الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۷: | سطر ۷: | ||
|نویسنده=منسوب به امام رضا(ع) | |نویسنده=منسوب به امام رضا(ع) | ||
| − | |موضوع= احادیث احکام | + | |موضوع= احادیث احکام فقهی |
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد=۱ |
|عنوان افزوده1= تحقيق | |عنوان افزوده1= تحقيق | ||
| − | |افزوده1= مؤسسة آل البيت | + | |افزوده1= مؤسسة آل البيت لإحياء التراث |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۲۴: | سطر ۲۴: | ||
}} | }} | ||
| − | کتاب «الفقه المنسوب للإمام الرضا | + | کتاب '''«الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه‌السلام»''' مشهور به «فقه الرضا»، کتابی منسوب به [[امام رضا]] (علیه‌السلام) و شامل مجموعه روایاتی در [[ابواب فقه|ابواب فقهی]] در قالب [[فتوا]] است. برخی در صحت انتساب این کتاب به امام رضا (علیه‌السلام) تردید کرده و آن را تألیف یکی از اصحاب آن حضرت دانسته‌اند. |
==تاریخچه کتاب== | ==تاریخچه کتاب== | ||
| − | این کتاب تا قبل از [[علامه مجلسى]] بین اصحاب رایج نبود. وى این کتاب را در «[[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالأنوار]]» آورد و به آن استناد نمود. ایشان در این باره مى‌نویسد: «کتاب فقه الرضا علیه السلام را من از طریق سید فاضل و محدث، قاضى امیرحسین نقل مى‌کنم، وى مى‌گوید: در زمانى که من در مجاورت خانه خدا زندگى مى‌کردم عده‌اى از اهل [[قم]] براى [[حج]] آمدند و به همراه آنها کتابى قدیمى بود که تاریخ آن به زمان [[امام رضا]] (علیه السلام) بازمى‌گشت و بر آن کتاب خط امام رضا علیه السلام و اجازه بسیارى از فضلا و علما به چشم مى‌خورد و براى من یقین حاصل شد که این کتاب متعلق به آن حضرت است؛ لذا از روى آن کتاب یک نسخه نوشتم». | + | این کتاب تا قبل از [[علامه مجلسى]] بین اصحاب رایج نبود. وى این کتاب را در «[[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالأنوار]]» آورد و به آن استناد نمود. ایشان در این باره مى‌نویسد: «کتاب فقه الرضا علیه السلام را من از طریق سید فاضل و محدث، قاضى امیرحسین نقل مى‌کنم، وى مى‌گوید: در زمانى که من در مجاورت خانه خدا زندگى مى‌کردم عده‌اى از اهل [[قم]] براى [[حج]] آمدند و به همراه آنها کتابى قدیمى بود که تاریخ آن به زمان [[امام رضا]] (علیه السلام) بازمى‌گشت و بر آن کتاب خط امام رضا علیه السلام و [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] بسیارى از فضلا و علما به چشم مى‌خورد و براى من یقین حاصل شد که این کتاب متعلق به آن حضرت است؛ لذا از روى آن کتاب یک نسخه نوشتم». |
| − | بعد از علامه مجلسى، [[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندى]] | + | بعد از علامه مجلسى، [[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندى]] و [[سید محمد مجاهد|سید محمد مجاهد]] و [[سید هاشم بحرانی|شیخ بحرانى]] و [[ملا محمد مهدی نراقی|محقق نراقى]] نیز این کتاب را تایید و روایات آن را در کتاب‌هاى خود نقل کرده‌اند. [[سید علی طباطبایی|صاحب ریاض]] مى‌گوید: «این کتاب در شهر [[مکه]] معظمه به خط [[امام رضا]] علیه السلام موجود است که به [[خط کوفی|خط کوفى]] نگاشته شده و تاریخ آن سال ۲۰۰ هجرى مى‌باشد و بر آن اجازات علما و فضلا نگاشته شده است». [[ملا محمد مهدی نراقی|مولى مهدى نراقى]] یک نسخه از این کتاب را به خط خود استنساخ کرده و بر آن نوشته است: «من این نسخه را از روى نسخه‌اى نوشتم که یا به خط خود امام علیه السلام مى‌باشد و یا توسط بعضى از معاصرین آن حضرت از روى خط ایشان نوشته شده است». |
