منابع و پی نوشتهای متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

میرزای قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (پروژه4: اولویت بندی و رتبه بندی)
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{خوب}}
+
میرزاى قمى (م، ۱۲۳۱ ق) از عالمان بزرگ [[شیعه]] و صاحب کتاب معروف [[قوانين الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]] است. او را به علم و فهاهت و [[زهد]] ستوده اند. وی با فتحعلى شاه قاجار معاصر بود و او را نصیحت می‌کرد.{{خوب}}
 
+
{{شناسنامه عالم
 +
|نام کامل = میرزا ابوالقاسم قمی
 +
||تصویر=[[پرونده:Mirza ghomi.jpg|240px|center]]
 +
|زادروز =  1150 قمری
 +
|زادگاه =  لرستان
 +
|وفات =    1231 قمری
 +
|مدفن =  قم
 +
|اساتید =  [[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]]، سید حسین خوانسارى،...
 +
|شاگردان =  [[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر شفتى]]، [[سید عبدالله شبر|سید عبدالله شبّر]]،...
 +
|آثار = [[قوانين الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]]، [[جامع الشّتات (کتاب)|جامع الشّتات]]،...
 +
}}
 
==ولادت‌==
 
==ولادت‌==
  
ميرزا ابوالقاسم بن محمدحسن بن نظر على جيلانى شفتى رشتى قمى، معروف به ميرزاى قمى بين سال‌هاى 1150 تا 1153 در روستاى «دره باغ» از منطقه جابلاق (جاپلق) در اطراف شهرستان ازنا (استان لرستان) به دنيا آمد.
+
میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن جیلانى شفتى رشتى قمى، معروف به میرزاى قمى بین سال‌هاى ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۳ قمری در روستاى «دره باغ» از منطقه جابلاق (جاپلق) در اطراف شهرستان ازنا (استان لرستان) به دنیا آمد. میرزاى قمى در جابلاق (جاپلق) به دنیا آمده است اما به خاطر سکونتش در [[قم]] به میرزاى قمى و محقق قمى معروف شده و به واسطه کتاب گرانمایه‌اش [[قوانين الاصول (کتاب)|قوانین]]، به عنوان «صاحب قوانین» شهرت یافته است.
  
(در رجال شيخ و نظاير آن ابن قولويه نيز به ابوالقاسم القمى كنيه آورده شده كه نبايد با ميرزاى قمى اشتباه شود.) ميرزاى قمى در جابلاق (جاپلق) به دنيا آمده است اما به خاطر سكونتش در قم به ميرزاى قمى و محقق قمى معروف شده و به واسطه كتاب گرانمايه‌اش قوانين، به عنوان «صاحب قوانين» شهرت يافته است.
+
==تحصیلات‌ و استادان==
  
==هجرت‌ها و تحصيلات‌==
+
میرزاى قمى در اوان کودکى ادبیات را نزد پدر بزرگوارش، آخوند ملا محسن آموخته و پس از رسیدن به سن جوانى به خوانسار رفته و نزد سید حسین خوانسارى، جد مؤلف کتاب [[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]] چند سالى [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را گذراند. او با خواهر سید حسین خوانسارى ازدواج کرده و در سال ۱۱۷۴ قمرى به [[عراق]] مهاجرت کرد. از دیگر اساتید میرزا در این برهه می توان به این افراد اشاره نمود: حاج محمدحسین الأصبهانى معروف به نیل فروش‌، شیخ محمدمهدى فتونى عاملى‌ و آقا محمدباقر هزارجریبى نجفى‌.
  
ميرزاى قمى در اوان كودكى ادبيات را نزد پدر بزرگوارش، آخوند ملا محسن آموخته و پس از رسيدن به سن جوانى به خوانسار رفته و نزد سيد حسين خوانسارى، جد مؤلف كتاب روضات الجنات چند سالى فقه و اصول را گذراند. او با خواهر سيد حسين خوانسارى ازدواج كرده و در سال 1174 قمرى به [[عراق]] مهاجرت كرد.
+
میرزا پس از ورود به [[کربلا]] نزد آیت الله العظمى محمدباقر بهبهانى ([[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]]) که از مراجع عالیقدر جهان [[تشیع]] بود ادامه تحصیل داد تا این که پس از گرفتن [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[روایت]] از ایشان، به سوى وطنش روستاى «دره باغ» در حوالى شهرستان ازنا رفت. در این روستاى کوچک، گذراندن زندگى براى میرزا مشکل بود، بنابراین به خواهش یکى از متدینین سرشناس و ثروتمند منطقه جاپلق به نام محمد سلطان که به او علاقه وافرى داشت به روستاى «قلعه بابو» رفته و با حمایت‌هاى او در آن منطقه به تدریس و تبلیغ مشغول شد. میرزا که مى‌دید در آن روستاى کوچک ارزش علمى او پاس داشته نمى‌شود به [[اصفهان]] رفته و در مدرسه کاسه‌گران مشغول تدریس شد. او پس از مدتى اصفهان را به قصد [[شیراز|شیراز]] ترک گفت و پس از مدت ۲ یا ۳ سال اقامت در آن شهر با دریافت کمکى از شیخ عبدالمحسن یا پسرش شیخ مفید که از علاقمندان او بودند به اصفهان بازگشت.
  
