آیه 90 سوره مائده

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
مشاهده آیه در سوره

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

مشاهده آیه در سوره


<<89 آیه 90 سوره مائده 91>>
سوره : سوره مائده (5)
جزء : 7
نزول : مدینه

ترتیل

ترجمه (مکارم شیرازی)

ترجمه های فارسی

ای اهل ایمان، شراب و قمار و بت‌پرستی و تیرهای گروبندی همه اینها پلید و از عمل شیطان است، از آن البته دوری کنید تا رستگار شوید.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

O you who have faith! Indeed wine, gambling, idols, and the divining arrows are abominations of Satan’s doing, so avoid them, so that you may be felicitous.

معانی کلمات آیه

خمر: خمر در اصل به معنى پوشاندن است. مست كننده را خمر گويند كه عقل و احساس را مى پوشاند.

ميسر: قمار. آن از يسر به معنى آسانى است. به قولى قمار را از آن ميسر گويند كه به وسيله آن مال ديگران به آسانى و بى زحمت به دست مى آيد.

انصاب: نصب (بر وزن عقل، شتر، قفل) چيز نصب شده و بر پا داشته شده براى عبادت. جمع آن انصاب و نصب (بر وزن شتر) است. علّت اين نامگذارى آن است كه بتها را براى عبادت نصب مى كردند.

ازلام:  زلم (بر وزن شرف- صرد) تير. جمع آن ازلام. مراد تيرهاى قرعه و قمار است.

رجس: پليد. زجاج گويد: رجس در لغت اسم هر عمل ناپاك است. «رجس: عمل عملا قبيحا».[۱]

نزول

محل نزول:

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۲]

شأن نزول:

هشام بن سالم گويد: از امام صادق عليه‌السلام شنيدم كه فرمود حمزة بن عبدالمطلب و دوستانش با شراب سكر[۳] كه دمساز بودند، روزى در آن حال به ناقه اى برخوردند. حمزه پرسيد اين ناقه از كيست؟ گفتند: از برادر زاده ات على بن ابى‌طالب است.

دستور داد ناقه را نحر كردند، على وقتى ناقه خود را به آن حالت ديد، پرسيد: چه كسى ناقه او را نحر كرده است؟ گفتند: حمزه دستور نحر ناقه را داده است. على شكايت نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله برد. پيامبر نزد حمزه آمد و علت آن را از حمزه جويا گرديد و اين واقعه قبل از غزوه احد بوده است سپس اين آية نازل گرديد.

پس از نزول آيه پيامبر دستور داد تمام ظروفى را كه با آن شراب مي‌خوردند نزد او در بيرون مسجد جمع‌آورى كرده و شكستند سپس دستور فرمود كه مردم براى جنگ احد آماده شوند همه جمع شدند. حمزه نيز شركت نمود و در جناح لشكر قرار گرفت پس از شروع جنگ، حمزه به لشكر دشمن حمله برد و غلبه كرد سپس به جايگاه خويش بازگشت.

مردم گفتند: مرحبا اى عموى رسول خدا صلی الله علیه و آله كه غلبه كردى ولى مى پنداريم كه در دل رسول خدا صلی الله علیه و آله از تو كدورتى است، حمزه باز به حمله خويش ادامه داد در اين حمله نيز غالب شد. باز مسلمين زبان به تحسين گشودند و گفتار قبلى را تكرار نمودند. حمزه پس از اين غلبه و گفتار مردم نزد پيامبر آمد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وقتى عموى خود را ديد به طرف او رفت و وى را در آغوش خود گرفت و ميان دو چشم عموى خود را بوسيد. حمزه باز به حمله خويش ادامه داد و پس از اين حمله شربت شهادت نوشيد و پيامبر با دست خويش او را كفن كرد.[۴]

ابوهريره گويد: هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد مدينه گرديد، اهل مدينه شراب مي‌خوردند و قمار مي‌كردند. از پيامبر در اين باره سؤال نمودند آيه 219 سوره بقره «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ» كه ترجمه اش در جاى خود ذكر شده، نازل گرديد.

بعد از نزول اين آيه مردم گفتند: خداوند شراب و قمار را بر ما حرام نكرده، فقط گفته است كه گناهى بس بزرگ است. لذا به شرب خمر و بازى قمار ادامه مي‌دادند تا اين كه روزى مردى از مهاجرين با حالت مستى به نماز ايستاد و عده اى به او اقتدا كردند. مرد مهاجر به علت مستى، سوره نماز را به غلط ادا كرد سپس آيه 43 سوره نساء «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاتَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى» كه ترجمه اش گذشت نازل گرديد و بعد اين آيه و آيه 91 كه در اين باره شديدتر بوده نزول يافت. بعد از نزول اين آيات مردم گفتند از اين به بعد شراب و قمار را ترك خواهيم نمود[۵].[۶]

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)


يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ «90»

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! همانا شراب و قمار و بت‌ها و تيرهاى قرعه، پليد و ازكارهاى شيطان است، پس از آنها بپرهيزيد، تا رستگار شويد.