| − | + | ناصر خسرو علوى (متولد ۳۹۴ هجرى) مى‌گوید: من در اوایل نوجوانى کتابى متعلق به جدم على بن موسى الرضا علیه السلام دیدم و کتاب «جامع کبیر»، تالیف محمد بن حسن شیبانى را نیز مطالعه کردم و دیدم این دو کتاب فرق چندانى با هم ندارند. | |
| − | + | [[سید محمد مهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] نیز، از نسخه فقه الرضا (علیه السلام) که در کتابخانه [[آستان قدس رضوی]] است، نام می برد که بر آن نوشته بوده است: اصل این کتاب، به [[خط کوفی]] بوده و میرزا محمد، آن را به خط عربی متداول، منتقل کرده است. | |
| − | + | در آخر نسخه‌اى که در [[مشهد]] مقدس موجود مى‌باشد، آمده است: «این کتابى است که حضرت امام الجن والانس سلطان، ابى الحسن على بن موسى الرضا علیه التحیة والثناء از جهت محمد بن سکین تصنیف نموده بودند و نسخه اصل به خط مبارک حضرت در [[مکه]] است و حضرت مغفرت پناه، مولانا میرزا محمد محدث از خط شریف حضرت که به کوفى بوده به عربى انتقال نموده‌اند». | |
| − | + | ==انتساب کتاب== | |
| − | + | در باب اصل نگارش کتاب «فقه الرضا علیه السلام» یا «الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام»، در منابع و مصادر مختلفی بحث شده است و آن را مورد نقد و نظر قرار داده اند. محور این بحث ها انتساب این کتاب به [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] علیه السلام است. بعضی بر این عقیده اند که این کتاب، به قلم خود امام است و بعضی گفته اند که به نقل از ایشان است. یا گفته شده به دستور آن حضرت، یکی از فرزندان [[ائمه اطهار|امامان]] آن را نگاشته است. یا نوشته یکی از اصحاب و راویان آن حضرت است که در فهرست نامه ها برای آنان کتاب هایی یاد شده که از آن حضرت، روایت نموده اند و... . | |
| − | + | برخى که این کتاب را تألیف [[امام رضا]] علیه السلام نمى‌دانند -مانند: [[شیخ حر عاملى]]، [[وحید بهبهانی|وحید بهبهانى]] و [[سید حسن صدر|سید حسن صدر]]-، این گونه استدلال مى‌کنند: | |
| − | + | *اگر این کتاب به امام رضا علیه السلام تعلق داشت، چرا هزار سال از آن خبرى نبود و چهار امام بعد از امام رضا علیه السلام نیز به آن اشاره‌اى نداشته‌اند؛ در غیر این صورت در میان اصحاب و علما مشهور مى‌شد و حداقل نام آن را در کتب روایى خود مى‌آوردند. | |
| + | *در این کتاب کلماتى آمده که بعید است از امام علیه السلام باشد مانند: «من روایت مى‌کنم» یا «روایت شده است» یا «روایت مى‌کند» یا «ما روایت مى‌کنیم» و این شکل بیان از سیاق کلمات [[امامان معصوم]] علیهم السلام نیست. | ||
| + | *در بعضى از قسمت‌هاى کتاب آمده است: «[[صفوان بن یحیی|صفوان بن یحیى]] و فضالة بن أیوب جمیعا عن العلاء بن رزین عن [[محمد بن مسلم ثقفی کوفی|محمد بن مسلم]] عن أحدهما...»؛ حال آن که نام روات را این گونه آوردن مناسب کتاب‌هاى روایى یاران [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السلام است نه خود ائمه؛ لذا احتمال دارد این کتاب تألیف یکى از اصحاب [[امام رضا]] علیه السلام بوده باشد. | ||
| + | *اگر این کتاب نوشته امام رضا علیه السلام باشد، باید حتما [[علی بن حسین بن بابویه قمی|على بن بابویه]] (پدر [[شیخ صدوق]]) و یا خود شیخ صدوق، در کتاب «[[عیون اخبارالرضا (کتاب)|عیون أخبار الرضا]]» به آن اشاره مى‌کرد. | ||