ميرزا پس از ورود به [[كربلا]] نزد آيت الله العظمى محمدباقر بهبهانى (وحيد بهبهانى) كه از مراجع عاليقدر جهان تشيع بود ادامه تحصيل داد تا اين كه پس از گرفتن اجازه نقل روايت از ايشان، به سوى وطنش روستاى «دره باغ» در حوالى شهرستان ازنا رفت.
+
میرزا پس از مدتى مجدداً به روستاى «قلعه بابو» برگشته و مدتى به تدریس فقه و اصول به طلاب آن منطقه مشغول شد، اما به علت نبودن علماء و فضلاء و کمى طلاب علوم دینى و مشکلات معیشتى، به [[قم]] رفته و تا آخر عمر در این شهر باقى ماند و به تدریس و تألیف و تصنیف کتب مشغول شد.
  
در اين روستاى كوچك، گذراندن زندگى براى ميرزا مشكل بود، بنابراين به خواهش يكى از متدينين سرشناس و ثروتمند منطقه جاپلق به نام محمد سلطان كه به او علاقه وافرى داشت به روستاى «قلعه بابو» رفته و با حمايت‌هاى او در آن منطقه به تدريس و تبليغ مشغول شد.
+
[[امام جمعه|امامت جمعه]] و جماعت و هدایت مردم قم از برکات اجتماعى این وجود مقدس بود و در آن زمان [[مرجعیت|مرجعیت]] [[شیعه]] به وى رسید. یکى از نکات مهم در زندگى علمى میرزاى قمى اختلافات علمى و مباحثات بین او و [[سيد علی طباطبائی|سید على طباطبائى حائرى]]، صاحب کتاب [[ریاض المسائل]] در کربلا است. در کتاب روضات الجنات از قول [[سید صدرالدین عاملی|سید صدرالدین موسوى عاملى]] مطالبى در این خصوص نقل شده است. از علمایى که میرزاى قمى با آنها ارتباط داشت [[ملا علی نوری اصفهانی|ملا على نورى اصفهانى]]، حکیم الهى معروف است که قسمتى از مکاتبات آنها در مسائل علمى در ضمن مسائل متفرقه به آخر کتاب [[جامع الشتاة]] اضافه شده است.
  
ميرزا كه مى‌ديد در آن روستاى كوچك ارزش علمى او پاس داشته نمى‌شود به اصفهان رفته و در مدرسه كاسه‌گران مشغول تدريس شد. او پس از مدتى اصفهان را به قصد شيراز ترك گفت و پس از مدت 2 يا 3 سال اقامت در آن شهر با دريافت كمكى از شيخ عبدالمحسن يا پسرش [[شيخ مفيد]] كه از علاقمندان او بودند به اصفهان بازگشت.
+
==شاگردان‌==
  
ميرزا پس از مدتى مجدداً به روستاى «قلعه بابو» برگشته و مدتى به تدريس فقه و اصول به طلاب آن منطقه مشغول شد، اما به علت نبودن علماء و فضلاء و كمى طلاب علوم دينى و مشكلات معيشتى، به [[قم]] رفته و تا آخر عمر در اين شهر باقى ماند و به تدريس و تأليف و تصنيف كتب مشغول شد.
+
از جمله پرورش یافتگان محضر درس میرزاى قمى مى‌توان این بزرگان را نام برد:
  
امامت جمعه و جماعت و هدايت مردم قم از بركات اجتماعى اين وجود مقدس بود و در آن زمان مرجعيت [[شيعه]] به وى رسيد. يكى از نكات مهم در زندگى علمى ميرزاى قمى اختلافات علمى و مباحثات بين او و سيد على طباطبائى حائرى، صاحب كتاب رياض المسائل در كربلا است.
+
#شیخ اسدالله تسترى، صاحب المقابیس. او از میرزاى قمى روایت مى‌کرده است.
 +
#سید محسن اعرجى، صاحب المحصول‌
 +
#حاج محمدابراهیم کرباسى، صاحب اشارات‌
 +
#[[سید محمد باقر شفتی|سید محمدباقر موسوى شفتى]]، صاحب مطالع الأنوار
 +
#[[سید عبدالله شبر|سید عبدالله شبّر]]
 +
#سید محمدمهدى خوانسارى، صاحب رسالة فی أحوال [[ابو بصیر|أبی بصیر]]. در روضات راجع به این دو نفر چنین آمده: «إنه کان کثیر العنایة بهما، شدید المحبة لهما، کثیرالاعتماد علیهما، مصرحا بفضلهما و اجتهادهما و تقدمهما على جمیع تلامیذه... مصرحا ببلوغهما إلى درجة الاجتهاد.»
 +
#سید على، شارح منظومه بحرالعلوم‌
 +
#[[سيد جواد عاملی|سید جواد عاملى]]، صاحب [[مفتاح الکرامه|مفتاح الکرامة]]
 +
#[[ملا احمد نراقی|ملا احمد نراقى]]، صاحب المستند که از محقق قمى روایت مى‌کرده است.
 +
#شیخ محمدحسین قمى، صاحب توضیح القوانین‌
 +
#میرزا ابوطالب و میرزا علىرضا حسینى، دامادهاى میرزاى قمى‌
 +
#آقا محمد جعفر، نوه وحید بهبهانى‌
 +
#میرزا محمد اخبارى (مقتول معروف)
 +
#شیخ محمدعلى بن آقا محمدباقر هزار جریبى مازندرانى نجفى‌
 +
#سید محمدحسن بن محمدصالح حسینى نوربخشى، صاحب کتاب لؤلؤ والمرجان در [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول فقه‌]]
 +
#محمدجعفر بن صفرخان همدانى کبودر آهنگى، صاحب مرآة الحق‌
 +
 +
==آثار و تألیفات‌==
  
