آیه 194 سوره بقره

الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ ۚ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ

[2–194] (مشاهده آیه در سوره)

<<193	آیه 194 سوره بقره	195>>
سوره : سوره بقره (2) جزء : 2 نزول : مدینه

ترجمه های فارسی

ماه‌های حرام را در مقابل ماه‌های حرام قرار دهید، که اگر حرمت آن را نگاه نداشته و با شما قتال کنند شما نیز قصاص کنید. هر که به ستم بر شما دست دراز کند او را از پای در آورید به قدر ستمی که به شما رسانده است، و از خدا پروا کنید و بدانید که خدا با پرهیزکاران است.

ماه حرام در برابر ماه حرام است [اگر دشمن حرمت آن را رعایت نکرد و با شما در آن جنگید، شما هم برای حفظ کیان خود در همان ماه با او بجنگید.] و همه حرمت ها دارای قصاص اند. پس هر که بر شما تعدّی کرد، شما هم به مثل آن بر او تعدّی کنید، و از خدا پروا نمایید، و بدانید که خدا با پروا پیشگان است.

اين ماه حرام در برابر آن ماه حرام است، و [هتك‌] حرمتها قصاص دارد. پس هر كس بر شما تعدّى كرد، همان گونه كه بر شما تعدّى كرده، بر او تعدّى كنيد و از خدا پروا بداريد و بدانيد كه خدا با تقواپيشگان است.

اين ماه حرام در مقابل آن ماه حرام و شكستن ماه‌هاى حرام را قصاص است. پس هر كس بر شما تعدى كند. به همان اندازه تعدى‌اش بر او تعدى كنيد و از خدا بترسيد و بدانيد كه او با پرهيزگاران است.

ماهِ حرام، در برابر ماهِ حرام! (اگر دشمنان، احترام آن را شکستند، و در آن با شما جنگیدند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید.) و تمام حرامها، (قابلِ) قصاص است. و (به طور کلّی) هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّی کنید! و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید)! و بدانید خدا با پرهیزکاران است!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

A sacred month for a sacred month, and all sanctities require retribution. So should anyone aggress against you, assail him in the manner he assailed you, and be wary of Allah, and know that Allah is with the Godwary.

The Sacred month for the sacred month and all sacred things are (under the law of) retaliation; whoever then acts aggressively against you, inflict injury on him according to the injury he has inflicted on you and be careful (of your duty) to Allah and know that Allah is with those who guard (against evil).

The forbidden month for the forbidden month, and forbidden things in retaliation. And one who attacketh you, attack him in like manner as he attacked you. Observe your duty to Allah, and know that Allah is with those who ward off (evil).

The prohibited month for the prohibited month,- and so for all things prohibited,- there is the law of equality. If then any one transgresses the prohibition against you, Transgress ye likewise against him. But fear Allah, and know that Allah is with those who restrain themselves.

معانی کلمات آیه

قصاص: مقابله به مثل، بقره/ 178.

نزول

محل نزول:

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.

شأن نزول:

«شیخ طوسی» گوید: حسن بصرى گويد: مشركين به رسول خدا صلى الله عليه و آله گفته بودند، آيا نبرد و جنگ با ما را در ماه‌هاى حرام نهى نموده اى؟ پيامبر فرمود: بلى، سپس مشركين در صدد برآمدند كه با مسلمين به نبرد پردازند و اين آيه نازل گرديد، مجاهد گويد: قريش افتخار مي‌كردند كه مانع از ورود رسول خدا صلى الله عليه و آله به مكه گرديدند ولى خداوند در ماه ذی القعده سال بعد رسول خدا را براى انجام عمره به مكه فرستاد چنان كه ضحاك و قتادة و ربيع و ابن زيد نقل نمايند و از امام محمدباقر عليه‌السلام و ابن عباس نيز چنين روايت گرديده است .

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«194» الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ‌

ماه حرام در برابر ماه حرام و (اگر دشمنان احترام آنرا شكستند و با شما جنگ كردند، شما نيز حقّ داريد مقابله به مثل كنيد. زيرا) حرمت‌ها را (نيز) قصاص است وهركس به شما تجاوز كرد، به مانند آن تجاوز، بر او تعدى كنيد و از خدا بپرهيزيد (كه زياده‌روى نكنيد) و بدانيد كه خداوند با پرهيزگاران است.

