کاظمین: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(عناوین و رده)
جز
 
(۱۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
اين شهر سومين شهر مقدس [[عراق]] پس از [[نجف]] و [[کربلا]] است و در شمال غربي [[بغداد]] و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته که تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا مي‌کند.
+
این شهر سومین شهر مقدس [[عراق]] پس از [[نجف]] و [[کربلا]] است و در شمال غربی [[بغداد]] و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته که تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا می‌کند. [[حرم كاظمين|حرم امام کاظم و امام جواد علیهماالسلام]]، و مزار برخی از علمای بزرگ [[شیعه]] از جمله [[شیخ مفید]] و [[خواجه نصیرالدین طوسی]]، در این شهر قرار دارد. کتاب «تاریخ المشهد الکاظمی» اثر شیخ محمدحسن آل یاسین، در مورد شهر کاظمین نوشته شده است.
 +
 
 +
[[پرونده:Kazemain.jpg|left|thumb|حرم مطهر امامین جوادین، امام موسی بن جعفر و امام جواد علیهماالسلام در کاظمین]]
  
 
==وجه تسمیه کاظمین==
 
==وجه تسمیه کاظمین==
  
نام اين شهر برگرفته از نام مبارک حضرت [[امام کاظم]] عليه السلام است و از آنجايي که در اين حرم حضرت موسي بن جعفر عليه السلام (=کاظم) و نواده او حضرت محمد بن علي عليه السلام (=[[امام جواد علیه السلام]]) مدفون مي‌باشند شهر به نام اين دو تن با غلبه دادن نام اشهر که کاظم است، «کاظمين» ناميده شده است.<ref> اماکن زيارتي و سياحتي عراق، محمدرضا قمي، ص 55.</ref>
+
نام این شهر برگرفته از نام مبارک [[امام کاظم]] (علیه السلام) است و از آنجایی که در این حرم حضرت موسی بن جعفر علیه السلام (کاظم) و نواده بزرگوار او [[امام جواد]] (علیه السلام) مدفون می‌باشند، شهر به نام این دو تن با غلبه دادن نام اشهر که کاظم است، «کاظمین» نامیده شده است.<ref> اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۵.</ref>
  
عامة مردم عراق به اين شهر «الكاظم» و «الكاظميه» مي‌گويند، برخي آن را «بلده الكاظم» و برخي ديگر «كاظمين» مي‌نامند درگذشته‌هاي دور به اين منطقه «المشهدالكاظمي» و گاهي نيز «مشهد موسي بن جعفر» و گورستان قريش نيز مي‌گفته‌اند.<ref> راهنماي اماکن زيارتي و سياحتي در عراق، دکتر احسان مقدس، ص 262.</ref>
+
عامه مردم عراق به این شهر «الکاظم» و «الکاظمیه» می‌گویند، برخی آن را «بلده الکاظم» و برخی دیگر «کاظمین» می‌نامند. درگذشته‌های دور به این منطقه «المشهدالکاظمی» و گاهی نیز «مشهد موسی بن جعفر» و گورستان قریش نیز می‌گفته‌اند.<ref> راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۲.</ref>
  
==موقعيت جغرافيايي کاظمین==
+
==موقعیت جغرافیایی کاظمین==
 
+
[[پرونده:کاظمین (12).jpg|left|thumb|شهر کاظمین در غرب رود دجله ([[حرم كاظمين|حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی  علیهماالسلام]] در تصویر هویداست)]]
کاظمین در مجاورت شهر بغداد، سمت غرب رودخانه دجله قرار دارد و از لحاظ اداري تابع شهر بغداد است و مناره‌هاي طلايي آن از داخل شهر بغداد نمايان است. امروزه، اين شهر به سبب توسعه بغداد به آن وصل شده است. از آن جا كه اين شهر در حدود يك كيلومتري رود دجله واقع است، آب و هواي نسبتاً معتدلي دارد و ميزان بارندگي آن در سال زياد است. گاهي نيز بادهاي تندي در اين منطقه مي‌وزد و سيلاب عظيمي راه مي‌افتد. به دنبال اين تغيير آب و هوايي، دجله نيز طغيان مي‌كند و مزرعه‌هاي اطراف را به كام خود مي‌كشد و گاهي هم شهر را دچار آسيب جدي و تخريب مي‌كند. بارها در طول تاريخ، اين شهر با بادهاي تند، تگرك و باران‌هاي سيل‌آسا و همچنين زلزله‌هاي مخرب روبرو بوده است. گاهي مشهد و مقبره‌هاي امامان نيز بر اثر اين حادثه‌هاي طبيعي آسيب ديده و تخريب مي‌شد از جمله سال‌هاي 569 ق، 573 ق، 613 ق و 1042 ق كه همواره خليفه‌ها و حكمرانان به بازسازي آن پرداخته‌اند.<ref> ميرزا عباس فيض، تاريخ كاظمين و بغداد، 97 و 98ـ100.</ref><ref> عتبات عاليات عراق، دكتر اصغر قائدان، ص 161.</ref>
+
کاظمین در مجاورت شهر [[بغداد]]، سمت غرب رودخانه دجله قرار دارد و از لحاظ اداری تابع شهر بغداد است و مناره‌های طلایی آن از داخل شهر بغداد نمایان است. امروزه، این شهر به سبب توسعه بغداد به آن وصل شده است. از آن جا که این شهر در حدود یک کیلومتری رود دجله واقع است، آب و هوای نسبتاً معتدلی دارد و میزان بارندگی آن در سال زیاد است. گاهی نیز بادهای تندی در این منطقه می‌وزد و سیلاب عظیمی راه می‌افتد. به دنبال این تغییر آب و هوایی، دجله نیز طغیان می‌کند و مزرعه‌های اطراف را به کام خود می‌کشد و گاهی هم شهر را دچار آسیب جدی و تخریب می‌کند. بارها در طول تاریخ، این شهر با بادهای تند، تگرک و باران‌های سیل‌آسا و همچنین زلزله‌های مخرب روبرو بوده است. گاهی مشهد و مقبره‌های امامان نیز بر اثر این حادثه‌های طبیعی آسیب دیده و تخریب می‌شد، از جمله سال‌های ۵۶۹ ق، ۵۷۳ ق، ۶۱۳ ق و ۱۰۴۲ ق که همواره خلیفه‌ها و حکمرانان به بازسازی آن پرداخته‌اند.<ref> میرزا عباس فیض، تاریخ کاظمین و بغداد، ۹۷ و ۹۸ـ۱۰۰.</ref><ref> عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ص ۱۶۱.</ref>
 +
از کاظمین تا [[بغداد]] ۸ کیلومتر، تا [[سامراء]] حدود ۱۱۰ کیلومتر، تا [[نجف اشرف]] تقریبا ۱۶۵ کیلومتر و تا [[کربلا]] حدودا ۱۰۲ کیلومتر فاصله است.
  
 
==تاریخ کاظمین==
 
==تاریخ کاظمین==
  
در آثار باستاني بر جاي مانده از دوره‌هاي مختلف تاريخي نظير كلداني‌ها، بابلي‌ها، آشوري‌ها و ايراني‌ها اسمي از «منطقه كاظميه» در ميان نيست و تنها اسمي كه از اين منطقه بر جاي مانده. اسمي شبيه به اسامي يوناني است كه «قطربل»<ref> جعفر الخليلي، مؤسوعه العتبات المقدسه، قسم الكاظمين، 10:1.</ref> مي‌باشد. اين اسم در اواخر قرن چهارم قبل از ميلاد يعني پس از درگذشت اسكندر مقدوني و به قدرت رسيدن حكومت سلوكي‌ها در منطقه، شايع گرديد.
+
در آثار باستانی بر جای مانده از دوره‌های مختلف تاریخی نظیر کلدانی‌ها، بابلی‌ها، آشوری‌ها و ایرانی‌ها اسمی از «منطقه کاظمیه» در میان نیست و تنها اسمی که از این منطقه بر جای مانده، اسمی شبیه به اسامی یونانی است که «قطربل»<ref> جعفر الخلیلی، مؤسوعه العتبات المقدسه، قسم الکاظمین، ۱۰:۱.</ref> می‌باشد. این اسم در اواخر قرن چهارم قبل از میلاد یعنی پس از درگذشت اسکندر مقدونی و به قدرت رسیدن حکومت سلوکی‌ها در منطقه، شایع گردید.  
 
