رجال برقی (کتاب)

نام اين كتاب «طبقات الرجال» يا «الطبقات» است و معروف به «رجال برقى» مى‌باشد و مؤلف آن ابو جعفر، احمد بن ابى عبد الله بن خالد برقى، متوفاى 274 يا 280 هجرى، از راويان بزرگ حديث در قرن سوم و از اصحاب ائمه بزرگوار عليهم‌السلام است. از برقى نزديك به يكصد اثر بر جاى مانده كه از جمله آنها كتاب محاسن و كتاب تفسير و رجال است. احمد بن محمد بن خالد برقى از مشايخ ثقه الاسلام كلينى است و از حيث اعتبار و وثاقت در بالاترين درجات قرار دارد.

اشتراك‌

لقب برقى مربوط به دو نفر از بزرگان است كه عبارتند از ابو عبد الله محمد بن خالد برقى و احمد بن ابى عبد الله بن خالد برقى (پدر و پسر).

هر يك از اين دو نيز كتاب رجال دارند.كتاب رجال برقى كبير از ابو عبد الله برقى است كه متأسفانه نسخه ه‌اى از آن موجود نيست.

احمد بن ابى عبد الله (پسر) نيز دو كتاب رجال داشته، يكى به عنوان «رجال» و يكى به عنوان «طبقات الرجال» و آنچه هم اكنون موجود است كتاب «طبقات الرجال» برقى است و كتاب ديگر نيز مفقود شده و اثرى از آن يافت نشده است.

انتساب‌

با توجه به مطالب ذكر شده اين احتمال وجود دارد كه كتاب رجال برقى از محمد بن خالد (پدر) باشد، البته علامه سيد محسن امين در اعيان الشيعه كتاب را بنابر احتمال، از تأليفات احمد بن ابى عبد الله برقى مى‌داند و اين احتمال مطابق واقع مى‌نمايد و ظاهرا قول صحيح همين است.

پيشينه موضوع‌

علم رجال را شايد بتوان مهمترين مقدمه و وسيله براى دستيابى به علوم اهل البيت و روايات معصومين عليهم‌السلام دانست.اين علم در كنار علم درايه مانند دو بال، فقيه و محدث و مفسّر و...را كمك مى‌كنند تا به وسيله روايات، به بلندترين قله‌ هاى معارف اسلامى دست يابند.

علم رجال به عالم يارى مى‌رساند تا روايات صحيح از حيث سند را از غير صحيح جدا نمايد و علم درايه روايات را از حيث متن و محتوا بررسى مى‌نمايد.

توجه خاص به علم رجال از زمان ائمه عليهم‌السلام و قرون اوليه اسلامى پيوسته وجود داشته و بزرگانى چون «عبد الله بن جبله كنانى» متوفاى 219 هجرى و ابو فضال و ابن محبوب تأليفاتى در اين زمينه داشته‌ اند كه متأسفانه همه آنها در حوادث تاريخ از بين رفته‌اند.

اصول رجال‌

مهمترين كتب رجالى كه نسخه ‌هاى آنها تا اين زمان باقى مانده است به اصول خمسه يا ثمانيه رجال معروفند كه عبارتند از:

1 - رجال كشى يا معرفة الناقلين كه نسخه آن از زمان شيخ طوسى به بعد يافت نشده و تنها منتخب و مهذّب آن با نام «اختيار معرفة الرجال» كه توسط شيخ طوسى تهيه شده موجود است.

2 - فهرست نجاشى، كه به اعتراف اكثر بزرگان مهمترين و عمده‌ ترين كتاب در اين فن است و براى هر محدث مراجعه به آن امرى اجتناب ناپذير است.

3 - رجال شيخ طوسى‌

4 - فهرست شيخ طوسى‌

5 - رجال برقى (كتاب حاضر)

پس از اين كتب، كتاب هاى فراوان ديگرى نوشته شده كه در تمام آنها منقولاتى از اين كتب يافت مى‌شود.البته بحث هاى تحليلى بسيار خوبى در كتب متأخر انجام شده كه در شناخت بهتر روات و طبقه آنها بسيار مهم است.

شيوه نگارش‌

1 - احمد بن ابى عبد الله كتاب خويش را بر اساس طبقات روات تنظيم كرده، كما اينكه رجال شيخ طوسى نيز چنين است.اساس كار برقى هم پيامبر و ائمه عليهم‌السلام است بدين شكل كه ابتدا اصحاب پيامبر صلى‌الله ‌علي ه‌وآله را برشمرده، سپس اصحاب امير المؤمنين عليه‌السلام را و به همين ترتيب تا امام عسكرى عليه‌السلام.پس از آن اسامى زنانى كه از پيامبر و ائمه عليهم‌السلام روايت نقل كرده ‌اند به ترتيب آمده است.

2 - در پايان كتاب اسامى كسانى كه در مقابل ابو بكر ايستادند و بر عليه غصب خلافت او سخن گفتند با نقل سخنان آنان آمده است.

3 - برقى، در هر فصل ابتدا نام رواتى كه از اصحاب امام قبل بوده و اين امام را نيز درك كرده‌اند آورده، سپس به ذكر اصحاب آن امام پرداخته است.

4 - تقريبا تمام حجم كتاب اختصاص به ذكر نام افراد و نسبت آنها دارد و جمله ه‌اى در رد يا تأييد و توثيق كسى به ميان نمى‌آيد.

البته اين نكته به معناى عدم توثيق افراد نيست و در مواردى تصريح نموده اين شخص از اجلاّء اصحاب است يا مواردى اين گونه كه البته بسيار كم هستند.

حجم كتاب‌

كتاب رجال برقى در مجموع 1730 نفر از اصحاب معصومين را نام برده كه در مواردى اندك هم مطالبى پيرامون وثاقت و عدم وثاقت آنها ذكر كرده است.علاوه بر اين عناوين، در پايان كتاب نام دوازده نفر از مهاجرين و انصار را كه در روز جمع ه‌اى در مقابل ابو بكر نسبت به غصب خلافت اعتراض كردند آورده است.

نسخه‌ هاى كتاب‌

1 - نسخه ه‌اى از سال 1021 هجرى، در كتابخانه سيد جلال الدين محدث ارموى‌

2 - نسخه ه‌اى ديگر از سال 1336 هجرى‌

3 - نسخه ه‌اى جديد در كتابخانه آيت الله مرعشى نجفى قم‌

منابع

• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ، نرم افزار درایه النور نسخه 1/2 ، بخش کتاب شناسی