نکته ها

قبل از اسلام در ميان عرب‌ها، هر سال چهار ماه احترام خاصّى داشت كه در آن ماهها جنگ، حرام و ممنوع بود، سه ماه آنها پى درپى كه عبارتند از ذى‌القعده، ذى‌الحجّه و محرم، و يكى هم ماه رجب كه جداست. حتّى يكى از علل تسميه ماه ذى‌القعده آن گفته‌اند كه در

جلد 1 - صفحه 305

اين ماه قعود از جنگ لازم است.

اسلام اين سنّت را پذيرفت و در هر سال چهار ماه را آتش بس اعلام نمود، ولى دشمن هميشه در كمين است تا از فرصت‌ها سوء استفاده كند و چه بسا با خود فكر كند كه چون مسلمانان در اين ماهها موظف به رعايت آتش بس هستند، پس به آنها حمله كنيم. اين آيه مى‌فرمايد: اگر مخالفان شما در اين چهار ماه به شما هجوم آوردند، شما نيز در برابرشان بايستيد و در همان ماهها با آنان بجنگيد و ماه حرام را در برابر ماه حرام قرار دهيد. زيرا حرمت خون مسلمانان و حفظ نظام اسلامى از حرمت اين ماهها بيشتر است، و هركس حرمت‌ها را شكست بايد مورد قصاص قرار گيرد. سپس به عنوان يك قانون كلّى مى‌فرمايد: هركس به شما تجاوز كرد، به همان مقدار به او تعدّى كنيد. و تقوا داشته باشيد و بيش از مقدار لازم قصاص نكنيد و بدانيد كه خداوند با متّقين است.

صاحب مجمع‌البيان در ذيل آيه مى‌گويد: در مورد غصب نيز مى‌توان با استدلال به اين آيه تقاص كرد، يعنى از مال غاصب تقاص نمود.

پیام ها

1- همه‌ى زمان‌ها يكسان نيستند، حرمت و ممنوعيت بعضى ماهها بايد حفظ شود. «الشَّهْرُ الْحَرامُ»

2- در اسلام بن‌بست وجود ندارد. حفظ اسلام و جان مسلمان‌ها بر حفظ احترام مكان‌ها و زمان‌ها مقدّم است. «فَمَنِ اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ»

3- اسلام، دين تجاوز و تعدّى نيست، ولى تعدّى و تجاوز ديگران را نيز نمى‌پذيرد. «فَمَنِ اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ»

4- حتّى در برخورد با دشمنان، عادل باشيم. «فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ»

5- سيستم قانون‌گذارى بايد به نحوى باشد كه موجب يأس مسلمانان وجرأت كفّار نگردد واصل مقابله به مثل به همين خاطر است. «فَاعْتَدُوا ... بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌»

6- رعايت تقوا حتّى به هنگام جنگ، از اصول تربيتى اسلام است. «اتَّقُوا اللَّهَ»

7- اگر در جنگ از مرز عدالت خارج نشويد، از امدادهاى الهى نيز برخوردار

جلد 1 - صفحه 306

خواهيد بود. و گمان نكنيد عدالت و تقوا پيروزى شما را به تأخير مى‌اندازد.

«بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ ... وَ اتَّقُوا ... وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (194)

شأن نزول: در منهج- مشركان در ماه ذى القعده با مسلمانان مقاتله‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 351

نمودند در سال حديبيه، و اتفاقا سال ديگر حركت مسلمانان از مدينه به مكه به جهت عمره تمتع در همين ماه واقع شد، و به سبب حرمت ماه كراهت داشتند كه اگر مشركان در مقام مقاتله برآيند ايشان چه كنند؛ آيه شريفه نازل شد «1»:

الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ‌: ماه حرام كه شما براى عمره مى‌رويد به عوض آن ماه محرم است كه با شما مقاتله نمودند، يعنى اگر آنها در مقابل جنگ برآمدند، باك مداريد و مقاتله كنيد، چه هتك حرمت شما هتك ايشان است. وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ‌: و حرمتها را قصاص باشد. حاصل آنكه حرمتى كه ملاحظه آن واجب است، قصاص در آن جارى مى‌شود مانند كشتن شخصى به قصاص شخصى و بريدن دست به دست؛ پس چون ايشان هتك حرمت نمودند به منع كردن، همچنين شما نيز داخل شده اگر با شما قتال نمودند، شما هم قتال نمائيد. فَمَنِ اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ‌: پس هر كه تعدى و ظلم نمايد بر شما به ابتداى مقاتله، پس تعدى كنيد بر او به قتال با او، زيرا دفع شر البته خير است. اين كلام بر سبيل مشاكله است. مراد اينكه جزاى ستم و ظلم را به او رسانيد، بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ‌: به مثل آنچه ستم شده بر شما، يعنى بايد عقوبت شما بر طبق تعدى آنها و مساوى باشد بدون تجاوز از مقدار آن.

وَ اتَّقُوا اللَّهَ‌: و بترسيد و بيانديشيد خدا را در تعدى و درگذشتن از آنچه مجاز نيستيد. وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ‌: و بدانيد اى مسلمانان بدرستى كه خداى تعالى، مَعَ الْمُتَّقِينَ‌: با پرهيزكاران است به نصرت و معاونت، پس حراست و محافظت شما و اصلاح شأن شما فرمايد اگر پرهيزگار و منقاد اوامر و نواهى الهى باشيد، و هر كس خدا با او مساعد باشد، هميشه منصور و مظفر بر دشمنان خواهد بود.

در كنز العرفان از بعضى از مفسرين نقل نموده در معنى و الحرمات‌

«1» منهج الصادقين، جلد اوّل، صفحه 415.

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 352

قصاص آنكه: حرمت حرم و شهر حرام را قصاص است به داخل شدن مسلمانان در مكه در ماه حرام بر رغم مشركان، يعنى چون قريش فخر مى‌كردند به منع حضرت پيغمبر و اصحابش از مكه در سال حديبيه، لذا حق تعالى در سال آينده حضرت پيغمبر و اصحاب را داخل مكه فرمود على رغم مشركين تا عمره بجا آورند؛ و اين قول از حضرت باقر عليه السّلام نيز مروى است.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (194)

ترجمه‌

ماه حرام در مقابل ماه حرام است و حرمت‌ها تلافى دارد پس كسيكه‌

جلد 1 صفحه 242

تعدى كرد بر شما پس تعدى كنيد بر او بمانند آنچه تعدى كرد بر شما و بترسيد از خدا و بدانيد كه خدا با پرهيزكاران است..

تفسير

گفته‌اند كفار قتال نمودند با مسلمانان در سال صلح حديبيه كه ششم هجرت بود در ماه ذو القعده الحرام و مسلمانان در سال بعد در همان ماه بر طبق عهد بعزم عمره حركت كردند ولى كراهت داشتند با كفار جنگ نمايند با آنكه احتمال ميدادند مانند سال گذشته ممانعت نمايند و نقض عهد كنند و نگذارند مسلمانان بزيارت كعبه نائل شوند و مسلمانان هم ناچار بجنگ با آنها شوند و سبب كراهتشان آن بود كه در ماه ذو القعده و ذو الحجه و محرم و رجب جنگ را حرام ميدانستند لذا اين آيه نازل شد كه مفادش آنستكه اين ماه حرام و جنگ در آن بعوض آن ماه حرام و جنگ در آن و اين هتك حرمت در مقابل آن هتك حرمت چون هر محترمى كه احترام آن واجب است هتك آن قصاص دارد پس چون كفار ابتدا احترام ماه حرام را بردند نسبت بشما شما هم لازم است مراعات احترام آن ماه را ننمائيد نسبت بآنها و در مجمع قريب باين معنى را از جمعى از مفسرين و امام باقر (ع) نقل نموده است و در تهذيب و عياشى مضمرا نقل نموده كه پرسيدند آيا ابتدا بقتال با مشركين در ماه حرام جائز است جواب فرمودند در صورتى كه مشركين ابتدا بهتك حرمت ماه نموده باشند و مسلمانان به بينند آنها مستعد حمله شده‌اند جائز است و باين آيه متمسك شدند و اينكه از جزاى تعدى و تلافى هتك حرمت كه جائز است بتعدى تعبير شده است براى مراعات صنعت مشاكله و حسن كلام است كه متناسب شود دو لفظ در يك كلام با آنكه قطع نظر از عنوان جزا و تلافى تعدى است و در تهذيب از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه مردى در حرم مردى را كشت و سرقت كرد حضرت فرمود بايد حد الهى را بر او جارى كرد و خوارى حق او است براى آنكه مراعات حرمت حرم را ننموده چون خداوند فرموده كسيكه در حرم تعدى نمود به شما تعدى كنيد بر او بهمان مقدار چون بر ظالم تعدى روا است و بنظر حقير از اين آيه شريفه ده حكم ميتوان استفاده نمود اول آنكه ابتدا بقتال در ماههاى حرام جائز نيست دوم آنكه اگر كفار سبقت بقتال نمودند در آن ماهها بر مسلمانان قتال با آنها جائز است سوم آنكه اگر كفار در يك سال هتك حرمت ماههاى حرام را نمودند و متعرض مسلمانان شدند و ايشان ناچار بصلح شدند در سنوات آتيه‌