 
برخي از مطالعات باستان‌شناسي نشان مي‌دهد كه سكه‌هاي قديمي فراواني در كنار سكه‌هاي دوران اسلامي در اين منطقه يافت شده است، در سال 647 هـ.ق المستعصم بالله دستور بازسازي مرقد [[كاظمين]] را داد و هنگامي كه كارگران مشغول كندن زمين بودند به كوزه‌اي برخوردند كه در آن تعدادي سكة يوناني و سكه‌هاي اسلامي قرار داشت، هنگامي كه اين سكه‌ها را به المستعصم نشان دادند، دستور داد آن‌ها را خرج بازسازي حرم مطهر كنند و مردم اين سكه‌ها را به قيمت‌هاي گزاف خريدند و مبلغ آن را كه چندين برابر شده بود خرج بازسازي كردند.<ref> الحوادث الجامعه، في اخبار سنه.</ref> در دوره ساساني نيز به اين منطقه «طسوج قطربل» مي‌گفتند كه به معني روستاي قطربل بود و اين منطقه توسط شاخه‌اي از رودخانه دجله كه به «دجيل» معروف بود آبياري مي‌شد.
 
 
 
در سال 145 هـ.ق منصور عباسي شروع بساختن [[بغداد]] كرد و بنابر روايت خطيب بغدادي در سال 146 هـ.ق باروي شهر را ساخت و در سال 149 هـ.‌ق خندقي براي آن كند و بدين گونه شهر تقريباً كامل شد. پس از ساختن شهر «منصور عباسي» دستور داد تا قبرستاني در شمال شهر براي خود و خانواده‌اش بسازند و اين قبرستان بعدها به نام قبرستان «قريش» و يا «قبرستان بني هاشم» معروف شد و [[شيخ مفيد]] روايت مي‌كند كه اين مقبره مخصوص بني‌هاشم و اشراف بود. اولين كسي كه در اين قبرستان، در سال 150 هـ.ق، به خاك سپرده شد «جعفر» پسر ابوجعفر منصور عباسي بود و پس از آن دفن كردن مردگان در اين قبرستان شايع و متداول گرديد.<ref> خطيب بغدادي، تاريخ بغداد، ج 1، ص 126.</ref>
 
 
 
در 25 [[رجب]] 183 هـ.ق امام موسي بن جعفر عليه السلام به دستور هارون الرشيد و به دست سندي بن شاهك مسموم شد و جسد مطهر آن حضرت به گورستان «قريش» برده شد و در آن به خاك سپرده شد كه مرقد شريف وي همچنان در آن‌جا مي‌باشد. برخي از مورخين معتقدند كه آن حضرت در جايي به خاك سپرده شد كه قبلاً آن را خريداري كرده بود. پس از دفن آن حضرت، مرقد ايشان به نام «مشهد باب التبن» معروف شد زيرا كه نزديك دروازه شرقي شهر «باب التبن» قرار داشت و در كنار مرقد آن حضرت نيز مسجدي قرار داشت كه به «باب التبن» معروف بود.<ref> ياقوت حموي، معجم البلدان، ماده ب.</ref>
 
 
 
در آخر ماه [[ذی القعده]] 220 هـ.ق نيز [[امام جواد]] عليه السلام به شهادت رسيد و در كنار قبر جدش [[امام كاظم]] عليه السلام به خاك سپرده شد.<ref> ابن اثير، الكامل قي التاريخ، ج 6، ص 321.</ref> پس از شهادت دو امام مذكور، شيعيان به تدريج در كنار اين دو قبر مطهر ساكن شدند تا بتوانند از آن‌ها حمايت كرده و از زائران آن‌ها پذيرائي كنند و در حقيقت اين امر باعث شد كه هسته اوليه شهر كاظمين تشكيل شود به ويژه كه اين زمين به علت نزديكي به رودخانه دجله، مرغوبيت خاك و نزديكي‌اش به روستاها و مزارع و نخلستان‌هاي بزرگ، مكاني مناسب براي سكونت به شمار مي‌رفت.
 
 
 
از منابع تاريخي دوران عباسي درمي‌يابيم كه اين منطقه به سرعت رشد نموده و به عنوان بخشي از بغداد و محله‌اي از محله‌هاي آن درآمد و جايگاه جغرافيايي آن در دوران عباسي‌ها بين «منطقه حربيه» و «مقبره ابن حنبل» و «حريم طاهري» بود. در سال 334 هـ.ق «معزالدوله بويه» بغداد را فتح كرد و از جمله كارهاي عمراني وي در بغداد اهتمام به مرقد امامان مذكور و ساختن مرقد و بارگاهي زيبا براي آنان بود. وي همچنين تعدادي از سربازان دلير خود را براي خدمت به مردم و برقراري امنيت در اين منطقه مستقر كرد و با توجه به برقراري امنيت در دوران آل بويه و نزديكي مقابر قريش به بغداد بسياري از شيعيان بغداد در روزهاي معيني از سال نظير [[عاشورا]] و يا عيد غدير به زيارت اين منطقه مي‌رفتند.
 
 
 
ـ در سال 353 هـ.ق در [[روز عاشورا]] عزاي عمومي اعلام شد و مردم به نوحه و زاري پرداختند و در عصر همان روز درگيري بسيار شديدي بين شيعيان و سنيان در منطقه «قطيعه ام‌جعفر» و در مسير راه كاظمين روي داد و تعداد زيادي زخمي شدند و غارت‌هاي فراواني صورت گرفت.
 
 
 
ـ در سال 354 هـ.ق براي اولين بار عيد غدير در [[بغداد]] جشن اعلام گرديد و مردم شادي‌کنان با صداي بوق و كرنا و دسته دسته به زيارت حرم مطهر كاظمين رفتند.
 
  
ـ سال 449 هـ.ق خانه [[شيخ طوسي]] در محله كرخ بغداد توسط گروهي از اوباش غارت شد و شيخ طوسي در اثر اين كار به شهر [[نجف]] هجرت كرد.<ref> ابن اثير، الكامل في التاريخ، ج 9، ص 439.</ref>
+
برخی از مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که سکه‌های قدیمی فراوانی در کنار سکه‌های دوران اسلامی در این منطقه یافت شده است، در سال ۶۴۷ هـ.ق [[مستعصم|المستعصم بالله]] دستور بازسازی مرقد [[کاظمین]] را داد و هنگامی که کارگران مشغول کندن زمین بودند به کوزه‌ای برخوردند که در آن تعدادی سکة یونانی و سکه‌های اسلامی قرار داشت، هنگامی که این سکه‌ها را به المستعصم نشان دادند، دستور داد آن‌ها را خرج بازسازی حرم مطهر کنند و مردم این سکه‌ها را به قیمت‌های گزاف خریدند و مبلغ آن را که چندین برابر شده بود خرج بازسازی کردند.<ref> الحوادث الجامعه، فی اخبار سنه.</ref> در دوره ساسانی نیز به این منطقه «طسوج قطربل» می‌گفتند که به معنی روستای قطربل بود و این منطقه توسط شاخه‌ای از رودخانه دجله که به «دجیل» معروف بود آبیاری می‌شد.
  
در طي سال‌هاي متعدد شهر كاظمين بارها دچار سيل گرديد، تاريخ قوع اين سيل‌ها عبارتند از سال‌هاي 367، 466، 554، 569، 614، 646 و 654 هـ.ق و از همه شديدتر سيل سال 614 هـ.ق بود كه باعث ويراني بخشي از حرم مطهر و ويراني شديد شهر كاظمين شد به طوري كه خليفه «ناصرالدين الله» دستور تعمير خرابي‌ها را صادر كرد و دستور داد باروئي گرداگرد شهر كاظمين بسازند.
+
در سال ۱۴۵ هـ.ق [[منصور (خلیفه عباسی)|منصور عباسی]] شروع بساختن [[بغداد]] کرد و بنابر روایت [[خطیب بغدادی]] در سال ۱۴۶ هـ.ق باروی شهر را ساخت و در سال ۱۴۹ هـ.‌ق خندقی برای آن کند و بدین گونه شهر تقریباً کامل شد. پس از ساختن شهر «منصور عباسی» دستور داد تا قبرستانی در شمال شهر برای خود و خانواده‌اش بسازند و این قبرستان بعدها به نام قبرستان «قریش» و یا «قبرستان بنی هاشم» معروف شد و [[شیخ مفید]] روایت می‌کند که این مقبره مخصوص [[بنی هاشم|بنی‌هاشم]] و اشراف بود. اولین کسی که در این قبرستان، در سال ۱۵۰ هـ.ق، به خاک سپرده شد «جعفر» پسر ابوجعفر منصور عباسی بود و پس از آن دفن کردن مردگان در این قبرستان شایع و متداول گردید.<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۲۶.</ref>
  
