ملاعلی آرانی
«ملا محمدعلی آرانی» (۱۱۷۷ـ۱۲۴۴ ق)، فقیه، اصولی، نحوی و ادیب بزرگ شیعه در سده سیزدهم قمری و از شاگردان ملا احمد نراقی و سید علی طباطبایی بود. او صاحب تألیفات فراوانی در فقه، اصول، نحو، منطق و ادب به زبان فارسی و عربی بوده است.
 | |
| نام کامل | ملا محمدعلی آرانی |
| زادروز | ۱۱۷۷ قمری |
| زادگاه | آران، کاشان |
| وفات | ۱۲۴۴ قمری |
| مدفن | گلپایگان |
|
| |
| اساتید | |
|
| |
| آثار |
مقاصد المهمه، معین المبتدی، ینابیع الاصول، فوائد الصادقیه، اصول المقاصد، معادن المسائل الشرعیه، میزان الاعمال، مطلع الانوار،... |
زندگی‌نامه
ملا محمدعلی آرانی فرزند ملامحمد حسن در سال ۱۱۷۷ قمری -عهد کریم‌خان زند- در شهرستان آران و بیدگل (در شمال کاشان) دیده به جهان گشود. پدر محترمش در مسلک روحانیت نبود، اما در تعبد به احکام شرعی و تخلق به آداب دینی مشهور بود.
محمدعلی در دوران نوجوانی، طبق سرشت درونی‌اش به کسب علم و دانش ابراز علاقه نشان داد و والد ماجدش با وجود تمام مشکلات، فرزند را به مکتب‌خانه محل فرستاد و او خواندن و نوشتن در کنار قرائت قرآن آموخت. پس‌از آن، به تحصیل علوم حوزوی روی آورد و مقدمات و دروس پایه را تا ۲۲ سالگی نزد روحانیون فاضل زادگاهش به پایان برد. سپس در راستای ادامه علم‌آموزی، به کاشان رفت و با اقامت در مدارس «عمادیه» و «صالح‌بیک» متون رایج حوزوی را نزد اساتید آن دیار فرا گرفت. ملاعلی جهت زیارت عتبات عالیات و نیز ارتقای سطح معلومات خود، در چند نوبت به آن دیار قدسی هجرت نمود و هربار با شرکت در درس دو تن از علمای حوزه کربلا، یعنی سید علی طباطبایی (صاحب ریاض) و سید محمد مجاهد، بر توشه‌های علمی خود افزود.
ملاعلی آرانی، همچنین در خلال سال ۱۲۱۷ ق. به محضر عالم جلیل‌القدر شیعه، ملا احمد نراقی شرفیاب شد و از او اجازه اجتهاد دریافت کرد. آرانی در شمار موثقین و معتمدین علامه نراقی درآمد و ایشان مراجعات فقهی خود را به آرانی ارجاع می داده است.
از نوشته‌جات این عالم بزرگوار چنین به‌دست می‌آید که ایشان در مراحل مختلف زندگی در شهرهایی چون آران، کاشان، نراق، گلپایگان و... اقامت داشته و در کنار فعالیت‌های تبلیغی خود، به تدریس و تألیف می‌پرداخت.
رفعت مقام علمی و دینی آیةالله آرانی مورد توجه بزرگانی چون استادش ملا احمد نراقی و ملا حبیب الله کاشانی و دیگران قرار گرفته و هر یک با قلم به تمجید از این شخصیت پرداختند. شیخ عباس قمی هم در «فوائدالرضویه» می‌نویسد: محمدعلی فرزند محمدحسن الکاشانی، عالم عامل فاضل متبحر کامل... .
مرحوم آیت الله محمدعلی آرانی سرانجام در سال ۱۲۴۴ قمری در گلپایگان رحلت نمود و پس‌از آن‌که مردم تشییع باشکوهی از این عالم ربانی به‌عمل آوردند، در ایوان مسجد میرزا ابوالحسن که محل اقامه نماز جماعت و تدریس ایشان بود، به خاک سپرده شد.
آثار و تألیفات
ملا محمدعلی آرانی نویسنده ای پرتلاش بوده و آثار وی حدود پنجاه رساله در موضوعات مختلف صرف و نحو، فقه و اصول، منطق، تاریخ، شعر و... است، که توجه عالمان پس از او به آثارش، خود بیان‌گر قوت علمی و نبوغ بالای فکری این عالم آرانی می‌باشد. از میان تألیفات او می‌توان به کتابهای ذیل اشاره نمود:
- جواهر السنیه فی شرح العوامل المحسنیه، در نحو؛ مؤلف آن را در سال ۱۲۰۹ ق. تألیف کرده است.
- معین المبتدی، در نحو؛ تألیف در سال ۱۲۱۳ ق.
- ینابیع الاصول، که شرحی است بر کتاب عین الاصول ملا احمد نراقی، که در نجف اشرف تألیف شده است.
- عجالة الحائریه، درباره فرق میان لفظ مشترک و مرتجل و مجاز و حقیقت.
- قالعة الشبهه، تالیف شده در نجف اشرف درباره نجاست ملاقی متنجس.
- فوائد الصادقیه، در علم منطق، در سال ۱۲۱۷ ق. تألیف شده است.
