آیه 36 سوره آل عمران
| <<35 | آیه 36 سوره آل عمران | 37>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و چون او را بزاد (از روی حسرت) گفت: پروردگارا، فرزندم دختر است!-و خدا بر آنچه او زاییده داناتر است-و پسر مانند دختر نخواهد بود، و من او را مریم نام نهادم و او و فرزندانش را از شرّ شیطان رانده شده در پناه تو آوردم.
زمانی که او را زایید، گفت: پروردگارا! من او را دختر زاییدم. و خدا به آنچه او زایید داناتر بود؛ و آن پسر [که زاییدن او را آرزو داشت، در کرامت، عظمت، ارزش و شخصیت] مانند این دختر نیست؛ [پس در مقام نام گذاریش گفت:] البته من نامش را «مریم» نهادم، و او و فرزندانش را از خطرات مهلک و وسوسه های بنیان برانداز شیطان رانده شده به پناه تو می آورم.
پس چون فرزندش را بزاد، گفت: «پروردگارا، من دختر زاده‌ام -و خدا به آنچه او زاييد داناتر بود- و پسر چون دختر نيست، و من نامش را مريم نهادم، و او و فرزندانش را از شيطان رانده‌شده، به تو پناه مى‌دهم.»
چون فرزند خويش بزاد، گفت: اى پروردگار من، اين كه زاييده‌ام دختر است -و خدا به آنچه زاييده بود داناتر است- و پسر چون دختر نيست. او را مريم نام نهادم. او و فرزندانش را از شيطان رجيم در پناه تو مى آورم.
ولی هنگامی که او را به دنیا آورد، (و او را دختر یافت،) گفت: «خداوندا! من او را دختر آوردم -ولی خدا از آنچه او به دنیا آورده بود، آگاهتر بود- و پسر، همانند دختر نیست. (دختر نمی‌تواند وظیفه خدمتگزاری معبد را همانند پسر انجام دهد.) من او را مریم نام گذاردم؛ و او و فرزندانش را از (وسوسه‌های) شیطان رانده شده، در پناه تو قرار می‌دهم.»
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
مريم: مادر عيسى عليه السّلام، از سبط لاوى و از نسل داود عليه السّلام بود.
اعيذها: عوذ: پناه بردن. اعاذه در پناه قرار دادن. «اعيذها بك» يعنى او را بتو مى سپارم و در پناه تو قرار مى دهم.
رجيم: رانده شده از رحمت خدا. رجم در اصل بمعنى سنگ زدن است «رجمه: رماه بالحجارة». رجيم از اوصاف شيطان و جمعا شش بار در قرآن آمده است.[۱]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«36» فَلَمَّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُها أُنْثى وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى وَ إِنِّي سَمَّيْتُها مَرْيَمَ وَ إِنِّي أُعِيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ
پس چون فرزند را به دنيا آورد گفت: پروردگارا! من دختر زاده‌ام- در حالى كه خداوند به آنچه او زاده داناتر است و پسر مانند دختر نيست- و من نامش را مريم ناميدم و من او و فرزندانش را از (شرّ) شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مى‌دهم.
نکته ها
مادر انتظار داشت فرزندش پسر باشد، تا بتواند خدمتكار بيت‌المقدّس شود، لذا چون نوزاد دختر به دنيا آمد، با حسرت گفت: پروردگارا! فرزند دخترى زاده‌ام حال چگونه به نذرم عمل كنم؟ امّا خداوند براى تسلّى خاطر اين مادر مى‌فرمايد: آن پسرى كه انتظارش را داشتى به خوبى اين دختر نيست، زيرا اين دختر داراى كمالاتى است و مادرِ پسرى مى‌شود كه او نيز مايه‌ى بركت خواهد بود، پس بهره‌ى تو از نسل مبارك چندان برابر خواهد شد.
«مَريم» به معناى «عابده» و «خادمه» است و اين نام 34 مرتبه در قرآن آمده است.
پیام ها
1- تمايلات انسان مهم نيست، مصلحت و خواست خداوند مهم است. «وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ»
2- گاهى دختر در پاكى و پاكدامنى، به جايى مى‌رسد كه هرگز پسر به آن نمى‌رسد. «لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى»
3- حضرت مريم مقام والايى دارد. «لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى» مراد از «الانثى» زن خاصّى است.