در دوران خلافات عباسي شهر كاظمين به عنوان محله‌اي تقريباً مستقل از بغداد و پرجمعيت با باروئي مستقل بود كه علاوه بر نقيب علوي‌ها، نقيب ديگري بر امور مرقد و شهر نظارت مي‌نمود.
+
در ۲۵ [[رجب]] ۱۸۳ هـ.ق [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه السلام به دستور [[هارون الرشید]] و به دست [[سندی بن شاهک]] مسموم شد و جسد مطهر آن حضرت به گورستان «قریش» برده شد و در آن به خاک سپرده شد که مرقد شریف وی همچنان در آن‌جا می‌باشد. برخی از مورخین معتقدند که آن حضرت در جایی به خاک سپرده شد که قبلاً آن را خریداری کرده بود. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام «مشهد باب التبن» معروف شد زیرا که نزدیک دروازه شرقی شهر «باب التبن» قرار داشت و در کنار مرقد آن حضرت نیز مسجدی قرار داشت که به «باب التبن» معروف بود.<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ماده ب.</ref>
  
در ماه [[محرم]] سال 656 هـ.ق (1258م) لشكريان مغول به رهبري هلاكو شهر بغداد را محاصره كردند، اين شهر پس از چند روز محاصره عاقبت در روز هيجدهم محرم سقوط كرد و مغول‌ها خرابي فراواني به شهر وارد ساخته و تعداد زيادي از اهالي شهر را به قتل رساندند.
+
در آخر ماه [[ذی القعده]] ۲۲۰ هـ.ق نیز [[امام جواد]] علیه السلام به شهادت رسید و در کنار قبر جدش [[امام کاظم]] علیه السلام به خاک سپرده شد.<ref> ابن اثیر، الکامل قی التاریخ، ج ۶، ص ۳۲۱.</ref> پس از شهادت دو امام مذکور، [[شیعه|شیعیان]] به تدریج در کنار این دو قبر مطهر ساکن شدند تا بتوانند از آن‌ها حمایت کرده و از زائران آن‌ها پذیرائی کنند و در حقیقت این امر باعث شد که هسته اولیه شهر کاظمین تشکیل شود، به ویژه که این زمین به علت نزدیکی به رودخانه دجله، مرغوبیت خاک و نزدیکی‌اش به روستاها و مزارع و نخلستان‌های بزرگ، مکانی مناسب برای سکونت به شمار می‌رفت.
  
ابتدا قرار بود كه عتبات مقدس [[شيعه]] از غارت مغول‌ها در امان باشد اما واقعيت اين بود كه حرم مطهر كاظمين تنها حرم [[شيعه]] بود كه مورد غارت و چپاول قرار گرفت و به آتش كشيده شد و لشكريان وحشي مغول غنائم فراواني را از حرم مطهر غارت کردند، طلا و نقره و سنگ‌هاي گرانبهاي به غارت رفته به حدي بود كه سربازان آن را بر روي زين اسب‌هاي خود مي‌آويختند.
+
از منابع تاریخی دوران عباسی درمی‌یابیم که این منطقه به سرعت رشد نموده و به عنوان بخشی از بغداد و محله‌ای از محله‌های آن درآمد و جایگاه جغرافیایی آن در دوران عباسی‌ها بین «منطقه حربیه» و «مقبره ابن حنبل» و «حریم طاهری» بود. در سال ۳۳۴ هـ.ق «معزالدوله بویه» بغداد را فتح کرد و از جمله کارهای عمرانی وی در بغداد اهتمام به مرقد امامان مذکور و ساختن مرقد و بارگاهی زیبا برای آنان بود. وی همچنین تعدادی از سربازان دلیر خود را برای خدمت به مردم و برقراری امنیت در این منطقه مستقر کرد و با توجه به برقراری امنیت در دوران [[آل بویه]] و نزدیکی مقابر قریش به [[بغداد]] بسیاری از [[شیعیان]] بغداد در روزهای معینی از سال نظیر [[عاشورا]] و یا [[عید غدیر]] به [[زيارت|زیارت]] این منطقه می‌رفتند.  
  
چندي بعد امير قره‌تاي به بغداد رسيد و دستور داد عمادالدين عمر بن محمد قزويني به اوقاف رسيدگي نمايد و ساختمان حرم مطهر كاظمين و مسجد خليفه را بازسازي نمايد. در قرن هشتم هجري، شهر كاظمين رشد زيادي كرد و از شهرهاي شلوغ و پر زوار به شمار مي‌رفت، (حمدالله مستوفي) اوايل قرن هشتم اين شهر را چنين توصيف مي‌کند: شهر كوچكي است كه طول آن حدود شش هزارگام است و تعداد جمعيت آن حدود شش هزار نفر است.  
+
ـ در سال ۳۵۳ هـ.ق در [[روز عاشورا]] عزای عمومی اعلام شد و مردم به [[نوحه]] و زاری پرداختند و در عصر همان روز درگیری بسیار شدیدی بین شیعیان و [[اهل سنت|سنیان]] در منطقه «قطیعه ام‌جعفر» و در مسیر راه کاظمین روی داد و تعداد زیادی زخمی شدند و غارت‌های فراوانی صورت گرفت.
  
در اوايل قرن دهم از لحاظ استقلال اداري شهر مستقلي به شمار مي‌رفت. در سال 926 هـ.ق كه [[عراق]] تحت تصرف امپراتوري صفوي واقع شد، شاه اسماعيل صفوي به [[زيارت]] كاظمين مشرف شده و دستور داد اداره مخصوصي براي مديريت شهر به وجود آيد و دادگاهي شرعي به رياست يك قاضي كه لقب «شيخ الاسلام» را داشت تشكيل شود و همچنين دستور داد تا مرقد مطهر كاظمين تجديد بنا شود و حقوقي را براي خدام مرقد تعيين نمود.
+
ـ در سال ۳۵۴ هـ.ق برای اولین بار [[عید غدیر]] در بغداد جشن اعلام گردید و مردم شادی‌کنان با صدای بوق و کرنا و دسته دسته به زیارت [[حرم كاظمين|حرم مطهر کاظمین]] رفتند.
  
ـ در سال 1286 هـ.ق «مدحت پاش» والي عثماني عراق در بازنگري ساختار اداري، كاظمين را به شهرستان تبديل كرد و اين شهرستان يكي از شهرستان‌هاي استان بغداد شد.
+
ـ سال ۴۴۹ هـ.ق خانه [[شیخ طوسی]] در محله کرخ بغداد توسط گروهی از اوباش غارت شد و شیخ طوسی در اثر این کار به شهر [[نجف]] هجرت کرد.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۹، ص ۴۳۹.</ref>
  
ـ در سال 1302 هـ.ق «هدايت پاش» فرمانده لشكر ششم تركان عثماني در بغداد، دستور داد كه پل چوبي شناوري بر روي رودخانه دجله زده شود تا دو بخش كاظميه و اعظميه را به هم متصل سازد و اين گونه بود كه كاظمين به بخش شرقي بغداد متصل شد.
+
در طی سال‌های متعدد شهر کاظمین بارها دچار سیل گردید. از همه شدیدتر سیل سال ۶۱۴ هـ.ق بود که باعث ویرانی بخشی از حرم مطهر و ویرانی شدید شهر کاظمین شد به طوری که خلیفه «[[ناصر(خلیفه عباسی)|ناصرالدین الله]]» دستور تعمیر خرابی‌ها را صادر کرد و دستور داد باروئی گرداگرد شهر کاظمین بسازند.
  
شهر كاظمين در طي عمر بلند خود بسياري از علما، فقها، شعرا، پزشكان و انديشمندان را به جامعه عرضه نمود در اين شهر مدارس علمي فراواني وجود داشت که از همه مهم‌تر مدرسه سيد محسن اعرجي است كه اوايل قرن سيزدهم هجري تأسيس شده است. در شهر كاظمين كتابخانه‌هاي بسياري وجود دارد كه كتب خطي نفيسي در آن‌ها نگهداري مي‌شود. اولين چاپخانه عراق كه يك چاپخانه سنگي بود در سال 1237 هـ.ق در شهر کاظمين راه‌اندازي گرديد.
+
در دوران خلافت [[حکومت بنی عباس|عباسی]] شهر کاظمین به عنوان محله‌ای تقریباً مستقل از بغداد و پرجمعیت با باروئی مستقل بود که علاوه بر نقیب علوی‌ها، نقیب دیگری بر امور مرقد و شهر نظارت می‌نمود.
  