نکته ها

عرب، به شعر و شراب، علاقه‌ى شديد داشت، به همين جهت تحريم شراب به صورت تدريجى انجام گرفت. در ابتدا آيه آمد كه از خرما و انگور مى‌توان هم رزق خوب تهيه كرد، هم شرابى مست كننده، «1» در آيه‌اى ديگر به منافع قمار و شراب و بيشتر بودن گناهش از منافعش اشاره كرده است. «2» بعد از مدتى آيه آمد كه در حال مستى نماز نخوانيد. «3» سپس آيه‌ى فوق نازل شد و آن را پليد و عمل شيطانى دانست و دستور اجتناب از آن را صادر كرد.

«خمر»، به معناى پوشاندن با كلمه‌ى «خِمار» از يك ريشه است. به مقنعه‌ى زنان خِمار مى‌گويند، چون موى سر را مى‌پوشاند. شراب را هم خَمر مى‌گويند، چون عقل را مى‌پوشاند.

«ميسر» از «يسر»، به معناى آسانى است. چون در قمار، افراد بدون زحمت، پول به دست مى‌آورند، به آن مَيسر گويند.

كلمه «أنصاب» جمع «نصب»، به معناى سنگ‌هايى است كه اطراف كعبه نصب و روى آن قربانى مى‌كردند و به آنها تبرّك مى‌جستند. «4» و يا مراد خود قربانى است كه روى سنگ‌ها


«1». نحل، 67.

«2». بقره، 219.

«3». نساء، 43.

«4». تفسير الميزان.

جلد 2 - صفحه 366

ذبح مى‌كردند. در حديث مى‌خوانيم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در معناى انصاب فرمود: چيزى است كه مشركان براى بت‌ها قربانى مى‌كردند. «ما ذبحوه لآلهتهم» «1»

«ازلام»، نوعى قرعه‌كشى و قمار با چوب است كه در جاهليّت رواج داشته.

امام باقر عليه السلام درباره‌ى خمر فرمود: كلّ مسكر ... اذا أخمر فهو حرام‌ «2» هر چيزى كه انسان را مست كند، حرام است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «قمار با هر وسيله‌اى كه باشد، حتّى گردو، حرام است». «3»

در حديث آمده است: «شارب الخمر كعابد الوثن» «4» شرابخوار، مثل بت‌پرست است.

در شراب، هر نوع همكارى در توليد، توزيع ومصرف آن حرام است. امام باقر عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى‌كند كه آن حضرت ده گروه را كه به نحوى در شرابخوارى مؤثّرند، لعنت كرد: «غارسها و حارسها و عاصرها و شاربها و ساقيها و حاملها و المحمول اليه و بايعها و مشتريها و آكل ثمنها» «5» آنكه نهال انگور را مى‌كارد، آنكه به ثمر مى‌رساند، سازنده، نوشنده، ساقى، حمل كننده، دريافت كننده، فروشنده و خريدار و هر كس كه به نحوى از درآمد آن بهره‌مند مى‌شود، ملعون است.

پیام ها

1- ايمان، با شراب‌خوارى و قماربازى سازگارى ندارد. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ ... فَاجْتَنِبُوهُ‌ ...

2- شراب و قمار، در رديف بت‌پرستى است. «الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ» (بنابر اين‌كه مراد از انصاب، بت‌ها باشد)


«1». كافى، ج 5، ص 123.

«2». تفسير نورالثقلين.

«3». كافى، ج 5، ص 123.

«4». بحار، ج 27، ص 234.

«5». تفسير نورالثقلين.

جلد 2 - صفحه 367

3- اسلام از پليدى‌ها نهى مى‌كند. رِجْسٌ‌ ... فَاجْتَنِبُوهُ‌

4- خوردن لقمه‌ى حلال و پرهيز از حرام‌خوارى، در سعادت و رستگارى انسان مؤثّر است. «فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»

پانویس

  1. پرش به بالا تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
  2. پرش به بالا طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‌3، ص 231.
  3. پرش به بالا صاحب منتهى الارب گويد: سكر كه لغت حبشى است و به ضم سين و كاف اول و به سكون راء است، شرابى است كه از ارزن مى گيرند و معرب آن سقرقع به ضم سين و قاف اول و فتح قاف ثانى است و نيز شرابى است مربوط به اهل حجاز كه از جو و ديگر حبوبات مى گيرند.
  4. پرش به بالا البرهان في تفسير القرآن.
  5. پرش به بالا مسند احمد.
  6. پرش به بالا محمدباقر محقق،‌ نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص 313.

منابع