حسن بن فضل طبرسی
«ابونصر حسن بن فضل طبرسی» فرزند فضل بن حسن طبرسی، فقیه، محدّث و از علمای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری است. ابونصر طبرسی مورد مدح و توثیق بزرگان امامیه قرار گرفته است. کتاب «مکارم الأخلاق» مهمترین اثر اوست.
| نام کامل | حسن بن فضل طبرسی |
| وفات | قرن ۶ قمری |
|
| |
| اساتید |
فضل بن حسن طبرسى،... |
| شاگردان |
مهذّبالدین حسین ردهنیلی، علی بن حسن طبرسی،... |
| آثار |
مکارم الأخلاق، جامع الأخبار، جامع لسائر الاقوال و لمحاسن الاحوال،... |
ولادت و خاندان
ابونصر حسن بن فضل طبرسی، ملقب به رضیالدین، فرزند امین الدین فضل بن حسن طبرسی (صاحب تفسیر مجمع البیان) است. به نظر بعضی محققان، طبرسی منسوب به طبرِس، یعنی تفرش (از قرای معروف اطراف قم) است.[۱] او را منسوب به طبرستان (از بلاد وسیع مجاور مازندران و گیلان و گرگان) نیز دانستهاند.[۲]
دربارۀ زادگاه و تاریخ ولادت او اطلاع دقیقی دردست نیست. چون پدرش در مشهد و سبزوار میزیست، وی نیز باید در خراسان و نزد پدر تربیت یافته باشد. خانوادۀ وی اهل علم و فضل بودند. شیخ طبرسی کتاب «جوامع الجامع» خود را به درخواست پسرش نوشته است.
فرزند ابونصر طبرسی، «علی بن حسن طبرسی» (متوفای حدود ۶۰۰ ق) نیز، از علمای اهل قلم و صاحب کتاب «مشکاة الانوار» است. این کتاب را در تکمیل کتاب جامع پدرش «مکارم الاخلاق» و با استفاده از مسوّدههای او نوشته است.[۳]
جایگاه علمی
تنها شخصى كه به عنوان استاد حسن بن فضل طبرسی نام برده شده است، پدر او أمينالإسلام فضل بن حسن طبرسى است كه هم استاد او بوده و هم از مشايخ اجازۀ اوست و حسن طبرسی از پدرش روایت کرده است.[۴]
همچنین مهذّب الدین حسین بن ابوالفرج ردهنیلی از حسن بن فضل روایت نموده است.[۵] و نیز از شاگردان او فرزندش علی بن حسن طبرسی را يادكردهاند كه پس از پدر، عهدهدار كارهاى ابونصر طبرسی بوده و كتابهاى نيمه تمام او را هم كامل كرده است.
بزرگان امامیه، ابونصر طبرسی را توثیق کرده و بر او ثنا گفتهاند.[۶]
شیخ حر عاملی درباره وی نوشته است: او فاضلی محدث و صاحب تألیف بود و شیخ مهذب الدین حسین بن رده -از محققان برجسته و بنام آن روزگار- از وی روایت کرده است.[۷]
علامه مجلسی نیز در توصیف کتاب «مکارم الأخلاق» و مؤلفش آورده است: «شهرت این کتاب همانند خورشید فراگیر و مؤلف آن مورد تأیید بسیاری از بزرگان و صاحب نظران امامیه است».[۸]
سید محسن امین به نقل از محدث نوری در وصف ابونصر و کتابش مینویسد: «وی فقیهی کامل و محدثی آگاه و برجسته بود و کتاب «مکارم الاخلاق» او جامع محاسن و آداب میباشد».[۹]
آثار و تألیفات
برخی آثار مهم و منسوب به حسن بن فضل طبرسی عبارتند از:
- مکارم الأخلاق: مهمترین اثر ابونصر است که به نظر محدث نوری، وی این کتاب را بعد از پنجاه سالگی تالیف کرده است.[۱۰] محتوای این کتاب ناظر بر حسن رفتار، اخلاق، اوصاف، آداب و سنتهای دینی منقول از پیامبر اکرم و امامان معصوم علیهمالسلام است.
