شامله خود، ثُمَّ يُعِيدُهُ: پس اعاده و زنده گرداند بعد از مردن آنان. بعد از آن به جهت تأكيد اين مطلب فرمايد: وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ: و اين زنده گردانيدن در مرتبه دوم آسانتر است براى خدا از اصل آفرينش اوليه نسبت به قدرت شما و قياس بر اصول شما، و الا ايجاد و اعاده در پيشگاه قدرت سبحانى يكسان است، يعنى چون شما اعتقاد داريد به آنكه قدرت شما بر صنعتى در بار دوم با وجود آلات و اسباب آسانتر باشد از قدرت شما بر آن در مرتبه اول بدون اسباب و آلات، پس چرا به ابداء اقرار داريد و به اعاده منكريد.
يا آنكه چگونه اقرار داريد به آنچه دورتر و سختتر است از اذهان و عقول شما، و منكر مىشويد آنچه را كه اهون و اسهل باشد در اذهان و عقول شما. و ذكر «اهون» به صيغه تفضيل به جهت آنست كه در عقول مقرر شده كه اعاده شىء، اهون از ايجاد آن و اسهل باشد.
وَ لَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلى: و مر او راست وصف عظيم الشأن برتر و بالاتر كه غير او متصف به آن نخواهد بود مانند وحدت ذات و عظمت صفات و قدرت كامله عامه و حكمت تامه شامله، و حق تعالى موصوف است به اين صفت بزرگوار، فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ: در جميع آسمانها و زمينها، يعنى تمامى موجودات آسمانها و زمينها، ذات حق را به عظمت و جلالت وصف كنند، يا به نطق و يا به دلالت. مراد آنست كه او سبحانه بر جميع السنه خلايق و ادله همه دلايل، موصوف گشته و معروف شده به اينكه: قادر است و عاجز نيست از انشاء و اعاده و غير آن از مقدورات. وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ: و او است غالب بر هر مقدور كه از جمله آن ايجاد و اعاده است. دانا است به صواب كه همه افعال او بر وفق حكمت و مقتضاى مصلحت است.
تتميم: اهل تحقيق از اهل ايمان فرمودهاند: بالاترين صفات و قدرت خدا كه در آسمان و زمين معلوم است، خلقت ائمه هدى عليهم السّلام مىباشد؛ چنانچه احاديث هم در اين قمست وارد شده از جمله:
جلد 10 - صفحه 290
ابن بابويه در عيون از حضرت رضا عليه السّلام روايت نموده كه حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود به على عليه السّلام: «انت المثل الاعلى» «1» و آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله در آخر خطبهاى فرمود: «نحن كلمة التّقوى و سبيل الهدى و المثل الاعلى» «2».
و در زيارت جامعه جواديه است «السّلام على ائمة الهدى و مصابيح الدّجى و اعلام التّقى و ذوى النّهى و اولى الحجى و كهف الورى و ورثة الانبياء و المثل الاعلى و الدّعوة الحسنى و حجج اللّه على اهل الدّنيا و الاخرة و الاولى ...» «3».
و مر او را است هر كس در آسمانها و زمين است همه او را فرمان برانند
و او است آنكه ميآفريند خلق را پس اعاده ميدهد آنرا و آن آسانتر است بر او و مر او را است صفت برتر در آسمانها و زمين و او است تواناى درست كار
زد براى شما مثلى از خودهاتان آيا براى شما از آنچه مالك شد دستهاتان شريكهائى است در آنچه روزى داديمتان پس شما باشيد در آن يكسان بترسيد از آنان مانند ترس شما از خودتان اين چنين تفصيل ميدهيم آيتها را براى گروهى كه تعقّل ميكنند
بلى پيروى كردند آنها كه ستم كردند خواهشهاى خودشان را بدون دانش پس كه هدايت ميكند آنرا كه گمراه كرد خدا و نيست براى آنها هيچ يارى كنندگانى
پس بپادار روى خود را براى دين حقّ با آنكه منحرف باشى از باطل و ملازم با آفرينش خدا كه آفريد مردم را ملازم با آن نيست تغييرى مر خلقت خدا را اين است دين مستقيم ولى بيشتر مردم نميدانند
با آنكه بازگشت كنندگان باشيد بسوى او و بترسيد از او و برپا داريد نماز را و نبوده باشيد از مشركان
از آنانكه متفرّق نمودند دينشان را و گشتند گروهها هر گروهى بآنچه نزد ايشان است شادمانند.