شهر كاظمين در طي جنگ جهاني اول نقش مهمي در برابر تجاوز انگليسي‌ها ايفا نمود و در روز 20 [[ذی الحجه]] 1332 هـ.ق بزرگان [[بصره]] از علماي كاظمين درخواست كمك كردند و علماي بزرگ شهر كاظمين فتوايي در خصوص دفاع از شهرهاي اسلامي در برابر تجاوز انگليسي‌ها صادر كردند و در روز سه شنبه دوازدهم [[محرم]] 1333 هـ.ق سيد مهدي حيدري به همراهي تعدادي از مجاهدان به منظور جنگ با انگليسي‌ها از كاظمين عازم ميدان‌هاي جنگ شدند و در مراسم باشكوهي تمامي اهالي شهر به منظور توديع مجاهدين از شهر بيرون آمدند. همچنين اهالي كاظمين توانستند كمك‌هاي زيادي را به مجاهديني كه از [[نجف]] و [[كربلا]] عازم ميدان جنگ مي‌شدند، بنمايند. اما با تمام اين تلاش‌ها و فداكاري‌ها عاقبت انگليسي‌ها موفق شدند در روز 17 [[جمادی الاول]] 1335 هـ.ق شهر كاظمين را تصرف كنند و بدين گونه پايان تسلط عثماني و آغاز تسلط انگليسي در اين شهر اعلام گرديد.
+
در ماه [[ماه محرم|محرم]] سال ۶۵۶ هـ.ق (۱۲۵۸م) لشکریان مغول به رهبری هلاکو شهر بغداد را محاصره کردند، این شهر پس از چند روز محاصره عاقبت در روز هیجدهم محرم سقوط کرد و مغول‌ها خرابی فراوانی به شهر وارد ساخته و تعداد زیادی از اهالی شهر را به قتل رساندند.
  
شهر كاظمين در طول مدت اشغال انگليسي‌ها، هيچگاه از مقاومت دست نكشيد و تمامي فرستادگان انگليسي در نامه‌ها و يادداشت‌هاي خود بر اين مسأله صحه گذاشتند. از جمله در نامه‌هاي «ميس بيل» چنين مي‌خوانيم: «شهر كاظمين شهري افراطي در اعتقاد به وحدت اسلامي است و در نبرد با انگليسي‌ها بسيار مصمم و پابرجاست». همچنين فليب آيرلاند درباره اين شهر مي‌گويد: دشمني با انگليسي‌ها در شهر كاظمين بسيار شديد بود و علماي اين شهر تهديد كرده بودند كه اگر كسي در همه‌پرسي به نفع تجاوز انگليسي‌ها رأي دهد او را كافر اعلام خواهند كرد».<ref> راهنماي اماکن زيارتي و سياحتي در عراق، دکتر احسان مقدس، ص 263-268.</ref>
+
ابتدا قرار بود که عتبات مقدس [[شیعه]] از غارت مغول‌ها در امان باشد اما واقعیت این بود که حرم مطهر کاظمین تنها حرم شیعه بود که مورد غارت و چپاول قرار گرفت و به آتش کشیده شد و لشکریان وحشی مغول غنائم فراوانی را از حرم مطهر غارت کردند، طلا و نقره و سنگ‌های گرانبهای به غارت رفته به حدی بود که سربازان آن را بر روی زین اسب‌های خود می‌آویختند.
  
مراکز زيارتي اين شهر عبارتند از:
+
چندی بعد امیر قره‌تای به بغداد رسید و دستور داد عمادالدین عمر بن محمد قزوینی به اوقاف رسیدگی نماید و ساختمان حرم مطهر کاظمین و مسجد خلیفه را بازسازی نماید. 
  
* حرم مطهر؛ ساختمان کنوني حرم از ساخته‌هاي دوره آغازينِ صفويه و اضافات دوره‌هاي بعدي است. معماري و هنر دوره صفويه از ايوان‌هاي زيبا و کاشي‌کاري‌هاي معرق نفيس و آينه‌کاري‌هاي بديع در آن به وضوح قابل مشاهده است. حرم مطهر داراي دو گنبد طلايي است که هر يک بر روي بقعه يکي از دو امام عليهماالسلام قرار گرفته است.  
+
در قرن هشتم هجری، شهر کاظمین رشد زیادی کرد و از شهرهای شلوغ و پر زوار به شمار می‌رفت. [[حمدالله مستوفی]] اوایل قرن هشتم این شهر را چنین توصیف می‌کند: شهر کوچکی است که طول آن حدود شش هزار گام است و تعداد جمعیت آن حدود شش هزار نفر است.  
  
در زير دو گنبد فضاي مربع مستطيل است که ميانه دو ديوار شرقي و غربي را دو ستون عظيم دربرگيرنده گنبدها اشغال کرده است؛ يک ضريح نقره‌اي قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفيس در بردارد؛ با ورود از ايوان جنوبي به نخستين رواق و سپس به درون حرم و گنبدخانه نخست در برابر قبر مطهر حضرت موسي بن جعفر عليه السلام قرار خواهيم گرفت و در پشت سر ايشان قبر مطهر حضرت جواد عليه السلام قرار دارد.  
+
در اوایل قرن دهم از لحاظ استقلال اداری شهر مستقلی به شمار می‌رفت. در سال ۹۲۶ هـ.ق که [[عراق]] تحت تصرف امپراتوری [[صفویه|صفوی]] واقع شد، شاه اسماعیل صفوی به زیارت کاظمین مشرف شده و دستور داد اداره مخصوصی برای مدیریت شهر به وجود آید و دادگاهی شرعی به ریاست یک قاضی که لقب «[[شیخ الاسلام]]» را داشت تشکیل شود و همچنین دستور داد تا مرقد مطهر کاظمین تجدید بنا شود و حقوقی را برای خدام مرقد تعیین نمود.
  
پيرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواق‌هاي جنوبي و غربي هر يک به ايواني زيبا و بزرگ راه دارد. مجموعه حرم و رواق‌ها را سه صحن وسيع دربردارد که صحن غربي به نام «صحن قريش» مي‌باشد. برج و بارو و دروازه‌هاي هفت‌گانه صحن با معماري زيباي آن و کاشي‌کاري نفيس پراکنده در سردرها و کتيبه‌ها چشم بيننده را مي‌نوازد.
+
ـ در سال ۱۲۸۶ هـ.ق «مدحت پاشا» والی عثمانی عراق در بازنگری ساختار اداری، کاظمین را به شهرستان تبدیل کرد و این شهرستان یکی از شهرستان‌های استان بغداد شد.
  
برج و بارو و دروازه‌هاي هفت‌گانه صحن که با توجه به معماري زيباي آن و کاشي‌کاري نفيس پراکنده در سردرها و کتيبه‌ها چشم بيننده را مي‌نوازد، از ساخته‌هاي مرحوم فرهاد ميرزاي قاجار (عموي ناصرالدين شاه) مي‌باشد.
+
ـ در سال ۱۳۰۲ هـ.ق «هدایت پاشا» فرمانده لشکر ششم ترکان عثمانی در بغداد، دستور داد که پل چوبی شناوری بر روی رودخانه دجله زده شود تا دو بخش کاظمیه و اعظمیه را به هم متصل سازد و این گونه بود که کاظمین به بخش شرقی بغداد متصل شد.
  
==برخي بيوت و ضمايم حرم مطهر==
+
شهر کاظمین در طی عمر بلند خود بسیاری از علما، فقها، شعرا، پزشکان و اندیشمندان را به جامعه عرضه نمود در این شهر مدارس علمی فراوانی وجود داشت که از همه مهم‌تر مدرسه [[محقق اعرجی|سید محسن اعرجی]] است که اوایل قرن سیزدهم هجری تأسیس شده است. در شهر کاظمین کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد که کتب خطی نفیسی در آن‌ها نگهداری می‌شود. اولین چاپخانه [[عراق]] که یک چاپخانه سنگی بود در سال ۱۲۳۷ هـ.ق در شهر کاظمین راه‌اندازی گردید.
  
* مسجد صفوي؛ اين مسجد از ساخته‌هاي شاه اسماعيل صفوي است که پس از تسخير [[عراق]] آن را به سبک ساختمان‌هاي عراقي ساخت. مسجد از زيبايي خاصي برخوردار است که حس تحسين بيننده را در برابر عظمت ستون‌هاي ضخيم و طاق‌هاي قوسي آن برمي‌انگيزد و داراي گنبد کاشي‌کاري بسيار کوتاهي است که به زحمت مي‌توان آن را از درون صحن ديد. در جنب محراب و منبر کهن مسجد، پنجره‌اي به درون رواق شمالي حرم مطهر باز شده است که از ميان آن، ضريح مطهر قابل مشاهده است.
+
شهر کاظمین در طی جنگ جهانی اول نقش مهمی در برابر تجاوز انگلیسی‌ها ایفا نمود و در روز ۲۰ [[ذی الحجه]] ۱۳۳۲ هـ.ق بزرگان [[بصره]] از علمای کاظمین درخواست کمک کردند و علمای بزرگ شهر کاظمین فتوایی در خصوص دفاع از شهرهای اسلامی در برابر تجاوز انگلیسی‌ها صادر کردند و در روز سه شنبه دوازدهم محرم ۱۳۳۳ هـ.ق سید مهدی حیدری به همراهی تعدادی از مجاهدان به منظور جنگ با انگلیسی‌ها از کاظمین عازم میدان‌های جنگ شدند و در مراسم باشکوهی تمامی اهالی شهر به منظور تودیع مجاهدین از شهر بیرون آمدند. همچنین اهالی کاظمین توانستند کمک‌های زیادی را به مجاهدینی که از [[نجف]] و [[کربلا]] عازم میدان جنگ می‌شدند، بنمایند. اما با تمام این تلاش‌ها و فداکاری‌ها عاقبت انگلیسی‌ها موفق شدند در روز ۱۷ [[جمادی الاول]] ۱۳۳۵ هـ.ق شهر کاظمین را تصرف کنند و بدین گونه پایان تسلط عثمانی و آغاز تسلط انگلیسی در این شهر اعلام گردید.
  
