مکارم الاخلاق (کتاب)
 | |
| نویسنده | حسن بن فضل طبرسی |
| موضوع | اخلاق و آداب اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
«مکارم الأخلاق» تألیف حسن بن فضل طبرسى از علماى شیعه قرن ششم هجرى، کتابی در آداب و سنن اسلامی است. مؤلف در این کتاب، شمّه‌ای از اخلاق و سیرۀ نیکوی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و ائمه اطهار علیهم‌السلام را برای سبک زندگی و تربیت مردم ذکر کرده است.
محتویات
مؤلف
«ابونصر حسن بن فضل طبرسی» فرزند فضل بن حسن طبرسی، فقیه، محدّث و از علمای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری است. ابونصر طبرسی مورد مدح و توثیق بزرگان امامیه قرار گرفته است.
کتاب «مکارم الأخلاق» مهمترین اثر اوست. علامه مجلسی در توصیف این کتاب و مؤلفش آورده است: «شهرت کتاب مکارم الاخلاق همانند خورشید فراگیر و مؤلف آن مورد تأیید بسیاری از بزرگان و صاحب نظران امامیه است».[۱] سید محسن امین نیز به نقل از محدث نوری در وصف ابونصر و کتابش می‌نویسد: «وی فقیهی کامل و محدثی آگاه و برجسته بود و کتاب «مکارم الاخلاق» او جامع محاسن و آداب می‌باشد».[۲]
معرفی کتاب
مهمترین اثر حسن بن فضل طبرسى، «مکارم الاخلاق و معالم الاعلاق» است. به نظر محدث نوری،[۳] وی این کتاب را بعد از پنجاه سالگی تالیف کرده است. محتوای این کتاب ناظر بر حسن رفتار، اخلاق، اوصاف، آداب و سنت‌های دینی منقول از پیامبر اکرم و امامان معصوم علیهم‌السلام است.
ابونصر طبرسی در مقدمه با استناد به حدیث «انّی بُعثتُ لأتمّم مکارم الاخلاق» و آیه ۲۱ سوره احزاب و آیه ۳۱ سوره آل‌عمران، تأسی به پیامبر اکرم و پیروی از شیوۀ زندگی او را وسیله‌ای برای جلب رحمت الهی و در نتیجه، انگیزۀ تألیف کتاب خود ذکر کرده است.
وی این کتاب را با استفاده از «الآداب الدینیه للخزانة المعینیه» پدرش شیخ طبرسی و در زمان حیات او ،[۴] در دوازده باب مرتب کرده، که به حسن ترتیب نیز مشهور است.[۵]
از مهمترین منابع حسن طبرسی در «مکارم الاخلاق»، کتاب «اللباس» عیاشی و کتابی از حسن بن محبوب است. از طرف دیگر، روایات این کتاب گاهی منبع برخی آرا و فتاوای فقها بوده است. «مکارم الاخلاق» از مآخذ علامه مجلسی در «بحارالانوار» و یکی از منابع شیخ حر عاملی در «وسائل الشیعة» بوده است.
محتوای کتاب
مؤلف در مقدمه خود می‌گوید: «ما در این کتاب شمّه‌ای از اخلاق ستوده پیامبر صلی الله علیه وآله را از حالات، اعمال، نشستن و برخاستن، سفر و حضر و خوردن و آشامیدن و آنچه از این قبیل است و همچنین آنچه از او و ائمه راستین برای زندگی و تربیت مردم نقل شده و روایت گشته ذکر می‌کنیم و از خداوند توفیق پایان دادن به این کار بزرگ را مسئلت می‌نماییم، که او بر هر کاری توانا و آسان کردن کارها برایش سهل است».
این کتاب دارای ۱۲ باب است که عبارتند از:
- اخلاق و اوصاف پیامبر صلی الله علیه وآله؛
- آداب نظافت، استفاده از سرمه، روغن و مسواک؛
- آداب استحمام؛
- بهداشت ناخن و اصلاح موها؛
- آداب و شیوه‌های زینت زن و مرد مسلمان؛
- ویژگی‌های لباس و خانه اسلامی؛
- آداب خوردن و آشامیدن؛
- مسائل مربوط به ازدواج؛
- آداب مسافرت؛
- آداب دعا و وقتِ فضیلت آن؛
- رفتار با بیماران و مسائل مربوط به آن؛
- نوادر (مسائل متفرقه در اخلاق و حقوق فردی و اجتماعی).