4- براى فرزندان خود، نام نيكو انتخاب كنيد. «إِنِّي سَمَّيْتُها مَرْيَمَ»
5- مادر، حقّ نامگذارى فرزند خود را دارد. «إِنِّي سَمَّيْتُها»
6- تغييرات جزيى، شما را از خدا و اهداف عالى دور نكند. با اينكه فرزند بر
جلد 1 - صفحه 504
خلاف تصوّر دختر شد، امّا نام او را مريم كه به معناى خادمه است گذاشت.
«سَمَّيْتُها مَرْيَمَ»
7- قبل از هر چيز، به فكر سلامتى فرزند از شرّ شيطان باشيد. «أُعِيذُها»
8- تنها فرزندان بلافصل را در نظر نگيريد وبا دورانديشى، نسل‌هاى بعدى را نيز در نظر داشته باشيد. «أُعِيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها»
9- براى تأمين سعادت فرزند، تنها به تربيت خود متّكى نباشيم، او را به خدا بسپاريم كه توانايى‌هاى ما محدود وعوامل انحراف زياد است. «أُعِيذُها بِكَ»
10- مادر مريم، جايگاهى خاص دارد. از بيان نذر او، اخلاص او، نامگذارى او و استعاذه او اين برداشت استفاده مى‌شود. «نَذَرْتُ لَكَ، سَمَّيْتُها، أُعِيذُها بِكَ»
11- شيطان، دشمن ديرينه نسل بشر است. «أُعِيذُها ... مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
فَلَمَّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُها أُنْثى وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى وَ إِنِّي سَمَّيْتُها مَرْيَمَ وَ إِنِّي أُعِيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ (36)
فَلَمَّا وَضَعَتْها: پس چون وضع حمل نمود، زن عمران قالَتْ رَبِ: گفت بر سبيل اعتذار و تحسّر، پروردگارا إِنِّي وَضَعْتُها أُنْثى: بدرستى كه من وضع حمل نمودم آن را در حالتى كه دختر ميباشد. يا من نهادم اين مولود را دختر وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى: و نيست فرزند پسر كه من طلب كرده‌ام براى خدمت مسجد المقدس، مثل اولاد دخترى كه به من عطا شده.
تنبيه: «فخر رازى» گويد: در اين آيه دو قول است: اول- مراد تفضيل پسر باشد بر دختر به جهاتى چند: 1- آنكه در شريعت ايشان جايز بود تحرير پسر، نه دختر. 2- استمرار خدمت پسر در محل عبادت، و صحيح نباشد در دختر به سبب عوارضات زنان. 3- پسر صلاحيت دارد خدمت را به جهت قوت و شدت او، به خلاف دختر كه ضعف و عجز پيدا كند. 4- پسر را عيبى طارى نگردد در خدمت و اختلاط با مردم، و لكن دختر را چنين نيست. 5- پسر را در اختلاط، تهمتى ملحق نشود، به خلاف دختر. پس اين وجوه مقتضى است فضيلت پسر را بر دختر در اين معنى. قول دوم- آنكه مقصود اين كلام ترجيح اين دختر است بر پسر، گويا چنين گفته: پسر، مطلوبه خود و اين دختر، موهوبه الهى است، و نيست پسر مطلوبه مثل دختر موهوبه‌اى كه خدا عطا فرموده.
تبصره: گفتار مادر مريم دال است بر آنكه مستغرق بود در رضاى الهى، به اينكه آنچه حق تعالى بجاى آورد در حق بنده، بهتر است از آنچه بنده خواسته باشد. چون خداوند سبحان رءوف نسبت به بندگان، و عالم است به آنچه
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 81
حكمت و صلاح آنها باشد. پس بنده مؤمن را لازم است وثوق و اعتماد به خداى خود داشته، به هيچوجه نگرانى نداشته باشد؛ كه البته هر چه صلاح است بجا آورد، چنانچه در كتاب «خصال»، ابن بابويه (رضوان الله عليه) روايت نموده از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه خداوند فرمايد:
يا ابن آدم اطعنى فيما امرتك و لا تعلّمنى ما يصلحك: «1» اى پسر آدم، اطاعت كن مرا در آنچه امر فرمودم تو را، و تعليم مكن مرا آنچه را به صلاح آورد تو را.