جلد 1 صفحه 243

در صورت تكميل استعداد ميتوانند با كفارى كه اين عمل را نمودند جنگ كنند و حرمت ماههاى حرام را نگاه ندارند چهارم آنكه اگر كسى در حرم مرتكب جرم و جنايتى شد ميتوان او را در آنجا محدود بحد شرعى نمود و احترام حرم را در باره او ملحوظ ننمود پنجم آنكه اگر كفار بر حوزه مسلمين حمله نمودند و خوف تسلط آنها بر مسلمانان حاصل شد واجب است دفاع از آنها و مشروط بحضور امام نيست ششم آنكه اگر كسى بر شخص حمله نمود دفاع از او لازم است و همچنين در صورت حمله بر برادران دينى او كه بايد اعانت آنها را به نمايد هفتم اگر كسى تعدى به ناموس كسى كند بايد دفاع نمايد و همچنين در صورت تعدى به ناموس برادران دينى كه بايد اعانت نمايد هشتم آنكه اگر كسى تعدى به مال كسى كند جائز است تقاص نمايد خصوصا در صورتى كه نتواند به مراجعه بحكام شرع احقاق حق خود را بنمايد نهم آنكه اگر كسى متعرض عرض كسى شود و آبروى او را بريزد و توهين و هتك بنمايد و فحش و بد بگويد جائز است شخص در مقام دفاع از عرض و آبرو و شرف خود برآمده به ميزان تعدى او تدارك كند ولى اگر او نسبت خلافى بپدر يا زن يا كسان او داد نميتواند جوابش را بهمان نحو بدهد زيرا اين تعدى بغير متعدى است و ممكن است قذف باشد و آنحرام است بلى اگر او اسم پدر يا ناموس او را ببرد شايد بتواند بگويد شخص پدر دار اسم پدر كسى را نمى‌برد يا ناموس‌دار اسم ناموس كسى را نمى‌برد و بهتر آنستكه بگويد جواب ابلهان خاموشى است و از آن بهتر آنستكه بگويد خدا هدايتت كند اگر قابل هدايت باشى و از همه بهتر آنستكه هيچ نگويد و عفو كند و از خداوند بخواهد كه از تقصير او بگذرد و او را براه راست هدايت فرمايد اگر اين سكوت موجب تجرى او نشود دهم آنكه بايد در موقع تلافى و دفاع و قصاص و تقاص و مجازات مراعات ميزان تعدى و حكم الهى را نموده از حدى كه تعدى جانى و مالى و عرضى باو شده تجاوز نكند به اين معنى كه اگر او يك سيلى زد دو سيلى نزند يا شديدتر از سيلى او نزند و بايد ملاحظه نمايند كه تعدى بغير متعدى نشود مثلا اگر او متعرض ناموس كسى شده باشد آنكس نميتواند متعرض ناموس او شود زيرا كه تعرض بزن اجنبيه جائز نيست و آنزن تعدى ننموده و تقصيرى نداشته اين جمله احكامى است كه بدوا بنظر حقير رسيد كه ممكن است از آيه شريفه استفاده نمود با ملاحظه اخبار مفسره‌