ترجمه‌ها و خلاصه کتاب
کتاب مکارم الأخلاق بارها توسط برخی علما ترجمه و یا خلاصه شده است، مانند:
- «محاسن الآداب»، ترجمه محمد بن عبدالکریم انصارى استرآبادى در سال ۹۶۳ هجرى.
- «مکارم الکرائم»، ترجمه مفسر زوارى.
- ترجمه اى با نام «مکارم الأخلاق» که توسط سید امیر نظام‌الدین عبدالهى ترجمه شده است.
- «ترجمه مکارم الأخلاق» که به وسیله میرزا محمدعلى مدرس چهاردهى ترجمه شده است.
- «ترجمه مکارم الأخلاق»، توسط محمدباقر بهارى همدانى (۱۳۳۳-۱۲۷۵ ق).
- «خلاصه مکارم الأخلاق» که توسط محمدباقر بهارى همدانى انجام شده است.
تحریف مکارم الاخلاق
کتاب «مکارم الاخلاق» بسیار مورد توجه علما و مردم قرار گرفت، و بارها در ایران، عراق، لبنان و مصر به چاپ رسید. اما نسخه‌ای که در مصر به چاپ رسیده، تحریفها و حذف و اضافه‌های متعددی به نفع مذهب عامه و مبطل امور مهمی از مذهب شیعه صورت گرفته است.
بسیاری از عالمان شیعه، به‌ویژه علمای نجف، تحریف در چاپهای مصری را تقبیح کرده‌اند. علامه سید محسن امین در کتاب «اعیان الشیعه»، تمام موارد تحریف کتاب را آورده و درباره آن‌ها توضیح داده است، مانند این که:
- احادیث فضائل امیرمؤمنان امام على علیه‌السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها را به کلى حذف کردند.
- در بسیارى از موارد نام حضرت على علیه‌السلام را حذف کرده و به جاى آن نام یکى از شیخین (ابوبکر و عمر) را نوشتند.
- تغییر صیغۀ صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله.
- جمله «علیه‌السلام» را بعد از نام ائمه اطهار علیهم‌السلام پاک کرده و «رضى اللّه عنه» نوشتند.
- احادیثى از حضرت فاطمه سلام الله علیها را به عایشه و حفصه نسبت دادند و مواردى دیگر.
پس از اطلاع از این توطئه شوم، به امر میرزا محمدحسن شیرازی در سال ۱۳۱۴ ق. نسخه‌هاى خطى و قدیمى کتاب «مکارم الاخلاق» جمع آورى شد و کتاب توسط حاج شیخ محمود بروجردى با آن نسخه‌ها تطبیق داده شد و در قالبى بسیار زیبا و با دقت فراوان در تصحیح آن، به چاپ رسید و تمام موارد تصحیح شده در پایان کتاب آورده شد.
همچنین محمدباقر بهارى همدانى (م، ۱۳۳۳ ق) است که در آن، این چاپها را با نسخۀ خطی کتاب مقابله کرده، و در کتاب «تسدید المکارم و تفضیح الظالم» -که به فارسی نیز ترجمه شده- و نیز در کتاب «التنبیه علی ما فعل بالکتب من التحریف» به این تحریفها و تغییرات اشاره کرده است.
پانویس
- پرش به بالا ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ص۹.
- پرش به بالا ↑ سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۲۳.
- پرش به بالا ↑ حسین نوری طبرسی، نفس الرحمن فی فضائل سلمان، ج۱، ص۵۳۲.
- پرش به بالا ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۲، ص۱۴۷.
- پرش به بالا ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۱۹.
منابع
- نرم‌افزار گنجینه روایات نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.
- "طبرسی"، دانشنامه جهان اسلام، شماره ۶۸۴۶.
- مکارم الأخلاق، ترجمه میرباقری.
