حدیث شاذ

«حدیث شاذ» از اصطلاحات علم درایه و از اقسام خبر واحد بوده و به معنای حدیث نقل شده از راوی ثقه، امّا مخالف روایت مشهور یا روایت اکثر علما می باشد. به بیان دیگر، خبر شاذ، مقابل خبر مشهور می‌باشد و به حدیثی گفته می‌شود که با وجود ثقه بودن راوی آن، مخالف با روایتی است که بیشتر راویان آن را نقل کرده‌اند. در کتاب «قوانین الاصول» آمده است: «و هو ما رواه الثقه مخالفا لما رواه الاکثر».

بنابراین، خبر شاذ مقابل خبری است که شهرت روایی دارد و در صورت تعارض بین مفاد حدیث مشهور و حدیث شاذ، حدیث مشهور مقدم مى‌شود. برخى نیز گفته‌اند: حدیث شاذ حدیثى است که جز نزد تعدادى اندک ناشناخته است. عنوان شاذّ نزد فقها در بسیارى موارد بر حدیثى اطلاق مى‌شود که فقها به مفاد آن عمل نکرده‌اند؛ هرچند صحیح و بدون معارض باشد.

مشهور علماء، «حدیث مفرد» را «شاذّ» هم می نامند، ولی شافعی و علمای حجاز و نیز جمعی از علمای شیعه در تعریف حدیث شاذ گفته اند: شاذ حدیثی است که در مقابل و معارض حدیث مشهور یا حدیثی که رواتش حافظتر است واقع شود. چنین حدیثی «نادر» هم نامیده می شود.

چنانچه راوی حدیث شاذ (یعنی مخالف مشهور) غیر ثقه باشد، حدیث مزبور را «منکر» و «مردود» نیز نامند. عکس حدیث شاذ را حدیث «محفوظ» گویند، بنابراین حدیث محفوظ، حدیث مشهوری است که حدیث شاذی با آن مخالف باشد. طبق تعریف مشهور، حدیث «انّما الاعمالُ بالنّیات» شاذ است، زیرا در طبقه اول فقط عمر خطاب آن را روایت کرده و در طبقه دوم فقط علقمه از وی و در طبقه سوم فقط محمد بن ابراهیم از علقمه و در طبقه چهارم، یحیی بن سعید.

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج‌۳، ص ۲۶۴.
• فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۴۰، برگرفته از مقاله «خبر شاذ».
• درایة الحدیث، کاظم مدیر شانه چی.