سلیمان بن صرد خزاعی
مقاله‌ی مربوط به این عنوان از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
قبیله «خزاعه» از بزرگترین قبایل عراق است که قرنها دارای جایگاهی ممتاز در بین قبایل عرب بود. سد مارب در پی سیل عرم در یمن (115 ق.م) شکست و مردم جنوب حجاز ناچار به سوی شمال رهسپار شدند. یمنی های مهاجر در دو شهر بزرگ آن عصر حجاز، یعنی مکه و مدینه اقامت گزیدند و اندک اندک جمعیت و شوکت آنان فزونی یافت تا جایی که سالیان دراز تولیت کعبه را در دوران جاهلیت بر عهده داشتند.
مردم قبیله خزاعه پیش از فتح مکه، مسلمان شدند و بسیاری از آن ها در جنگ های پیامبر صلی الله علیه و آله علیه کفار جنگیدند. برخی از دلاوران خزاعه از فرماندهان سپاه امام علی علیه السلام نیز بودند. بدیل بن ورقاء خزاعی در جنگ صفین فرمانده پیاده نظام سپاه امام علی علیه السلام بود.
دعبل شاعر اهل بیت و عمرو بن حمق، انقلابی بزرگ که بدست معاویه به شهادت رسید، نیز از قبیله خزاعه اند. مردم قبیله خزاعه در جنگ های حضرت علی علیه السلام علیه ناکثین، مارقین و قاسطین شرکت داشتند.
سلیمان بن صرد نیز از قبیله خزاعه بود. او در سال 28 ه.ق در مکه به دنیا آمد. نامش «یسار» بود و پس از مسلمان شدن، پیامبر صلی الله علیه و آله نامش را به «سلیمان» تغییر داد. سلیمان در جوانی به اسلام گروید و هنگام هجرت مسلمانان از مکه به مدینه همراه مهاجران بود. کنیه سلیمان (ابومطرف) بود.
سلیمان بن صرد از اصحاب حضرت محمد صلی الله علیه و آله، حضرت امام علی علیه السلام، امام حسن و امام حسین علیهماالسلام بود و 25 حدیث از آنها نقل کرده است. وی در سال 17 ه.ق (شش سال پس از فوت پیامبر صلی الله علیه و آله) همراه نخستین گروه مسلمانان مکه را به سوی کوفه ترک کرد و تا آخر عمر در این شهر جدیدالتاسیس اقامت گزید.
سلیمان بن صرد خزاعی را عابدترین و صالح ترین فرد قبیله خزاعه خوانده اند. وی دارای جایگاهی ویژه در میان قبیله خزاعه بود. او را برترین فرد خزاعه نامیده اند. قبیله خزاعه از او اطاعت می کرد. سلیمان در بین قبیله خود سروری و ریاست داشت. شیعیان کوفه در رخدادهای سیاسی به او مراجعه می کردند و هماره خانه اش محل تصمیم گیری رهبران شیعیان کوفه در حوادث بزرگ سیاسی بود، تا آنجا که وی را از بزرگان عراق نامیده اند.
مسلمانان پس از مرگ عثمان (35 ه.ق)، حضرت علی علیه السلام را به خلافت برگزیدند. سلیمان بن صرد نیز از افرادی بود که با آن حضرت بیعت کرد و به دنبال بیعت او، قبیله خزاعه به جمع هواداران امام علی علیه السلام پیوست. سلیمان بن صرد پیرمردی 63 ساله بود که ریاست قبیله خزاعه را بر عهده داشت.
سن زیاد، تجربه فراوان، پیشگامی در پذیرش اسلام، صحابی پیامبر و از مهاجران صدر اسلام بودن و بالاخره زهد او موجب شد تا قبیله خزاعه از او فرمانبری کند. نظام قبیله گری تنها نظام متمرکز سیاسی آن عصر بود. پیمان رئیس قبیله با یک قبیله به معنای پیمان تمام افراد قبیله بود. بیعت سلیمان بن صرد با حضرت علی علیه السلام موجب شد تا مردم قبیله اش نیز با آن حضرت بیعت کنند.
سلیمان بن صرد در جنگ صفین، فرمانده جناح راست پیاده نظام سپاه امام علی علیه السلام بود. او پس از نیرنگ عمرو بن عاص در به نیزه زدن قرآن ها و اعلام داوری قرآن درباره خلافت امام علی علیه السلام و معاویه - که عهد نامه متارکه جنگ نوشته شد. - به امام علی علیه السلام عرض کرد: ای امیر مؤمنان، اگر یاورانی داشتی هرگز این طومار (عهدنامه) نوشته نمی شد. سوگند به خدا، میان نیروها رفتم تا نظر آنها را به جنگ با معاویه - که نظر همه آنان قبل از حکمیت بود. - برگردانم ولی جز اندکی کسی به یاری ام نیامد.