تفسير
تمام موجودات ارضيّه و سماويّه مملوك حقّند بملكيّت حقّه حقيقيّه و تخصيص عقلاء بذكر بمناسبت كلمه من براى مزيد اهتمام بشأن آنها است و تبعيّت ساير موجودات از ايشان و همه مطيع و فرمانبردار حقّند در حيات و ممات و بقاء و فناء و اعاده و احياء در دنيا و روز جزا و لذا او چنانچه خلق فرمود خلق را در ابتداء
جلد 4 صفحه 254
اعاده ميدهد آنها را بعد از فناء و زوال صورت جسميّه و اعاده آسان است براى خدا و آسانتر در نظر مردم از ابتدا براى او چون براى خودشان آسانتر است در صورتى كه ضمير عليه راجع بخدا باشد چنانچه ظاهر است و محتمل است راجع بخلق باشد و بنابراين مراد آنستكه اعاده آسانتر است براى خلق از ابتداء با اين وصف اقرار بابتداء خلق براى خدا دارند و اقرار بعود آن بقدرت او ندارند خلاصه آنكه يا بايد اهون را مجرّد از معناى تفضيل گرفت چنانچه احيانا استعمال ميشود يا تفضيل را بنظر خلق دانست براى خدا چنانچه فرمودهاند يا براى خلق و افراد ضمير راجع بآنرا در عليه باعتبار لفظ دانست چنانچه عود شده بآن باين اعتبار در يعيده و اينمعناى اخير بدوا بنظر حقير رسيد و در هر حال نميتوان گفت اعاده براى خداوند آسانتر از ابتدا است چون براى او هر دو يكسانند در سهولت و آسانى و از براى او است هر صفت كمال شگفتآورى كه فوق آن متصوّر نيست و كسى بپايه آن نميرسد در آسمانها و زمين و در اخبار ائمّه هدى و بعضى از زيارات مأثوره به اين معنى و بوجود مبارك امير المؤمنين و ائمّه معصومين عليهم السّلام تفسير و تعبير شده و او است خداوند ارجمند تواناى درست كارى كه تمام افعالش بر وفق حكمت و مصلحت است و براى توضيح قبح شريك قرار دادن براى خداوند حق تعالى مثلى زده كه مردم با مراجعه بحال خودشان متوجّه بآن شوند از اينقرار كه شما مردم آزاد كه بندگانى داريد و آنها مملوك شمايند آيا ميشود آنها در اموالى كه خدا بشما داده شريك شما باشند و مانند شما در آنها تصرّف نمايند و همه مساوى باشيد با يكديگر با آنكه در حقيقت آن اموال مال شما نيست بلكه مال خدا است ولى اختيار آن را بشما واگذار فرموده و يا ممكن است شما از بندگانتان بترسيد و ملاحظه كنيد در تصرّف خودتان در آن اموال بهمان نحو كه از خودتان ميترسيد و ملاحظه ميكنيد البتّه نميشود و ممكن نيست كه شما آنها را شريك و مساوى با خودتان در تصرّف بدانيد و همان ملاحظهاى كه از شركاء آزاد خودتان داريد از آنها داشته باشيد پس چگونه مملوك خدا را براى او شريك قرار ميدهيد باين خوبى و وضوح بيان ميكند خدا ادلّه نفى شرك و قبح آن طريقه را براى كسانيكه تعقّل و
جلد 4 صفحه 255
تأمّل ميكنند در درك حقائق و حلّ مشكلات ولى كسانيكه براى خدا شريك قرار دادند اهل اين معانى نيستند بلكه اين ستم كاران بخويش و خلق از روى بىعلمى و بى دانشى و بدون دليل پيروى دلخواه و هواى نفس خودشان را نمودند و از تعقّل و تأمّل دور شدند خدا هم آنها را بحال خودشان واگذار فرمود و در وادى ضلالت حيرانند و كسى نمىتواند آنها را هدايت نمايد چون گوش بحرف حساب نميدهند و دستگيرى براى آنها در دنيا و آخرت نيست و نخواهد بود پس بايد پيغمبر اكرم بكلّى از آنها اعراض فرمايد و متوجّه بخدا و دين حقّ باشد و مستقيم و ثابت در ابلاغ آن و منحرف از هر طريقه و مسلك باطل و معبود و مسجود زائل و ملازم باشد با فطرت اصلى و خلقت پاك الهى كه بر آن اصل و نهاد خلق فرموده خدا خلايق را و قابل تغيير و تبديل نيست و آن اين دين مبين قويم مستقيم اسلام است ولى بيشتر مردم نميدانند حقّيّت و موافق با فطرت بودن آنرا و مسلمانان نيز بايد در تبعيّت از پيغمبر خودشان ثابت باشند با آنكه علاقه خودشان را از غير حقّ قطع نموده و پى در پى بحقّ پيوندند و مكرّر باو رجوع نمايند و از خدا بترسند و نماز مقرّر را بپا دارند و از گروه مشركين نباشند و از جمله كسانيكه متفرّق و جدا شدند در دين با يكديگر نباشند كه فرقه فرقه شدند و هر فرقهاى پيرو و تابع امامى يا پرستش و ستايش