در كتاب روضات الجنات از قول سيد صدرالدين موسوى عاملى مطالبى در اين خصوص نقل شده است. از علمايى كه ميرزاى قمى با آنها ارتباط داشت ملا على نورى اصفهانى، حكيم الهى معروف است كه قسمتى از مكاتبات آنها در مسائل علمى در ضمن مسائل متفرقه به آخر كتاب [[جامع الشتاة]] اضافه شده است.
+
از میرزاى قمى کتب فراوانى به یادگار مانده که به چند عنوان اشاره مى‌شود:
  
==خصوصيات ميرزا==
+
#[[القوانین المحکمة فی الأصول]]، معروف به «قوانین الاصول»
 +
#شرح تهذیب علامه در اصول تا آخر بحث اوامر
 +
#الغنائم‌
 +
#المناهج فی الطهارة والصلاة و کثیر من أبواب المعاملات‌
 +
#[[جامع الشّتات (کتاب)|جامع الشتات فی أجوبة المسائل‌]]
 +
#معین الخواص فی فقه العبادات‌
 +
#مرشد العوام لتقلید أولی الأفهام (فارسى)
 +
#رسالة فی الأصول الخمسة الاعتقادیة والعقائد الحقة الإسلامیة (فارسى)
 +
#رسالة فی قاعدة التسامح فی أدلة السنن والکراهة
 +
#رسالة فی جواز القضاء والتحلیف بتقلید المجتهد
 +
#رسالة فی أبواب الفرائض والمواریث‌
 +
#منظومة فی البدیع‌
 +
#رسالة فی القضاء والشهادات‌
 +
#رسالة فی الطلاق‌
 +
#رسالة فی الوقف‌
 +
#رسالة فی الرد على الصوفیة و الغلاة
 +
#منظومة فی المعانی و البیان‌
 +
#دیوان شعر فارسى (حدود ۵۰۰۰ بیت)
 +
#تراجم مشایخ الإجازة من الرواة المنصوصین من علماء الرجال‌
 +
#حاشیه بر [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب الأحکام]] شیخ طوسى‌
 +
#شرح حدیث «أنا الطین» که منسوب به [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] علیه‌السلام مى‌باشد.
 +
#الإرث‌
 +
#رساله‌اى در اصول دین (فارسى)
 +
#رسالة الجزیة
 +
#جوامع الرسائل‌
 +
#الرد على القسورة
 +
#رسالة فی إخراج المؤون‌
 +
#کتاب الصوم‌
 +
#رسالة فی الغنا
 +
#المسائل الرکنیة
 +
#مناسک الحج‌ و کتب و رساله‌هاى فراوان دیگر.
  
# شايد مهمترين نكته در خصوصيات ميرزاى قمى تأثير اخلاقى و وعظ و نصيحت و ارشاد آن بزرگوار باشد. او حتى در نامه‌اى به فتحعلى شاه قاجار به ارشاد و راهنمايى او پرداخته كه از آن به ارشاد نامه ميرزاى قمى تعبير شده است. در ابتداى اين نامه چنين آمده: «راه گم كرده بيابان خطايا و جرائم! و كشتى شكست خورده طوفان درياى مآثم! ... به عرض اعلى مى‌رساند...».
+
==خصوصیات اخلاقی==
# نكته ديگر تواضع او در تحصيل ملكات اخلاقى است، آن بزرگوار از آقا محمد بيدآبادى اصفهانى خواست تا مقدمات سلوك الهى را برايش بيان كند. آقا محمد نيز در جواب مطالبى را نوشت كه بعدها به صورت كتابى با عنوان «رسالة في السير والسلوك» منتشر شد.
 
# در زمان ميرزا، رفته رفته شهر قم كه پس از فتنه افاغنه تهى از علماى دين شده بود، رونق پيشين خود را بازيافت. از اين جهت ميرزا را مى‌توان مجدِّد [[حوزه علميه]] [[قم]] بعد از صفويه ناميد، حوزه‌اى كه تا امروز نيز باقى است و جهان تشيع از بركات آن استفاده مى‌كند.
 