بنابراين در قسمت اولاد، يكى را عقيم و ديگرى را پسر و سومى را دختر و چهارمى را پسر و دختر مرحمت فرمايد، تمام بر وفق صلاح و خير باشد؛ لكن بنده جهات مصلحت را احاطه ندارد، خواهش خود را تمنا دارد، و اين منجر شود به آنكه مثلا عطاى الهى را در اعطاى دختر كراهت و موجب فساد دين و دنيا شود، چنانچه زمان جاهليت عادت شنيعه شايع شد به حدى كه بسيار دخترها را زنده به گور نمودند.
وَ إِنِّي سَمَّيْتُها مَرْيَمَ: و بدرستى كه نام نهادم او را مريم، و معنى آن به لغت عبرى، امة اللّه (كنيز خدا) باشد، وَ إِنِّي أُعِيذُها بِكَ: و بدرستى كه من او را پناه به تو دهم، وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ: و فرزندان او را پناه دهم به تو از وسوسه شيطان رانده شده از درگاه تو. به بركت دعاى «حنّه»، خداى تعالى مريم و حضرت عيسى عليه السّلام را از مسّ شيطان محفوظ داشت.
در خبر است كه هيچ مولودى نباشد مگر وقت ولادت، شيطان او را مس كند كه فريادش بلند شود الا حضرت عيسى و مريم؛ و انبياء و اولياء نيز محفوظ باشند.
خاصه و عامه روايت نموده از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود: بهترين زنان عالم چهار نفر باشند: مريم بنت عمران، آسيه زن فرعون، خديجه دختر خويلد، فاطمه دختر محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم؛ هر يك
«1» خصال صدوق، باب الواحد، حديث هشتم (صفحه 4)
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 82
سيده زمان خود بودند، لكن حضرت فاطمه سلام اللّه عليها سيده زنان عالميان است. «1» اسماء دختر زيد گفت: چون خديجه طاهره به حضرت فاطمه عليها السلام حامله شد، عرض كرد: خدايا تو دانى از زن عمران بهتر هستم و حضرت پيغمبر از عمران بهتر است، من اين مولود را محرر كردم. وحى شد به حضرت كه:
خديجه را بگو آزاد كردن قبل از ملك نباشد، واگذار حمل خود را با من، كه او صفيّه و برگزيده من است و مادر امامان و آزاد شده از جهنم. خديجه گفت:
اگرچه دختر است، لكن خوشحالم كه مادر امامان باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
فَلَمَّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُها أُنْثى وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى وَ إِنِّي سَمَّيْتُها مَرْيَمَ وَ إِنِّي أُعِيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ (36)
ترجمه
پس چون زائيد او را گفت پروردگار من همانا من زائيدم او را دختر و خداوند داناتر است بآنچه زائيد و نيست پسر مانند دختر و همانا من نام نهادم او را مريم بدرستيكه من پناه ميدهم او را بتو و نسلشرا از ابليس رانده شده..
تفسير
چون حنه مادر حضرت مريم تصور ميكرد پسر آبستن است وقتى ديد دختر است و دختر براى عادت معمولى زنان قابل خدمت دائمى در بيت المقدس نيست ملول شد و از باب نااميدى عرض كرد بار الها اينكه دختر است و دختر مانند پسر نيست كه بتواند هميشه بخدمت بيت المقدس قيام نمايد و خداوند براى تعظيم حضرت مريم در بين نقل كلام مادرش فرموده و خدا داناتر است بآنكه چه دخترى آورده كه مثلا بهتر از هزار پسر است و بما وضعت بصيغه متكلم هم قرائت شده است و بنا بر اين اين جمله هم كلام حنه است كه در مقام تسليت خود گفته كه شايد در اين مولود سرى باشد كه خير ما در آن باشد و اين قرائت را در مجمع از امير المؤمنين (ع) نقل نموده و در كافى و قمى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه خداوند وحى فرستاد به عمران كه من پسرى بتو كرامت مى‌كنم كه مبارك و مستقيم است و كور مادرزاد و مرض برص را شفا ميدهد و مرده را زنده مى‌كند باذن خدا و پيغمبر است بر بنى-
جلد 1 صفحه 408