* آرامگاه خواجه نصيرالدين طوسي؛ وي از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهير دانشمندان است که دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند. او در سال 672 هـ.ق درگذشت و در گور يکي از خلفاي بني العباس که در جوار حرم مطهر کنده و آماده شده بود مدفون گرديد. بر روي قبر او ضريحي فولادي و کهن قرار دارد.
+
شهر کاظمین در طول مدت اشغال انگلیسی‌ها، هیچگاه از مقاومت دست نکشید و تمامی فرستادگان انگلیسی در نامه‌ها و یادداشت‌های خود بر این مسأله صحه گذاشتند. از جمله در نامه‌های «میس بیل» چنین می‌خوانیم: «شهر کاظمین شهری افراطی در اعتقاد به وحدت اسلامی است و در نبرد با انگلیسی‌ها بسیار مصمم و پابرجاست». همچنین فلیب آیرلاند درباره این شهر می‌گوید: دشمنی با انگلیسی‌ها در شهر کاظمین بسیار شدید بود و علمای این شهر تهدید کرده بودند که اگر کسی در همه‌پرسی به نفع تجاوز انگلیسی‌ها رأی دهد او را کافر اعلام خواهند کرد».<ref> راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۳-۲۶۸.</ref>
  
* آرامگاه [[شيخ مفيد]]، که در مشرق رواق جنوبي قرار دارد. وي از بزرگان [[شيعه]] و فقها و متکلمان چيره‌دست و توانا بود که در سال 413 هـ.ق درگذشت. بر روي قبر او ضريحي فولادي و کهن قرار دارد و بر بالاي قبرش، بر روي مرمر قطعه شعري است که [[امام زمان]] عليه السلام در رثاي فوت او سروده است: لاصوّت الناعي بفقدک إنّه × يومٌ علي آلِ الرسول عظيمُ.
+
==اماکن زیارتی کاظمین==
 +
[[پرونده:Kazemein2.jpg|بندانگشتی|حرم امامین [[موسی بن جعفر]] و [[امام جواد علیه السلام|محمد بن علی]]  علیهماالسلام]]
 +
*[[حرم كاظمين|حرم مطهر]]؛ ساختمان کنونی حرم از ساخته‌های دوره آغازینِ [[صفویه]] و اضافات دوره‌های بعدی است. معماری و هنر دوره صفویه از ایوان‌های زیبا و کاشی‌کاری‌های معرق نفیس و آینه‌کاری‌های بدیع در آن به وضوح قابل مشاهده است. حرم مطهر دارای دو گنبد طلایی است که هر یک بر روی بقعه یکی از دو امام علیهماالسلام قرار گرفته است. در زیر دو گنبد فضای مربع مستطیل است که میانه دو دیوار شرقی و غربی را دو ستون عظیم دربرگیرنده گنبدها اشغال کرده است؛ یک [[ضریح]] نقره‌ای قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفیس در بردارد؛ با ورود از ایوان جنوبی به نخستین رواق و سپس به درون حرم و گنبدخانه نخست در برابر قبر مطهر حضرت موسی بن جعفر علیه السلام قرار خواهیم گرفت و در پشت سر ایشان قبر مطهر حضرت جواد علیه السلام قرار دارد. پیرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواق‌های جنوبی و غربی هر یک به ایوانی زیبا و بزرگ راه دارد. مجموعه حرم و رواق‌ها را سه صحن وسیع دربردارد که صحن غربی به نام «صحن قریش» می‌باشد. برج و بارو و دروازه‌های هفت‌گانه صحن با معماری زیبای آن و کاشی‌کاری نفیس پراکنده در سردرها و کتیبه‌ها چشم بیننده را می‌نوازد. برج و بارو و دروازه‌های هفت‌گانه صحن که با توجه به معماری زیبای آن و کاشی‌کاری نفیس پراکنده در سردرها و کتیبه‌ها چشم بیننده را می‌نوازد، از ساخته‌های مرحوم فرهاد میرزای قاجار (عموی ناصرالدین شاه) می‌باشد.
  
* آرامگاه ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه؛ از بزرگان و فقها و محدثين اماميه است. وي در سال 368 هـ.ق درگذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبي به همراه قبر شيخ مفيد است.
+
*[[مسجد صفوى|مسجد صفوی]]؛ این مسجد از ساخته‌های شاه اسماعیل صفوی است که پس از تسخیر عراق آن را به سبک ساختمان‌های عراقی ساخت. مسجد از زیبایی خاصی برخوردار است که حس تحسین بیننده را در برابر عظمت ستون‌های ضخیم و طاق‌های قوسی آن برمی‌انگیزد و دارای گنبد کاشی‌کاری بسیار کوتاهی است که به زحمت می‌توان آن را از درون صحن دید. در جنب [[محراب]] و منبر کهن مسجد، پنجره‌ای به درون رواق شمالی حرم مطهر باز شده است که از میان آن، ضریح مطهر قابل مشاهده است.
 +
*آرامگاه [[شیخ مفید]]، که در مشرق رواق جنوبی قرار دارد. وی از بزرگان [[شیعه]] و فقها و متکلمان چیره‌دست و توانا بود که در سال ۴۱۳ هـ.ق درگذشت. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد و بر بالای قبرش، بر روی مرمر قطعه شعری است که [[امام زمان]] علیه السلام در رثای فوت او سروده است: لا صوّت الناعی بفقدک إنّه * یومٌ علی آلِ الرسول عظیمُ
  
* آرامگاه جمع کثيري از وزرا، فقها و اعيان، که برخي از مشاهير آنان عبارتند از: موسي بن ابراهيم بن موسي بن جعفر عليه السلام (وي يمن را در دوران مأمون تسخير نمود و مردم را به امامت حضرت [[امام رضا]] عليه السلام دعوت کرد.) معزّالدوله آل بويه، جلال الدوله آل بويه، وزير مهلبي، عميد الجيوش، فخرالدوله ديلمي، مشرف الدوله ديلمي، ابن حمدون، ضياءالدين ابن الأثير، ابن الناقد، ابن العلقمي، فرهاد ميرزا، آيت الله سيد حسن صدر و گروهي ديگر از اين خانواده، سيد هبة الدين شهرستاني و...
+
*آرامگاه [[جعفر بن محمد قولويه|جعفر بن محمد بن قولویه]]؛ از بزرگان و [[فقها]] و محدثین [[امامیه]] است. وی در سال ۳۶۸ هـ.ق درگذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبی به همراه قبر شیخ مفید است.
 +
[[پرونده:شریف رضی.jpg|بندانگشتی|ضریح منسوب به شریف رضی در جوار حرم امامین [[موسی بن جعفر]] و [[امام جواد علیه السلام|محمد بن علی]]  علیهماالسلام]]
 +
*آرامگاه [[سید مرتضی]] و [[سید رضی]]، این دو برادر از اعیان و مشاهیر و بزرگان [[امامیه]] در قرن پنجم هجری بشمار می‌آیند. قبر این دو تن در دو ساختمان جداگانه بیرون صحن مطهر و در نزدیکی یکدیگر در جنوب شرقی دیوار صحن قرار دارد.
  
* آرامگاه سيد مرتضي و سيد رضي، اين دو برادر از اعيان و مشاهير و بزرگان اماميه در قرن پنجم هجري بشمار مي‌آيند. قبر اين دو تن در دو ساختمان جداگانه بيرون صحن مطهر و در نزديکي يکديگر در جنوب شرقي ديوار صحن قرار دارد.
+
*آرامگاه [[خواجه نصیرالدین طوسی]]؛ وی از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهیر دانشمندان است که دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند. او در سال ۶۷۲ هـ.ق درگذشت و در گور یکی از خلفای بنی العباس که در جوار حرم مطهر کنده و آماده شده بود مدفون گردید. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد.
  
