اعتقادات صدوق (کتاب)
 | |
| نویسنده | شیخ صدوق |
| موضوع | عقاید و کلام شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقيق | عصام عبدالسيد |
|
| |
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«الاعتقادات الامامیة» معروف به «اعتقادات الصدوق»، کتابی است از شیخ صدوق (م، ۳۸۱ ق)، که در آن اعتقادات اسلامى از منظر شیعه با استناد به قرآن و احادیث اهل بیت علیهم‌السلام بیان شده است.
مؤلف
محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (۳۰۵ -۳۸۱ ق) معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، متولد شهر قم، از بزرگ‌ترین محدّثان شیعه در قرن چهارم هجری است. از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع)، ابوالحسن محمد بن قاسم اشاره کرد.
کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست. و از آثار دیگر وی: مدینة العلم، کمال‌الدین و تمام النعمة، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا(ع)، أمالی شیخ صدوق، المقنع فی الفقه می باشد.
شیخ صدوق عمر خود را صرف نقل و نگارش روایات اهل بیت عصمت و طهارت نمود تا سخنان گهربار آن بزرگواران را به گوش دیگر انسان‌ها و آیندگان برساند. وی در سال ۳۸۱ هـ. وفات نمود و در شهر ری به خاک سپرده شد.
معرفی کتاب
کتاب «اعتقادات الامامیة»، یکی از مهمترین منابع عقاید مذهب شیعه است. این کتاب همواره در منابع اسلامی به «اعتقادات الصدوق» معروف است و همیشه با نام مؤلفش ذکر می شود؛ زیرا برخی علمای دیگر شیعه نیز کتابهایی با همین نام یعنی «الاعتقادات» نوشته اند. از این رو برای اشتباه نشدن کتاب شیخ صدوق با سایر کتابها، آن را به همراه نویسنده اش شیخ صدوق (به صورت اعتقادات صدوق) ذکر می کنند.
شیخ صدوق که از محدثان بزرگ و راویان جهان اسلام به شمار می رود، این کتاب را در نیشابور و به درخواست عده ای از توده مردم و علمای شیعه و سنی در یک مجلس املاء کرده و همه عقاید خود را به صورت اجمال و مختصر بر اساس روایات وارد شده در زمینه های مختلف اعتقادی مثل توحید، نبوت، امامت، معاد، خلقت، مرگ، عوالم برین و فرشتگان، تدوین و تبیین کرده است.
از آن جا که شیخ صدوق اساسا یک محدث است، چه در فقه و چه در عقاید، خود را محدود به معارف قرآن و روایات مى‌بیند. این التزام تا بدان حد است که حتى در کتابهاى فقهى و اعتقادى‌اش از الفاظ و تعابیر احادیث سود مى‌جوید و تا حد ممکن از آوردن آراى خویش پرهیز مى‌کند. در واقع باید کلام ابن بابویه صدوق را متون احادیث دانست که با کمترین تصرف ممکن در قالب یک نظام کلامى ریخته شده و تدوین گشته است.
البته برخی از مطالب مطرح شده در کتاب شیخ صدوق، مورد اتفاق نظر همه دانشمندان شیعه نبوده و فقط برداشت خود وی به شمار می رود و همین امر موجب شده است که شاگردش شیخ مفید و سایر متکلمان و محدثان متأخر، برای تنظیم دوباره و اصلاح موارد اختلافی شرح و توضیح هایی برای آن بنویسند.
شیخ صدوق در این کتاب به سایر کتاب های حدیثی خود مثل «التوحید» و «الهدایة فی الاصول والفروع» نیز ارجاع داده است. به ویژه اینکه غالب مطالب آن عینا و البته به صورت مفصل تر در کتاب «الهدایه» آمده است و به دلیل وجود مستندات زیاد روایی در این کتاب، به عنوان کتاب حدیثی تلقی شده است.