اسرائيل و عمران اين معنى را بحنه زوجه خود اظهار نمود لذا او وقتى آبستن شد انتظار داشت كه اين بچه آن پسر موعود باشد چون ديد دختر است مأيوس شد و اين اظهارات را نمود كه خلاصه‌اش آنستكه خدايا تو بما وعده پسرى دادى كه پيغمبر باشد و دختر كه پيغمبر نميشود لذا خداوند فرمود كه خدا ميداند كه چه زائيد و چون خداوند عيسى را بمريم كرامت فرمود همان بود كه خدا وعده فرموده بود بعمران و بشارت باو داده بود قدومش را پس وقتى كه ما هم بشما خبر ميدهيم از اولاد كسى چه كس بعمل مى‌آيد منكر نشويد و عياشى از حضرت باقر (ع) قريب باين مضمون را نقل نموده و از حضرت صادق (ع) روايت شده كه بنا بود طفلى كه او را وقف خدمت مسجد كنند از آنجا بيرون نيايد و چون ديد دختر است عرض كرد پسر مانند دختر نيست چون حيض مى‌بيند و بايد از مسجد بيرون رود و وقف مسجد بايد از مسجد بيرون نيايد در هر حال از جمله عرايضش اين بود كه نام او را مريم گذاردم چون بزبان آنها مريم بمعنى عابده بوده خواسته است خداوند ببركت اين اسم اين نذر را از او قبول كند و او را موفق بخدمت بيت نمايد تا اسم مطابق با مسمى باشد و براى حفظ او و نسلش از شر وساوس شيطان بخدا پناه برده و در مجمع از پيغمبر روايت نموده كه هيچ مولودى نيست مگر آنكه شيطان در حين ولادت او را مس مينمايد پس بگريه در مى‌آيد مگر مريم و پسر او كه شيطان آندو را مس ننموده و گفته‌اند معنى حديث آن است كه هر مولودى مورد طمع شيطان ميشود بطوريكه متأثر ميشود غير از آندو كه ببركت استعاذه ما در محفوظ ماندند از تأثير شيطان رجيم يعنى مطرود و رانده شده بسنگ مذلت و خوارى از بارگاه احديت تقدس شانه.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
فَلَمّا وَضَعَتها قالَت رَبِّ إِنِّي وَضَعتُها أُنثي وَ اللّه‌ُ أَعلَم‌ُ بِما وَضَعَت وَ لَيس‌َ الذَّكَرُ كَالأُنثي وَ إِنِّي سَمَّيتُها مَريَم‌َ وَ إِنِّي أُعِيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيطان‌ِ الرَّجِيمِ (36)
پس زماني که زن عمران بچه گذاشت عرض كرد پروردگارا اينکه بچه زن است که زائيده‌ام و البتّه خداوند بهتر ميداند که چه زائيده و حال آنكه نر مثل ماده نيست و نام او را مريم گذاردم و پناه ميدهم او را بتو و ذريّه او را از شيطان رانده شده فَلَمّا وَضَعَتها چون نذر كرده بود که او را محرّر قرار دهد در بيت المقدّس بگمان اينكه بچه ذكر و هنگام وضع حمل ديد انثي است.
وضع مقابل رفع بمعني گذاردن و بمعني حقارت در مقابل شريف و بمعني فروتني تواضع در مقابل تكبّر و بمعني موضوع مقابل محمول در باب قضايا بلكه از لغت اضداد است. اگر متعدّي بعلي شود بمعني گذاردن (وضعته علي الارض) و اگر بعن شود بمعني برداشتن است (وضعته عن الارض) و از همين باب است که
جلد 3 - صفحه 180
مي‌گويي فلان تكليف از فلان شخص موضوع است و بمعني طرد هم آمده يعني رها كردن مادر مريم بسيار دل گرفته شد نظر بآن حديث که قبلا تذكّر داديم که وحي بعمران رسيد که خدا بتو فرزندي عطا كند که كور را بينا نمايد، كر را شنوا، مرده را زنده. گمان كرده بود که اينکه همان فرزند است از اينکه جهت شكايت خود را بپيشگاه احديّت برد و بكلمه:
قالَت رَبِّ که اضافه بياء متكلّم است يعني پروردگار من.
إِنِّي وَضَعتُها أُنثي و اينکه آنكه ما اميد داشتيم نيست و وعده تو هم تخلّف پذير نيست غافل از اينكه از همين دختر آن موعود الهي بوجود خواهد آمد و از اينکه حديث استفاده ميشود که فرزند دختر هم فرزند انسان است چنانچه از آيات بسيار و اخبار متواتره استفاده ميشود که فرزندان فاطمه سلام اللّه عليها فرزندان پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلم‌اند چنانچه عيسي فرزند عمران است تا برسد بابراهيم و نوح عليهم السلام و آيه مباهله هم دليل قوي است بكلمه (ابنائنا) در آيه شريفه فَمَن حَاجَّك‌َ فِيه‌ِ مِن بَعدِ ما جاءَك‌َ مِنَ العِلم‌ِ فَقُل تَعالَوا نَدع‌ُ أَبناءَنا وَ أَبناءَكُم الايه آل عمران آيه 54، و آيه شريفه وَ وَهَبنا لَه‌ُ إِسحاق‌َ وَ يَعقُوب‌َ «الي قوله تعالي» وَ زَكَرِيّا وَ يَحيي وَ عِيسي وَ إِلياس‌َ الي آخر الآيات انعام آيه 84.