* قبر ابويوسف قاضي، وي در سال 166 هـ.ق به منصب قضاوت در [[بغداد]] پايتخت خلافت بني العباس برگزيده شد و نخستين کس در [[اسلام]] است که به عنوان «قاضي القضات» شهرت يافت. قبر او در جنوب شرقي صحن مطهر، درون يکي از حجره‌ها مي‌باشد.
+
*آرامگاه جمع کثیری از وزرا، فقها و اعیان، که برخی از مشاهیر آنان عبارتند از: موسی بن ابراهیم بن [[امام کاظم|موسی بن جعفر علیه السلام]] (وی [[یمن]] را در دوران [[مأمون]] تسخیر نمود و مردم را به [[امامت]] حضرت [[امام رضا]] علیه السلام دعوت کرد.) معزّالدوله آل بویه، جلال الدوله آل بویه، وزیر مهلبی، عمید الجیوش، فخرالدوله دیلمی، مشرف الدوله دیلمی، ابن حمدون، ضیاءالدین ابن الأثیر، ابن الناقد، ابن العلقمی، فرهاد میرزا، آیت الله [[سید حسن صدر]] و گروهی دیگر از این خانواده، [[سید هبة الدین شهرستانی]] و...
  
* مسجد براثا؛ از مساجد کهن و مبارک [[شيعه]] است که در ميانه راه کاظمين ـ بغداد در محله‌اي به همين نام واقع است. بنابر روايات تاريخي [[امیرالمومنین]] علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ با [[خوارج]] در [[نهروان]]، در اين مکان نماز خوانده است. شيعيان از ديرباز در اين مسجد تجمع نموده و به [[عبادت]] مي‌پرداخته‌اند.
+
*[[قبر ابويوسف قاضى|قبر ابویوسف قاضی]]، وی در سال ۱۶۶ هـ.ق به منصب قضاوت در [[بغداد]] پایتخت خلافت [[حکومت بنی عباس|بنی العباس]] برگزیده شد و نخستین کس در [[اسلام]] است که به عنوان «قاضی القضات» شهرت یافت. قبر او در جنوب شرقی صحن مطهر، درون یکی از حجره‌ها می‌باشد.
 +
[[پرونده:مسجد ابویوسف.png|left|thumb|مسجد و مقبره ابویوسف در کنار باب المراد [[حرم كاظمين|حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی  علیهماالسلام]] (ضلع شرقی)]]
 +
*[[مسجد براثا]]؛ از مساجد کهن و مبارک [[شیعه]] است که در میانه راه کاظمین ـ [[بغداد]] در محله‌ای به همین نام واقع است. بنابر روایات تاریخی [[امیرالمومنین]] علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ با [[خوارج]] در [[نهروان]]، در این مکان [[نماز]] خوانده است. شیعیان از دیرباز در این مسجد تجمع نموده و به [[عبادت]] می‌پرداخته‌اند.
  
* مسجد المنطقه؛ که در محله‌اي به همين نام واقع شده و به نام «مسجدالعتيقه» هم شهرت دارد. بنا به گفته روايات، اميرالمؤمنين عليه السلام در يکي از سفرهاي خود در اين مسجد نماز گزارده است.<ref> اماکن زيارتي و سياحتي عراق، محمدرضا قمي، ص 56.</ref>
+
*[[مسجد المنطقه]]؛ که در محله‌ای به همین نام واقع شده و به نام «مسجدالعتیقه» هم شهرت دارد. بنا به گفته روایات، امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از سفرهای خود در این مسجد نماز گزارده است.<ref> اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۶.</ref>
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 +
==مطالب مرتبط==
 +
*[[حرم کاظمین]]
  
 +
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:الکاظمیه.jpeg|نقاشی بسیار قدیمی از [[حرم كاظمين|حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی  علیهماالسلام]] در شهر کاظمین
 +
پرونده:کاظمین (9).jpg|تصویر قدیمی از شهر کاظمین
 +
پرونده:کاظمی (13).jpg|موقعیت حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی  علیهماالسلام در شهر کاظمین قبل از بازسازی های اخیر (رود دجله در تصویر مشخص است)
 +
پرونده:کاظمین (6).jpg|تصویر هوایی از شهر کاظمین
 +
پرونده:براثا (4).jpg|تصویر هوایی مسجد براثا مابین شهر کاظمین و بغداد
 +
پرونده:کاظمین (4).JPG|مسیرهای منتهی به حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی  علیهماالسلام از طرف شهر کاظمین
 +
</gallery>
 
[[رده:شهرهای اسلامی]]
 
[[رده:شهرهای اسلامی]]
 
[[رده:شهرهای عراق]]
 
[[رده:شهرهای عراق]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۷:۴۳

این شهر سومین شهر مقدس عراق پس از نجف و کربلا است و در شمال غربی بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته که تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا می‌کند. حرم امام کاظم و امام جواد علیهماالسلام، و مزار برخی از علمای بزرگ شیعه از جمله شیخ مفید و خواجه نصیرالدین طوسی، در این شهر قرار دارد. کتاب «تاریخ المشهد الکاظمی» اثر شیخ محمدحسن آل یاسین، در مورد شهر کاظمین نوشته شده است.

حرم مطهر امامین جوادین، امام موسی بن جعفر و امام جواد علیهماالسلام در کاظمین

وجه تسمیه کاظمین

نام این شهر برگرفته از نام مبارک امام کاظم (علیه السلام) است و از آنجایی که در این حرم حضرت موسی بن جعفر علیه السلام (کاظم) و نواده بزرگوار او امام جواد (علیه السلام) مدفون می‌باشند، شهر به نام این دو تن با غلبه دادن نام اشهر که کاظم است، «کاظمین» نامیده شده است.[۱]

عامه مردم عراق به این شهر «الکاظم» و «الکاظمیه» می‌گویند، برخی آن را «بلده الکاظم» و برخی دیگر «کاظمین» می‌نامند. درگذشته‌های دور به این منطقه «المشهدالکاظمی» و گاهی نیز «مشهد موسی بن جعفر» و گورستان قریش نیز می‌گفته‌اند.[۲]

موقعیت جغرافیایی کاظمین

شهر کاظمین در غرب رود دجله (حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام در تصویر هویداست)

کاظمین در مجاورت شهر بغداد، سمت غرب رودخانه دجله قرار دارد و از لحاظ اداری تابع شهر بغداد است و مناره‌های طلایی آن از داخل شهر بغداد نمایان است. امروزه، این شهر به سبب توسعه بغداد به آن وصل شده است. از آن جا که این شهر در حدود یک کیلومتری رود دجله واقع است، آب و هوای نسبتاً معتدلی دارد و میزان بارندگی آن در سال زیاد است. گاهی نیز بادهای تندی در این منطقه می‌وزد و سیلاب عظیمی راه می‌افتد. به دنبال این تغییر آب و هوایی، دجله نیز طغیان می‌کند و مزرعه‌های اطراف را به کام خود می‌کشد و گاهی هم شهر را دچار آسیب جدی و تخریب می‌کند. بارها در طول تاریخ، این شهر با بادهای تند، تگرک و باران‌های سیل‌آسا و همچنین زلزله‌های مخرب روبرو بوده است. گاهی مشهد و مقبره‌های امامان نیز بر اثر این حادثه‌های طبیعی آسیب دیده و تخریب می‌شد، از جمله سال‌های ۵۶۹ ق، ۵۷۳ ق، ۶۱۳ ق و ۱۰۴۲ ق که همواره خلیفه‌ها و حکمرانان به بازسازی آن پرداخته‌اند.[۳][۴] از کاظمین تا بغداد ۸ کیلومتر، تا سامراء حدود ۱۱۰ کیلومتر، تا نجف اشرف تقریبا ۱۶۵ کیلومتر و تا کربلا حدودا ۱۰۲ کیلومتر فاصله است.

تاریخ کاظمین

در آثار باستانی بر جای مانده از دوره‌های مختلف تاریخی نظیر کلدانی‌ها، بابلی‌ها، آشوری‌ها و ایرانی‌ها اسمی از «منطقه کاظمیه» در میان نیست و تنها اسمی که از این منطقه بر جای مانده، اسمی شبیه به اسامی یونانی است که «قطربل»[۵] می‌باشد. این اسم در اواخر قرن چهارم قبل از میلاد یعنی پس از درگذشت اسکندر مقدونی و به قدرت رسیدن حکومت سلوکی‌ها در منطقه، شایع گردید.

برخی از مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که سکه‌های قدیمی فراوانی در کنار سکه‌های دوران اسلامی در این منطقه یافت شده است، در سال ۶۴۷ هـ.ق المستعصم بالله دستور بازسازی مرقد کاظمین را داد و هنگامی که کارگران مشغول کندن زمین بودند به کوزه‌ای برخوردند که در آن تعدادی سکة یونانی و سکه‌های اسلامی قرار داشت، هنگامی که این سکه‌ها را به المستعصم نشان دادند، دستور داد آن‌ها را خرج بازسازی حرم مطهر کنند و مردم این سکه‌ها را به قیمت‌های گزاف خریدند و مبلغ آن را که چندین برابر شده بود خرج بازسازی کردند.[۶] در دوره ساسانی نیز به این منطقه «طسوج قطربل» می‌گفتند که به معنی روستای قطربل بود و این منطقه توسط شاخه‌ای از رودخانه دجله که به «دجیل» معروف بود آبیاری می‌شد.