# از ديگر خصوصيات ميرزاى قمى، اراده جدى او در ايام تحصيل براى مطالعه و تحقيق بود.
 
  
حكايت شده هنگامى كه چشمانش را خواب مى‌گرفت، كاسه‌اى روى چراغ قرار مى‌داد و دستش را بر روى آن مى‌گذاشت و تا وقتى كاسه گرم نشده بود مى‌خوابيد، همين كه كاسه گرم مى‌شد، تحمل او هم تمام مى‌شد و از خواب بيدار مى‌گشت.
+
#شاید مهمترین نکته در خصوصیات میرزاى قمى تأثیر [[اخلاق|اخلاقى]] و وعظ و نصیحت و ارشاد آن بزرگوار باشد. او حتى در نامه‌اى به فتحعلى شاه قاجار به ارشاد و راهنمایى او پرداخته که از آن به ارشادنامه میرزاى قمى تعبیر شده است. در ابتداى این نامه چنین آمده: «راه گم کرده بیابان خطایا و جرائم! و کشتى شکست خورده طوفان دریاى مآثم! ... به عرض اعلى مى‌رساند...».
 
+
#نکته دیگر [[تواضع]] او در تحصیل ملکات اخلاقى است، آن بزرگوار از آقا محمد بیدآبادى اصفهانى خواست تا مقدمات سلوک الهى را برایش بیان کند. آقا محمد نیز در جواب مطالبى را نوشت که بعدها به صورت کتابى با عنوان «رسالة فی السیر والسلوک» منتشر شد.
==گفتار بزرگان‌==
+
#در زمان میرزا، رفته رفته شهر قم که پس از فتنه افاغنه تهى از علماى دین شده بود، رونق پیشین خود را بازیافت. از این جهت میرزا را مى‌توان مجدِّد [[حوزه علمیه قم]] بعد از [[صفویه|صفویه]] نامید، حوزه‌اى که تا امروز نیز باقى است و جهان تشیع از برکات آن استفاده مى‌کند.
 
+
#از دیگر خصوصیات میرزاى قمى، اراده جدى او در ایام تحصیل براى مطالعه و تحقیق بود. حکایت شده هنگامى که چشمانش را خواب مى‌گرفت، کاسه‌اى روى چراغ قرار مى‌داد و دستش را بر روى آن مى‌گذاشت و تا وقتى کاسه گرم نشده بود مى‌خوابید، همین که کاسه گرم مى‌شد، تحمل او هم تمام مى‌شد و از خواب بیدار مى‌گشت.
در أعيان الشيعة درباره ميرزاى قمى اين طور آمده است: «كان مجتهداً محققاً مدققاً فقيهاً أصولياً علامة رئيساً. ميرزا من علماء دولة السلطان فتحعلى شاه قاجار و اشتهر بين العلماء بالمحقق القمي».
 
 
 
روضات الجنات او را چنين وصف كرده: «كان محققاً في الأصول، مدققاً في المسائل النظرية، شأنه أجل من أن يوصف، ورعاً جليلاً كثير الخشوع غزير الدموع طيب المعاشرة جيد الخط بقسميه المشهورين».
 
 
 
در قصص العلماء عناوينى همچون: علامة، فهامة، مقنن القوانين و ناهج مناهج الصدق واليقين، قدوة العلماء العاملين و أسوة الفقهاء الراسخين و رئيس الدنيا والدين، أزهد أهل زمانه و أورع المتورعين و أعلم و أفقه المعاصرين، را براى او برشمرده است.
 
 
 
شاگرد او، شيخ اسد الله (صاحب مقابيس) اين طور مى‌گويد: «الشيخ المعظم، العالم العلم المقدم، مسهل سبيل التدقيق والتحقيق، مبين قوانين الأصول و مناهج الفروع... الأجل الأمجد الأعبد الأزهد الأورع...».
 
 
 
سيد عبدالله بن سيد محمدرضا حسينى درباره او مى‌گويد: «الشيخ المعظم والعلم المقدم، مسهل سبيل التدقيق والتحقيق».
 
 
 
حتى ميرزا عبدالنبى نيشابورى، مشهور به اخبارى كه از مخالفين سرسخت ميرزاى قمى است از او چنين تعبير مى‌كند: «فقيه، أصولي، مجتهد، مصوب، معاصر، يروي عن شيخنا محمدباقر البهبهاني» و از او به معتبر الحديث نيز ياد مى‌كند و اين نشان از عظمت علمى ميرزا دارد، اگر چه هيچكدام از علماء شيعه قائل به تصويب نبوده‌اند.
 