| + | *در این کتاب [[احکام|احکامى]] آمده که مخالف صریح مذهب است مانند: «به جاى مسح پا مى‌توان پا را شست» و این که «اگر پوست میته را دباغى کنیم مى‌توانیم با آن [[نماز]] بخوانیم» و این که «اگر در ظرف آب خمر بریزد مى‌توان با آن وضو گرفت» و «در [[ازدواج|نکاح]] حضور شاهد لازم است» و یا این که «سوره قل أعوذ برب الناس و قل أعوذ برب الفلق جزو [[قرآن]] نیست». | ||
| − | + | ==محتواى کتاب== | |
| + | کتاب «فقه الرضا(علیه‌السلام)» شامل مجموعه اى از [[احکام شرعی|احکام فقهى]] است؛ به گونه ای که عین ألفاظ [[حدیث]]، به صورت [[فتوا|فتوى]] عرضه می شود. | ||
| − | + | در اول کتاب این گونه آمده است: «یقول عبدالله علی بن موسى الرضا» و در جاى دیگر آمده است: «و از چیزهایى که ما [[اهل البیت|اهل بیت]] بر آن مداومت داریم...». همچنین: «از پدرم شنیدم که این گونه مى‌فرمود...». | |
| − | + | روایات این کتاب به صورت [[حدیث مرسل|مرسل]] نقل شده، یعنی سلسله [[سند حدیث|سند]] آن تا امام کامل نیست و به همین دلیل بسیاری از [[فقها]] در استنباط [[احکام شرعی]] به آن استناد نکرده اند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | کتاب فقه الرضا(ع) در ۱۱۹ باب فقهی تنظیم شده است و از باب «مواقیت الصلاة» آغاز و به باب «القضاء و المشیة و الإرادة» ختم می شود. برخی از فقرات این کتاب چنین است: | |
| − | |||
| − | + | - «أنّ لکلّ صلاة وقتین أوّل و آخر، فأوّل الوقت رضوان اللَّه و آخره عفو اللَّه؛ هر [[نماز|نمازى]] دو وقت دارد: اوّل وقت و آخر وقت. اوّل وقت، خشنودى پروردگار و آخر آن بخشش خداوند است». | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | - «کلّ شراب یتغیّر العقل منه کثیره و قلیله حرام؛ هر قسم شرابی که از نوشیدنش عقل تغییر می کند، زیاد و کمش [[حرام]] است». | |
| − | + | - «إنّ مَن باع أو اشترى فلیحفظ خمس خصال و إلّا فلا یبیع و لا یشتری: الرّبا و الحلف و کتمان العیب و المدح إذا باع و الذّمّ إذا اشترى؛ هر کس خرید و فروش می کند، باید از پنج چیز خوددارى کند، و الا نه بفروشد و نه بخرد: [[ربا]] خوردن، [[سوگند]] یاد کردن، عیب کالا را پوشیده داشتن، ستودن کالا به هنگام فروش، و بدگویى از کالا به هنگام خرید». | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *ویکی نور | + | *"الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام"، ویکی نور. |
| + | *[https://hawzah.net/fa/Question/View/65382/%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85?CID=696 "محتوای فقه الرضا علیه السلام"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه]. | ||
[[رده:منابع فقهی]] | [[رده:منابع فقهی]] | ||
[[رده:منابع حدیثی]] | [[رده:منابع حدیثی]] | ||
[[رده:آثار امام رضا علیه السلام]] | [[رده:آثار امام رضا علیه السلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۰۳
 | |
| نویسنده | منسوب به امام رضا(ع) |
| موضوع | احادیث احکام فقهی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقيق | مؤسسة آل البيت لإحياء التراث |
|
| |
کتاب «الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه‌السلام» مشهور به «فقه الرضا»، کتابی منسوب به امام رضا (علیه‌السلام) و شامل مجموعه روایاتی در ابواب فقهی در قالب فتوا است. برخی در صحت انتساب این کتاب به امام رضا (علیه‌السلام) تردید کرده و آن را تألیف یکی از اصحاب آن حضرت دانسته‌اند.