- اصول المقاصد، در شرح «معالم الدین»، تألیف در سال ۱۲۱۷ ق.
- فصل الخطاب؛ مؤلف سوالاتی را درباره کتاب «قوانین الاصول» میرزای قمی طرح کرده و برای مولف آن فرستاده است. میرزای قمی به سوالات وی پاسخ داده و مولف جواب های قمی را مورد نقد قرار داده است. این سؤال و جواب ها در کتاب حاضر جمع آوری شده است.
- مخزن الاسرار فی جواب المسائل، سوالات فقهی که از مةلف شده و او به آنها پاسخ داده است. این سؤال و جواب ها در کتاب حاضر به ترتیب کتاب «مختصر النافع» محقق حلی جمع آوری شده است.
- تبصرة العاقد، درباره صیغه های عقد نکاح، تألیف شده در ۱۲۲۰ ق.
- مقاصدالمهمه فی اصول احکام الله والرسول والائمه: کتاب مفصلی است در اصول فقه در سه جلد؛ جلداول در طی چهار سال آن در ۲ شعبان ۱۲۲۱ ق. پایان یافته و جلد سوم در ۱۲ جمادی الاخره ۱۲۳۸ ق. به پایان رسیده ومدت تألیف این سه جلد ۲۱ سال طول کشیده است.
- مناهل الشوارد فی تلخیص المقاصد، در اصول، تلخیص کتاب «مقاصدالمهمه» خود مؤلف است. مؤلف جلد اول آن را در سال ۱۲۲۴ ق. به پایان رسانیده است.
- الدرة البهیة و بهجة المرضیة، منظومه ای است در اصول فقه بر وزن «الفیه» ابن مالک. این منظومه شامل ۵۴۰ بیت است.
- عویصات المهام فی شرح الفقه والاحکام، به زبان فارسی، تألیف شده در سال ۱۲۲۶ ق.
- خلاصة المحسنیة، به زبان عربی در نحو، تألیف شده در ذوالحجه ۱۲۲۶ ق.
- معادن المسائل الشرعیه فی استنباط الاحکام الالهیه من الادلّة التفصیلیة، کتاب مفصل فقهی است.
- منبع الاحکام الشرعیه فی فقه الامامیه، کتاب فقهی عربی استدلالی است و کوتاهتر از کتاب سابق مؤلف است.
- مطلع الانوار، به فارسی در تاریخ، در چهار قسم؛ قسم اول در احوال انبیاء و اوصیاء از حضرت آدم تا امام زمان عجل الله تعالی فرجه؛ قسم دوم در تاریخ پادشاهان از کیومرث تا عصر مولف؛ قسم سوم در داستان ها و حکایت های متفرقه؛ قسم چهارم در عجایب مخلوقات. از این کتاب فقط قسم دوم آن در دست است.
- عوائدالایام فی الفوائدالمتفرقه، مؤلف در آغاز آن شرح حال خود در ایام تحصیل و کیفیت تألیفاتش را بیان کرده است.
- میزان الاعمال، در فقه، به زبان فارسی.
- العمدة الالهیة فی شرح الزبدة البهائیة، شرح مفصل مؤلف بر «زبدة الاصول» شیخ بهایی.
- تلخیص العمدة فی شرح الزبدة.
- تحفة الاخیار فی حجیة الظن.
- حرز الداعی فی الدعا.
- رساله در کیفیت نماز شب و دعاهای آن.
- رساله در کیفیت زیارت عاشورا.
- رساله فی مساله مصالحه حق الرجوع فی العدة الرجعیة.
- حاشیه بر مناهل الشوارد، تألیف شده در سال ۱۲۳۷ ق.
- زاد الناسکین، رساله عملیه به فارسی در یک مقدمه و دوازده باب و یک خاتمه که مؤلف برای استفاده مقلدان خود نوشته و نسخه ای از آن در امامزاده هلال بن علی آران کاشان موجود است.
- رساله فی تخصیص العام بالصفه والشرط والغایه، تألیف شده در ۲۷ شعبان ۱۲۳۷ ق.
- جامع الخیرات فی شرح اسرارالصلاة؛ این کتاب، شرحی است بر «التنبیهات العلیه فی اسرار الصلاة القلبیه» از شهید ثانی.
- مجمع الرسائل، که مؤلف بنا داشته همه رساله های خود را در آن جمع کند.
- شرح الاحوال من البدایة الی المآل. اسامی کتابهای ملاعلی آرانی در کتاب «شرح الاحوال» ذکر شده است؛ کتابی که در حقیقت، فهرستی ترتیبی بر زمان تألیفات و تصنیفات او می باشد. البتّه این عالم بزرگ در کتاب «شرح الاحوال» علاوه بر این که به طور مفصّل درباره انگیزه، نام و موضوع تألیفات خود شرح می دهد، از خاطرات زندگی پر فراز و نشیب خود نیز یاد می کند.
منابع
- نقباﺀالبشر، ج۴، ص ۱۵۴۰.
- نابغه علم و عرفان در قرن چهاردهم، سلطان حسین تابنده گنابادی، تهران، حقیقت، ۱۳۸۴.
- "محمدعلی آرانی کاشانی"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- "زندگی‌نامه خودنوشت ملامحمدعلی آرانی"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