 
 
==اساتيد==
 
 
 
# پدر بزرگوارش به عنوان اولين استاد او مطرح است.
 
# سيد حسين خوانسارى كه در خوانسار از او كسب فيض كرده است.
 
# حاج محمدحسين الأصبهانى معروف به نيل فروش‌
 
# استاد اعظم، آقا محمدباقر بهبهانى حائرى (وحيد بهبهانى)
 
# شيخ محمدمهدى فتونى عاملى‌
 
# آقا محمدباقر هزارجريبى نجفى‌
 
 
 
==شاگردان‌==
 
 
 
از جمله پرورش يافتگان محضر درس ميرزاى قمى مى‌توان اين بزرگان را نام برد:
 
 
 
# شيخ اسدالله تسترى، صاحب المقابيس. او از ميرزاى قمى روايت مى‌كرده است.
 
# سيد محسن اعرجى، صاحب المحصول‌
 
# حاج محمدابراهيم كرباسى، صاحب اشارات‌
 
# سيد محمدباقر موسوى شفتى، صاحب مطالع الأنوار
 
# سيد عبدالله شبّر
 
# سيد محمدمهدى خوانسارى، صاحب رسالة في أحوال أبي بصير. در روضات راجع به اين دو نفر چنين آمده: «إنه كان كثير العناية بهما، شديد المحبة لهما، كثيرالاعتماد عليهما، مصرحا بفضلهما و اجتهادهما و تقدمهما على جميع تلاميذه... مصرحا ببلوغهما إلى درجة الاجتهاد.»
 
# سيد على، شارح منظومه بحرالعلوم‌
 
# سيد جواد عاملى، صاحب مفتاح الكرامة
 
# ملا احمد نراقى، صاحب المستند كه از محقق قمى روايت مى‌كرده است.
 
# شيخ محمدحسين قمى، صاحب توضيح القوانين‌
 
# ميرزا ابوطالب و ميرزا علىرضا حسينى، دامادهاى ميرزاى قمى‌
 
# آقا محمد جعفر، نوه وحيد بهبهانى‌
 
# ميرزا محمد اخبارى (مقتول معروف)
 
# شيخ محمدعلى بن آقا محمدباقر هزار جريبى مازندرانى نجفى‌
 
# سيد محمدحسن بن محمدصالح حسينى نوربخشى، صاحب كتاب لؤلؤ والمرجان در اصول فقه‌
 
# محمدجعفر بن صفرخان همدانى كبودر آهنگى، صاحب مرآة الحق‌
 
 
==تأليفات‌==
 
  
از ميرزاى قمى كتب فراوانى به يادگار مانده كه به چند عنوان اشاره مى‌شود:
+
==در گفتار بزرگان‌==
  
# [[القوانین المحکمة فی الأصول]]
+
*در [[اعیان الشیعه (کتاب)|أعیان الشیعة]] درباره میرزاى قمى این طور آمده است: «کان مجتهداً محققاً مدققاً فقیهاً أصولیاً علامة رئیساً. میرزا من علماء دولة السلطان فتحعلى شاه قاجار و اشتهر بین العلماء بالمحقق القمی».
# شرح تهذيب علامه در اصول تا آخر بحث اوامر
+
*روضات الجنات او را چنین وصف کرده: «کان محققاً فی الأصول، مدققاً فی المسائل النظریة، شأنه أجل من أن یوصف، ورعاً جلیلاً کثیر الخشوع غزیر الدموع طیب المعاشرة جید الخط بقسمیه المشهورین».
# الغنائم‌
+
*در [[قصص العلما|قصص العلماء]] عناوینى همچون: علامة، فهامة، مقنن القوانین و ناهج مناهج الصدق والیقین، قدوة العلماء العاملین و أسوة الفقهاء الراسخین و رئیس الدنیا والدین، أزهد أهل زمانه و أورع المتورعین و أعلم و أفقه المعاصرین، را براى او برشمرده است.
# المناهج في الطهارة والصلاة و كثير من أبواب المعاملات‌
+
*شاگرد او، شیخ اسد الله (صاحب مقابیس) این طور مى‌گوید: «الشیخ المعظم، العالم العلم المقدم، مسهل سبیل التدقیق والتحقیق، مبین قوانین الأصول و مناهج الفروع... الأجل الأمجد الأعبد الأزهد الأورع...».
# [[جامع الشتات في أجوبة المسائل‌]]
+
*سید عبدالله بن سید محمدرضا حسینى درباره او مى‌گوید: «الشیخ المعظم والعلم المقدم، مسهل سبیل التدقیق والتحقیق».
# معين الخواص في فقه العبادات‌
+
*حتى میرزا عبدالنبى نیشابورى، مشهور به اخبارى که از مخالفین سرسخت میرزاى قمى است از او چنین تعبیر مى‌کند: «فقیه، أصولی، مجتهد، مصوب، معاصر، یروی عن شیخنا محمدباقر البهبهانی» و از او به معتبر الحدیث نیز یاد مى‌کند و این نشان از عظمت علمى میرزا دارد، اگر چه هیچکدام از علماء شیعه قائل به تصویب نبوده‌اند.
# مرشد العوام لتقليد أولي الأفهام (فارسى)
 