امام علی علیه السلام به چهره خسته، عرق کرده، مجروح و خونین سلیمان نگاه کرد و این آیه را تلاوت فرمود: فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا؛ بعضی پیمان خود را به آخر رساندند و برخی دیگر در انتظارند و هرگز تغییری در پیمان خود نداده اند.
سپس امام علی علیه السلام به سلیمان بن صرد گفت: سلیمان! تو از افرادی هستی که به انتظار شهادت بسر می بری و هرگز تغییری در عهد و پیمان خود نمی دهی.
سلیمان بن صرد در تمام عمرش مدافع اهل بیت علیهم السلام بود. او در تمام جنگهای امام علی علیه السلام علیه دشمنان اسلام و ولایت حضور داشت. برخی از تاریخ نویسان شرکت سلیمان بن صرد در جنگ جمل را رد کرده اند. دلیل آنها حدیثی است که در آن امام علی علیه السلام او را به خاطر شرکت نکردن در جنگ جمل نکوهش کرده است. این نظر به دلایل زیر صحیح نیست:
- برخی از کتب معتبر تاریخی مانند طبقات الکبری و تذکرة الخواص تصریح کرده اند که سلیمان بن صرد در جنگ جمل حضور داشت.
- در کتاب های تاریخی به شرکت نکردن سلیمان بن صرد در جنگ جمل اشاره نشده است.
- بسیاری از مورخان قدیمی، مانند ابن اثیر تصریح می کنند که سلیمان بن صرد در تمام جنگ های حضرت علی علیه السلام علیه دشمنان آن حضرت، شرکت داشت.
- حدیث فوق از نظر سند ضعیف است و شیخ طوسی هم احتمال جعلی بودن آن را داده است.
سلیمان بن صرد در دفاع از خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام لحظه ای کوتاهی نکرد. وی بیش از نیم قرن در راه تاسیس و حفظ حکومت اسلامی از جان مایه گذاشت و پس از شهادت امام علی علیه السلام از همکاری با خلفا اجتناب ورزید. او پس از پیامبر صلی الله علیه و آله در دوران غصب خلافت نیز از هر گونه تلاش برای استحکام خلافت نامشروع امتناع کرد و لحظه ای به خدمت خلفا درنیامد.
سلیمان بن صرد از شیعیانی بود که پس از شهادت حضرت علی علیه السلام، در دوران حکومت معاویه روش مبارزه منفی پیش گرفتند. وی در نماز جماعت «مغیره»، فرماندار کوفه شرکت نمی کرد. معاویه در سال 42 ه. در نامه ای که فرماندار کوفه از او می خواست سلیمان بن صرد و دیگر بزرگان کوفه را وادار کند تا در نماز جماعتش شرکت کنند. زیرا عدم حضور رهبران قبایل، به ویژه رهبران شیعیان و صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله، در نماز جماعت کارگزار معاویه به معنای نپذیرفتن خلافت معاویه و نوعی اعتراض به حکومت بود.
نامه معاویه به فرماندار کوفه گویای این است که عدم حضور سلیمان بن صرد و برخی از بزرگان شیعه در نماز جماعت فرماندار از جنبه سیاسی برای حکومت مهم بود، زیرا تمام هدف معاویه استحکام حکومتش بود و هر چه این حکومت را خدشه دار می ساخت، خطر به شمار می آورد.
سلیمان بن صرد به خاطر درک حضور پیامبر صلی الله علیه و آله در بین مردم مقامی ارزنده داشت. او از مهاجران صدر اسلام بود و فرماندهی قبیله ای بزرگ را نیز بر عهده داشت. شرکت نکردن او در نماز فرماندار معاویه به سرعت در کوفه پخش شد. بیم آن می رفت بزرگان قبایل دیگر کوفه نیز با عدم حضور در نماز جماعت فرماندار کوفه نارضایتی خود را از حکومت معاویه اعلام دارند. بنابراین، معاویه به کار گزارش در کوفه دستور داد سلیمان بن صرد و دیگر یاران سرشناس امام علی علیه السلام را به زور در نماز خویش حاضر کند.
سلیمان بن صرد از اصحاب امام حسن علیه السلام نیز بود. پس از آن که معاویه صلح نامه خویش با امام حسن علیه السلام را نقض کرد، سلیمان بن صرد به امام حسن علیه السلام پیشنهاد کرد که دستور جنگ با معاویه را صادر کند و او را پیشاپیش نیروها برای تصرف کوفه و عزل فرماندار گسیل دارد. امام حسن علیه السلام به سلیمان فرمود: هدف من از صلح جلوگیری از خونریزی بود، پس به قضای الهی خشنود باشید.
منابع
محمدرضا سفاک امانی، قیام توابین، فرهنگ كوثر، اسفند 1378، شماره 36.
 |
|||
| قبل از واقعه | |||
| شرح واقعه |
| ||
| پس از واقعه | |||
| بازتاب واقعه | |||
| وابسته ها | |||