در سال ۱۴۵ هـ.ق منصور عباسی شروع بساختن بغداد کرد و بنابر روایت خطیب بغدادی در سال ۱۴۶ هـ.ق باروی شهر را ساخت و در سال ۱۴۹ هـ.‌ق خندقی برای آن کند و بدین گونه شهر تقریباً کامل شد. پس از ساختن شهر «منصور عباسی» دستور داد تا قبرستانی در شمال شهر برای خود و خانواده‌اش بسازند و این قبرستان بعدها به نام قبرستان «قریش» و یا «قبرستان بنی هاشم» معروف شد و شیخ مفید روایت می‌کند که این مقبره مخصوص بنی‌هاشم و اشراف بود. اولین کسی که در این قبرستان، در سال ۱۵۰ هـ.ق، به خاک سپرده شد «جعفر» پسر ابوجعفر منصور عباسی بود و پس از آن دفن کردن مردگان در این قبرستان شایع و متداول گردید.[۷]

در ۲۵ رجب ۱۸۳ هـ.ق امام موسی بن جعفر علیه السلام به دستور هارون الرشید و به دست سندی بن شاهک مسموم شد و جسد مطهر آن حضرت به گورستان «قریش» برده شد و در آن به خاک سپرده شد که مرقد شریف وی همچنان در آن‌جا می‌باشد. برخی از مورخین معتقدند که آن حضرت در جایی به خاک سپرده شد که قبلاً آن را خریداری کرده بود. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام «مشهد باب التبن» معروف شد زیرا که نزدیک دروازه شرقی شهر «باب التبن» قرار داشت و در کنار مرقد آن حضرت نیز مسجدی قرار داشت که به «باب التبن» معروف بود.[۸]

در آخر ماه ذی القعده ۲۲۰ هـ.ق نیز امام جواد علیه السلام به شهادت رسید و در کنار قبر جدش امام کاظم علیه السلام به خاک سپرده شد.[۹] پس از شهادت دو امام مذکور، شیعیان به تدریج در کنار این دو قبر مطهر ساکن شدند تا بتوانند از آن‌ها حمایت کرده و از زائران آن‌ها پذیرائی کنند و در حقیقت این امر باعث شد که هسته اولیه شهر کاظمین تشکیل شود، به ویژه که این زمین به علت نزدیکی به رودخانه دجله، مرغوبیت خاک و نزدیکی‌اش به روستاها و مزارع و نخلستان‌های بزرگ، مکانی مناسب برای سکونت به شمار می‌رفت.

از منابع تاریخی دوران عباسی درمی‌یابیم که این منطقه به سرعت رشد نموده و به عنوان بخشی از بغداد و محله‌ای از محله‌های آن درآمد و جایگاه جغرافیایی آن در دوران عباسی‌ها بین «منطقه حربیه» و «مقبره ابن حنبل» و «حریم طاهری» بود. در سال ۳۳۴ هـ.ق «معزالدوله بویه» بغداد را فتح کرد و از جمله کارهای عمرانی وی در بغداد اهتمام به مرقد امامان مذکور و ساختن مرقد و بارگاهی زیبا برای آنان بود. وی همچنین تعدادی از سربازان دلیر خود را برای خدمت به مردم و برقراری امنیت در این منطقه مستقر کرد و با توجه به برقراری امنیت در دوران آل بویه و نزدیکی مقابر قریش به بغداد بسیاری از شیعیان بغداد در روزهای معینی از سال نظیر عاشورا و یا عید غدیر به زیارت این منطقه می‌رفتند.

ـ در سال ۳۵۳ هـ.ق در روز عاشورا عزای عمومی اعلام شد و مردم به نوحه و زاری پرداختند و در عصر همان روز درگیری بسیار شدیدی بین شیعیان و سنیان در منطقه «قطیعه ام‌جعفر» و در مسیر راه کاظمین روی داد و تعداد زیادی زخمی شدند و غارت‌های فراوانی صورت گرفت.

ـ در سال ۳۵۴ هـ.ق برای اولین بار عید غدیر در بغداد جشن اعلام گردید و مردم شادی‌کنان با صدای بوق و کرنا و دسته دسته به زیارت حرم مطهر کاظمین رفتند.

ـ سال ۴۴۹ هـ.ق خانه شیخ طوسی در محله کرخ بغداد توسط گروهی از اوباش غارت شد و شیخ طوسی در اثر این کار به شهر نجف هجرت کرد.[۱۰]

در طی سال‌های متعدد شهر کاظمین بارها دچار سیل گردید. از همه شدیدتر سیل سال ۶۱۴ هـ.ق بود که باعث ویرانی بخشی از حرم مطهر و ویرانی شدید شهر کاظمین شد به طوری که خلیفه «ناصرالدین الله» دستور تعمیر خرابی‌ها را صادر کرد و دستور داد باروئی گرداگرد شهر کاظمین بسازند.

در دوران خلافت عباسی شهر کاظمین به عنوان محله‌ای تقریباً مستقل از بغداد و پرجمعیت با باروئی مستقل بود که علاوه بر نقیب علوی‌ها، نقیب دیگری بر امور مرقد و شهر نظارت می‌نمود.

در ماه محرم سال ۶۵۶ هـ.ق (۱۲۵۸م) لشکریان مغول به رهبری هلاکو شهر بغداد را محاصره کردند، این شهر پس از چند روز محاصره عاقبت در روز هیجدهم محرم سقوط کرد و مغول‌ها خرابی فراوانی به شهر وارد ساخته و تعداد زیادی از اهالی شهر را به قتل رساندند.

ابتدا قرار بود که عتبات مقدس شیعه از غارت مغول‌ها در امان باشد اما واقعیت این بود که حرم مطهر کاظمین تنها حرم شیعه بود که مورد غارت و چپاول قرار گرفت و به آتش کشیده شد و لشکریان وحشی مغول غنائم فراوانی را از حرم مطهر غارت کردند، طلا و نقره و سنگ‌های گرانبهای به غارت رفته به حدی بود که سربازان آن را بر روی زین اسب‌های خود می‌آویختند.

چندی بعد امیر قره‌تای به بغداد رسید و دستور داد عمادالدین عمر بن محمد قزوینی به اوقاف رسیدگی نماید و ساختمان حرم مطهر کاظمین و مسجد خلیفه را بازسازی نماید.

در قرن هشتم هجری، شهر کاظمین رشد زیادی کرد و از شهرهای شلوغ و پر زوار به شمار می‌رفت. حمدالله مستوفی اوایل قرن هشتم این شهر را چنین توصیف می‌کند: شهر کوچکی است که طول آن حدود شش هزار گام است و تعداد جمعیت آن حدود شش هزار نفر است.

در اوایل قرن دهم از لحاظ استقلال اداری شهر مستقلی به شمار می‌رفت. در سال ۹۲۶ هـ.ق که عراق تحت تصرف امپراتوری صفوی واقع شد، شاه اسماعیل صفوی به زیارت کاظمین مشرف شده و دستور داد اداره مخصوصی برای مدیریت شهر به وجود آید و دادگاهی شرعی به ریاست یک قاضی که لقب «شیخ الاسلام» را داشت تشکیل شود و همچنین دستور داد تا مرقد مطهر کاظمین تجدید بنا شود و حقوقی را برای خدام مرقد تعیین نمود.

ـ در سال ۱۲۸۶ هـ.ق «مدحت پاشا» والی عثمانی عراق در بازنگری ساختار اداری، کاظمین را به شهرستان تبدیل کرد و این شهرستان یکی از شهرستان‌های استان بغداد شد.

ـ در سال ۱۳۰۲ هـ.ق «هدایت پاشا» فرمانده لشکر ششم ترکان عثمانی در بغداد، دستور داد که پل چوبی شناوری بر روی رودخانه دجله زده شود تا دو بخش کاظمیه و اعظمیه را به هم متصل سازد و این گونه بود که کاظمین به بخش شرقی بغداد متصل شد.

شهر کاظمین در طی عمر بلند خود بسیاری از علما، فقها، شعرا، پزشکان و اندیشمندان را به جامعه عرضه نمود در این شهر مدارس علمی فراوانی وجود داشت که از همه مهم‌تر مدرسه سید محسن اعرجی است که اوایل قرن سیزدهم هجری تأسیس شده است. در شهر کاظمین کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد که کتب خطی نفیسی در آن‌ها نگهداری می‌شود. اولین چاپخانه عراق که یک چاپخانه سنگی بود در سال ۱۲۳۷ هـ.ق در شهر کاظمین راه‌اندازی گردید.