تاریخچه کتاب
این کتاب تا قبل از علامه مجلسى بین اصحاب رایج نبود. وى این کتاب را در «بحارالأنوار» آورد و به آن استناد نمود. ایشان در این باره مى‌نویسد: «کتاب فقه الرضا علیه السلام را من از طریق سید فاضل و محدث، قاضى امیرحسین نقل مى‌کنم، وى مى‌گوید: در زمانى که من در مجاورت خانه خدا زندگى مى‌کردم عده‌اى از اهل قم براى حج آمدند و به همراه آنها کتابى قدیمى بود که تاریخ آن به زمان امام رضا (علیه السلام) بازمى‌گشت و بر آن کتاب خط امام رضا علیه السلام و اجازه بسیارى از فضلا و علما به چشم مى‌خورد و براى من یقین حاصل شد که این کتاب متعلق به آن حضرت است؛ لذا از روى آن کتاب یک نسخه نوشتم».
بعد از علامه مجلسى، میرزا عبدالله افندى و سید محمد مجاهد و شیخ بحرانى و محقق نراقى نیز این کتاب را تایید و روایات آن را در کتاب‌هاى خود نقل کرده‌اند. صاحب ریاض مى‌گوید: «این کتاب در شهر مکه معظمه به خط امام رضا علیه السلام موجود است که به خط کوفى نگاشته شده و تاریخ آن سال ۲۰۰ هجرى مى‌باشد و بر آن اجازات علما و فضلا نگاشته شده است». مولى مهدى نراقى یک نسخه از این کتاب را به خط خود استنساخ کرده و بر آن نوشته است: «من این نسخه را از روى نسخه‌اى نوشتم که یا به خط خود امام علیه السلام مى‌باشد و یا توسط بعضى از معاصرین آن حضرت از روى خط ایشان نوشته شده است».
ناصر خسرو علوى (متولد ۳۹۴ هجرى) مى‌گوید: من در اوایل نوجوانى کتابى متعلق به جدم على بن موسى الرضا علیه السلام دیدم و کتاب «جامع کبیر»، تالیف محمد بن حسن شیبانى را نیز مطالعه کردم و دیدم این دو کتاب فرق چندانى با هم ندارند.
سید بحرالعلوم نیز، از نسخه فقه الرضا (علیه السلام) که در کتابخانه آستان قدس رضوی است، نام می برد که بر آن نوشته بوده است: اصل این کتاب، به خط کوفی بوده و میرزا محمد، آن را به خط عربی متداول، منتقل کرده است.
در آخر نسخه‌اى که در مشهد مقدس موجود مى‌باشد، آمده است: «این کتابى است که حضرت امام الجن والانس سلطان، ابى الحسن على بن موسى الرضا علیه التحیة والثناء از جهت محمد بن سکین تصنیف نموده بودند و نسخه اصل به خط مبارک حضرت در مکه است و حضرت مغفرت پناه، مولانا میرزا محمد محدث از خط شریف حضرت که به کوفى بوده به عربى انتقال نموده‌اند».
انتساب کتاب
در باب اصل نگارش کتاب «فقه الرضا علیه السلام» یا «الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام»، در منابع و مصادر مختلفی بحث شده است و آن را مورد نقد و نظر قرار داده اند. محور این بحث ها انتساب این کتاب به امام رضا علیه السلام است. بعضی بر این عقیده اند که این کتاب، به قلم خود امام است و بعضی گفته اند که به نقل از ایشان است. یا گفته شده به دستور آن حضرت، یکی از فرزندان امامان آن را نگاشته است. یا نوشته یکی از اصحاب و راویان آن حضرت است که در فهرست نامه ها برای آنان کتاب هایی یاد شده که از آن حضرت، روایت نموده اند و... .