كننده معبودى باشند و راضى و خوشنود بمسلك و مرام و معبود و امام خود گردند و از سايرين تبرّى جويند و بعضى فارقوا بجاى فرّقوا قرائت نمودهاند يعنى ترك نمودند و اينكه منيبين حال از أقم واقع شده با آنكه آن داراى ضمير مفرد و اين كلمه جمع است باعتبار مراد و تبعيّت امّت از پيغمبر اكرم است چنانچه فرموده يا ايّها النّبى اذا طلّقتم النّساء و در ذيل آيه سوّم قمّى ره فرموده سبب نزول آن اين بود كه عرب در تلبيه بدستور حضرت ابراهيم عمل مينمودند و ميگفتند لبّيك اللّهمّ لبّيك لبّيك لا شريك لك لبّيك انّ الحمد و النّعمة لك و الملك لا شريك لك پس شيطان بصورت پير مردى در آمد و بآنها گفت اين تلبيه پدران شما نيست گفتند آن چگونه بوده گفت آنها ميگفتند لبّيك اللّهمّ لبّيك لا شريك لك الّا شريك هو لك پس قريش متنفّر شدند از آن گفتار و شيطان گفت صبر كنيد تا سخن من تمام شود گفتند بگو گفت الّا شريك هو لك تملكه و ما
جلد 4 صفحه 256
يملك آيا نمىبينيد كه او مالك شريك و آنچه او مالك است ميباشد پس مردم راضى شدند بآن و قريش بالخصوص باين نحو تلبيه مينمودند و چون پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم مبعوث شد آن تلبيه را منع نمود و فرمود اين شرك است و اين آيه نازل شد كه دلالت دارد بر آنكه شما كه راضى نيستيد كسى با شما در املاكتان شريك باشد چگونه راضى ميشويد براى خدا در املاكش شريك قرار دهيد و در بعضى از روايات معتبره فأقم وجهك للدّين به ثبات در ولايت و توجّه بقبله در نماز و عدم التفات بيمين و شمال و نفى عبادت اوثان تفسير شده و دين فطرى را بتوحيد خدا در روز الست و اخذ ميثاق از بنى آدم بر آن و بر رسالت ختمى مرتبت و ولايت امير المؤمنين عليه السّلام مبيّن فرمودهاند و كلمه من در من انفسكم ظاهرا ابتدائيّه و در ممّا ملكت تبعيضيّه و در من شركاء زائده و استفهام انكارى است.
فِي السَّماواتِ وَ الأَرضِ اشاره به اينكه آثار علم و قدرت و ساير كمالات و مثل اعلي و اسماء حسني تمام بمجرد بيان حضرت حق و نزول آيه شريفه نيست که منكرين اسلام و قرآن تكذيب كنند بلكه در آسمانها و زمين ظاهر و واضح و روشن است.
دل هر ذره را که بشكافي
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 27)- و از آنجا که در سلسله آیاتی که گذشت و نیز بعدا خواهد آمد مسائل مربوط به مبدأ و معاد همچون تار و پود یک پارچه در هم انسجام یافته، در این آیه باز به مسأله معاد بر میگردد و میگوید: «او کسی است که آفرینش را آغاز میکند سپس آن را باز میگرداند، و این کار برای او آسانتر میباشد»! (وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ).
قرآن در این آیه با کوتاهترین استدلال، مسأله امکان معاد را اثبات کرده است، میگوید: شما معتقدید آغاز آفرینش از اوست، باز گشت مجدد که از آن آسانتر است چرا از او نباشد؟
توجه به یک نکته در اینجا ضروری است که تعبیر به آسان بودن و سخت بودن از دریچه فکر ماست، و الا برای وجودی که بی نهایت است «سخت» و «آسان» هیچ تفاوتی ندارد.
و شاید به همین دلیل بلافاصله در ذیل آیه میفرماید: «و برای اوست توصیف برتر در آسمانها و زمین» (وَ لَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلی فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).
چرا که هر وصف کمالی در آسمان و زمین در باره هر موجودی تصور کنید از علم، قدرت، مالکیت، عظمت، وجود و کرم، مصداق اتم و اکمل آن نزد خدا است، چرا که همه محدودش را دارند، و او نامحدودش را، اوصاف همه عارضی است و اوصاف او ذاتی و او منبع اصلی همه کمالات است.
سر انجام در پایان آیه به عنوان تأکید یا به عنوان یک دلیل، میگوید:
«و اوست توانمند و حکیم» (وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ).
عزیز است و شکستناپذیر اما در عین قدرت نامحدودش کاری بیحساب انجام نمیدهد، و همه افعالش بر طبق حکمت است.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: