رجال نجاشی (کتاب)
 | |
| نویسنده | احمد بن علی نجاشی |
| موضوع | علم رجال |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| تحقيق | سید موسی شبیری زنجانی |
|
| |
کتاب «فهرست اسماء مصنفی الشیعه» معروف به «رجال نجاشی» اثر احمد بن علی نجاشی (م، ۴۵۰ ق)، از منابع اصلی رجالی شیعه به شمار می رود. این کتاب شامل اسامی و تاریخ مؤلفین شیعه تا زمان مؤلف می باشد.
محتویات
محتوای کتاب
«رجال نجاشى» در بر دارندۀ نام و شرح حال ۱۲۶۹ نفر از روات و مؤلفین شیعه است که در این بین بعضى در چند سطر و بعضى در یک یا چند صفحه ترجمه شده‌اند.
در کتاب حاضر ابتدا مؤلفین هم عصر پیامبر صلى الله علیه و آله یا نزدیک به زمان ایشان ذکر شده‌اند، سپس بقیۀ مؤلفین بر اساس حروف الفباء آمده‌اند. البته در ترتیب افراد فقط حرف اول نام لحاظ شده و ترتیب حروف دیگر نام و نام پدر و... رعایت نشده است.
این کتاب از جمله اصول اولیه رجال است که نجاشى آن را به عنوان فهرستى براى اسامى مؤلفین شیعه تألیف کرده، لذا در آن تنها نام بزرگانى را آورده که کتاب و اثرى از خود به یادگار گذاشته‌اند.
با توجه به تاریخ هاى موجود در کتاب، چنین بدست مى‌آید که نجاشى کتاب خویش را بین سالهاى ۴۱۹ تا ۴۳۶ هجرى نوشته است.
انگیزۀ نگارش
نجاشى در مقدمه کتاب هدف تألیف این کتاب را چنین بیان کرده که: «من شنیدم که سید شریف - سید مرتضى علم الهدى- گفته عده‌اى از مخالفین مذهب شیعه چنین سرزنش کرده‌اند که شما پیشینه و عالمى در شیعه ندارید که تألیف و تصنیف نموده باشند... من نیز به خاطر ردّ این کلام دست به تألیف زدم و تا آنجا که توان داشتم نام مؤلفین شیعه را جمع نمودم». این کلام نجاشى نشانگر غیرت دینى است که فردى مى‌تواند داشته باشد.
ارزش کتاب
«رجال نجاشی» از چهار کتاب اصلی رجالی شیعه است و مرجعى مهم در تشخیص وثاقت و اعتبار گذشتگان مى‌باشد.
علامه آقابزرگ تهرانی می نویسد: «رجال نجاشی، در بین چهار کتاب اصول رجالی، مهمترین کتاب است؛ نظیر کافی در بین چهار کتاب حدیثی. این اثر از دانشمند آگاه و نقاد، ابوالعباس نجاشی از فرزندان عبدالله نجاشی است، همو که امام صادق علیه السلام رساله اهوازیه را برایش نوشت.»
علامه حلی می نویسد: «کتاب رجال از نجاشی است که ما در کتاب رجال خودمان، خلاصة الاقوال و دیگر کتابها از آن اثر بهره برده و مطالب زیادی را نقل کرده ایم.»
رجالی دیگر، علامه مامقانی می نویسد: «کتاب مشهور نجاشی در موضوع رجال است. تمام بزرگان و دانشمندانی که زندگی وی را یادآور شده اند بر ستایش از آن برآمده اند.»
شهید قاضی نورالله شوشتری می نویسد: «بسیاری از مطالب کتاب مجالس المؤمنین را از کتاب رجال نجاشی استفاده نموده ام.»
ویژگی‌هاى کتاب
۱- از جمله نکات مهم رجال نجاشی آن است که شخص از حیث مذهب و اعتبار و وثاقت بررسى شده و علاوه بر آن، نام تألیفات و کتاب هاى او نیز ذکر شده است.
۲- این کتاب مهمترین منبع براى بررسى اسناد و وثاقت و اعتبار روات است و عمده‌ترین منبع در جرح و تعدیل راویان مى‌باشد.
۳- هدف اصلى کتاب، شناساندن مؤلفین شیعه و کتاب هایشان است. بنا بر این راویانى که تألیف نداشته‌اند در این کتاب ذکر نشده‌اند.
۴- در این کتاب همۀ مؤلفین شیعه تا آن زمان ذکر نشده‌اند و در مقابل، عده‌اى از غیر شیعیان که براى شیعه تألیفى داشته‌اند در این کتاب معرفى شده‌اند.
۵- در ضمن بیان شرح حال عده‌اى از افراد، جرح و تعدیل روات دیگر و سلسله اسناد این افراد هم آمده است، مانند توثیق عام حلبیون.
۶- نجاشى تنها به اسم یا کنیه مصنفین اکتفا نکرده; بلکه لقب ها و اسماء و کنیه‌هاى مختلف یک راوى را بیان کرده است.
۷- تاریخ هایى مانند ولادت و وفات و تاریخ گرفتن اجازه و... در بسیارى موارد ذکر شده است.
۸- اعتماد بزرگان بر کتابى یا عرضۀ آن کتاب بر معصوم نیز در بعضى موارد تذکر داده شده.
تقدم بر فهرست شیخ طوسى
از جمله نکات قابل توجه در «رجال نجاشی» آن است که این کتاب مقدم بر «فهرست شیخ طوسى» است، زیرا:
۱- تاریخ تألیف آن بعد از فهرست شیخ است و در اواخر عمر نجاشى نوشته شده، در حالى که فهرست شیخ مربوط به اوایل عمر او بوده است.
۲- شیخ در علوم مختلف تالیف دارد و قدرت علمى او در چندین علم تقسیم شده، لذا نقض و ایراد بر او نیز فراوان است; اما نجاشى تمام همّ خویش را در علم رجال به کار گرفته است.
۳- نجاشى به علم انساب بسیار مسلط بوده و براى شناخت رجال، شناخت انساب یک مسئله لازم است.
۴- بسیارى از روات در آن زمان از کوفه و اطراف آن بوده‌اند و نجاشى که خودش کوفى است آنها را بهتر مى‌شناسد.
۵- نجاشى با ابن الغضائرى که استاد این فن بوده مأنوس بوده و از او استفادۀ فراوان کرده است.
۶- نجاشى بسیارى از علماى رجال را دیده که شیخ آنها را ندیده است.
منابع
- محمدحسن امانی، "نجاشی راوی شناس بزرگ"، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی: قم، ۱۳۷۶: (۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۱).
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل البیت ۲، بخش کتابشناسی، معرفی "فهرست أسماء مصنفی الشیعة".
متن کتاب
فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال نجاشی)