# رسالة في الأصول الخمسة الاعتقادية والعقائد الحقة الإسلامية (فارسى)
 
# رسالة في قاعدة التسامح في أدلة السنن والكراهة
 
# رسالة في جواز القضاء والتحليف بتقليد المجتهد
 
# رسالة في أبواب الفرائض والمواريث‌
 
# منظومة في البديع‌
 
# رسالة في القضاء والشهادات‌
 
# رسالة في الطلاق‌
 
# رسالة في الوقف‌
 
# رسالة في الرد على الصوفية و الغلاة
 
# منظومة في المعاني و البيان‌
 
# ديوان شعر فارسى (حدود 5000 بيت)
 
# تراجم مشايخ الإجازة من الرواة المنصوصين من علماء الرجال‌
 
# حاشيه بر تهذيب الأحكام شيخ طوسى‌
 
# شرح حديث «أنا الطين» كه منسوب به اميرالمؤمنين عليه‌السلام مى‌باشد.
 
# الإرث‌
 
# رساله‌اى در اصول دين (فارسى)
 
# رسالة الجزية
 
# جوامع الرسائل‌
 
# الرد على القسورة
 
# رسالة في إخراج المؤون‌
 
# كتاب الصوم‌
 
# رسالة في الغنا
 
# المسائل الركنية
 
# مناسك الحج‌ و كتب و رساله‌هاى فراوان ديگر.
 
  
 
==وفات‌==
 
==وفات‌==
  
عالم بزرگوار و محقق گرانقدر، ميرزا ابوالقاسم قمى در حالى كه حدود 80 سال از عمر شريفش مى‌گذشت در سال 1231 يا 1233 هجرى قمرى در شهر مقدس  [[قم]] وفات يافت.
+
عالم بزرگوار و محقق گرانقدر، میرزا ابوالقاسم قمى در حالى که حدود ۸۰ سال از عمر شریفش مى‌گذشت در سال ۱۲۳۱ یا ۱۲۳۳ هجرى قمرى وفات یافت و در [[قبرستان شیخان قم]] به خاک سپرده شد.
  
 
==منابع==
 
==منابع==
* نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
+
*نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده
|شناسه= ضعیف
+
|شناسه= خوب
 
|عنوان بندی مناسب= خوب
 
|عنوان بندی مناسب= خوب
 
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
 
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۴۷

میرزاى قمى (م، ۱۲۳۱ ق) از عالمان بزرگ شیعه و صاحب کتاب معروف قوانین الاصول است. او را به علم و فهاهت و زهد ستوده اند. وی با فتحعلى شاه قاجار معاصر بود و او را نصیحت می‌کرد.

Mirza ghomi.jpg
نام کامل میرزا ابوالقاسم قمی
زادروز 1150 قمری
زادگاه لرستان
وفات 1231 قمری
مدفن قم

Line.png

اساتید

وحید بهبهانى، سید حسین خوانسارى،...

شاگردان

سید محمدباقر شفتى، سید عبدالله شبّر،...

آثار

قوانین الاصول، جامع الشّتات،...

ولادت‌

میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن جیلانى شفتى رشتى قمى، معروف به میرزاى قمى بین سال‌هاى ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۳ قمری در روستاى «دره باغ» از منطقه جابلاق (جاپلق) در اطراف شهرستان ازنا (استان لرستان) به دنیا آمد. میرزاى قمى در جابلاق (جاپلق) به دنیا آمده است اما به خاطر سکونتش در قم به میرزاى قمى و محقق قمى معروف شده و به واسطه کتاب گرانمایه‌اش قوانین، به عنوان «صاحب قوانین» شهرت یافته است.

تحصیلات‌ و استادان

میرزاى قمى در اوان کودکى ادبیات را نزد پدر بزرگوارش، آخوند ملا محسن آموخته و پس از رسیدن به سن جوانى به خوانسار رفته و نزد سید حسین خوانسارى، جد مؤلف کتاب روضات الجنات چند سالى فقه و اصول را گذراند. او با خواهر سید حسین خوانسارى ازدواج کرده و در سال ۱۱۷۴ قمرى به عراق مهاجرت کرد. از دیگر اساتید میرزا در این برهه می توان به این افراد اشاره نمود: حاج محمدحسین الأصبهانى معروف به نیل فروش‌، شیخ محمدمهدى فتونى عاملى‌ و آقا محمدباقر هزارجریبى نجفى‌.

میرزا پس از ورود به کربلا نزد آیت الله العظمى محمدباقر بهبهانى (وحید بهبهانى) که از مراجع عالیقدر جهان تشیع بود ادامه تحصیل داد تا این که پس از گرفتن اجازه نقل روایت از ایشان، به سوى وطنش روستاى «دره باغ» در حوالى شهرستان ازنا رفت. در این روستاى کوچک، گذراندن زندگى براى میرزا مشکل بود، بنابراین به خواهش یکى از متدینین سرشناس و ثروتمند منطقه جاپلق به نام محمد سلطان که به او علاقه وافرى داشت به روستاى «قلعه بابو» رفته و با حمایت‌هاى او در آن منطقه به تدریس و تبلیغ مشغول شد. میرزا که مى‌دید در آن روستاى کوچک ارزش علمى او پاس داشته نمى‌شود به اصفهان رفته و در مدرسه کاسه‌گران مشغول تدریس شد. او پس از مدتى اصفهان را به قصد شیراز ترک گفت و پس از مدت ۲ یا ۳ سال اقامت در آن شهر با دریافت کمکى از شیخ عبدالمحسن یا پسرش شیخ مفید که از علاقمندان او بودند به اصفهان بازگشت.