شهر کاظمین در طی جنگ جهانی اول نقش مهمی در برابر تجاوز انگلیسی‌ها ایفا نمود و در روز ۲۰ ذی الحجه ۱۳۳۲ هـ.ق بزرگان بصره از علمای کاظمین درخواست کمک کردند و علمای بزرگ شهر کاظمین فتوایی در خصوص دفاع از شهرهای اسلامی در برابر تجاوز انگلیسی‌ها صادر کردند و در روز سه شنبه دوازدهم محرم ۱۳۳۳ هـ.ق سید مهدی حیدری به همراهی تعدادی از مجاهدان به منظور جنگ با انگلیسی‌ها از کاظمین عازم میدان‌های جنگ شدند و در مراسم باشکوهی تمامی اهالی شهر به منظور تودیع مجاهدین از شهر بیرون آمدند. همچنین اهالی کاظمین توانستند کمک‌های زیادی را به مجاهدینی که از نجف و کربلا عازم میدان جنگ می‌شدند، بنمایند. اما با تمام این تلاش‌ها و فداکاری‌ها عاقبت انگلیسی‌ها موفق شدند در روز ۱۷ جمادی الاول ۱۳۳۵ هـ.ق شهر کاظمین را تصرف کنند و بدین گونه پایان تسلط عثمانی و آغاز تسلط انگلیسی در این شهر اعلام گردید.

شهر کاظمین در طول مدت اشغال انگلیسی‌ها، هیچگاه از مقاومت دست نکشید و تمامی فرستادگان انگلیسی در نامه‌ها و یادداشت‌های خود بر این مسأله صحه گذاشتند. از جمله در نامه‌های «میس بیل» چنین می‌خوانیم: «شهر کاظمین شهری افراطی در اعتقاد به وحدت اسلامی است و در نبرد با انگلیسی‌ها بسیار مصمم و پابرجاست». همچنین فلیب آیرلاند درباره این شهر می‌گوید: دشمنی با انگلیسی‌ها در شهر کاظمین بسیار شدید بود و علمای این شهر تهدید کرده بودند که اگر کسی در همه‌پرسی به نفع تجاوز انگلیسی‌ها رأی دهد او را کافر اعلام خواهند کرد».[۱۱]

اماکن زیارتی کاظمین

حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام
  • حرم مطهر؛ ساختمان کنونی حرم از ساخته‌های دوره آغازینِ صفویه و اضافات دوره‌های بعدی است. معماری و هنر دوره صفویه از ایوان‌های زیبا و کاشی‌کاری‌های معرق نفیس و آینه‌کاری‌های بدیع در آن به وضوح قابل مشاهده است. حرم مطهر دارای دو گنبد طلایی است که هر یک بر روی بقعه یکی از دو امام علیهماالسلام قرار گرفته است. در زیر دو گنبد فضای مربع مستطیل است که میانه دو دیوار شرقی و غربی را دو ستون عظیم دربرگیرنده گنبدها اشغال کرده است؛ یک ضریح نقره‌ای قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفیس در بردارد؛ با ورود از ایوان جنوبی به نخستین رواق و سپس به درون حرم و گنبدخانه نخست در برابر قبر مطهر حضرت موسی بن جعفر علیه السلام قرار خواهیم گرفت و در پشت سر ایشان قبر مطهر حضرت جواد علیه السلام قرار دارد. پیرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواق‌های جنوبی و غربی هر یک به ایوانی زیبا و بزرگ راه دارد. مجموعه حرم و رواق‌ها را سه صحن وسیع دربردارد که صحن غربی به نام «صحن قریش» می‌باشد. برج و بارو و دروازه‌های هفت‌گانه صحن با معماری زیبای آن و کاشی‌کاری نفیس پراکنده در سردرها و کتیبه‌ها چشم بیننده را می‌نوازد. برج و بارو و دروازه‌های هفت‌گانه صحن که با توجه به معماری زیبای آن و کاشی‌کاری نفیس پراکنده در سردرها و کتیبه‌ها چشم بیننده را می‌نوازد، از ساخته‌های مرحوم فرهاد میرزای قاجار (عموی ناصرالدین شاه) می‌باشد.
  • مسجد صفوی؛ این مسجد از ساخته‌های شاه اسماعیل صفوی است که پس از تسخیر عراق آن را به سبک ساختمان‌های عراقی ساخت. مسجد از زیبایی خاصی برخوردار است که حس تحسین بیننده را در برابر عظمت ستون‌های ضخیم و طاق‌های قوسی آن برمی‌انگیزد و دارای گنبد کاشی‌کاری بسیار کوتاهی است که به زحمت می‌توان آن را از درون صحن دید. در جنب محراب و منبر کهن مسجد، پنجره‌ای به درون رواق شمالی حرم مطهر باز شده است که از میان آن، ضریح مطهر قابل مشاهده است.
  • آرامگاه شیخ مفید، که در مشرق رواق جنوبی قرار دارد. وی از بزرگان شیعه و فقها و متکلمان چیره‌دست و توانا بود که در سال ۴۱۳ هـ.ق درگذشت. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد و بر بالای قبرش، بر روی مرمر قطعه شعری است که امام زمان علیه السلام در رثای فوت او سروده است: لا صوّت الناعی بفقدک إنّه * یومٌ علی آلِ الرسول عظیمُ
ضریح منسوب به شریف رضی در جوار حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام
  • آرامگاه سید مرتضی و سید رضی، این دو برادر از اعیان و مشاهیر و بزرگان امامیه در قرن پنجم هجری بشمار می‌آیند. قبر این دو تن در دو ساختمان جداگانه بیرون صحن مطهر و در نزدیکی یکدیگر در جنوب شرقی دیوار صحن قرار دارد.
  • آرامگاه خواجه نصیرالدین طوسی؛ وی از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهیر دانشمندان است که دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند. او در سال ۶۷۲ هـ.ق درگذشت و در گور یکی از خلفای بنی العباس که در جوار حرم مطهر کنده و آماده شده بود مدفون گردید. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد.
  • آرامگاه جمع کثیری از وزرا، فقها و اعیان، که برخی از مشاهیر آنان عبارتند از: موسی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر علیه السلام (وی یمن را در دوران مأمون تسخیر نمود و مردم را به امامت حضرت امام رضا علیه السلام دعوت کرد.) معزّالدوله آل بویه، جلال الدوله آل بویه، وزیر مهلبی، عمید الجیوش، فخرالدوله دیلمی، مشرف الدوله دیلمی، ابن حمدون، ضیاءالدین ابن الأثیر، ابن الناقد، ابن العلقمی، فرهاد میرزا، آیت الله سید حسن صدر و گروهی دیگر از این خانواده، سید هبة الدین شهرستانی و...
  • قبر ابویوسف قاضی، وی در سال ۱۶۶ هـ.ق به منصب قضاوت در بغداد پایتخت خلافت بنی العباس برگزیده شد و نخستین کس در اسلام است که به عنوان «قاضی القضات» شهرت یافت. قبر او در جنوب شرقی صحن مطهر، درون یکی از حجره‌ها می‌باشد.
مسجد و مقبره ابویوسف در کنار باب المراد حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام (ضلع شرقی)
  • مسجد براثا؛ از مساجد کهن و مبارک شیعه است که در میانه راه کاظمین ـ بغداد در محله‌ای به همین نام واقع است. بنابر روایات تاریخی امیرالمومنین علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ با خوارج در نهروان، در این مکان نماز خوانده است. شیعیان از دیرباز در این مسجد تجمع نموده و به عبادت می‌پرداخته‌اند.
  • مسجد المنطقه؛ که در محله‌ای به همین نام واقع شده و به نام «مسجدالعتیقه» هم شهرت دارد. بنا به گفته روایات، امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از سفرهای خود در این مسجد نماز گزارده است.[۱۲]

پانویس

  1. اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۵.
  2. راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۲.
  3. میرزا عباس فیض، تاریخ کاظمین و بغداد، ۹۷ و ۹۸ـ۱۰۰.
  4. عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ص ۱۶۱.
  5. جعفر الخلیلی، مؤسوعه العتبات المقدسه، قسم الکاظمین، ۱۰:۱.
  6. الحوادث الجامعه، فی اخبار سنه.
  7. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۲۶.
  8. یاقوت حموی، معجم البلدان، ماده ب.
  9. ابن اثیر، الکامل قی التاریخ، ج ۶، ص ۳۲۱.
  10. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۹، ص ۴۳۹.
  11. راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۳-۲۶۸.
  12. اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۶.

مطالب مرتبط

آرشیو عکس و تصویر