تحمل حدیث
«تحمل حدیث» اصطلاحی در علوم حدیث، به معنای فراگرفتن و شنیدن حدیث از راههای معیّن از جمله «سماع» و «قرائت» است.
اصطلاح تحمل حدیث
«تحمّل حدیث» عبارت است از این که راوى، حدیث را از استاد خود - که در اصطلاح به او «شیخ» مى‌گویند - به یکى از راه‌هاى معتبر در تحمل حدیث، فراگیرد.
تحمل حدیث به معنای حمل آن نیز هست؛ اما علمای حدیث به این جهت اصطلاح تحمل را بر حمل ترجیح داده اند که تحمل به معنای «حمل با مشقت» است و از آنجا که حمل حدیث مستلزم وجوب احتیاط در عدم تداخل حدیث با سخنان دیگر است، خالی از مشقت نیست.[۱]
طرق تحمل حدیث
براى تحمّل حدیث راه‌ها و طُرقى ذکر شده است. بیشتر عالمان حدیث، هشت طریق و برخى، هفت طریق ذکر کرده و طریق «وصیت» را در ذیل طریق «اعلام» آورده‌اند.[۲] این طرق عبارتند از:
- سماع؛ شنیدن حدیث از استاد.
- قرائت (عرض)؛ خواندن حدیث نزد شیخ؛ چه خود آن را بخواند یا دیگرى بخواند و او بشنود.
- اجازه؛ بدین صورت که استاد اجازه نقل از کتاب یا نقل روایت را براى شاگرد صادر کند.
- مناوله؛ یعنى دادن کتاب به شاگرد، همراه اجازه یا بدون آن، که نوع اول «عرض المناوله» گفته مى‌شود.
- کتابت؛ شیخ یا فردى دیگر به امر او حدیث را براى درخواست کننده بنویسد و ارسال کند.
- اعلام؛ بدین معنا که استاد به شاگردش اعلام کند که فلان کتاب از او است یا فلان حدیث، سماع او از استاد خویش است.
- وصیت؛ بدین صورت که با وصیت شیخ، کتاب یا روایات او در اختیار کسى قرار گیرد و او در نقل آن‌ها مجاز باشد.
- وجاده؛ یعنى راوى نوشته‌اى به خط یکى از مشایخ بیابد و پس از اطمینان از انتساب آن به صاحبش، آن را نقل کند.[۳]
اعتبار طرق تحمل حدیث
راه‌هاى یاد شده برای تحمل حدیث، از نظر میزان اعتبار با یکدیگر تفاوت دارند؛ از این‌رو، براى هر طریقى عبارتى منظور شده که نوع تحمل راوى از حدیث را مشخص مى‌کند؛ تعبیرهایى همچون «سمعتُ» یا «حدّثنى»؛ «قرأتُ على فلان» یا «قُرى‌ء على فلان و أنا أسمع»؛ «أخبرنى فلان إجازة»؛ «أخبرنى فلان مناولة»؛ «أخبرنى فلان مکاتبة»؛ «أخبرنى فلان إعلاما» و «أخبرنى فلان وصیّة»، که به ترتیب، بیانگر و مشخص‌کننده طریق سماع، قرائت، اجازه، مناوله، کتابت، اعلام و وصیت است. طریق تحمل حدیث از نوع وجاده از عباراتى همچون «وجدتُ» یا «قرأت بخطّ فلان» استفاده مى‌شود.
معتبرترین طریق از نظر عموم محدثان، طریق سماع و ضعیف‌ترین آن، طریق وجاده است.
از آنجا که ذکر طریق تحمل موجب طولانى شدن سند حدیث مى‌شده، محدثانى چون ثقة الاسلام کلینى، سند را به صورت «معنعن» تلخیص کرده‌اند.[۴]
پانویس
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى، ج۲، ص۳۸۰.
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "تحمل حدیث" از مجید معارف.