میرزا پس از مدتى مجدداً به روستاى «قلعه بابو» برگشته و مدتى به تدریس فقه و اصول به طلاب آن منطقه مشغول شد، اما به علت نبودن علماء و فضلاء و کمى طلاب علوم دینى و مشکلات معیشتى، به قم رفته و تا آخر عمر در این شهر باقى ماند و به تدریس و تألیف و تصنیف کتب مشغول شد.

امامت جمعه و جماعت و هدایت مردم قم از برکات اجتماعى این وجود مقدس بود و در آن زمان مرجعیت شیعه به وى رسید. یکى از نکات مهم در زندگى علمى میرزاى قمى اختلافات علمى و مباحثات بین او و سید على طباطبائى حائرى، صاحب کتاب ریاض المسائل در کربلا است. در کتاب روضات الجنات از قول سید صدرالدین موسوى عاملى مطالبى در این خصوص نقل شده است. از علمایى که میرزاى قمى با آنها ارتباط داشت ملا على نورى اصفهانى، حکیم الهى معروف است که قسمتى از مکاتبات آنها در مسائل علمى در ضمن مسائل متفرقه به آخر کتاب جامع الشتاة اضافه شده است.

شاگردان‌

از جمله پرورش یافتگان محضر درس میرزاى قمى مى‌توان این بزرگان را نام برد:

  1. شیخ اسدالله تسترى، صاحب المقابیس. او از میرزاى قمى روایت مى‌کرده است.
  2. سید محسن اعرجى، صاحب المحصول‌
  3. حاج محمدابراهیم کرباسى، صاحب اشارات‌
  4. سید محمدباقر موسوى شفتى، صاحب مطالع الأنوار
  5. سید عبدالله شبّر
  6. سید محمدمهدى خوانسارى، صاحب رسالة فی أحوال أبی بصیر. در روضات راجع به این دو نفر چنین آمده: «إنه کان کثیر العنایة بهما، شدید المحبة لهما، کثیرالاعتماد علیهما، مصرحا بفضلهما و اجتهادهما و تقدمهما على جمیع تلامیذه... مصرحا ببلوغهما إلى درجة الاجتهاد.»
  7. سید على، شارح منظومه بحرالعلوم‌
  8. سید جواد عاملى، صاحب مفتاح الکرامة
  9. ملا احمد نراقى، صاحب المستند که از محقق قمى روایت مى‌کرده است.
  10. شیخ محمدحسین قمى، صاحب توضیح القوانین‌
  11. میرزا ابوطالب و میرزا علىرضا حسینى، دامادهاى میرزاى قمى‌
  12. آقا محمد جعفر، نوه وحید بهبهانى‌
  13. میرزا محمد اخبارى (مقتول معروف)
  14. شیخ محمدعلى بن آقا محمدباقر هزار جریبى مازندرانى نجفى‌
  15. سید محمدحسن بن محمدصالح حسینى نوربخشى، صاحب کتاب لؤلؤ والمرجان در اصول فقه‌
  16. محمدجعفر بن صفرخان همدانى کبودر آهنگى، صاحب مرآة الحق‌

آثار و تألیفات‌

از میرزاى قمى کتب فراوانى به یادگار مانده که به چند عنوان اشاره مى‌شود:

  1. القوانین المحکمة فی الأصول، معروف به «قوانین الاصول»
  2. شرح تهذیب علامه در اصول تا آخر بحث اوامر
  3. الغنائم‌
  4. المناهج فی الطهارة والصلاة و کثیر من أبواب المعاملات‌
  5. جامع الشتات فی أجوبة المسائل‌
  6. معین الخواص فی فقه العبادات‌
  7. مرشد العوام لتقلید أولی الأفهام (فارسى)
  8. رسالة فی الأصول الخمسة الاعتقادیة والعقائد الحقة الإسلامیة (فارسى)
  9. رسالة فی قاعدة التسامح فی أدلة السنن والکراهة
  10. رسالة فی جواز القضاء والتحلیف بتقلید المجتهد
  11. رسالة فی أبواب الفرائض والمواریث‌
  12. منظومة فی البدیع‌
  13. رسالة فی القضاء والشهادات‌
  14. رسالة فی الطلاق‌
  15. رسالة فی الوقف‌
  16. رسالة فی الرد على الصوفیة و الغلاة
  17. منظومة فی المعانی و البیان‌
  18. دیوان شعر فارسى (حدود ۵۰۰۰ بیت)
  19. تراجم مشایخ الإجازة من الرواة المنصوصین من علماء الرجال‌
  20. حاشیه بر تهذیب الأحکام شیخ طوسى‌
  21. شرح حدیث «أنا الطین» که منسوب به امیرالمؤمنین علیه‌السلام مى‌باشد.
  22. الإرث‌
  23. رساله‌اى در اصول دین (فارسى)
  24. رسالة الجزیة
  25. جوامع الرسائل‌
  26. الرد على القسورة
  27. رسالة فی إخراج المؤون‌
  28. کتاب الصوم‌
  29. رسالة فی الغنا
  30. المسائل الرکنیة
  31. مناسک الحج‌ و کتب و رساله‌هاى فراوان دیگر.