جلد 1 صفحه 244

و قطع نظر از ادله خارجيه و معجلا نوشته شد ولى معلوم است كه مرجع تفاصيل و بيان شروط احكام شرعيه كتب فقهيه است و بدون مراجعه بآنها نبايد معمول‌به بشود و بايد از خداوند ترسيد و پرهيزكار شد و تعدى ننمود بچيزيكه ترخيص نشده و از حد تعدى در مقابل متعدى تجاوز نكرد و بايد دانست كه خداوند با پرهيزكاران است حفظ ميفرمايد ايشان را و نصرت عطا ميكند و اصلاح مينمايد امور ايشان را در دنيا و آخرت.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

»

الشَّهرُ الحَرام‌ُ بِالشَّهرِ الحَرام‌ِ وَ الحُرُمات‌ُ قِصاص‌ٌ فَمَن‌ِ اعتَدي‌ عَلَيكُم‌ فَاعتَدُوا عَلَيه‌ِ بِمِثل‌ِ مَا اعتَدي‌ عَلَيكُم‌ وَ اتَّقُوا اللّه‌َ وَ اعلَمُوا أَن‌َّ اللّه‌َ مَع‌َ المُتَّقِين‌َ (194)

(ماه‌ حرام‌ ‌در‌ مقابل‌ ماه‌ حرام‌ و حرمتها ‌را‌ برابري‌ ‌است‌ ‌پس‌ كسي‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌شما‌ تعدي‌ كند ‌بر‌ ‌او‌ تعدي‌ كنيد بهمان‌ اندازه‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌شما‌ تعدي‌ ‌شده‌ ‌است‌ و ‌از‌ معصيت‌ ‌خدا‌ بپرهيزيد و بدانيد ‌که‌ ‌خدا‌ ‌با‌ پرهيزكاران‌ ‌است‌) الشَّهرُ الحَرام‌ُ بِالشَّهرِ الحَرام‌ِ بعضي‌ گفتند مراد ‌از‌ شهر حرام‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ماه‌ ذي‌ القعده‌ ‌است‌ ‌که‌ اول‌ اشهر حرم‌ ‌است‌ و ‌آن‌ ‌را‌ ذي‌ القعدة ناميدند چون‌ ‌در‌ اينماه‌ ‌از‌ جنگ‌ و قتال‌ قعود مينمودند و ‌حتي‌ ‌اگر‌ كسي‌ قاتل‌ پدرش‌ ‌ يا ‌ برادرش‌ ‌را‌ ميديد متعرض‌ ‌او‌ نميشد و ‌در‌ سال‌ ششم‌ هجرت‌ ‌رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌با‌ جماعت‌ اصحاب‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ماه‌ ‌براي‌ حج‌ بطرف‌ مكّه‌ رهسپار شدند ‌تا‌ بحديبيه‌ رسيدند كفار قريش‌ اجتماع‌ نمودند و مانع‌ شدند ‌از‌ اينكه‌ حضرت‌ وارد مكه‌ شود و اعمال‌ عمره‌

1‌-‌ ‌سورة‌ الشوري‌ ‌آيه‌ 42

2‌-‌ سوره‌ هود ‌آيه‌ 115

جلد 2 - صفحه 359

و حج‌ ‌را‌ بجا آورد حضرت‌ باصحابه‌ ‌در‌ همانجا قربانيها ‌را‌ نحر نموده‌ و ‌با‌ مشركين‌ مصالحه‌ نمودند ‌که‌ سال‌ ديگر ‌براي‌ انجام‌ مناسك‌ حج‌ برگردند و ‌اينکه‌ سال‌ ‌را‌، عام‌ الحديبيه‌ گفتند، ‌پس‌ ‌در‌ سال‌ هفتم‌ ‌در‌ همين‌ ماه‌ بمكه‌ ‌با‌ اصحاب‌ تشريف‌ آورده‌ و قضاء عمره‌ سال‌ گذشته‌ ‌را‌ بجاي‌ آوردند و خداوند ‌اينکه‌ ذي‌ القعده‌ ‌را‌ بازاء ‌آن‌ ذي‌ القعده‌ قرار داده‌ و بجاي‌ ‌آن‌ قبول‌ نموده‌ فرمود «الشَّهرُ الحَرام‌ُ بِالشَّهرِ الحَرام‌ِ» و بعضي‌ گفتند مراد قتال‌ مسلمين‌ ‌با‌ كفار ‌در‌ ماه‌ حرام‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌اگر‌ بازاء قتال‌ آنان‌ ‌با‌ مسلمين‌ ‌باشد‌ جائز ‌است‌ و مانعي‌ ندارد ولي‌ ابتداء بقتال‌ ‌با‌ مشركين‌ ‌در‌ شهر حرام‌ جايز نيست‌ چنانچه‌ ابتداء بقتال‌ آنان‌ ‌در‌ مسجد الحرام‌ روا نبود ولي‌ ‌اگر‌ آنان‌ بقتال‌ ابتداء مي‌نمودند مقاتله‌ ‌با‌ آنان‌ مانعي‌ نداشت‌.