برخى که این کتاب را تألیف امام رضا علیه السلام نمى‌دانند -مانند: شیخ حر عاملى، وحید بهبهانى و سید حسن صدر-، این گونه استدلال مى‌کنند:
- اگر این کتاب به امام رضا علیه السلام تعلق داشت، چرا هزار سال از آن خبرى نبود و چهار امام بعد از امام رضا علیه السلام نیز به آن اشاره‌اى نداشته‌اند؛ در غیر این صورت در میان اصحاب و علما مشهور مى‌شد و حداقل نام آن را در کتب روایى خود مى‌آوردند.
- در این کتاب کلماتى آمده که بعید است از امام علیه السلام باشد مانند: «من روایت مى‌کنم» یا «روایت شده است» یا «روایت مى‌کند» یا «ما روایت مى‌کنیم» و این شکل بیان از سیاق کلمات امامان معصوم علیهم السلام نیست.
- در بعضى از قسمت‌هاى کتاب آمده است: «صفوان بن یحیى و فضالة بن أیوب جمیعا عن العلاء بن رزین عن محمد بن مسلم عن أحدهما...»؛ حال آن که نام روات را این گونه آوردن مناسب کتاب‌هاى روایى یاران ائمه علیهم السلام است نه خود ائمه؛ لذا احتمال دارد این کتاب تألیف یکى از اصحاب امام رضا علیه السلام بوده باشد.
- اگر این کتاب نوشته امام رضا علیه السلام باشد، باید حتما على بن بابویه (پدر شیخ صدوق) و یا خود شیخ صدوق، در کتاب «عیون أخبار الرضا» به آن اشاره مى‌کرد.
- در این کتاب احکامى آمده که مخالف صریح مذهب است مانند: «به جاى مسح پا مى‌توان پا را شست» و این که «اگر پوست میته را دباغى کنیم مى‌توانیم با آن نماز بخوانیم» و این که «اگر در ظرف آب خمر بریزد مى‌توان با آن وضو گرفت» و «در نکاح حضور شاهد لازم است» و یا این که «سوره قل أعوذ برب الناس و قل أعوذ برب الفلق جزو قرآن نیست».
محتواى کتاب
کتاب «فقه الرضا(علیه‌السلام)» شامل مجموعه اى از احکام فقهى است؛ به گونه ای که عین ألفاظ حدیث، به صورت فتوى عرضه می شود.
در اول کتاب این گونه آمده است: «یقول عبدالله علی بن موسى الرضا» و در جاى دیگر آمده است: «و از چیزهایى که ما اهل بیت بر آن مداومت داریم...». همچنین: «از پدرم شنیدم که این گونه مى‌فرمود...».
روایات این کتاب به صورت مرسل نقل شده، یعنی سلسله سند آن تا امام کامل نیست و به همین دلیل بسیاری از فقها در استنباط احکام شرعی به آن استناد نکرده اند.
کتاب فقه الرضا(ع) در ۱۱۹ باب فقهی تنظیم شده است و از باب «مواقیت الصلاة» آغاز و به باب «القضاء و المشیة و الإرادة» ختم می شود. برخی از فقرات این کتاب چنین است:
- «أنّ لکلّ صلاة وقتین أوّل و آخر، فأوّل الوقت رضوان اللَّه و آخره عفو اللَّه؛ هر نمازى دو وقت دارد: اوّل وقت و آخر وقت. اوّل وقت، خشنودى پروردگار و آخر آن بخشش خداوند است».
- «کلّ شراب یتغیّر العقل منه کثیره و قلیله حرام؛ هر قسم شرابی که از نوشیدنش عقل تغییر می کند، زیاد و کمش حرام است».
- «إنّ مَن باع أو اشترى فلیحفظ خمس خصال و إلّا فلا یبیع و لا یشتری: الرّبا و الحلف و کتمان العیب و المدح إذا باع و الذّمّ إذا اشترى؛ هر کس خرید و فروش می کند، باید از پنج چیز خوددارى کند، و الا نه بفروشد و نه بخرد: ربا خوردن، سوگند یاد کردن، عیب کالا را پوشیده داشتن، ستودن کالا به هنگام فروش، و بدگویى از کالا به هنگام خرید».
منابع
- "الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام"، ویکی نور.
- "محتوای فقه الرضا علیه السلام"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