خصوصیات اخلاقی

  1. شاید مهمترین نکته در خصوصیات میرزاى قمى تأثیر اخلاقى و وعظ و نصیحت و ارشاد آن بزرگوار باشد. او حتى در نامه‌اى به فتحعلى شاه قاجار به ارشاد و راهنمایى او پرداخته که از آن به ارشادنامه میرزاى قمى تعبیر شده است. در ابتداى این نامه چنین آمده: «راه گم کرده بیابان خطایا و جرائم! و کشتى شکست خورده طوفان دریاى مآثم! ... به عرض اعلى مى‌رساند...».
  2. نکته دیگر تواضع او در تحصیل ملکات اخلاقى است، آن بزرگوار از آقا محمد بیدآبادى اصفهانى خواست تا مقدمات سلوک الهى را برایش بیان کند. آقا محمد نیز در جواب مطالبى را نوشت که بعدها به صورت کتابى با عنوان «رسالة فی السیر والسلوک» منتشر شد.
  3. در زمان میرزا، رفته رفته شهر قم که پس از فتنه افاغنه تهى از علماى دین شده بود، رونق پیشین خود را بازیافت. از این جهت میرزا را مى‌توان مجدِّد حوزه علمیه قم بعد از صفویه نامید، حوزه‌اى که تا امروز نیز باقى است و جهان تشیع از برکات آن استفاده مى‌کند.
  4. از دیگر خصوصیات میرزاى قمى، اراده جدى او در ایام تحصیل براى مطالعه و تحقیق بود. حکایت شده هنگامى که چشمانش را خواب مى‌گرفت، کاسه‌اى روى چراغ قرار مى‌داد و دستش را بر روى آن مى‌گذاشت و تا وقتى کاسه گرم نشده بود مى‌خوابید، همین که کاسه گرم مى‌شد، تحمل او هم تمام مى‌شد و از خواب بیدار مى‌گشت.

در گفتار بزرگان‌

  • در أعیان الشیعة درباره میرزاى قمى این طور آمده است: «کان مجتهداً محققاً مدققاً فقیهاً أصولیاً علامة رئیساً. میرزا من علماء دولة السلطان فتحعلى شاه قاجار و اشتهر بین العلماء بالمحقق القمی».
  • روضات الجنات او را چنین وصف کرده: «کان محققاً فی الأصول، مدققاً فی المسائل النظریة، شأنه أجل من أن یوصف، ورعاً جلیلاً کثیر الخشوع غزیر الدموع طیب المعاشرة جید الخط بقسمیه المشهورین».
  • در قصص العلماء عناوینى همچون: علامة، فهامة، مقنن القوانین و ناهج مناهج الصدق والیقین، قدوة العلماء العاملین و أسوة الفقهاء الراسخین و رئیس الدنیا والدین، أزهد أهل زمانه و أورع المتورعین و أعلم و أفقه المعاصرین، را براى او برشمرده است.
  • شاگرد او، شیخ اسد الله (صاحب مقابیس) این طور مى‌گوید: «الشیخ المعظم، العالم العلم المقدم، مسهل سبیل التدقیق والتحقیق، مبین قوانین الأصول و مناهج الفروع... الأجل الأمجد الأعبد الأزهد الأورع...».
  • سید عبدالله بن سید محمدرضا حسینى درباره او مى‌گوید: «الشیخ المعظم والعلم المقدم، مسهل سبیل التدقیق والتحقیق».
  • حتى میرزا عبدالنبى نیشابورى، مشهور به اخبارى که از مخالفین سرسخت میرزاى قمى است از او چنین تعبیر مى‌کند: «فقیه، أصولی، مجتهد، مصوب، معاصر، یروی عن شیخنا محمدباقر البهبهانی» و از او به معتبر الحدیث نیز یاد مى‌کند و این نشان از عظمت علمى میرزا دارد، اگر چه هیچکدام از علماء شیعه قائل به تصویب نبوده‌اند.

وفات‌

عالم بزرگوار و محقق گرانقدر، میرزا ابوالقاسم قمى در حالى که حدود ۸۰ سال از عمر شریفش مى‌گذشت در سال ۱۲۳۱ یا ۱۲۳۳ هجرى قمرى وفات یافت و در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد.

منابع

  • نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.