وَ الحُرُمات‌ُ قِصاص‌ٌ حرمات‌ جمع‌ حرمة ‌است‌ و مراد ‌از‌ حرمات‌ حرمت‌ مسجد الحرام‌ و حرمت‌ شهر حرام‌ و حرمت‌ ‌در‌ حال‌ احرام‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ حال‌ احرام‌ و ‌در‌ شهر حرام‌ و ‌در‌ مسجد الحرام‌ قتال‌ جايز نيست‌ مگر بعنوان‌ قصاص‌ ‌يعني‌ ‌اگر‌ ‌آنها‌ احترام‌ حرمات‌ ‌را‌ هتك‌ نمودند ‌شما‌ ‌هم‌ قصاص‌ كنيد.

و ‌در‌ اخباري‌ ‌که‌ ‌در‌ برهان‌ روايت‌ ‌شده‌ دارد ‌که‌ سؤال‌ ميكنند آيا مسلمانان‌ ابتدا بقتال‌ مشركين‌ ‌در‌ شهر حرام‌ مينمودند!

ميفرمايد وقتي‌ مشركين‌ مقاتله‌ ‌با‌ مسلمانان‌ ‌را‌ ‌در‌ ماه‌ حرام‌ حلال‌ دانستند و حرمت‌ ماه‌ حرام‌ ‌را‌ مراعات‌ ننمودند قتال‌ ‌با‌ ‌آنها‌ رواست‌.

و همچنين‌ روميها ‌که‌ بماه‌ حرام‌ عقيده‌ ندارند ‌اگر‌ ‌در‌ ماه‌ حرام‌ ‌با‌ مسلمين‌ مقاتله‌ نمودند جايز ‌است‌ ‌با‌ ‌آنها‌ قتال‌ كنند و نيز دارد ‌که‌ ‌اگر‌ كسي‌ شخصي‌ ‌را‌ كشت‌ و بحرم‌ پناه‌ آورد نميشود ‌او‌ ‌را‌ قصاص‌ نمود ولي‌ بايد ‌او‌ ‌را‌ طعام‌ و آب‌ نداد و ‌با‌ ‌او‌ معامله‌ ننمود ‌تا‌ ‌از‌ حرم‌ خارج‌ شود و حدّ ‌بر‌ ‌او‌ جاري‌ گردد، ولي‌ ‌اگر‌ ‌در‌

جلد 2 - صفحه 360

داخل‌ حرم‌ مرتكب‌ قتل‌ شد ‌در‌ همانجا حدّ ‌بر‌ ‌او‌ جاري‌ شود و بهمين‌ ‌آيه‌ متمسك‌ شده‌اند.

فَمَن‌ِ اعتَدي‌ عَلَيكُم‌ فَاعتَدُوا عَلَيه‌ِ بِمِثل‌ِ مَا اعتَدي‌ عَلَيكُم‌ ‌يعني‌ مماثلت‌ ‌در‌ قصاص‌ شرط ‌است‌ و ‌اينکه‌ حكم‌ عام‌ ‌است‌ و اختصاص‌ بقتال‌ ‌در‌ اشهر حرم‌ ندارد چنان‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آيه‌ ديگر ميفرمايد أَن‌َّ النَّفس‌َ بِالنَّفس‌ِ وَ العَين‌َ بِالعَين‌ِ وَ الأَنف‌َ بِالأَنف‌ِ وَ الأُذُن‌َ بِالأُذُن‌ِ وَ السِّن‌َّ بِالسِّن‌ِّ وَ الجُرُوح‌َ قِصاص‌ٌ«1» بلكه‌ اختصاص‌ بجراحات‌ ‌هم‌ ندارد نسبت‌ باموال‌ ‌هم‌ جاري‌ ‌است‌ ‌اگر‌ داراي‌ مثل‌ ‌است‌ بمثل‌، و ‌اگر‌ قيمت‌ ‌است‌ بقيمت‌ تقاص‌ ميشود.