- جامع الأخبار: کتاب «جامع الاخبار» نیز به ابونصر طبرسی منسوب است.[۱۱] در نسبت جامع الاخبار به ابونصر اختلاف است؛ چه اینکه بعضی آن را به محمد شعیری، بعضی از آنِ جعفر بن محمد دوریستی و گروهی از تألیفات شیخ ابوالحسن حناط دانستهاند.[۱۲] گرچه ممکن است این عنوان بین چند نفر مشترک باشد.
- جامع لسائر الاقوال و لمحاسن الاحوال: ابونصر به گواهی فرزندش، علی بن حسن طبرسی،[۱۳] نوشتن کتاب «جامع لسائر الاقوال و لمحاسن الاحوال» را پس از استقبال زیاد مردم از «مکارم الاخلاق» آغاز کرد، ولی هنوز آن را تمام نکرده بود که درگذشت. ظاهراً مسوّدههای این اثر نیز راجع به حسن رفتار بوده، که از رهگذر روایات موجود در کتابهای مشهور شیعی فراهم شده بوده است.[۱۴]
- كتابى روايى دیگر مانند «مكارم الأخلاق»، كه بسيار مفصلتر از آن بوده و مطالبى كه در مكارم الأخلاق ذكر نكرده، در آن جمعآورى كرده است. فرزند بزرگوار او على بن حسن طبرسى در مقدمۀ «مشكاة الأنوار» خود مىگويد: «وقتى پدرم كتاب مكارم الأخلاق را تأليف كرد و مورد قبول خاص و عام قرار گرفت، شروع به تصنيف كتابى نمود كه در آن بقيۀ آداب و اخلاق و اعمال حسنه را جمعآورى كند. وى بسيارى از روايات را نيز جمعآورى كرده، اما اجل فرا رسيده و موفق به اتمام آن نشد. پس از مدتى جمعى از دوستان و مؤمنين از من خواستند آن كتاب را كامل كرده و منتشر نمايم، من هم آن را مرتب كرده و ابواب آن را تنظيم كردم و نام آن را "مشكاةالأنوار فی غررالأخبار" نهادم». اين كتاب در حقيقت متعلق به حسن بن فضل طبرسى بوده كه بعد از وفات او پسرش آن را تكميل كرده و پس از تنظيم منتشر نموده است.
وفات
دربارۀ وفات ابونصر حسن بن فضل طبرسى اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی علما، اطلاعات مربوط به سفر به سبزوار، وفات در ۵۴۸ ق. و انتقال جسد به مشهد و دفن در قتلگاه را بهخطا، به جای پدرش شیخ طبرسی، به او نسبت دادهاند.[۱۵] چون ابونصر طبرسی «مکارم الأخلاق» خود را در زمان طبرسی پدر (متوفی ۵۴۸ ق) تدوین کرده و بعد از آن نیز به نوشتن کتاب «جامع» خود مشغول شده و در بین کار فوت کرده، شاید وفات او نزدیک به زمان فوت پدرش بوده است.
پانویس
- ↑ حمد الله مستوفی، کتاب نزهة القلوب، ج۱، ص۶۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل حرف طاء.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۵۵.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۲۰، ص۵۷.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الامال، ج۲، ص۹۲-۹۳.
- ↑ خویی، معجم الرجال، ج۶، ص۸۷.
- ↑ شیخ حر عاملی، أمل الآمل، ج۲، ص۷۵.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ص۹.
- ↑ سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ حسین نوری طبرسی، نفس الرحمن فی فضائل سلمان، ج۱، ص۵۳۲.
- ↑ شیخ حر عاملی، امل الامال، ج۲، ص۷۵.
- ↑ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۴۰۰.
- ↑ علی بن حسن طبرسی، مشکاة الانوار، ص۲۷.
- ↑ علی بن حسن طبرسی، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص۲۷.
- ↑ محسن امین عاملی، اعیان الشیعة، ج۵، ص۲۲۳.
منابع
- "طبرسی"، دانشنامه جهان اسلام، شماره ۶۸۴۶.
- "حسن طبرسی"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۴، ص۱۰۹.
- "طبرسی، حسن بن فضل"، پایگاه ویکی نور.