محتوای کتاب
شیخ صدوق کتابش را در ۴۵ باب با عنوان «باب الاعتقاد فی ...» در زمینه های مختلفی از مسائل اعتقادی تنظیم کرده و روایات مرتبط را در ذیل هر باب ذکر نموده است. البته چهارچوب کتاب وی روایت و حدیث نیست و نوشتار خود شیخ صدوق است؛ او پس از بیان اینکه اعتقاد شیعه درباره مسائل مطرح شده چیست، استناد آن به روایات یا آیات قرآنی را متذکر شده است. شیخ صدوق بیش از ۱۷۰ حدیث را در ذیل این ابواب ذکر کرده که مرسل یا مرفوع می باشند، ولی می توان آنها را به طور مسند در سایر کتابهای حدیثی معتبر مثل «من لا یحضره الفقیه» و «الکافی» یافت.
بخشی از فهرست مندرجات کتاب از این قرار است: بیان اعتقادات شیعه در توحید، صفات ذات و صفات افعال، افعال بندگان، جبر و تفویض، اراده، مشیت، قضا و قدر، فطرت و هدایت، استطاعت، بداء، لوح، عرش، قلم، کرسى، نفوس و ارواح، موت و رجعت، رستاخیز و مباحث مربوط به آن، بهشت و دوزخ، وحى، امر و نهى، قرآن، مقام انبیاء و رسل و حجج و ملائکه و عصمت ایشان، نفى غلوّ و تفویض، تقیه، مقام اجداد پیامبر، شأن علویان، خطر و اباحه،... .
مولف، عقاید ضروری شیعه امامیه یعنی آنچه از ضروریات اسلام و حتی برخی عقاید غیرضروری را در این کتاب بیان کرده است تا اتهامات برخی متعصبان اهل سنت به ویژه وهابیت -که بعضی عقاید نادرست را به تشیع نسبت داده اند- پاسخ داده و رد نماید.
شرح و ترجمه کتاب
با توجه به محتوای حدیثی کتاب «الاعتقادات» که شیخ صدوق در ضمن بیان عقاید شیعه به روایات اهل بیت علیهم السلام تمسک داشته است، متأخران از دانشمندان شیعه آن را کتاب حدیثی تلقی کرده و به احادیث و مطالب آن استناد کرده اند و غالب مطالب آن را در کتاب های خود به عنوان عقاید امامیه نقل و تثبیت نموده اند، حتی متکلمان و حکمای شیعه نیز برای شرح مطالب آن استدلال های عقلی و دقیقی را فراهم آورده اند.
توجه دانشمندان به این کتاب به همین مقدار محدود نیست و علاوه بر نقل مطالبش در کتاب های گوناگون، شرح ها، تلخیص ها و تعلیقه های متعددی نیز بر آن نوشته شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- «تصحیح الاعتقاد فی شرح الاعتقادات» که توسط شیخ مفید شاگرد شیخ صدوق نوشته شده و او برخی از عقاید غیر قابل دفاع مثل «سهو النبی» را رد نموده و به اصلاح اعتقادات نسبت داده شده به شیعه پرداخته است.
- «شرح الاعتقادات صدوق» که توسط مولی عبدالله بن حسن شولستانی و در دو نوبت یکی به زبان فارسی و دیگری به زبان عربی نوشته شده است.
- شرح حسن بن زین الدین عاملی نویسنده کتاب المعالم فی اصول الفقه،
- شرح سید نعمت الله جزائری،
- «شرح الاعتقادات» ملا حبیب الله کاشانی،
- شرح فارسی ملا عبدالله شیرازی،
- ترجمه فارسی میرزا محمد طبیب زاده احمدآبادی با عنوان «حورٌ مقصورات فی ترجمة الاعتقادات صدوق»،
- ترجمه فارسی علی بن حسن زواره ای با عنوان «وسیلة النجاة»،
- ترجمه فارسی سید محمدعلی طباطبائی مدرس یزدی.
منابع
- "معرفی کتاب الاعتقادات"، آیین رحمت، دفتر آیت الله مکارم شیرازی.
- "إعتقادات الإمامية (للصدوق)"، پایگاه حدیث نت.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
