آیه 2 سوره اخلاص

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
مشاهده آیه در سوره

اللَّهُ الصَّمَدُ

مشاهده آیه در سوره


<<1 آیه 2 سوره اخلاص 3>>
سوره : سوره اخلاص (112)
جزء : 30
نزول : مکه

ترتیل

ترجمه (مکارم شیرازی)

ترجمه های فارسی

آن خدایی که (از همه عالم) بی نیاز (و همه عالم به او نیازمند) است.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

Allah is the All-embracing.

معانی کلمات آیه

  • اللَّه: درباره لفظ جلاله اللَّه در تفسير سوره فاتحة الكتاب سخن گفته‌‏ايم.
  • صمد: مقصود كسى كه همه در حوائج خود به او روى مى‌‏آورند و او را قصد مى‌‏كنند لازمه اين معنا، بى نيازى است و شايد بدين جهت صمد را «بى نياز» گفته‌‏اند. صمد (بر وزن عقل) در لغت به معنى قصد است «صمده صمدا: قصده» و نيز به معنى اعتماد آيد گويند «صمد هذا الامر: اعتمده» در نهج البلاغه در خطبه‏‌هاى شصت و چهار و صد و بيست و پنج و صد و هشتاد و چهار، اين كلمه به معنى قصد آمده است على هذا صمد در آيه به معنى «مقصود و مصمود اليه» است.[۱]

نزول

شأن نزول آیات 1 تا 4:

محمد بن یعقوب کلینى بعد از چهار واسطه از محمد بن مسلم و او از امام صادق علیه‌السلام و نیز ابن بابویه بعد از شش واسطه از محمد بن مسلم و او از امام صادق علیه‌السلام روایت کنند که یهود از پیامبر خواستند که نسب خداوند را براى آن‌ها بیان نماید. پیامبر سه روز در جواب آن‌ها تأمل فرمود سپس این سوره نازل گردید.[۲]

و نیز محمد بن یعقوب کلینى بعد از چهار واسطه از عاصم بن حمید نقل نماید که گفت: از امام سجاد علیه‌السلام درباره توحید سؤال گردید. فرمود: خداوند می‌دانست که در آخرالزمان مردم متفکر و متعمق در امور، وجود خواهند داشت لذا این سوره و آیاتى چند از سوره حدید را به پیامبر خود نازل نمود.[۳]

أبی بن کعب و جابر بن عبدالله انصارى گویند: مشرکین به رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم گفتند: خداى خود را از براى ما تعریف کن که از چه نسب و حسبى است سپس این سوره نازل شد و این سوره مکیه است.[۴]

ابن عباس گوید: عامر بن طفیل و اربد بن ربیعه برادر لبید نزد پیامبر آمدند. عامر گفت: یا محمد به چه چیز ما را می‌خوانى و دعوت می‌کنى. پیامبر فرمود: شما را به سوى خداى خود می‌خوانم سپس گفت: براى ما بگو که این خداى تو از طلا است یا از نقره و یا از آهن است یا چوب؟ سپس این سوره نازل شد و چون اربد از روى مسخره و استهزاء این سؤالات را تکرار می‌نمود لذا صاعقه اى آمد و او را سوزانید و عامر نیز از ترس دیدن آن منظره قالب تهى کرد و مرد.

ضحاک و قتاده و مقاتل گویند: عده اى از دانشمندان یهود نزد پیامبر آمدند و گفتند: خداى خود را براى ما توصیف کن، شاید به او ایمان بیاوریم زیرا خداوند صفت و نعمت خود را در تورات آورده است سپس این سوره نازل گردید.[۵]

عبدالله بن سلام که از دانشمندان یهود بود به مکه رفت تا پیامبر اسلام را ببیند وقتى که نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد. پیامبر از او سؤال کرد و او را به خداوند قسم داد که آیا وصف وى را در تورات دیده است یا نه؟ عبدالله بن سلام گفت: اول تو خداى خود را براى من توصیف و تعریف بنماى تا من آنچه خواستى به تو بگویم سپس این سوره نازل گردید و پیامبر آن را براى عبدالله بن سلام قرائت فرمود و سبب اسلام آوردن عبدالله بن سلام هم همین سوره گردید ولى او تا مدتى ایمان و اسلام خود را از یهودیان پوشیده می‌داشت تا این که پیامبر از مکه به مدینه مهاجرت فرمود پس از مهاجرت پیامبر عبدالله اسلام خود را آشکار ساخت.[۶]

ابن عباس گوید: یهود که از آن جمله کعب بن اشرف و حى بن اخطب بودند نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدند و گفتند: خداى خود را براى ما تعریف کن سپس این سوره نازل گردید.[۷]

