الاخبار الطوال (کتاب)
کتاب «الاخبار الطوال» تألیف ابوحنیفه دینوری (م، ۲۸۲ ق)، از نخستین و مهمترین منابع تاریخ اسلام و تاریخ ایران به زبان عربی است. مطالب کتاب با شرح زندگى فرزندان حضرت آدم آغاز شده و با مرگ معتصم عباسى (م، ۲۲۷ ق) پایان مى‌یابد. دینوری در «الاخبار الطوال» از حضرت علی علیه‌السلام و فرزندانش با احترام یاد کرده و اخبار تاریخی مربوط به ایشان از جمله واقعه عاشورا را مفصل‌تر آورده است.
 | |
| نویسنده | ابوحنیفه دینوری |
| موضوع | تاریخ عمومی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
محتویات
مؤلف
ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری (۲۲۲-۲۸۲ ق)، ادیب، لغوی، مورخ، منجم، ریاضی‌دان، جغرافیادان و گیاه‌شناس ایرانی مسلمان در قرن سوم قمری و از شاگردان ابن سکّیت اهوازی است.
برخی به دلایلی از جمله شیعه بودن استادش ابن سکیت، دینوری را شیعه دانسته‌اند. اما دیگران، از جمله ذهبی، او را از عالمان حنفی معرفی کرده است.
دینوری در علوم گوناگون متبحر بوده، اما شهرتش بیشتر در زمینه‌های ادبیات، تاریخ و گیاه‌شناسی است. علاوه بر «الاخبار الطوال» برخی دیگر از مهمترین آثار او عبارتند از: کتاب النبات، الانواء، تفسیر القرآن، اصلاح المنطق، حساب الدور، الجبر و المقابله، القبلة و الزوال، الجمع و التفریق.
محتوای کتاب
کتاب «الاخبارالطوال» ابتدا به تاریخ خلقت می‌پردازد و مطالبی در مورد پیامبران الهی چون ادریس و نوح و هود و ابراهیم...، داود و سلیمان تا ظهور عیسی بیان می‌دارد. سپس به مطالبی درباره ظهور زرتشت و آیین او و نجات بنی‌اسرائیل به وسیله پادشاهان ایران می‌پردازد.
اخبارالطوال همچنین یکی از مهمترین منابع تاریخ ایران ساسانی است. شرح حال و سرگذشت پادشاهان ایران، از جمشید و پیروزی ضحاک بر او تا منوچهر و کیقباد و گشتاسب و بهمن و دارا و اسکندر و ملوک‌الطوایف و سپس ساسانیان تا انقراض ایشان از مباحث دیگر کتاب است.
این کتاب حوادث دولت های عرب را پس از اسلام تا پایان خلافت معتصم عباسی (۲۲۷ ق، ۸۴۲ م) دربردارد، به علاوه شامل بسیاری از مقررات اسلام در امور سیاسی و اداری و نخستین مورد اجرای آنها در دولت اسلامی است. تاریخ اسلام در این کتاب با تفصیل پیکارهای اعراب و ایرانیان در دوره خلافت عمر خطاب شروع و به پایان خلافت معتصم ختم می‌شود.
علاوه بر این، جنگ‌های امیرالمؤمنین علی علیه السلام با معاویه و جنگ‌های جمل و صفین و نهروان و دوره حکمرانی معاویه و یزید، واقعه کربلا و شهادت امام حسین علیه السلام هم مفصل بیان شده است. داستان قیام مختار و همراهانش، حکومت زبیریان، انقراض بنی‌مروان و قیام مردم ایران بخصوص قیام خراسان به رهبری ابومسلم از دیگر مباحث کتاب است.
گرایش نسبی به عنصر ایرانی در اخبارالطوال به وضوح مشهود است. نویسنده درباره سیره و مغازى رسول خدا صلى الله علیه وآله سخنى نگفته و تاریخ اسلام را با فتح ایران آغاز کرده است؛ این امر نشانگر آن است که وى صرفا قصد ارائه اخبار مربوط به ایران را داشته است، بدین ترتیب تکیه دینورى در اخبار الطوال بر تاریخ ایران بوده و تاریخ خلفاى نخست را تا آن اندازه که به ایران و فتح شهرهاى آن ارتباط داشته آورده است.
دینوری برخی وقایع عصر خود را که شخصا دیده یا شنیده در اخبار الطوال ذکر کرده و این بر ارزش اثر وی می افزاید. مؤلف به خلاف شیوه برخی از تاریخ نویسان اسلامی وقایع را سال به سال و یا بر حسب سلسله و کشور یاد نمی کند، بلکه آنها را از آغاز تا فرجام پیوسته می آورد. اخبارالطوال در باب فتوح اسلام دارای روایاتی است که در دیگر منابع دیده نمی شود.
دینوری در کتاب «الاخبار الطوال» از حضرت علی علیه‌السلام و فرزندانش با احترام یاد کرده و در برخی مواضع به دنبال نام آنها واژه «علیه‌السلام» را به‌کار برده و اخبار تاریخی مربوط به علی علیه‌السلام را مفصل‌تر آورده است. همچنین وی به‌رغم این‌که حوادث تاریخی دوران بنی‌امیه را بسیار خلاصه نقل کرده، واقعه کربلا و قیام امام حسین علیه‌السلام را مفصل گزارش کرده است.
مؤلف در این کتاب، پس از رسیدن به واقعه عاشورا به شرح مفصلی از حوادث آن روز می پردازد. از مطالبی که در این کتاب ذکر شده، می توان به علل رفتن امام حسین علیه السلام به مکه، هجرت امام علیه السلام از مکه به کوفه، ورود امام علیه السلام به نینوا و ناخشنودی از این که در جنگ پیشی بگیرد، شدت یافتن تشنگی در لشکر امام علیه السلام و روانه کردن حضرت عباس علیه السلام برای تهیه آب، خطبه امام علیه السلام در شب عاشورا، شهادت حضرت علی اکبر علیه السلام و دیگر یاران امام علیه السلام، تعداد شهیدانی که همراه امام علیه السلام بودند، تغییراتی که در آفرینش پس از شهادت امام حسین علیه السلام رخ داد، فرستادن سر مبارک امام حسین علیه السلام به کوفه، سخن گفتن سر امام حسین علیه السلام و انتقام خدا از قاتلان امام در دنیا اشاره کرد.
ترجمه کتاب
«اخبار الطوال» توسط محمود مهدوى دامغانى و ص‍ادق ن‍ش‍ات به فارسی ترجمه شده است. مهدوی دامغانی در ترجمه‌اش بر این کتاب، آن را به دو بخش تاریخ قبل از اسلام و تاریخ بعد از اسلام تقسیم کرده است.
منابع
- "اخبار الطوال دینوری در بوته نقد و بررسی"، قسیم یاسین، فصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره ۴.
- "راویان عاشورا چه کسانی هستند؟"، سید علی حسین‌پور، پایگاه اطلاع رسانی حوزه بازیابی: ۲۷ آبان ۱۳۹۲.
- نرم افزار نور السیره، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