وَ اللّه‌ُ أَعلَم‌ُ بِما وَضَعَت چون مصنوع و مخلوق او است و علم الهي بمخلوقات تابع وجود آنها نيست که پس از خلقت عالم شود بلكه ازلا علم بجميع مخلوقات داشته و ابدا هم باقيست نه چيزي بر علم او افزوده ميشود و نه كم ميشود زيرا علم غير متناهيست و عين ذات است و زياده و نقيصه در محدود و متناهي تعقّل دارد.
و اينکه جمله مستأنفه است نه اينكه مقول قول مادر مريم باشد چنانچه جمله بعد هم ظاهرا مستأنفه است.
وَ لَيس‌َ الذَّكَرُ كَالأُنثي و اينکه جمله كاملا دلالت دارد بر ردّ كساني که
جلد 3 - صفحه 181
تساوي حقوق نسبت بمرد و زن ميگويند زيرا وظائف رجال با نساء كمال مباينت را دارد بخصوص خادم بيت المقدّس بودن که مورد نذر بوده و زن بايد مستوره باشد حتّي براي انجام نذر محرابي براي مريم عليه السّلام در بيت المقدّس قرار دادند و اطراف آن را پرده كشيدند که ابدا مشاهده نشود.
وَ إِنِّي سَمَّيتُها مَريَم‌َ بعضي گفتند لغت عبراني و سرياني است مثل اسامي انبياء ابراهيم، اسمعيل و امثال آنها از اسامي نساء است و بعضي گفتند عربي است و ميم زائد است مثل مفعل از ماده (رام) بمعني برح است چنانچه در خبر است پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بابي بكر در باب ورود بمدينه فرمود
(لست أريم حتّي يقدم إبن عمّي و اخي في اللّه)
مجمع البحرين باب ميم، يعني (لست ابرح).
وَ إِنِّي أُعِيذُها بِكَ وَ ذُرِّيَّتَها مِنَ الشَّيطان‌ِ الرَّجِيمِ شرح كلمه استعاذه که قبل القراءة مستحب‌ّ است در مقدّمه جلد اول مقدّمه دهم صفحه 72- 80 مفصّلا بيان كرديم از معني استعاذه و مستعيذ و مستعاذ به و مستعاذ منه و حقيقت شيطان و وسوسه او و فرق بين وسوسه و الهام بآنجا مراجعه فرمائيد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 36)- سپس می‌افزاید: «هنگامی که فرزند خود را به دنیا آورد (او را دختر یافت) گفت: پروردگارا! من او را دختر آوردم» (فَلَمَّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثی). «البته خدا از آنچه او به دنیا آورده بود آگاهتر بود» (وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ). سپس افزود: «تو می‌دانی که دختر و پسر (برای هدفی که من نذر کرده‌ام) یکسان نیستند» (وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثی).
دختر، پس از بلوغ، عادت ماهانه دارد و نمی‌تواند در مسجد بماند، به علاوه
ج1، ص280
نیروی جسمی آنها یکسان نیست و نیز مسائل مربوط به حجاب و بارداری و وضع حمل، ادامه این خدمت را برای دختر مشکل می‌سازد و لذا همیشه پسران را نذر می‌کردند.
سپس افزود: «من او را مریم نام گذاردم و او و فرزندانش را از (وسوسه‌های) شیطان رجیم و رانده شده (از درگاه خدا) در پناه تو قرار می‌دهم» (وَ إِنِّی سَمَّیْتُها مَرْیَمَ وَ إِنِّی أُعِیذُها بِکَ وَ ذُرِّیَّتَها مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ).
مریم در لغت، زن عبادتکار و خدمتگزار است و از آنجا که این نامگذاری به وسیله مادرش بعد از وضع حمل انجام شد، نهایت عشق و علاقه این مادر با ایمان را برای وقف فرزندش در مسیر بندگی و عبادت خدا نشان می‌دهد.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