چنان که قتادة و سعید بن جبیر نیز موضوع آمدن ابن اشرف و ابن اخطب را روایت نموده اند و این خود می‌رساند که این سوره مدنى است.[۸] از طریق ابان از انس روایت شده که یهود خیبر نزد پیامبر آمدند و گفتند: یا اباالقاسم خداوند فرشتگان را از نور خلق کرده و آدم را از حمأمسنون آفریده و ابلیس را از زبانه آتش به وجود آورده و آسمان را از دود خلق کرده و زمین را از کف آب به وجود آورده پس به ما خبر بده از پروردگار خود که از چه چیزى به وجود آمده است؟

پیامبر جوابى نداد تا این که جبرئیل این سوره را نازل نمود.[۹] ابن عباس گوید: مسیحیان نجران با عاقب و سید که از سران آن‌ها بودند نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدند و گفتند: خداى خود را براى ما تعریف کن که از چه جنسى است؟ سپس این سوره نازل گردید و از این جهت به این سوره (نسب الرّب) نیز مى گویند.[۱۰]

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)


اللَّهُ الصَّمَدُ «2»

خداوندى كه مقصود همگان است.

نکته ها

«صمد» به معناى قصد كردن است. خداوند صمد است، يعنى همه موجودات در امورشان او را قصد مى‌كنند و او مقصود همگان است. چنانكه امام جواد عليه السلام در معناى «صمد» فرمود:

«سيد مصمود اليه: او بزرگى است كه موجودات به او رجوع مى‌كنند و محتاج اويند.» نظير آيه‌ «أَنَّ إِلى‌ رَبِّكَ الْمُنْتَهى‌». «1»

امام حسين عليه السلام در پاسخ اهل بصره كه از معناى صمد سؤال كرده بودند، فرمود: معناى صَمد همان جملات پس از آن يعنى‌ «لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ» است. «2»

حضرت على عليه السلام در تفسير صَمد فرمود: «هو الله الصمد الذى لا من شى‌ء و لا فى شى‌ء و لا على شى‌ء، مبدع الأشياء و خالقها و منشئ الأشياء بقدرته، يتلاشى ما خلق للفناء بمشيته و يبقى ما خلق للبقاء بعلمه» «3» خداوند صمد است، يعنى از چيزى به وجود نيامده، در چيزى فرو نرفته، و بر چيزى قرار نگرفته است، آفريننده اشياء و خالق آنها است، همه چيز را به قدرتش پديد آورده، آنچه براى فنا آفريده به اراده‌اش از هم متلاشى مى‌شود و آنچه براى بقاء خلق كرده به علمش باقى مى‌ماند.

امام صادق عليه السلام فرمود: اگر اهلش را پيدا مى‌كردم از همين كلمه «صمد» توحيد و اسلام و ايمان را استخراج مى‌كردم. «4»

پیام ها

1- توجّه تمام موجودات، خواسته يا ناخواسته به سوى اوست. «اللَّهُ الصَّمَدُ»

2- تنها او غنى است و همه به او محتاجند. «اللَّهُ الصَّمَدُ»

3- تنها خداوند است كه سزاوار قصد كردن است. «اللَّهُ الصَّمَدُ» (حرف الف و لام‌

«1». نجم، 42.

«2». تفسير نورالثقلين.

«3». تفسير نورالثقلين.

«4». تفسير نورالثقلين.

جلد 10 - صفحه 641

در الصمد براى حصر است.)

4- موجودات، در همه امورشان محتاج اويند. «اللَّهُ الصَّمَدُ» (كلمه صمد مطلق است و شامل تمام احتياجات مادى و معنوى مخلوقات مى‌شود.)

پانویس

  1. پرش به بالا تفسير احسن الحديث، سید علی اکبر قرشی، ج12، ص403
  2. پرش به بالا تفاسیر برهان و على بن ابراهیم.
  3. پرش به بالا البرهان فی تفسیر القرآن.
  4. پرش به بالا تفاسیر مجمع البیان از خاصه و جامع البیان و طبرانى و قاضى عبدالجبار و صحیح ترمذى و حاکم و ابن خزیمه از عامه.
  5. پرش به بالا تفسیر مجمع البیان.
  6. پرش به بالا تفسیر قاضى عبدالجبار معتزلى.
  7. پرش به بالا تفسیر ابن ابى حاتم.
  8. پرش به بالا تفاسیر جامع البیان و ابن المنذر.
  9. پرش به بالا کتاب العظمة از ابوالشیخ.
  10. پرش به بالا تفسیر کشف الاسرار.

منابع