و تعبير ‌به‌ فَاعتَدُوا ‌براي‌ رعايت‌ مماثلت‌ ‌است‌ و ‌اگر‌ نه‌ اعتداء دوم‌ ‌در‌ حقيقت‌ اعتداء نيست‌ بلكه‌ جزاء اعتداء ‌است‌ چنانچه‌ ‌در‌ ‌آيه‌ ديگر ميفرمايد وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثلُها«2» ‌که‌ دومي‌ سيئه‌ نيست‌ بلكه‌ جزاء سيئه‌ ‌است‌ وَ اتَّقُوا اللّه‌َ وَ اعلَمُوا أَن‌َّ اللّه‌َ مَع‌َ المُتَّقِين‌َ امر بتقوي‌ ‌بعد‌ ‌از‌ امر باعتداء بمثل‌ باين‌ لحاظ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ تجاوز و زياده‌ روي‌ ‌در‌ قصاص‌ خودداري‌ شود و بعدا ‌هم‌ گوشزد ميفرمايد ‌که‌ ‌اگر‌ كسي‌ ملازم‌ تقوي‌ ‌باشد‌ خداوند يار و ناصر اوست‌ و ‌او‌ ‌را‌ حفظ ميفرمايد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 194)- مشرکان مکه می‌دانستند که جنگ در ماههای حرام (ذی القعده و ذی الحجه و محرم و رجب) از نظر اسلام جایز نیست به همین دلیل در نظر داشتند مسلمانان را غافلگیر ساخته و در ماههای حرام به آنها حمله‌ور شوند و شاید گمانشان این بود، که اگر آنها احترام ماههای حرام را نادیده بگیرند مسلمانان به مقابله برنمی‌خیزند، آیه مورد بحث به این پندارها پایان داد و نقشه‌های احتمالی آنها را نقش بر آب کرد، و دستور داد اگر آنها در ماههای حرام دست به اسلحه ببرند، مسلمانان در مقابل آنها بایستند، می‌فرماید: «ماه حرام در برابر ماه حرام است» (الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ).

یعنی اگر دشمنان احترام آن را شکستند و در آن با شما پیکار کردند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید زیرا: «حرمات، قصاص دارد» (وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ).

این در واقع یک نوع قصاص است تا هرگز مشرکان به فکر سوء استفاده از احترام ماه حرام یا سرزمین محترم مکه نیفتند.

سپس به یک دستور کلی و عمومی اشاره کرده می‌گوید: «هر کس به شما تجاوز کند، به مانند آن بر او تجاوز کنید ولی از خدا بپرهیزید (و زیاده روی نکنید) و بدانید خدا با پرهیزکاران است» (فَمَنِ اعْتَدی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ).

اسلام بر خلاف مسیحیت کنونی که می‌گوید: «... هر کس که به رخساره راست تو طپانچه زند رخساره دیگر را به سوی او بگردان» «1» چنین دستوری نمی‌دهد، چرا که این دستور انحرافی باعث جرأت و جسارت ظالم و تجاوزگر است، حتی مسیحیان جهان امروز نیز هرگز به چنین دستوری عمل نمی‌کنند و کمترین تجاوزی را با پاسخی شدیدتر که آن هم بر خلاف دستور اسلام است جواب می‌گویند.

اسلام به هر کس حق می‌دهد که اگر به او تعدی شود، به همان مقدار مقابله کند، تسلیم در برابر متجاوز مساوی است با مرگ و مقاومت مساوی است

(1) انجیل متی باب پنجم، شماره 39.

ج1، ص177

با حیات، این است منطق اسلام.

و این که می‌گوید خدا با پرهیزکاران است، اشاره به این است که آنها را در مشکلات تنها نمی‌گذارد و یاری می‌دهد.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌
• محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.